Xem mã nguồn của Gạo lứt

{{Thông tin món ăn
| name             = Gạo lứt
| image            = Reis - Sorte C voll.jpg
| caption          = Hạt gạo lứt còn sống
| alternate_name   = Gạo rằn, gạo lật
| country          = 
| region           = 
| creator          = 
| course           = 
| type             = [[Lương thực]]
| served           = 
| main_ingredient  = [[Tinh bột]], [[protein|chất đạm]], [[chất béo]], [[chất xơ]], [[vitamin]] nhóm B, nguyên tố vi lượng
| variations       = Gạo lứt đỏ, gạo lứt đen
| calories         = 
| other            = 
}}

'''Gạo lứt''', còn gọi là '''gạo rằn''', '''gạo lật''' là loại gạo chỉ xay bỏ vỏ [[trấu]], chưa được xát bỏ lớp [[cám]] gạo. Đây là loại gạo rất giàu dinh dưỡng đặc biệt là các [[vitamin|sinh tố]] và [[nguyên tố vi lượng]].

== Chính tả ==
Trong phương ngữ Nam Bộ của [[tiếng Việt]], "lứt" và "lức" đồng âm, đều được đọc là {{IPA|/lɨk/}} nên gạo lứt còn được viết là "'''gạo lức'''". Ngược lại, trong phương ngữ Bắc Bộ thì "lứt" ({{IPA|/lɨt/}}) và "lức" ({{IPA|/lɨk/}}) có cách đọc khác nhau, không thể thay thế.

== Thành phần dinh dưỡng ==
Thành phần của gạo lứt gồm chất [[tinh bột]], [[protein|chất đạm]], [[chất béo]], [[chất xơ]] cùng các [[vitamin]] như B1, B2, B3, B6; các axit như [[axit pantothenic|pantothenic]] (vitamin B5), [[axít 4-aminobenzoic|paraaminobenzoic]] (PABA), [[axit folic|folic]] (vitamin M), [[axít phytic|phytic]]; các nguyên tố vi lượng như [[calci]], [[sắt]], [[magiê]], [[selen]], [[glutathion]] (GSH), [[kali]] và [[natri]].

Trường hợp gạo trắng trải qua quá trình xay, giã sẽ chỉ còn 77% vitamin B3, 80% vitamin B1, 90% vitamin B6, một nửa lượng [[mangan]] và hầu hết chất xơ bị mất đi. Các chuyên gia dinh dưỡng cũng nhận thấy, một lon gạo lứt khi nấu thành cơm chứa 84&nbsp;mg magnesi, trong khi đó ở gạo trắng chỉ có 19&nbsp;mg. Lớp cám của gạo lứt cũng chứa một chất dầu đặc biệt có tác dụng điều hòa huyết áp, làm giảm [[cholesterol]] xấu, giúp ngăn ngừa qua các [[bệnh tim mạch]].

Gạo lứt muối mè tuy mạnh về mặt chất khoáng nhưng lại yếu về [[chất đạm]] và [[chất béo]]. Thiếu 2 chất này thì cơ thể không thể tổng hợp [[kháng thể]], [[nội tiết tố]]... Một số người bị [[dị ứng]], [[rối loạn kinh nguyệt]], thiếu máu, [[suy nhược]] trầm trọng chỉ vì lạm dụng kiểu ăn ròng gạo lứt muối mè mà thiếu thịt cá.<ref name =dantri>{{chú thích web | url = http://dantri.com.vn/suc-khoe/gao-lut-muoi-me-biet-cach-an-moi-tot-1069918.htm | tiêu đề = Gạo lứt muối mè: Biết cách ăn mới tốt | author = | ngày = 10 tháng 5 năm 2015 | ngày truy cập = 14 tháng 7 năm 2015 | nơi xuất bản = [[Dân trí (báo)|Báo điện tử Dân Trí]] | ngôn ngữ = }}</ref>

== Gạo lứt trong ẩm thực ==
=== Lứt tẻ ===
Gạo lứt có thể nấu thành [[cơm]] bằng cách ngâm gạo với nước khoảng 15-20 phút cho mềm và nấu như cơm nấu gạo trắng. Khi hạt cơm chín thường không nở như gạo trắng, ăn hơi ráp nhưng nếu ăn quen sẽ thấy hương vị ngon ngọt đặc biệt.
Càng ngày người ta càng nhận thấy rằng gạo lứt có giá trị dinh dưỡng và phòng chống bệnh tật rất độc đáo. Cụ thể, Gạo lứt đã được chứng minh là có thể điều hòa huyết áp, làm giảm các cholesterol xấu và ngăn ngừa các bệnh tim mạch. Cholesterol xấu mới chính là nguyên nhân gây ra các bệnh lý tim mạch còn ngược lại cholesterol tốt thì giúp loại trừ cholesterol xấu.

Ngoài vỏ ra, hạt thóc còn có ba phần chính là lớp [[cám gạo]], [[phôi]] và nội nhũ. Nội nhũ chiếm phần lớn và chủ yếu là glucid có giá trị chính là cung cấp năng lượng. Lớp [[cám]] và phôi tuy chỉ chiếm 10% hạt nhưng lại chiếm tới 65% các chất có giá trị nhất về mặt dinh dưỡng.

