Xem mã nguồn của Văn Lang

{{Nguồn sơ cấp|date=tháng 5/2024}}
{{bài cùng tên}}
{{Quốc hiệu Việt Nam}}
{{Lịch sử Đông Nam Á}}'''Văn Lang''' ([[chữ Hán]]: 文郎) là [[nhà nước]] đầu tiên trong [[lịch sử Việt Nam]] cai trị bởi các [[Hùng Vương|Vua Hùng,]] tương ứng với các thời kỳ văn hóa [[văn hóa Đông Sơn|Đông Sơn]], [[Văn hóa Phùng Nguyên|Phùng Nguyên]], [[Văn hóa Gò Mun|Gò Mun]] và [[Văn hóa Đồng Đậu|Đồng Đậu]]. Lãnh thổ nhà nước Văn Lang gồm một phần Trung Quốc, [[Bắc Bộ Việt Nam|Bắc Bộ]] và [[Bắc Trung Bộ]] ngày nay. <ref name=":0">Ngô Sĩ Liên, ''[https://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/dvsktt/dvsktt01.html Đại Việt sử ký toàn thư]'', quyển I, kỷ Hồng Bàng thị.</ref><ref name=":3">Đào Duy Anh (1964), ''Đất nước Việt Nam qua các đời'', Nhà xuất bản Khoa học, trang 13-16</ref>

== Tên gọi ==
Theo GS. [[Trần Quốc Vượng (sử gia)|Trần Quốc Vượng]] <ref>Trần Quốc Vượng (1970), ''Từ truyền thuyết, ngữ ngôn đến lịch sử. Hùng Vương dựng nước'', tập I. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội</ref> trong truyền thống của [[người Mường]], tổ tiên của họ là hai con chim ''Klang'' và ''Klao''. Văn Lang, Gia Ninh, Mê Linh... là cách đọc tiếng Việt của ''Klang, Blang, Bling,'' ''Mling...'' đều chỉ loài chim lớn. Cách giải thích này phù hợp với hình tượng chim Lạc và người nhảy múa mặc bộ đồ bằng lông chim trên các [[trống đồng]] Việt Nam; hay cả các tên gọi chữ Hán về sau như: Bạch Hạc (chim hạc trắng), Chu Diên (diều hâu đỏ), Ô Diên (quạ đen), Hồng Bàng chỉ loài [[chim nước]] lớn thuộc [[họ Diệc]]... 

==Sử liệu==
[[Sử ký|''Sử ký Tác ẩn'']] <ref>Tư Mã Trinh, chú giải cuốn ''Sử ký Tư Mã Thiên'', cũng gọi là ''Sử ký Sách ẩn'', quyển 113, Nam Việt liệt truyện, 53</ref> viết [[Nhà Đường|thời Đường]]: ''"Quận Giao Chỉ có ruộng Lạc... người Lạc. Có các chức Lạc Vương, Lạc Hầu, các huyện tự đặt chức Lạc Tướng đeo ấn đồng dải xanh..."''

[[Cựu Đường thư|''Cựu Đường thư'']]<ref>Lưu Hú (945), ''Cựu Đường thư'', quyển 41, Chí 21, Địa lí 4</ref>, bộ chính sử viết [[Ngũ đại Thập quốc|thời nhà Hậu Tấn]]: ''"Đất quận Giao Chỉ rất màu mỡ, xưa có quân trưởng là Hùng Vương, phụ tá là Hùng Hầu"''

Trong đó chữ Hùng (雄) và Lạc (雒) viết gần giống nhau, dễ nhầm lẫn. Như vậy Hùng Vương cũng là Lạc Vương, Hùng Hầu là Lạc Hầu hay Hùng Điền (ruộng Hùng) cũng là Lạc Điền (ruộng Lạc).

''[[Tống tứ đại thư|Thái Bình Ngự Lãm]]'' <ref>Lý Phường (977-983)'', Thái Bình Ngự Lãm'', quyển 18, chương Châu quận, đạo Lĩnh Nam</ref>, bộ sách địa lý viết [[Nhà Tống|thời nhà Tống]]: ''"Phong Châu tức quận Thừa Hóa. Xưa là nước Văn Lang, có sông Văn Lang."''

Bộ sử ''[[Đại Việt sử lược]]'' <ref name=":1">Trần Quốc Vượng dịch, [https://fdvn.vn/wp-content/uploads/2020/03/luu-ban-nhap-tu-dong-5-8.pdf ''Việt sử lược''], quyển I, trang 17-19</ref> viết [[Nhà Trần|thời Trần]]: Hùng Vương đầu tiên là người ở bộ Gia Ninh, dùng ảo thuật quy phục các bộ khác vào khoảng đời [[Chu Trang Vương]] ([[696 TCN|696]] - [[682 TCN]]). Quốc hiệu và kinh đô đều là Văn Lang, truyền 18 đời, mỗi đời trị vì khoảng 24 năm. 

