Xem mã nguồn của Tiếng Galicia-Bồ Đào Nha

{{Thông tin ngôn ngữ|name=Tiếng Galicia-Bồ Đào Nha|region=Tây Bắc [[bán đảo Iberia|Iberia]]|familycolor=Indo-European|fam2=[[Nhóm ngôn ngữ gốc Ý|gốc Ý]]|fam3=[[Nhóm ngôn ngữ Rôman|Rôman]]|fam4=[[Nhóm ngôn ngữ Tây Rôman|Tây Rôman]]|fam5=[[Nhóm ngôn ngữ Iberia-Rôman|Iberia-Rôman]]|fam6=[[Nhóm ngôn ngữ Tây Iberia|Tây Iberia]]|glotto=none<!--gali1257 is different-->|map=Idioma galaicoportugués.png|mapcaption=Khu vực nói tiếng Galicia-Bồ Đào Nha ở các vương quốc [[Vương quốc Galicia|Galicia]] và [[Vương quốc León|León]] vào khoảng thế kỷ thứ 10, trước khi tiếng Galicia và Bồ Đào Nha tách nhau ra.}} '''Tiếng Galicia-Bồ Đào Nha''' ([[tiếng Galicia]]: ''galego-portugués'' hoặc ''{{Lang|gl|galaico-portugués}}'', {{Lang-pt|galego-português}} hoặc ''{{Lang|pt|galaico-português}}''), còn được gọi là '''Bồ Đào Nha Cổ''' hay '''Galicia Trung cổ''' khi đề cập đến lịch sử của mỗi ngôn ngữ hiện đại, là một [[Nhóm ngôn ngữ Tây Iberia|ngôn ngữ Tây Iberia Rôman]] được nói trong [[Trung Cổ|thời Trung Cổ]], tại khu vực tây bắc của [[bán đảo Iberia]]. Ngoài ra, nó có thể được coi là một giai đoạn lịch sử của hai ngôn ngữ Galicia và Bồ Đào Nha.

Tiếng Galicia-Bồ Đào Nha ban đầu được nói ở khu vực tiếp giáp với [[Đại Tây Dương]] về phía bắc và tây và với [[sông Douro]] ở phía nam (tức bao gồm [[Galicia]] và bắc [[Bồ Đào Nha]] ngày nay), nhưng sau đó được mở rộng về nam [[Douro]] nhờ vào ''[[Reconquista]]''.<ref>{{Chú thích sách|title=História do galego-português: estado linguístico da Galiza e do noroeste de Portugal desde o século XIII ao século XVI (com referência à situação do galego moderno)|last=de Azevedo Maia|first=Clarinda|publisher=Fundação Calouste Gulbenkian|year=1997|isbn=9789723107463|edition=Reimpressã da edição do INIC (1986)|location=Lisboa|pages=883–891}}</ref>

Nó là tổ tiên chung của các ngôn ngữ [[Tiếng Bồ Đào Nha|Bồ Đào Nha]], [[Tiếng Galicia|Galicia]], [[Tiếng Galicia-Asturias|Eonavian]] và [[Tiếng Fala|Fala]] hiện đại, tất cả đều duy trì mức độ [[Sự thông hiểu lẫn nhau|thông hiểu lẫn nhau]] rất cao. Thuật ngữ "Galicia-Bồ Đào Nha" cũng chỉ đến phân nhóm của nhóm ngôn ngữ Tây Iberia hiện đại của [[nhóm ngôn ngữ Rôman]].

