Xem mã nguồn của Bolero (vũ điệu)

{{về|một điệu múa  và nhạc gốc Latin|nhạc phẩm cho dàn nhạc giao hưởng của Ravel|Boléro|bài viết khác có tên tương tự|Bolero (định hướng)}}
{{infobox music genre|name= Bolero
|color=
|bgcolor=
|font color=
|stylistic_origins=
|cultural_origins= [[Tây Ban Nha]] (cuối thế kỷ 18), [[Cuba]] (cuối thế kỷ 19)
|instruments= 
|popularity= 
|subgenres=
|fusiongenres=[[Bachata (âm nhạc)|Bachata]]
|regional_scenes= Tây Ban Nha, Cuba và phần còn lại của [[Mỹ Latinh]]
|other_topics=
}}

'''Bolero''' hay '''Boléro''' (/ˈbɒl ər əʊ/) là một [[vũ điệu]] kèm bản nhạc, thường có nhịp độ chậm vừa. Vũ điệu theo kiểu này gọi là múa bolero, còn bản nhạc theo kiểu này gọi là nhạc borelo.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.tomasgarrido.es/Blanco_White_y_la_musica.html|tựa đề=Blanco White y la música}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.dictionary.com/browse/bolero|tựa đề=bolero}}</ref> 

Có hai thể loại bolero là bolero Tây Ban Nha và bolero Cuba, tuy cùng tên gọi nhưng nguồn gốc khác biệt nhau, động tác múa, giai điệu và tiết tấu khác nhau.

== Bolero Tây Ban Nha ==
[[Tập tin:Ritmo del Bolero.jpg|nhỏ|Tiết tấu Bolero truyền thống Tây Ban Nha.]]
[[Tập tin:Spanish Bolero Rhythm.mid|nhỏ|Nhịp điệu Bolero truyền thống Tây Ban Nha.]]

=== Đặc điểm ===
Vũ điệu bolero truyền thống của [[Tây Ban Nha]] là điệu nhảy nhịp 3/4, được mô tả đầy đủ lần đầu tiên nhờ [[Juan Antonio de Iza Zamácola]], trong một ấn phẩm năm 1799, mà tác giả cho rằng vũ điệu này là sự phát triển của vũ điệu Seguidillas trong dân gian.<ref>{{Chú thích web|url=https://cilam.ucr.edu/diagonal/issues/2005/morales.html|tựa đề=Dances in Eighteenth-century Spanish Keyboard Music|họ=Luisa Morales}}</ref> Theo đó, vào năm 1780, thầy khiêu vũ của vua Charles III là vũ sư Sebastián Lorenzo Cerezo, đã hệ thống hóa bolero và cải biên, biến vũ điệu này thành thể loại múa có nhạc đệm trong cung đình, trong phòng khiêu vũ hoặc trên sân khấu, gọi là "escuela bolera" (bolero hàn lâm) và phổ biến đến ngày nay. Múa bolero thường nhẹ nhàng, người tham gia có thể nhảy đơn, nhảy một cặp hoặc nhiều cặp. Nhạc bolero có nhịp độ vừa phải (khoảng 80 đến 108 nhịp/phút), được thực hiện bằng [[guitar]], hoặc nhóm nhạc hay dàn nhạc, có thể hỗ trợ thêm bằng trống nhỏ.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2416|tựa đề=Bolero|họ=Mingote, Ángel|ngày truy cập=2021-02-25|archive-date=2021-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210411224940/http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2416|url-status=dead}}</ref><ref>[http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0139(197123)24%3A3%3C477%3AEMTDMT%3E2.0.CO%3B2-K Journal of the American Musicological Society] '''24''', (mùa thu, 1971), tr. 480</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://amnhac.fm/nhac-ngo-i-quoc/5360-1883--nguon-goc-khai-sinh-dong-nhac-bolero|tựa đề=1883 : Nguồn gốc khai sinh dòng nhạc bolero|tác giả=Tuấn Thảo}}</ref>

