Oda Nobunaga

Oda Nobunaga
Chức vụ
Thông tin chung
Sinh	23 tháng 6, 1534 Thành Nagoya, Tỉnh Owari
Mất	22 tháng 6, 1582 (47 tuổi) Chùa Honnō, Kyoto

Đây là một tên người Nhật; họ tên được viết theo thứ tự Á Đông (họ trước tên sau): họ là Oda. Tuy nhiên, tên người Nhật hiện đại bằng ký tự La Tinh thường được viết theo thứ tự Tây phương (tên trước họ sau).

Oda Nobunaga (chữ Hán: 織田 信長, tiếng Nhật: おだ のぶなが, Hán-Việt: Chức Điền Tín Trường; 23 tháng 6 năm 1534 – 21 tháng 6 năm 1582) là một daimyo trong thời kỳ Chiến Quốc của lịch sử Nhật Bản. Ông là người có công rất lớn trong việc thống nhất Nhật Bản, chấm dứt thời kỳ chiến loạn kéo dài trên khắp cả nước. Những nỗ lực vào việc thống nhất đất nước của ông được tiếp nối và hoàn thành bởi hai người thừa kế của ông, đầu tiên là Toyotomi Hideyoshi và sau đó là Tokugawa Ieyasu, người đã thống nhất đất nước và lập ra chế độ Mạc phủ Tokugawa thống trị Nhật Bản đến tận cuộc Minh Trị Duy tân.

Ông là con trai thứ hai của thủ hộ (shugo) vùng Owari là Oda Nobuhide. Cuộc đời ông là cuộc đời chinh chiến liên tục, bản thân ông đã thống nhất 1/3 Nhật Bản cho đến khi chết năm 1582 do một cuộc nổi loạn. Người kế thừa ông, Toyotomi Hideyoshi, một người ủng hộ trung thành của nhà Oda, trở thành người đầu tiên thống nhất Nhật Bản và là người có quyền thống trị tối cao trên khắp đất nước kể từ chiến tranh Onin.

Năm 1582, trong khi Nobunaga đi thăm chùa Honnō ở Kyoto, một tướng lĩnh của ông là Akechi Mitsuhide bất ngờ nổi dậy và đem quân đến bao vây chùa. Mitsuhide ra lệnh phóng hỏa đốt chùa, còn Nobunaga tự sát trong biển lửa.

Xuất thân

Oda Nobunaga là con trai thứ hai của Oda Nobuhide, một daimyo nhỏ làm thuộc hạ cho các daimyo lớn và được trao cho quyền cai trị một vùng đất nhỏ tại tỉnh Owari. Trên ông còn một người anh trai nhưng chỉ là con của thị thiếp. Nobunaga là con đầu lòng của cha với vợ cả nên theo truyền thống Á Đông khi ấy ông mới là con đích trưởng, người thừa kế hợp pháp trên danh nghĩa của Nobuhide. Ông được sinh ra ở lâu đài Nagoya. Do chơi bời lêu lổng, không chịu tuân theo các quy tắc ứng xử của giới võ sĩ lúc đó, nên Nobunaga không được lòng cha. Thời trẻ ông bị người đương thời gọi là "Tên khùng xứ Owari" vì các hành động kỳ quặc khó hiểu của mình.

Tranh chấp quyền thừa kế

Khi cha qua đời năm 1551, em trai Nobunaga mới là người được cha chọn nối nghiệp. Vào đám tang cha, ông đã ném các đồ hương khói vào bàn thờ và còn la hét ầm ĩ. Việc này khiến các gia thần nhà Oda cho rằng Nobunaga là kẻ xoàng xĩnh và thiếu kỷ luật, đã chuyển qua theo phe của người em trai Nobuyuki, người nổi tiếng lịch sự và có phong thái samurai hơn. Người thầy và là cận thần của Nobunaga, Hirate Masahide, lấy làm xấu hổ vì hành vi của ông đã mổ bụng tự sát để tạ tội với nhà Oda. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến Nobunaga, người sau này đã lập đền thờ cho thầy.