== Lịch sử ==
[[Tập tin:Linguistic_map_Southwestern_Europe-en.gif|phải|nhỏ|350x350px|Bản đồ cho thấy sự rút lui và mở rộng lịch sử của Galicia (Galicia-Bồ Đào Nha) trong bối cảnh với ngôn ngữ láng giềng giữa năm 1000 và 2000.]]
Tiếng Galicia-Bồ Đào Nha phát triển trong khu vực tỉnh [[Gallaecia]] trước đây của [[La Mã]], từ [[Tiếng Latinh thông tục|tiếng Latinh Vulgar]] (tiếng Latinh thông dụng) đã được đem đến bởi binh lính La Mã, thực dân và quan tòa trong thời kì của [[Đế quốc La Mã|Đế chế La Mã]]. Mặc dù quá trình này có thể chậm hơn so với các khu vực khác, nhưng do việc tiếp xúc hàng thế kỷ với tiếng Latinh Vulgar, sau một thời gian sử dụng song ngữ, đã dập tắt hoàn toàn ngôn ngữ bản địa, dẫn đến sự phát triển của một thứ tiếng Latinh mới với một vài đặc điểm của [[tiếng Gallaecia]].<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Luján Martínez|first=Eugenio R.|date=ngày 3 tháng 5 năm 2006|title=The Language(s) of the Callaeci|url=http://www.uwm.edu/celtic/ekeltoi/volumes/vol6/6_16/lujan_6_16.pdf|journal=e-Keltoi: Journal of Interdisciplinary Celtic Studies|volume=6|pages=715–748|issn=1540-4889|10=|access-date=2020-01-03|archive-date=2018-04-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180410131029/http://www4.uwm.edu/celtic/ekeltoi/volumes/vol6/6_16/lujan_6_16.pdf}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=http://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/biblioteca/origens_lex_port.pdf|title=Estudos de Linguística Histórica Galego-Portuguesa|last=Piel|first=Joseph-Maria|publisher=IN-CM|year=1989|location=Lisboa|pages=9–16|chapter=Origens e estruturação histórica do léxico português|archive-url=https://web.archive.org/web/20080227235128/https://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/biblioteca/origens_lex_port.pdf|archive-date=ngày 27 tháng 2 năm 2008}}</ref> Người ta cho rằng vào thế kỷ thứ tám, nó đã là một ngôn ngữ riêng biệt.

Tài liệu lâu đời nhất được biết có chứa một số từ vựng Galicia-Bồ Đào Nha được tìm thấy ở mạn bắc Bồ Đào Nha, được gọi là ''Doação à Igreja de Sozello'' và có niên đại năm 870 nhưng chủ yếu được sáng tác bằng tiếng Latinh muộn/Trung cổ.<ref>[http://www.novomilenio.inf.br/idioma/200009a.htm The oldest document containing traces of Galician-Portuguese, a.D. 870]. Novomilenio.inf.br. Truy cập ngày 14 tháng 11 năm 2011.</ref> Một tài liệu khác, từ năm 882, cũng có một số từ ngôn ngữ Galicia-Bồ Đào Nha là ''Carta de dotação e fundação da Igreja de S. Miguel de Lardosa''.<ref>[http://www.fcsh.unl.pt/philologia/CARTA882_EN.html Charter of the Foundation of the Church of S. Miguel de Lardosa, a.D. 882] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110930031438/http://www.fcsh.unl.pt/philologia/CARTA882_EN.html |date=2011-09-30 }}. Fcsh.unl.pt. Truy cập ngày 14 tháng 11 năm 2011.</ref>

== Tham khảo ==
{{tham khảo}}

== Tài liệu ==
Các bản thảo chứa lời bài hát Galicia-Bồ Đào Nha ('thế tục') (được trích dẫn từ Cohen 2003 [xem ''các ấn bản quan trọng'' bên dưới]):

* A = "Cancioneiro da Ajuda", Palácio Real da Ajuda (Lisbon).
* B = Biblioteca Nacional (Lisbon), cod. 10991.
* Ba = Bancroft Library (University of California, Berkeley) 2 MS DP3 F3 (MS UCB 143)
* N = Pierpont Morgan Library (New York), MS 979 (= PV).
* S = Arquivo Nacional da Torre do Tombo (Lisbon), Capa do Cart. Not. de Lisboa, N.º 7-A, Caixa 1, Maço 1, Livro 3.
* V = Biblioteca Apostolica Vaticana, cod. lat. 4803.
* Va = Biblioteca Apostolica Vaticana, cod. lat. 7182, ff. 276rº – 278rº

Bản thảo chứa ''Cantigas de Santa Maria'':

* E = Real Monasterio de San Lorenzo (El Escorial), MS B. I. 2.
* F = Biblioteca Nazionale Centrale (Florence), Banco Rari 20.
* T = Real Monasterio de San Lorenzo (El Escorial), MS T. I. 1.
* To = Biblioteca Nacional (Madrid), cod. 10.069 ("El Toledano")

Các phiên bản phê bình của các thể loại riêng của thơ Galicia-Bồ Đào Nha (lưu ý rằng ''cantigas d'amor'' được phân chia giữa Michaëlis 1904 và Nunes 1932):