=== Một số ảnh về động tác múa bolero Tây Ban Nha ===
<gallery>
Tập tin:El bolero de Camarón Boronat.jpg|Tranh của José Camarón Boronat mô tả múa bolero trong khuôn viên lâu đài.
Tập tin:Antonio Cabral Bejarano. A Bolero dancer.jpg|Một động tác của nữ múa bolero.
Tập tin:Antonio Rodríguez - 1801 - Bolero del teatro.JPG|Động tác của nam trong múa bolero. Tranh minh họa của Antonio Rodríguez Onofre (1801).
Tập tin:Lautrec marcelle lender doing the bolero in 'chilperic' 1895.jpg|Bức họa ''Marcelle Lender'' (1895) của [[Henri de Toulouse-Lautrec|Lautrec]] miêu tả nhảy Bolero.
</gallery>

== Bolero Cuba ==
Tại [[Cuba]], bolero có lẽ là sự tổng hòa nhạc và lời vĩ đại đầu tiên của nền âm nhạc Cuba mà đã giành được sự công nhận ở tầm quốc tế.<ref>Acosta, Leonardo 1987. ''From the drum to the synthesiser''. La Habana. tr. 121</ref> Với nhịp 2/4, vũ điệu bolero Cuba đã lan truyền ra nhiều quốc gia khác.

Ban đầu bolero Cuba bắt nguồn từ [[Santiago de Cuba]] vào 1/4 cuối của thế kỷ 19,<ref>Cristobal Diaz offers 1885: "el bolero, creado aproximadamente para 1885". Diaz Ayala, Cristobal 1999. ''Cuando sali de la Habana 1898-1997: cien anos de musica cubana por el mundo''. Ấn bản 3, Cubanacan, San Juan P.R. tr. 24-25</ref> không liên quan đến nhạc bolero Tây Ban Nha.<ref>Carpentier, Alejo 2001 [1945]. ''Music in Cuba''. Minneapolis{{cần số trang}}</ref> Vào thế kỷ 19, tại Santiago de Cuba dần phát triển một nhóm những nhạc sĩ lưu động kiếm sống bằng việc ca hát và chơi ghita.

[[Pepe Sanchez (trova)|Pepe Sanchez]] được coi là cha đẻ của phong cách ''[[trova]]'' và là người sáng tạo bolero Cuba. Tuy không qua trường lớp đào tạo song nhờ tài năng thiêm bẩm mà ông có thể sáng tác trong óc, không cần viết ra. Tuy nhiên cũng vì thế mà đa số ca khúc của ông đều bị thất lạc, chỉ có khoảng hai mươi bài còn lưu truyền nhờ công chép lại của bạn bè và môn đồ. Ông là tấm gương và là thầy dạy của những nghệ sĩ trova lớn sau này.<ref>Orovio, Helio 2004. ''Cuban music from A to Z.'' tr. 195.</ref><ref>Orovio, Helio 1995. ''El bolero latino''. La Habana.</ref>