Tuy rất nhiều gia thần đã bỏ ông theo phe của người em trai, Nobunaga mới thực sự là người thừa kế hợp pháp của Nobuhide, vì việc này mà nhà Oda bị chia làm nhiều phe. Hơn thế nữa, cả gia tộc Oda trên danh nghĩa phải chịu sự lãnh đạo của Shugo vùng Owari lúc đó là Shiba Yoshimune. Do đó, Oda Nobutomo, chú của Nobunaga đã dùng Yoshimune làm bù nhìn để thách thức Nobunaga hòng chiếm lấy vị trí cai trị toàn bộ Owari.

Để gia tăng quyền lực của mình, Nobunaga đã thuyết phục Oda Nobumitsu, một người em trai khác của cha mình, để theo phe của ông và với sự giúp đỡ của Nobumitsu, ông đã giết được Nobutomo tại lâu đài Kiyosu, nơi trở thành hành dinh của ông trong 10 năm tiếp theo. Chiếm lợi thế khi có được vị trí của Shiba Yoshikane, con trai của Yoshimune, shugo hợp pháp của Owari, Nobunaga thành lập liên minh với nhà Imagawa ở vùng Suruga và nhà Kira ở vùng Mikawa, vì hai nhà này có cùng shugo và không có lý do từ chối. Điều này cũng có nghĩa nhà Imagawa phải chấm dứt các cuộc tấn công vào biên giới Owari.

Tuy Nobuyuki và những kẻ ủng hộ vẫn đang lớn mạnh, Nobunaga quyết định đem quân sang vùng Mino để giúp bố vợ mình là Saito Dosan chống lại cuộc nổi dậy của chính con trai là Saitō Yoshitatsu, tuy nhiên chiến dịch đã thất bại. Saito Dosan bị giết, còn Yoshitatsu trở thành chủ của vùng Mino vào năm 1556.

Tiêu diệt Nobuyuki

Vài tháng sau, Nobuyuki, cùng với Shibata Katsuie và Hayashi Hidesada đã cấu kết cùng nổi dậy chống lại Nobunaga. Việc bị phát giác ba người tập họp được hơn nghìn người cùng tiến đến Ino để đánh Nobunaga. Nobunaga chỉ có 700 quân, đối diện với quân địch đông hơn, ông thấy rằng quân địch chỉ là lũ ô hợp, không có kỷ luật, hàng ngũ thì lộn xộn. Ông lúc đầu không chịu ra đánh, chờ đến trưa lúc quân bên kia mỏi mệt liền đem theo 700 quân đánh thẳng vào trung quân. Ba người phản loạn đều bị bắt sống còn quân sĩ thì chạy tán loạn. Nhờ có Tsuchida Gozen, mẹ của hai anh em Nobunaga và Nobuyuki, ra mặt nên ba người đều được tha chết. Tuy nhiên, vào năm sau Nobuyuki lại có âm mưu phản loạn. Được Shibata Katsuie thông báo, Nobunaga giả vờ bị bệnh để dụ Nobuyuki đến gặp mình ở lâu đài Kiyosu sau đó cho người giết chết Nobuyuki.

Thời gian tiếp theo cho đến năm 1559, Nobunaga đã thống nhất được Owari rồi mưu tính tiến ra bên ngoài. Ông tiếp tục sử dụng danh nghĩa của Shiba Yoshikane để đàm phán hòa bình với các daimyo khác. Tuy nhiên sau đó Nobunaga đã phát hiện Yoshikane bí mật thông đồng với hai nhà Imagawa và Kira để lật đổ ông và phục hồi lại quyền lực cho nhà Shiba. Nobunaga ra lệnh trục xuất Yoshikane, dẫn đến các liên minh mang danh nghĩa của nhà Shiba đều bị vô hiệu lực. Đến đây thì Nobunaga chính thức trở thành chủ nhân của vùng Owari.

Thiên hạ bố võ

Phép lạ ở Okehazama

Trận Okehazama năm 1560 là trận đánh lớn đầu tiên bên ngoài Owari của Oda Nobunaga. Imagawa Yoshimoto tập hợp một lực lượng 25000 quân, nhưng nói phao lên rằng có 41000 người, tiến về Kyoto với lý do trợ giúp Mạc phủ Ashikaga đang tàn lụi. Gia tộc Matsudaira ở Mikawa cũng tham gia theo phe Imagawa. Nhà Oda chỉ có thể tập hợp được 3000 người, lại còn phải chia ra đóng ở các đồn quanh biên giới. Dưới tình thế đó, Nobunaga vẫn thực hiện điệu múa Atsumori nổi tiếng của mình ở lâu đài Kiyosu, rồi cưỡi ngựa đến một ngôi đền gần đó để cầu nguyện. Dưới sự thua sút về quân số, vào đêm trước trận đánh Shibata Katsuie thất bại trong việc thuyết phục Nobunaga bỏ đi ý nghĩ về một trận đánh trực diện, ông nhắc đi nhắc lại về sự thiếu nhân lực của quân Oda khi so với quan Imagawa. Hayashi Sado no Kami Hidesada, một cựu thần còn sống từ thời Nobuhide, thậm chí còn khuyên Nobunaga đầu hàng.

