Thành viên:Nitssirs/v1

Một số khái niệm và chỉ dẫn cơ bản cho người mới tham gia đóng góp cho Wikipedia

1. Khái niệm

2. Chỉ dẫn

1.1. Wikipedia là gì? Theo tôi khái niệm trung tâm của Wikipedia là quyên góp. Mọi nội dung trên Wikipedia là nội dung do người đóng góp quyên góp vào. 1.2. Ai sở hữu Wikipedia/nội dung trên Wikipedia? Về mặt pháp lý, trang web Wikipedia thuộc sở hữu của Tổ chức Wikimedia, và nội dung trên Wikipedia thuộc sở hữu của tác giả. Như vậy sẽ dẫn đến 2 hệ quả: Nếu Tổ chức Wikipedia, bằng 1 cách nào đó, không còn tồn tại, trang web Wikipedia cũng sẽ không có chủ sở hữu (ít nhất là về mặt pháp lý). Tuy nhiên, nội dung trên Wikipedia vẫn thuộc quyền sở hữu của tác giả. Mọi nội dung trên Wikipedia (kể cả 1 dấu chấm) đều thuộc sở hữu của người đã tạo ra nó. Tuy nhiên, mọi người đều có quyền tự do sử dụng và chỉnh sửa nội dung trên Wikipedia. Do đó, quyền sở hữu không ràng buộc bản quyền, và theo tôi, không đảm bảo lợi ích gì dù bạn có sở hữu hay không 1 nội dung mang giấy phép tự do. 1.3. Bản quyền nội dung trên Wikipedia Mọi nội dung trên Wikipedia đều mang giấy phép tự do[*]. Bạn có 2 quyền cơ bản: tự do sử dụng (kể cả mục đích thương mại[**]), tự do chỉnh sửa; và 2 nghĩa vụ: nếu bạn sử dụng, hãy nói rõ nội dung của bạn mang giấy phép tự do, nếu bạn chỉnh sửa, hãy tái phân phối nội dung chỉnh sửa theo giấy phép tự do. Nếu bạn muốn đem nội dung bên ngoài vào Wikipedia, hãy chắc chắn rằng nội dung đó có bản quyền tự do. Ví dụ, bạn có thể viết ra nội dung và tự nguyên quyên góp nó cho Wikipedia, nhưng bạn không được copy-paste nội dung từ 1 trang web có bản quyền vào Wikipedia. Nội dung trong Wikipedia có thể được tự do tái sử dụng bên trong nội bộ Wikipedia. Ví dụ bạn có thể tự do sử dụng nội dung trong trang này ở bất kỳ trang Wikipedia nào khác, miễn là phù hợp với quy định và tiêu chí. Nếu bạn muốn sử dụng nội dung Wikipedia ở bên ngoài, hãy đảm bảo bạn sử dụng và cho phép người khác sử dụng theo giấy phép tự do (2 nghĩa vụ của giấy phép tự do). [*] Có nhiều sự khác biệt trong chi tiết của các loại giấy phép và khác biệt theo luật ở từng quốc gia, tuy nhiên tôi chỉ nói theo cách "handwaving" ở đây là tự do. Sẽ rất tốt nếu bạn có thể đọc và hiểu về quyền tác giả và các loại giấy phép, trong trường hợp đó hãy truy cập Wikipedia:Quyền tác giả, bạn sẽ có khái niệm Wikipedia là gì. [**] Bạn có thể thoải mái sử dụng nội dung trên Wikipedia một cách thương mại, tuy nhiên chẳng ai sẽ mua nội dung của bạn khi nó được cho miễn phí trên Wikipedia, trừ khi bạn sử dụng nội dung đó vào 1 thứ gì đó hữu ích và có khả năng thương mại hoá. 1.4. Nội dung được cho phép trên Wikipedia Các mục 1.2., 1.3. là điều kiện cần cho nội dung trên Wikipedia, chứ không phải điều kiện đủ. Không phải mọi thứ tự do đều được phép quyên góp cho Wikipedia. Wikipedia là một bách khoa toàn thư, chứ không phải 1 kho lưu trữ. Nhìn chung, mọi người được khuyến khích xây dựng Wikipedia trên tinh thần: chính xác, đáng tin cậy (kiểm chứng được), khách quan, dân chủ, hoà bình, và không vụ lợi. Hãy xem qua Wikipedia:Quy định và hướng dẫn để biết rõ thêm về cách thức xây dựng và các loại nội dung được cho phép trên Wikipedia. Mâu thuẫn và xung đột được tránh bằng cách đặt ra quy ước và giải quyết thông qua biểu quyết. Tuy nhiên các quy tắc cũng có thể được sửa đổi nếu điều đó nâng cao chất lượng Wikipedia.