''[[Đại Việt sử ký toàn thư]] <ref name=":0" />'' viết [[Nhà Lê sơ|thời Lê]]: Hùng Vương đầu tiên là con của [[Lạc Long Quân]] và [[Âu Cơ]], cháu [[Kinh Dương Vương]] (vua nước [[Xích Quỷ]] vào khoảng năm [[2879 TCN]]). Quốc hiệu là Văn Lang, đóng đô ở [[Phong Châu]]. Theo thuyết này thì mỗi đời tối thiểu 131 năm, do đó nên hiểu là 18 chi (nhánh) hay 18 vương triều.

Tóm lại, nước Văn Lang và các Vua Hùng được ghi chép sơ lược trong chính sử [[Trung Quốc]], còn ở Việt Nam thì chép chi tiết hơn và nặng tính [[truyền thuyết]] hơn. Tuy có một số điểm dị biệt nhưng tựu trung lại, các thư tịch cổ này đều khẳng định nhà nước Văn Lang thực sự có tồn tại. [[Viện Khảo cổ học|Viện khảo cổ học]] <ref>Viện Khảo cổ học (1973). ''Hùng Vương dựng nước'', tập III. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, trang 71.</ref> xác nhận thời đại Hùng Vương là có thật trong [[lịch sử Việt Nam]].  

Nhà nước này tồn tại tới năm [[258 TCN|258 trước công nguyên]] (TCN) thì bị [[An Dương Vương]] (tức Thục Phán) sáp nhập vào nước [[Âu Lạc]].