* Cohen, Rip. (2003). ''500 Cantigas d' Amigo'': Edição Crítica / Critical Edition (Porto: Campo das Letras).
* Lapa, Manuel Rodrigues (1970). ''Cantigas d'escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses''. Edição crítica pelo prof. –. 2nd ed. Vigo: Editorial Galaxia [1st. ed. Coimbra, Editorial Galaxia, 1965] with "Vocabulário").
* Mettmann, Walter. (1959–1972). ''Afonso X, o Sabio. Cantigas de Santa Maria''. 4 vols ["Glossário", in vol. 4]. Coimbra: Por ordem da Universidade (republished in 2 vols. ["Glossário" in vol. 2] Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 1981; 2nd ed.: ''Alfonso X, el Sabio, Cantigas de Santa Maria'', Edición, introducción y notas de –. 3 vols. Madrid: Clásicos Castália, 1986–1989).
* Michaëlis de Vasconcellos, Carolina. (1904). ''Cancioneiro da Ajuda''. Edição critica e commentada por –. 2 vols. Halle a.S., Max Niemeyer (republished Lisboa: Imprensa Nacional – Casa de Moeda, 1990).
* Nunes, José Joaquim. (1932). ''Cantigas d'amor dos trovadores galego-portugueses''. Edição crítica acompanhada de introdução, comentário, variantes, e glossário por –. Coimbra: Imprensa da Universidade (Biblioteca de escritores portugueses) (republished by Lisboa: Centro do Livro Brasileiro, 1972).

Về tiểu sử và niên đại của các nhà thơ và tòa án mà họ thường lui tới, mối quan hệ của những vấn đề này với cấu trúc bên trong của truyền thống bản thảo và vô số câu hỏi liên quan trong lĩnh vực này, vui lòng xem:

* Oliveira, António Resende de (1987). "A cultura trovadoresca no ocidente peninsular: trovadores e jograis galegos", ''Biblos'' LXIII: 1–22.
* _____ (1988). "Do Cancioneiro da Ajuda ao Livro das Cantigas do Conde D. Pedro. Análise do acrescento à secção das cantigas de amigo de O", ''Revista de História das Ideias'' 10: 691–751.
* _____ (1989). "A Galiza e a cultura trovadoresca peninsular", ''Revista de História das Ideias'' 11: 7–36.
* _____ (1993). "A caminho de Galiza. Sobre as primeiras composições em galego-português", in ''O Cantar dos Trobadores''. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, pp.&nbsp;249–260 (republished in Oliveira 2001b: 65–78).
* _____ (1994). ''Depois do Espectáculo Trovadoresco. a estrutura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos XIII e XIV''. Lisboa: Edições Colibri (Colecção: Autores Portugueses).
* _____ (1995). ''Trobadores e Xograres. Contexto histórico''. (tr. Valentín Arias) Vigo: Edicións Xerais de Galicia (Universitaria / Historia crítica da literatura medieval).
* _____ (1997a). "Arqueologia do mecenato trovadoresco em Portugal", in ''Actas do 2º Congresso Histórico de Guimarães'', 319–327 (republished in Oliveira 2001b: 51–62).
* _____ (1997b). "História de uma despossessão. A nobreza e os primeiros textos em galego-português", in ''Revista de História das Ideias'' 19: 105–136.
* _____ (1998a). "Le surgissement de la culture troubadouresque dans l'occident de la Péninsule Ibérique (I). Compositeurs et cours", in (Anton Touber, ed.) ''Le Rayonnement des Troubadours'', Amsterdam, pp.&nbsp;85–95 (Internationale Forschungen zur allgemeinen und vergleichenden Literaturwissenschaft) (Port. version in Oliveira 2001b: 141–170).
* _____ (1998b). "Galicia trobadoresca", in ''Anuario de Estudios Literarios Galegos'' 1998: 207–229 (Port. Version in Oliveira 2001b: 97–110).
* _____ (2001a). ''Aventures i Desventures del Joglar Gallegoportouguès'' (tr. Jordi Cerdà). Barcelona: Columna (La Flor Inversa, 6).
* _____ (2001b). ''O Trovador galego-português e o seu mundo''. Lisboa: Notícias Editorial (Colecção Poliedro da História).