Giáo sư tiến sĩ Hiroshi Kayahara (tức Giáo sư Ohsawa, người chủ trương phương pháp Thực dưỡng Ohsawa) của Viện sinh học Nhật Bản là người đã phân tích chất gạo lức và tìm ra rằng gạo lức đỏ ngâm một [[ngày]] một [[đêm]] (khoảng 22 giờ) ở [[nhiệt độ]] trong nhà sẽ bắt đầu nảy mầm và tiết ra nhiều chất [[enzym]]e cùng [[vitamin]] từ cám gạo. Gạo lức trắng không còn phôi để nảy mầm. Gạo lức đỏ sau ngâm nước rồi đem nấu thành cơm sẽ mềm hơn và có vị ngọt hơn cơm thường do các enzyme đã tiết ra chất đường và chất đạm trong hột gạo.{{fact|date=7-2014}}

Có rất nhiều món ăn khác có thể sử dụng gạo lứt như nguyên liệu chính: [[bún]] làm từ gạo lứt xào với rong biển, ngưu báng, [[cà rốt]] và mơ muối; cơm cốm gạo lứt với nguyên liệu là gạo lứt, [[đậu đỏ]], [[đậu xanh]], [[cốm]], nấu như cách đồ [[xôi]] và ăn kèm với [[vừng]] rang, hành khô phi thơm; [[cháo]] gạo lứt với gạo lứt, đậu đỏ, [[mơ muối]], [[rong biển]]; cơm gạo lứt cuốn rong biển tương tự một món [[sushi]] cuộn ''makizushi'', kết hợp với nước mơ muối và lá [[tía tô]].

=== Lứt nếp ===
Gạo [[nếp]] lứt thường được sử dụng để làm món [[rượu nếp cái]], đặc biệt là công thức rượu nếp cái sử dụng nguyên liệu gạo lứt, kết hợp với [[chuối tiêu]] chín và [[lòng đỏ]] [[trứng (thức ăn)|trứng gà]].

== Phân loại ==
=== Gạo lứt đỏ ===
[[Tập tin:Rice, red-rice, AIVANAM-like.JPG|thumb|Gạo lứt đỏ]]
Gạo lứt đỏ được trồng sạch không phun thuốc trừ sâu. Gạo vừa xát xong, đóng vào túi ép chân không. Tốt cho người ăn chay, ăn kiêng hỗ trợ nhu cầu giảm cân, làm đẹp mà vẫn đủ dinh dưỡng. Lành cả với người già yếu, trẻ em, bệnh tiểu đường, tim mạch, huyết áp.

=== Gạo lứt đen ===
Trong các cuộc nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy gạo lứt đen mới chính là siêu thực phẩm cho thế giới. Loại gạo này có lượng đường thấp nhưng lại có rất nhiều chất xơ và hợp chất thực vật tốt cho sức khoẻ, giúp chống bệnh tim và ung thư.

== Gạo lứt trong dưỡng sinh ==
{{sức khỏe}}
Trong thực tế, gạo lứt có thể sử dụng để nấu cơm ăn hàng ngày, tuy nhiên cũng thường thấy những món ăn sử dụng gạo lứt thuộc nhóm thực phẩm với chức năng dùng để chữa trị một số bệnh. Theo [[Đông y]], gạo lứt rất bổ và có tính thanh nhiệt, an thần trấn kinh, trừ phiền. Gạo lức có khả năng ngăn sự xuất tiết của [[dạ dày]] và [[ruột già|đại tràng]] nên có tác dụng tốt trong điều trị các bệnh [[đường ruột]]. Đông y dùng cháo gạo lứt để phòng ngừa và trừ bệnh [[bệnh tả|thổ tả]], [[kiết lỵ]], cầm [[mồ hôi]]. Những nghiên cứu khác cho thấy gạo lứt đặc biệt tốt đối với [[phụ nữ]], làm giảm nguy cơ [[ung thư]] và [[ruột kết]], giảm cholesterol và tốt cho hệ tim mạch của phụ nữ sau [[mãn kinh]]. Đồng thời, với nguồn chất xơ dồi dào, gạo lứt giúp chống lại bệnh xơ vữa động mạnh, [[ung thư vú]], thậm chí giảm nguy cơ mắc [[bệnh tim]], ung thư và bệnh [[tiểu đường]]. Ngoài ra gạo lứt cũng có những tác dụng tương tự với nam giới cao tuổi nhưng không rõ rệt bằng.

Gạo lứt muối mè tuy mạnh về mặt chất khoáng nhưng lại yếu về [[chất đạm]] và [[chất béo]]. Thiếu 2 chất này thì cơ thể không thể tổng hợp kháng thể, [[nội tiết tố]]... Một số người bị [[dị ứng]], [[rối loạn kinh nguyệt]], thiếu máu, [[suy nhược]] trầm trọng chỉ vì lạm dụng kiểu ăn ròng gạo lứt muối mè mà thiếu thịt cá.<ref name="dantri" />

== Chú thích ==
{{tham khảo}}

[[Thể loại:Gạo]]
[[Thể loại:Giống gạo|Lật]]
[[Thể loại:Thức ăn từ gạo]]
[[Thể loại:Cơm]]