Xem mã nguồn của Thali

{{Elementbox
|number=81 
|symbol=Tl 
|name=Thali
|pronounce={{IPAc-en|ˈ|θ|æ|l|i|əm}} <br /> {{respell|THAL|ee-əm}}
|left=[[Thủy ngân]] 
|right=[[Chì]] 
|above=[[Indi|In]] 
|below=[[Nihoni|Nh]]  
|series=Kim loại 
|group=13 
|period=6 
|block=p 
|image name= Thallium pieces in ampoule.jpg
|appearance=Bạc trắng  
|atomic mass= 204,3833 
|electron configuration= &#91;[[xenon|Xe]]&#93; 4f<sup>14</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup> 6p<sup>1</sup> 
|electrons per shell= 2, 8, 18, 32, 18, 3
|color=Bạc trắng
|phase=Chất rắn
|density gpcm3nrt= 11,85 
|density gpcm3mp= 11,22 
|melting point K=577 
|melting point C=304 
|melting point F=579 
|boiling point K=1746 
|boiling point C=1473 
|boiling point F=2683 
|heat fusion= 4,14 
|heat vaporization= 165 
|heat capacity= 26,32 
|vapor pressure 1= 882 
|vapor pressure 10= 977 
|vapor pressure 100= 1097 
|vapor pressure 1 k= 1252 
|vapor pressure 10 k= 1461 
|vapor pressure 100 k= 1758 
|vapor pressure comment= 
|crystal structure= Lục phương
|oxidation states= 3, '''1'''
|oxidation states comment=[[base]] nhẹ
|electronegativity= 1,62 
|number of ionization energies=3 
|1st ionization energy= 589,4 
|2nd ionization energy= 1971 
|3rd ionization energy= 2878 
|atomic radius= 170 
|covalent radius= 170±8 
|Van der Waals radius= 196 
|magnetic ordering= [[Nghịch từ]]<ref>[http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds], in Handbook of Chemistry and Physics 81st edition, CRC press.</ref>
|electrical resistivity at 20= 0,18 µ
|thermal conductivity= 46,1 
|thermal expansion at 25= 29,9 
|speed of sound rod at 20= 818 
|Young's modulus= 8 
|Shear modulus= 2,8 
|Bulk modulus= 43 
|Poisson ratio= 0,45 
|Mohs hardness= 1,2 
|Brinell hardness= 26,4 
|CAS number= 7440-28-0 
|isotopes= 
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=203 | sym=Tl | na=29.524% | n=122}}<ref>Được cho là trải qua quá trình [[phân rã alpha]] thành '''<sup>199</sup>Au.</ref>
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=204 | sym=Tl
 | na=[[Đồng vị phóng xạ tổng hợp|Tổng hợp]] | hl=3,78 [[năm]]
 | dm1=[[Phân rã beta|β<sup>-</sup>]] | de1=0.764 | pn1=204 | ps1=[[Chì|Pb]]
 | dm2=[[Bắt giữ electron|ε]] | de2=0.347 | pn2=204 | ps2=[[Thủy ngân|Hg]]}} 
{{Elementbox_isotopes_stable | mn=205 | sym=Tl | na=70.476% | n=124}}<ref>Được cho là trải qua quá trình [[phân rã alpha]] thành '''<sup>201</sup>Au.</ref> 
|isotopes comment=
}}
'''Thali''' là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn|bảng tuần hoàn nguyên tố]] có ký hiệu '''Tl''' và [[số nguyên tử]] bằng 81.

Nó có màu xám của [[kim loại yếu]], trông giống [[thiếc]] nhưng thay đổi màu khi tiếp xúc với không khí. Thali rất [[độc]] và đã được dùng trong thuốc diệt [[chuột]] và [[côn trùng]]. Tuy nhiên các thuốc này gây [[ung thư]] và đã bị đình chỉ hay hạn chế tại một số nước. Nó cũng được dùng trong các máy dò hồng ngoại.

== Thuộc tính ==
Kim loại này rất mềm, dễ dát mỏng, có thể cắt bằng dao. Khi cho tiếp xúc lần đầu với không khí, Thali lúc đầu có sắc sáng bóng đặc trưng của kim loại, nhưng nhanh chóng bị mờ xỉn đi thành màu xám xanh do bị oxy hóa giống như [[chì]]. Nó có thể được bảo quản chống oxy hóa bằng cách ngâm trong dầu lửa hay dầu khoáng. Nếu để trong không khí lâu, một lớp [[oxide]] rất dày sẽ hình thành trên bề mặt khối thali. Nếu có thêm nước, lớp [[thali hydride]] sẽ hình thành.