2.1. Trang, Thảo luận, và Lịch sử Hầu hết người truy cập Wikipedia sẽ quan tâm đến nội dung trên trang bài viết. Tuy nhiên, 2 trang khác có vai trò quan trọng không kém là trang Thảo luận và Lịch sử, đặc biệt nếu bạn đang muốn tham gia đóng góp nội dung cho Wikipedia. Thảo luận: mọi trang bài viết Wikipedia đều kèm theo trang thảo luận. Đây là trang cực kỳ hữu ích để thảo luận những vấn đề liên quan đến trang bài viết. Nếu bạn muốn chỉnh sửa nội dung 1 trang nào đó, hãy chắc rằng bạn đã xem qua trang Thảo luận. Nhiều tranh luận và quy ước trong quá khứ về trang bài viết có thể đã được đề cập tại đây. Bạn cũng có thể đưa ra trong trang này 1 vấn đề mà bạn cần hỏi ý kiến của cộng đồng. Lưu ý, trang Thảo luận vẫn tuân theo quy tắc không diễn đàn. Bạn có thể thảo luận về hình thức và nội dung của trang viết, nhưng thông tin trong trang này cũng cần kiểm chứng được và đây không phải nơi lưu trữ quan điểm của bạn. Lịch sử: mọi trang trong Wikipedia đều lưu lại lịch sử chỉnh sửa, kể cả trang Thảo luận. Điều này có nghĩa là mọi thông tin bạn thêm hoặc thay đổi đều được định danh và tồn tại vĩnh viễn trên Internet, kể cả khi bạn xoá tài khoản hoặc không có tài khoản. Trang Lịch sử cực kỳ hữu ích trong việc quản lý phiên bản, khôi phục chỉnh sửa (nếu như trang bị phá hoại), và tra cứu người chịu trách nhiệm cho phần nội dung chỉnh sửa (để thảo luận về phần nội dung đó chẳng hạn). Đặc biệt nếu bạn trích dẫn Wikipedia, hãy quan tâm đến phiên bản mà bạn trích dẫn, vì nội dung Wikipedia luôn không ngừng thay đổi. 2.2. Viết bài Nếu bạn chưa có kinh nghiệm viết bài trong Wikipedia, lời khuyên của tôi là hãy tạo tài khoản và đi đến chỗ thử trong trang thành viên của bạn. Bạn có thể làm quen và thử nghiệm mọi nội dung và hình thức trong trang này mà không ảnh hưởng đến Wikipedia. Tuy nhiên các hành vi phá hoại và quảng cáo không được khuyến khích, dù nó là trang thành viên của bạn, không có nghĩa nó là trang cá nhân của bạn. Khi viết bài viết mới, yếu tố cốt lõi là tính xác thực. Hãy chắc chắn rằng luôn dẫn nguồn cho các luận điểm bạn đưa ra và kiểm chứng các nguồn bạn tra cứu. Các nghiên cứu chưa được công bố không được phép trích dẫn trên Wikipedia. Tham khảo thêm Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được. Wikipedia là nơi lưu trữ kiến thức, điều đó không có nghĩa bạn phải là chuyên gia trong 1 lĩnh vực nào đó. Ngược lại, nó có thể hữu ích trong việc giúp bạn trở thành 1 chuyên gia. Nếu bạn không có chuyên môn trong bất kỳ lĩnh vực nào, hãy bắt đầu bằng việc dịch bài viết chưa có trong ngôn ngữ khác. Lưu ý, không sử dụng công cụ dịch tự động, Wikipedia tài sản trí tuệ của nhân loại, đừng biến nó thành 1 bản remix tệ hại các từ ngữ trong từ điển của robot. Một trong những điều khó khăn nhất khi biên dịch là quy ước về 1 thuật ngữ chưa có trong tiếng Việt. Hãy chắc chắn rằng bạn tham khảo các trang liên quan để xem đã có người quy ước thuật ngữ ấy chưa. Nếu có quá nhiều cách dịch, hãy tìm kiếm sự trợ giúp của chuyên gia trong trang Thảo luận để thống nhất 1 cách dịch. Nếu không có ai trợ giúp bạn, hãy dịch theo sự hiểu biết của bạn và để lại quy ước về thuật ngữ của bạn trong trang Thảo luận