bolero Cuba đến [[México]] và những nơi chốn khác của Mỹ Latinh sau khi hình thành và trở thành một phần trong vốn nhạc của các nơi này. Một số nhà sáng tác bolero hàng đầu xuất thân từ các quốc gia và lãnh thổ láng giềng của Cuba như [[Rafael Hernández Marín|Rafael Hernández]] của [[Puerto Rico]], [[Agustín Lara]] của México. Một số nhà sáng tác bolero người Cuba thì được liệt kê vào danh sách những nhạc sĩ phong cách [[trova]].<ref>Loyola Fernandez, Jose 1996. ''El ritmo en bolero: el bolero en la musica bailable cubana''. Huracan, Rio Piedras P.R.{{cần số trang}}</ref><ref>Orovio, Helio 1992. ''300 boleros de oro''. Mexico City.{{cần số trang}}</ref><ref>Restrepo Duque, Hernán 1992. ''Lo que cantan los boleros''. Columbia.{{cần số trang}}</ref><ref>Rico Salazar, Jaime 1999. ''Cien años de boleros: su historia, sus compositores, sus mejores interpretes y 700 boleros inolvidables''. Ấn bản 5, Bogotá.{{cần số trang}}</ref> Năm 1991, ca sĩ México Luis Miguel ra album ''Romance'' gồm các bài ca bolero tuyển chọn. Thành công của album đã làm sống lại niềm yêu thích bolero trong thập niên 1990.<ref name="bol">{{chú thích sách|last=Morales|first=Ed|title=The Latin Beat: The Rhythms and Roots of Latin Music from Bossa Nova to Salsa and Beyond|url=https://archive.org/details/latinbeatrhythms00mora_0|year=2003|publisher=Da Capo Press|isbn=978-0-306-81018-3}}</ref><ref name="telg3">{{chú thích sách|last=Bazán|first=Rodrigo|title=Y Si Vivo Cien Años... Antología del Bolero en México|year=2001|publisher=Fondo de Cultura Económica|isbn=968-16-6307-1}} {{cần số trang}}</ref>

=== Bolero hỗn hợp ===
José Loyola bình luận rằng các phong cách bolero hỗn hợp - kết hợp bolero với các nhịp điệu Cuba khác - là một trong những lý do khiến bolero phát triển thật phong phú trong một khoảng thời gian dài như vậy. Ông viết: "''Sự chỉnh sửa và kết hợp bolero với các thể loại nhạc khiêu vũ đại chúng khác đã đóng góp vào sự phát triển của bolero, vào sự bền vững và trường tồn của nó. [La adaptación y fusión del bolero con otros géneros de la música popular bailable ha contribuido al desarrollo del mismo, y a su vigencia y contemporaneidad.]''"<ref>Loyola Fernandez, José 1996. ''El ritmo en bolero: el bolero en la musica bailable cubana''. Huracan, Rio Piedras P.R. tr. 249</ref>

Sự chỉnh sửa chủ yếu là bỏ bớt các yếu tố định dạng hay phối nhạc một cách có giới hạn và thêm vào các nhấn lệch (để tạo âm thanh mang tính Cuba lai Phi nhiều hơn). Các ví dụ là:
* Bolero trong thể loại ''danzón'' (không lời), nếu bổ sung lời thì danzón trở thành ''danzonete''.
* ''Bolero-son'': loại nhạc khiêu vũ ưa thích trong một khoảng thời gian dài ở Cuba, được nước ngoài biết đến qua cái tên thiếu chính xác là ''rumba''.
* ''Bolero-mambo'': có phần lời ca chậm và đẹp, được biểu diễn trên phần phối khí tinh tế của dàn nhạc lớn theo phong cách mambo.
* ''Bolero-cha'': nhiều lời nhạc của các bài cha-cha-cha là đến từ bolero.

== Nhạc phòng nhảy ==
=== Phòng nhảy quốc tế ===
Một phiên bản của bolero Cuba được dùng để khiêu vũ khắp các sàn nhảy Latinh trên thế giới (được giám sát bởi Hội đồng Khiêu vũ Thế giới) dưới tên gọi sai lầm là ''[[rumba]]''. Điều này bắt đầu từ đầu thập niên 1930 khi người ta cần có một thuật ngữ chung đơn giản để tiếp thị âm nhạc Cuba đến với công chung vốn chưa quen với các thuật ngữ âm nhạc của nước này. Bản nhạc "[[El manisero]]" là một ví dụ. Trên bìa đĩa nhạc này ghi rằng nó theo thể loại "rhumba-fox trot" nhưng thực ra nó là một bản nhạc theo nhịp điệu [[son cubano]] với phong cách [[pregón]], vì thế đúng ra phải được gọi là ''son-pregón''. Sau đĩa này, thuật ngữ ''rumba'' được dùng như "nhãn hiệu" chung cho âm nhạc Cuba vì dễ đọc, dễ nhớ.