Đối với văn xuôi Galicia-Bồ Đào Nha, người đọc có thể bắt đầu bằng:

* Cintra, Luís F. Lindley. (1951–1990). ''Crónica Geral de Espanha de 1344''. Edição crítica do texto português pelo –. Lisboa: Imprensa Nacional-Casa de Moeda (vol. I 1951 [1952; reprint 1983]; vol II 1954 [republished 1984]; vol. III 1961 [republished 1984], vol. IV 1990) (Academia Portuguesa da História. Fontes Narrativas da História Portuguesa).
* Lorenzo, Ramón. (1977). ''La traduccion gallego de la Cronica General y de la Cronica de Castilla''. Edición crítica anotada, con introduccion, índice onomástico e glosario. 2 vols. Orense: Instituto de Estudios Orensanos 'Padre Feijoo'.

Không có ngữ pháp lịch sử cập nhật của Galicia-Bồ Đào Nha thời trung cổ. Nhưng hãy xem:

* Huber, Joseph. (1933). ''Altportugiesisches Elementarbuch''. Heidelberg: Carl Winter (Sammlung romanischer Elementar- und Händbucher, I, 8) (Cảng tr. [Bởi Maria Manuela Gouveia Delille] ''Gramática do Português Antigo''. Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian, 1986).

Một tác phẩm gần đây tập trung vào Galicia chứa thông tin về Galicia-Bồ Đào Nha thời trung cổ là:

* Ferreiro, Manuel. (2001). ''Gramática Histórica Galega'', 2 vols. [2nd ed.], Santiago de Compostela: Laiovento.
* An old reference work centered on Portuguese is:
* Williams, Edwin B. (1962). ''From Latin to Portuguese''. 2nd ed. Philadelphia: University of Pennsylvania Press (1st ed. Philadelphia, 1938).

Tiếng Latinh:

* ''Mediae Latinitatis Lexicon Minus''. Lexique Latin Médiévale-Francais/Anglais. A Medieval Latin-French/English Dictionary. composuit J. F. Niermeyer, perficiendum curavit C. van de Kieft. Abbreviationes et index fontium composuit C. van de Kieft, adiuvante G. S. M. M. Lake-Schoonebeek. Leiden – New York – Köln: E. J. Brill 1993 (1st ed. 1976).
* ''Oxford Latin Dictionary''. ed. P. G. W. Glare. Oxford: Clarendon Press 1983.

Ngữ pháp lịch sử và so sánh của tiếng Latinh:

* Weiss, Michael. (2009). ''Đề cương ngữ pháp lịch sử và so sánh của tiếng Latinh''. Ann Arbor, MI: Báo chí Beechstave.

Trên các tài liệu ban đầu được trích dẫn từ cuối thế kỷ 12, xin vui lòng xem Ivo Castro, ''Introdução à História do Português.'' ''Geografia da Língua.'' ''Antugu''. (Lisbon: Colibri, 2004), trang 121-125 (có tài liệu tham khảo).

== Liên kết ngoài ==

* [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/lusitana/Cronologia/seculo11/Doc1008/doc_1008.html Tài liệu Latinh - Bồ Đào Nha, a.] [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/lusitana/Cronologia/seculo11/Doc1008/doc_1008.html D. 1008] 
* [http://www.pontenasondas.org/ Ponte mũi ondas] 
* [https://web.archive.org/web/20110522093159/http://www.csarmento.uminho.pt/ndat_432.asp Pergaminhos: colecção da Casa de Sarmento] 
* [http://www.opatrimonio.org/ Di sản phi vật thể Galicia-Bồ Đào Nha] 
* [http://www.opatrimonio.org/pt/videos.asp Di sản phi vật thể Galicia-Bồ Đào Nha -Videos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131112020245/http://www.opatrimonio.org/pt/videos.asp |date=2013-11-12 }} 
{{Ngôn ngữ tại Bồ Đào Nha}}
{{Ngôn ngữ tại Tây Ban Nha}}

{{DEFAULTSORT:Galicia-Bồ Đào Nha}}
[[Thể loại:Ngôn ngữ Trung Cổ]]
[[Thể loại:Tiếng Galicia]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ không có mã Glottolog]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Bồ Đào Nha]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Tiếng Bồ Đào Nha]]