==Địa lý==
Nước Văn Lang có vị trí theo truyền thuyết <ref name=":0" /><ref name=":2">''Lĩnh Nam chích quái'', quyển I, Truyện Hồng Bàng. Bản dịch Lê Hữu Mục (1960) Nhà sách Trí Đức, Sài Gòn, trang 43</ref>: đông giáp biển Nam Hải ([[biển Đông]]), tây đến [[Ba Thục]], bắc đến [[hồ Động Đình]] và nam giáp nước [[Hồ Tôn Tinh|Hồ Tôn]]. Các sách đều thống nhất có 15 bộ nhưng chép khác nhau, chủ yếu cóp nhặt từ tên các quận huyện thời Bắc thuộc và chỉ bao phủ phần [[Lưỡng Quảng]] của Trung Quốc.<ref name=":3" /> Việc chú giải các địa danh cổ theo bản đồ ngày nay vẫn còn tranh cãi.
{| class="wikitable"
|+
!Lĩnh Nam chích 
quái <ref name=":2" />
!Đại Việt Sử Ký toàn thư ''<ref name=":0" />'' - theo
[[Khâm định Việt sử Thông giám cương mục|Cương mục]]<ref>Quốc sử quán triều Nguyễn, [https://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/kdvstgcm/kdvstgcm01.html ''Cương mục''], Tiền Biên, quyển I</ref> và [[Trần Trọng Kim]] <ref>Trần Trọng Kim (1920), [https://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/vnsl/vnsl02.html ''Việt Nam sử lược''], Thượng cổ thời đại, Họ Hồng Bàng</ref>
!Việt Sử Lược <ref name=":1" /> 
- theo [[Đào Duy Anh]]<ref name=":3" />
|-
| colspan="3" |Có 08 bộ có tên gọi giống nhau trong cả 03 sách:
|-
|[[Việt Thường]] (越裳)
|Việt Thường - [[Thuận Hóa]] ? 
|Việt Thường Thị (có [[Thành Cổ Loa|Loa Thành]]) - Hà Tĩnh ?
|-
|[[Văn Lang (bộ)|Văn Lang]] (文郎)
|Văn Lang - [[Sơn Tây (Xứ Đoài)|Xứ Đoài]]
|Văn Lang - Xứ Đoài
|-
|[[Giao Chỉ]] (交趾)
|Giao Chỉ - [[Thăng Long]] và [[Sơn Nam (trấn)|Sơn Nam]]
|Giao Chỉ - Thăng Long và Sơn Nam
|-
|[[Vũ Ninh (bộ)|Vũ Ninh]] (武寧)
|Vũ Ninh - [[Kinh Bắc]]
|Vũ Ninh - Kinh Bắc
|-
|[[Cửu Chân]] (九真)
|Cửu Chân - [[Thanh Hóa]]
|Cửu Chân - Thanh Hóa
|-
|[[Hoài Hoan]] (懷驩)
|Hoài Hoan - [[Nghệ An]]
|Hoài Hoan - Nghệ An
|-
|Ninh Hải (寧海)
|Ninh Hải - [[Quảng Ninh|Quảng Yên]]
|Ninh Hải - Quảng Đông (Trung Quốc)
|-
|[[Lục Hải]] (陸海)
|Lục Hải - [[Lạng Sơn]]
|Lục Hải - [[Hải Ninh (tỉnh)|Hải Ninh]] (Quảng Yên + Lạng Sơn)
|-
| colspan="3" |Các bộ tên gọi khác nhau '''(cùng hàng chưa chắc là cùng chỉ 1 bộ'''):
|-
|Dương Tuyền (陽泉)
|Dương Tuyền (陽泉) - [[Xứ Đông]]
|Thang Tuyền (湯泉) - Quảng Tây (Trung Quốc)
|-
|[[Phúc Thọ|Phúc Lộc]] (福祿)
|Phúc Lộc (福祿) - [[Sơn Tây (Xứ Đoài)|Xứ Đoài]]
|Gia Ninh (嘉寧) - Xứ Đoài
|-
|Chu Diên (朱鳶)
|Chu Diên (朱鳶) - [[Sơn Tây (Xứ Đoài)|Xứ Đoài]]
|Tân Xương (新昌) - Xứ Đoài
|-
|[[Tượng Quận]] (象郡)
|Cửu Đức (九德) - [[Hà Tĩnh]]
|Cửu Đức (九德) - Nghệ An
|-
|Chân Định (真定)
|Vũ Định (武定) - [[Thái Nguyên]], [[Cao Bằng]]
|Quân Ninh (軍寧) - Thanh Hóa 
|-
|[[Nhật Nam]] (日南)
|Tân Hưng (新興) - [[Hưng Hóa (tỉnh)|Hưng Hóa]], [[Tuyên Quang]]
|Nhật Nam (日南) - [[Thuận Hóa]]
|-
|Quế Lâm (桂林)
|Bình Văn (平文) - chưa rõ ở đâu
|Bình Văn (平文) - chưa rõ ở đâu 
|}
== Tổ chức ==
Một số quan điểm <ref>Hà Văn Tấn (1987), ''Làng, liên làng và siêu làng. Mấy vấn đề về phương pháp'', Tạp chí Khoa học, Đại học Tổng hợp Hà Nội, số 1</ref><ref>Nguyễn Minh Tuấn (2007), ''Nhà nước Văn Lang - nhà nước siêu làng,'' Tạp chí Khoa học, Đại học Quốc gia Hà Nội, chuyên san Kinh tế - Luật, Tập 23, Số 3.</ref> coi nhà nước Văn Lang là một tổ chức "siêu làng", mạnh về tính liên kết, yếu về tính giai cấp.

Đứng đầu nhà nước là [[Hùng Vương]] (hoặc Lạc Vương), dưới có các quan [[Lạc Hầu]] (văn) và [[Lạc Tướng]] (võ) cai quản các bộ (15 bộ). Dưới nữa là các quan [[Bồ Chính]] cai quản từng khu vực nhỏ (làng). Con trai vua gọi là [[Quan Lang]], con gái vua gọi là [[Mỵ Nương]]. Tôi tớ nữ gọi là ''xảo'', nam gọi là ''xứng,'' kẻ bề dưới gọi là ''hôn.''

== Kinh tế ==
Nhà nước Văn Lang đã có những sự chuyển biến về kinh tế được xác định qua khảo cổ học<ref>Viện Khảo cổ học (1973), Sđd, trang 144-150</ref> gồm: 

# Hoạt động khai thác (săn bắt lợn rừng, đánh cá...) đã lùi về thứ yếu
# Nghề trồng [[Lúa|lúa nước]] giữ vị thế chủ đạo
# Nghề đúc [[đồng]] rất thành thạo
# Nghề luyện [[sắt]] đã phát triển
# Các nghề thủ công như đan, dệt, mộc, gốm đều có để đáp ứng nhu cầu cuộc sống. 