== Ứng dụng ==
* Hợp chất [[thali sulfat]] từng được dùng làm thuốc diệt [[chuột]] và [[côn trùng]] do rất độc và không mùi, không vị. Tuy nhiên nó có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người và đã bị cấm ở một số nước.
* [[Dẫn điện|Độ dẫn điện]] của hợp chất [[thali sulfide]], đặc biệt Tl<sub>2</sub>S, thay đổi khi được chiếu tia [[tia hồng ngoại|hồng ngoại]], do vậy có thể được dùng chế tạo [[quang trở]] hồng ngoại.
* Các [[tinh thể]] [[thali bromide]]-[[thali iodide]] trong suốt đối với tia hồng ngoại, được dùng làm các [[thiết bị quang học]] sử dụng tia hồng ngoại, ví dụ các cửa sổ trước máy thu hồng ngoại.
* [[Thali oxide]] được dùng để chế tạo [[kính]] có [[chiết suất]] cao.
* Thali được pha với [[seleni]] trong vật liệu [[chất bán dẫn|bán dẫn]] chế tạo các [[diode]] dành cho [[bộ nắn dòng]].
* Thali dùng trong các dụng cụ thu [[tia gamma]].
* Thali được dùng trong các chất lỏng nặng để lọc [[khoáng sản]] theo phương pháp chìm-nổi.
* Có thể dùng điều trị một số bệnh [[bệnh da liễu|da liễu]]. Nhưng việc áp dụng bị hạn chế do tính độc của thali.
* [[Đồng vị phóng xạ]] thali-201 được dùng trong chẩn đoán radio trong [[y học hạt nhân]].
* Khi kết hợp với [[lưu huỳnh]], [[seleni]] hay [[arsenic]], Thali có thể dùng để chế tạo kính quang học mật độ cao có [[nhiệt độ nóng chảy|điểm nóng chảy]] thấp (125 đến 150 [[độ Celsius|°C]]). Các kính này có tính chất như kính thường ở nhiệt độ thông thường, nhưng rất bền, không tan trong nước và có [[chiết suất]] đồng nhất.
* Thali được dùng trong chế tạo vật liệu [[siêu dẫn nhiệt độ cao]] cho các ứng dụng như [[chụp cộng hưởng từ]], lưu giữ năng lượng từ, [[lực đẩy từ]], [[sản xuất điện năng]] và truyền điện.
* Trong [[nhiệt kế]]: Pha trộn [[thủy ngân]] (91,5%) và Thali (8,5%) tạo nên [[thể cùng tinh]] lỏng cho đến nhiệt độ -60 [[độ Celsius|°C]]. Hỗn hợp này được dùng trong nhiệt kế cho những vùng rất lạnh.

== Lịch sử ==
Thali (xuất phát từ [[tiếng Hy Lạp]] ''thallos'' nghĩa là "nhánh cây non màu xanh lá cây") được phát hiện bởi [[William Crookes]] năm [[1861]] tại [[anh|nước Anh]] khi ông đang nghiên cứu quang phổ phát xạ của chất [[Teluride]] trong một mẫu [[acid sunfuric|acid sulfuric]] của [[thực vật]]. [[Quang phổ vạch]] màu [[xanh lá cây]] sáng của thali đã khiến Crookes đặt tên nó như vậy. Năm [[1862]] cả Crookes và [[Claude-Auguste Lamy]] đều, độc lập với nhau, tách được kim loại này ra từ hợp chất của nó.

== Độ phổ biến ==
Trong vỏ [[Trái Đất]] Thali chiếm tỷ lệ 0,7 [[miligam|mg]]/[[kilôgam|kg]], thuộc loại tương đối phổ biến, chủ yếu liên kết với khoáng chất [[kali]] trong [[bùn]], [[đất]], và [[đá granite]] nhưng thường khó chiết tách thương mại được từ các nguồn này. Nguồn thali thương mại lấy từ sản phẩm phụ của các [[quặng]] [[đồng]], [[chì]], [[thiếc]],...

== Đồng vị ==
Thali có 25 [[đồng vị]] với [[khối lượng nguyên tử]] từ 184 đến 210. Chỉ có Tl–203 và Tl–205 là các đồng vị bền. Tl–204 là [[đồng vị phóng xạ]] bền nhất có [[chu kỳ bán rã]] là 3,78 năm.

== Cảnh báo ==

Thali và các hợp chất của nó rất độc, cần cẩn trọng khi làm việc với chúng.

Độc tính của thali là khả năng thay kali trong cơ thể, làm ngưng trệ nhiều hoạt động tế bào. Một số triệu chứng đặc trưng của nhiễm độc thali là rụng tóc, tổn thương [[hệ thần kinh ngoại vi|thần kinh ngoại biên]]. Thali là một chất có thể [[chất gây ung thư|gây ung thư]].

Cần có thông gió tốt khi nấu chảy kim loại này. Việc tiếp xúc với các dung dịch thali không được vượt 0,1 [[miligam|mg]] trên [[mét|m]]<sup>2</sup> da trong trung bình 8 tiếng mỗi ngày.

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

([[tiếng Anh]])
* [http://periodic.lanl.gov/elements/81.html Los Alamos National Laboratory — Thallium] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101202032310/http://periodic.lanl.gov/elements/81.html |date=2010-12-02 }}
* [http://www.parascope.com/mx/articles/castroreport.htm CIA Inspector General's Report on Plots to Assassinate Castro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050608074831/http://www.parascope.com/mx/articles/castroreport.htm |date=2005-06-08 }}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Thallium}}
([[tiếng Anh]])
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Tl/index.html WebElements.com — Thallium]
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Tl.html EnvironmentalChemistry.com — Thallium]
{{vi}}

{{sơ khai hóa học}}{{Bảng tuần hoàn thu gọn|state=}}

[[Thể loại:Nguyên tố hóa học]]
[[Thể loại:Nhóm Bo]]
[[Thể loại:Kim loại yếu]]
[[Thể loại:Chất độc]]