Ở Cuba, bolero thường được viết theo nhịp 2/4, có khi là 4/4. Nhịp độ nhạc dành cho khiêu vũ thường khoảng 120 phách/phút. Nhạc có nhịp điệu Cuba khoan thai giống với nhạc son cubano, vì thế nếu gọi loại nhạc này là ''bolero-son'' thì đúng đắn hơn. Tương tự các vũ điệu Cuba khác, vũ điệu bolero gồm ba bước chân trong bốn phách, bước đầu tiên rơi vào phách thứ hai chứ không phải phách thứ nhất. Phần ''chậm'' (rơi vào phách 4 và phách 1) được diễn tả bằng động tác chuyển động hông trên chân trụ mà không có ''foot-flick''.<ref>Lavelle, Doris 1983. ''Latin & American dances''. Ấn bản 3. Black, London. {{cần số trang}}</ref>

=== American Rhythm ===
''American Rhythm'' là một thể loại nhảy trong các cuộc thi khiêu vũ thi đấu theo ''American Style''. ''American Style'' là phong cách khiêu vũ phòng nhảy được phát triển ở Mỹ, đối lập với ''International Style''. ''American Rhythm'' gần giống với thể loại ''Latin'' của ''International Style''.

Một trong các tiểu thể loại của ''American Rhythm'' là ''Bolero''. Bước đầu tiên rơi vào phách thứ nhất, giữ nguyên trong phách thứ hai và thêm hai bước nữa trong cách phách thứ ba và thứ tư (cách nhảy này gọi là "chậm-nhanh-nhanh"). Trong các bài khiêu vũ thi đấu, nhạc nền theo nhịp 4/4, nhịp độ dao động trong khoảng từ 96 đến 104 phách/phút. Bolero này rất khác biệt so với các tiểu thể loại khác của ''American Rhythm'' bởi vì nó không những đòi hỏi phải có các chuyển động Cuba (''Cuban motion'') mà còn phải có các động tác ''lên và xuống'' (''rises and falls'') của [[valse]] và động tác ''đối thân'' (''contra body movement'').<ref>W.D. Eng, Inc. dba Dance Vision 2003. ''American Style Rhythm Bronze Manual'', Las Vegas, Nevada.{{cần số trang}}</ref> Nhạc dành cho phong cách nhảy này không cần phải là nhạc Latinh hay nhạc có nguồn gốc Latinh. Xem thêm danh sách các bài nhạc dành cho thi đấu bolero American Rhythm [http://www.pbs.org/wgbh/ballroomchallenge/competition-s1-music.html tại đây].

== Trong nhạc nghệ thuật ==
Có rất nhiều tác phẩm được gọi là ''bolero'' trong [[nhạc nghệ thuật]] (ở mặt nghĩa nào đó là [[nhạc cổ điển]]) không phù hợp để xếp vào các thể loại đã nói ở phần trên.
* ''[[Bolero]]'' của [[Maurice Ravel]] là một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông, được viết dưới dạng bản phổ dành cho ba lê nhưng hiện nay thường được biểu diễn ở các buổi hòa nhạc. Nguyên thủy nó được gọi tên là ''Fandango'' nhưng sở hữu những điểm tương đồng về mặt nhịp điệu với thể loại khiêu vũ bolero của Tây Ban Nha ở chỗ theo nhịp 3/4 và có một liên ba ở phách thứ hai của mỗi ô nhịp.
* [[Frédéric Chopin|Chopin]] viết [[Bolero (Chopin)|bolero dành cho piano solo]] (Op. 19), tuy nhiên nhịp điệu của tác phẩm này giống với [[polonaise]] hơn. Chopin là bạn thân của Pauline Viardot - con gái của giọng nam cao Tây Ban Nha Manuel García (người đã mang bolero đến Paris, Pháp).
* [[Claude Debussy|Debussy]] viết một bản bolero trong ''La Soirée dans Grenada''
* [[Georges Bizet|Bizet]] viết một bản bolero trong ''[[Carmen]]''
* [[Camille Saint-Saëns|Saint-Saëns]] viết một bản bolero có nhan đề ''El desdichado'' dành cho hai người hát cùng dàn nhạc
* Set đầu tiên của Spanish Dances (Op. 12) của [[Moritz Moszkowski|Moszkowski]] kết thúc bằng một bản bolero.
* [[Louis James Alfred Lefébure-Wély|Lefébure-Wély]] viết ''Bolero de Concert'' dành cho organ.
* Khúc bolero trích từ operetta ''[[Chilpéric (operetta)|Chilpéric]]'' của [[Hervé (nhà soạn nhac)|Hervé]] đã được họa sĩ [[Henri de Toulouse-Lautrec|Toulouse-Lautrec]] khắc họa trong bức tranh ''Marcelle Lender'' (1895).
* [[Friedrich Baumfelder]] viết Premier Bolero, Op. 317 dành cho dương cầm.
* [[Charles-Auguste de Beriot]] viết một bản bolero trong [[concerto]] nổi tiếng "Scene de Ballet" dành cho [[vĩ cầm]] và dương cầm (hoặc dành cho dàn nhạc).