== Văn hóa ==

=== Ẩm thực ===

* [[Bánh chưng]] và [[bánh giầy]]: phổ biến qua sự tích [[Lang Liêu]] <ref>''Lĩnh Nam chích quái'' (1960) Sđd, trang 58</ref>, làm từ [[lá dong]], [[gạo nếp]], [[Đậu xanh|đỗ xanh]] và [[thịt lợn]]. Theo GS. Trần Quốc Vượng <ref>GS. Trần Quốc Vượng. ''Triết lý bánh chưng, bánh giầy. Trong Cõi.'' Nhà xuất bản Hội nhà văn (2014)</ref> thì bánh chưng nguyên thủy giống [[bánh tét]] (bánh tày). Theo [[tín ngưỡng phồn thực]] của người Việt thì bánh chưng tượng trưng cho dương vật và bánh giầy là âm vật. Còn tư tưởng bánh chưng hình vuông tượng trưng cho đất, bánh giầy hình tròn tượng trưng cho trời là du nhập từ Trung Quốc.
* [[Gói đất]]: là phong tục kết hôn trước khi có sự tích [[Trầu không|trầu cau]], theo Chích quái: <ref name=":2" /> ''"việc hôn thú giữa nam nữ lấy gói đất làm đầu, sau đó mới giết trâu dê làm đồ lễ, lấy cơm nếp để nhập phòng cùng ăn, sau đó mới thành thân"''. Hiện nay ở vùng [[Lập Thạch]], Vĩnh Phúc vẫn còn tục ăn đất.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/tuc-an-dat-duoi-goc-nhin-khoa-hoc-2031842.html|tựa đề=Tục ăn đất ở Lập Thạch, Vĩnh Phúc|tác giả=Báo điện tử VnExpress|ngày=2005/06/29|website=vnexpress.net|url-status=live}}</ref> Đó là những miếng đá non màu trắng, được đào từ độ sâu 5-20 m. Ban đầu là những tảng xám nâu mùi bùn, sau đó chặt nhỏ, đem phơi khô và nướng rồi thưởng thức.
* [[Rượu nếp]] và [[cơm lam]]: theo Chích quái <ref name=":2" /> ''"Đất sản xuất được nhiều gạo nếp, lấy ống [[tre]] mà thổi cơm"'' và ''"lấy cốt gạo làm rượu"''. Ngoài ra còn có các gia vị như: [[Muối ăn|muối]] làm từ rễ [[gừng]], [[Nước mắm|mắm]] làm từ [[cá]] [[tôm]]...

=== Phong tục ===

* [[Xăm|Xăm mình]]: khi từ rừng núi xuống sông ngòi đánh cá, thường bị giao long làm hại nên người Việt có tục xăm những hình thủy quái trên cơ thể.<ref name=":2" /> Tục này tới đời vua [[Trần Anh Tông]] thì không còn bắt buộc nữa và sau đó thì mất dần.<ref>''Toàn thư'', sđd, quyển VI, kỷ Nhà Trần, Anh Tông Hoàng Đế.</ref>
* [[Tính cộng đồng]]: theo Chích quái <ref name=":2" /> khi ''"trong nhà có người chết thì giã cối làm lệnh, để người lân cận nghe tiếng đến cứu giúp"''. Theo [[Lịch triều hiến chương loại chí|Lịch triều]] <ref>Phan Huy Chú, ''Lịch triều hiến chương loại chí'', Nhà Xuất bản Giáo dục, 2006, tập 1, trang 220.</ref> thì ''"vua tôi cùng đi cày, cha con tắm chung sông không chia giới hạn, không phân biệt uy quyền, thứ bậc"''

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

==Xem thêm==
{{columns-list|colwidth=25em|
*[[Hùng Vương]] * [[Hồng Bàng]] * [[Phong Châu (kinh đô)]]
*[[Vũ Ninh (bộ)]] * [[Việt Thường]] * [[Thánh Gióng]]
*[[Sơn Tinh]] * [[Thủy Tinh (nhân vật)]] * [[Mai An Tiêm]]
*[[Chử Đồng Tử]] * [[Mỵ Nương]] * [[Lang Liêu]]
*[[Văn hóa Đông Sơn]] * [[Trống đồng Đông Sơn]]
* [[An Dương Vương]] * [[Lạc Việt]] * [[Âu Việt]] * [[Âu Lạc]]
}}

==Liên kết ngoài==
{{thể loại Commons|Văn Lang}}
* {{TĐBKVN|3589}}
* {{Britannica|622714|Van Lang (legendary kingdom, Vietnam)}}
{{Lịch sử Việt Nam thời Hồng Bàng}}
{{Thanh chủ đề|Việt Nam|Lịch sử Việt Nam|Lịch sử}}

[[Thể loại:Quốc hiệu Việt Nam|V]]
[[Thể loại:Cựu quốc gia trong lịch sử Việt Nam]]
[[Thể loại:Việt Nam cổ đại]]
[[Thể loại:Văn Lang| ]]