cho người khác sử dụng hoặc đánh giá. 2.3. Định dạng văn bản Wikipedia được xây dựng trên phần mềm tự do và mã nguồn mở MediaWiki, do đó văn bản sẽ được định dạng bằng ngôn ngữ đánh dấu Wikitext. Wikipedia trang bị Trình soạn thảo trực quan cho phép bạn dễ dàng chỉnh sửa bài viết mà không cần biết ngôn ngữ đánh dấu. Tuy nhiên, tôi khuyến khích bạn tham khảo cách sử dụng Wikitext tại Trợ giúp:Học wiki nhanh (cơ bản) và Trợ giúp:Mã wiki (chi tiết) để có thể linh hoạt hơn trong việc định dạng văn bản. 2.4. Bản mẫu (template) Nếu sử dụng Wikipedia 1 thời gian, có lẽ bạn sẽ sớm nghe đến "Bản mẫu" ít nhất 1 lần. Bên cạnh những định dạng văn bản đơn giản đề cập trong mục 2.4., MediaWiki cho phép xây dựng những trang đặc biệt có định dạng phức tạp dùng để nhúng vào các trang trong Wikipedia, gọi là Bản mẫu. Bản mẫu có nhiều chức năng, ví dụ như có những bản mẫu cho phép bạn ẩn/hiện nội dung, thay đổi font chữ, hoặc bản mẫu cho phép bạn đặt thông báo trang nháp/đang sửa ở đầu trang. Tham khảo thêm Trợ giúp:Bản mẫu Bạn có thể sử dụng bản mẫu của người khác hoặc tự tạo ra bản mẫu cho riêng mình. Cá nhân tôi khuyến khích tìm kiếm bản mẫu của người khác trước khi tạo thêm bản mẫu mới, điều này có thể tránh phát minh lại chiếc bánh xe, chỉ nên tạo bản mẫu mới khi không tồn tại bản mẫu nào tương tự có sẵn. Nhược điểm của bản mẫu là tính không ổn định và thống nhất. Thứ nhất, một bản mẫu có thể tồn tại hoặc được định dạng bằng những cách khác nhau và biểu hiện khác nhau ở các ngôn ngữ khác nhau. Thứ hai, bản mẫu không được bảo vệ có thể được xoá bởi bất cứ cá nhân nào, bao gồm cả chủ nhân, do đó sử dụng 1 bản mẫu không đảm bảo sự hoạt động của nó trong tương lai. Ví dụ như ai đó tạo ra 1 bản mẫu định dạng chữ màu xanh và bạn sử dụng nó, nếu người đó xoá bản mẫu, nội dung của bạn sẽ bị lỗi. 2.5. Văn phong Theo quan sát của tôi, văn phong của Wikipedia không tuân theo 1 quy tắc cứng nhắc nào. Nó cũng không phải là 1 văn phong bạn có thể tìm thấy ở trong sách, trong báo, hay trong văn bản nào khác, ngay cả trích dẫn cũng không theo 1 phong cách nào. Vì có nhiều người tham gia chỉnh sửa, nên nó mang phong cách kết hợp của rất nhiều tác giả. Các quy ước về văn phong sẽ được thảo luận, thống nhất và thay đổi dần qua thời gian. Tuy nhiên, văn phong trên Wikipedia thường tuân theo 1 số thông lệ chung như sau (tham khảo thêm Wikipedia:Cẩm nang biên soạn): Khả năng diễn đạt: văn phong cần phải súc tích, không tối nghĩa, truyền tải ý tưởng cho người đọc một cách khách quan. Tính thống nhất: thống nhất về thuật ngữ và hình thức, đừng sử dụng lẫn lộn nhiều cách biểu diễn trong cũng 1 bài viết. Ví dụ như đừng viết vector ở đoạn trên và vectơ ở đoạn dưới. Dẫn chứng cho việc sử dụng văn phong bằng trích dẫn: nếu có nguồn xác thực hướng dẫn cách sử dụng văn phong, hãy dùng nó để chứng minh cho cách sử dụng của bạn. 2.6. Các mẹo khác Khi viết chủ đề mới, nhớ in đậm tên chủ đề xuất hiện lần đầu tiên trong bài viết bằng cách sử dụng 3 dấu móc đơn '''chữ cần viết đậm''' Nếu trang bạn viết có săn trong ngôn ngữ khác, hãy truy cập trang Wikidata để thêm trang ngôn ngữ tiếng Việt mới viết. Tham khảo Trợ giúp:Liên kết giữa ngôn ngữ