Trong một số tác phẩm bolero của nhạc nghệ thuật, cái gốc không phải nằm ở bolero mà nằm ở [[habanera (âm nhạc)|habanera]] (tiền thân Cuba của [[tango]]; là một loại nhạc được yêu thích vào giữa thế kỷ 19, thường có mặt trong các vở opera Pháp và [[zarzuela]] Tây Ban Nha vào thế kỷ 19 và 20).<ref>Loyola Fernández, Jose 1997. ''En ritmo de bolero: el bolero en la musica bailable cubana''. Huracan, Rio Piedras P.R. tr. 29</ref>

== Trên thế giới ==

=== Việt Nam ===
[[Bolero Việt Nam]] thực ra không khác gì dòng nhạc Bolero Latin, nhưng có những đặc điểm riêng:
# Tính quần chúng nổi bật đáp ứng đông đảo tầng lớp dân chúng, đặc biệt là giới bình dân.
# Tính khái quát cao, đề tài rất phong phú không hề thua kém các loại nhạc khác.
# Nội dung lời nhạc rõ ràng, dễ hiểu (Chủ từ - Động từ - Túc từ).
# Giai điệu dễ hát, dễ bắt nhịp.
# Chất tự sự cao ([[Ballade]]).
# Tính buồn đặc trưng, khác với các điệu vui tươi cùng thời như Cha Cha Cha, Twist, Fox...

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}
=== Tài liệu===
*{{chú thích sách|title=The Latin Beat|url=https://archive.org/details/latinbeatrhythms00mora_0|author=Morales, Ed|year=2003|publisher=Da Capo Press|isbn=0-306-81018-2}}
{{thể loại Commons|Bolero}}

[[Thể loại:Âm nhạc Cuba]]
[[Thể loại:Phong cách âm nhạc Cuba]]
[[Thể loại:Lịch sử âm nhạc Cuba]]
[[Thể loại:Âm nhạc México]]
[[Thể loại:Vũ điệu Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Âm nhạc Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Vũ điệu phòng nhảy]]
[[Thể loại:Vũ điệu Latinh]]
[[Thể loại:Âm nhạc Mỹ Latinh]]
[[Thể loại:Vũ điệu nhịp ba]]
[[Thể loại:Hình thức khiêu vũ trong nhạc cổ điển]]
[[Thể loại:Âm nhạc thế kỷ 18]]
[[Thể loại:Âm nhạc thập niên 1940]]
[[Thể loại:Âm nhạc thập niên 1990]]
[[Thể loại:Thể loại nhạc thế kỷ 20]]
[[Thể loại:Vũ đạo ở Cuba]]
[[Thể loại:Từ gốc Pháp]]