Các trinh sát của Nobunaga cho ông biết rằng quân Imagawa đang đóng tại Dengaku-hazama, một hẻm núi hẹp dễ bị tấn công bất ngờ. Các trinh sát còn cho biết quân Imagawa đang ăn mừng chiến thắng, trong khi Yoshimoto đang xem chiến lợi phẩm là thủ cấp của các bại tướng. Nobunaga hành quân đến trại Imagawa nhưng cho đóng quân ở khoảng cách xa. Ở thành của Oda, Nobunaga cho cắm nhiều cờ và lấy rơm làm lính giả để đánh lừa quân Imagawa, trong khi đó quân Oda nhanh chóng đi vòng ra phía sau quân Imagawa. Do tiết trời nóng nên hôm đó có trận mưa lớn. Quân Imagawa phải rút vào lều để trú mưa. Khi trời đang mưa, Nobunaga cho quân sĩ dàn trận, khi mưa tạnh thì phát lệnh tấn công vào trại quân Imagawa trong hẻm núi. Vì quá bất ngờ nên Yoshimoto tưởng trong quân đang có ẩu đả, chỉ khi bị 2 samurai tấn công ông mới biết là bị tập kích. Một người lấy giáo đâm ông nhưng ông dùng gươm gạt được, người còn lại thì vung gươm chặt bỏ đầu của Yoshimoto.

Trong trận này, Nobunaga có ít quân hơn hơn đối phương của mình là Imagawa Yoshimoto (Kim Xuyên Nghĩa Nguyên), nhưng ông lại là người rõ tình hình thời tiết của vùng này hơn đối phương. Nobunaga đã chờ cho khi có mưa dông mới thúc quân đánh úp vào trung quân của Imagawa. Do đang hành quân trên một tuyến đường hẹp, nên quân của Imagawa bị dàn mỏng, tiền quân và hậu quân cách xa nhau, lại thêm trời mưa nên càng khó liên lạc ứng cứu cho nhau, nên đã rối loạn và bị thua. Trận này làm cho Oda Nobunaga trở nên nổi tiếng.Tuy nhiên, đây cũng là trận hiếm hoi trong các chiến dịch của Oda Nobunaga mà lối đánh úp được sử dụng và quân số của Nobunaga lại ít hơn đối phương. Đại bộ phận các trận khác, Nobunaga đều huy động quân số đông hơn đối phương, và đương nhiên khó có thể dùng lối đánh bất ngờ được nữa.

Nhanh chóng bị suy yếu, nhà Imagawa không thể nào khống chế chư hầu của mình là nhà Matsudaira nữa. Năm 1561, một liên minh được thành lập giữa hai nhà Oda và Matsudaira bất chấp sự thù địch trước đây. Tương truyền trận đánh này cũng giúp Nobunaga nhận ra tài năng của một anh lính mang dép, người sau này trở thành Toyotomi Hideyoshi.

Vây hãm lâu đài Inabayama

Ở Mino, Saitō Yoshitatsu bệnh chết đột ngột vào năm 1561 và con trai ông là Saitō Tatsuoki lên kế vị. Tatsuoki lại còn trẻ, bất kể là quản lý lãnh địa hay hành quân đánh trận đều thua sút cha ông. Nắm lấy thời cơ, Nobunaga di chuyển căn cứ đến lâu đài Komaki và bắt đầu chiến dịch đánh Mino. Bằng cách thuyết phục các gia thần nhà Saito phản bội lại vị chủ nhân ngu ngốc và không đủ năng lực của mình, Nobunaga đã làm suy yếu nhà Saitō một cách đáng kể và phát động một cuộc tấn công cuối cùng vào lâu đài Inabayama và lưu đày Tatsuoki vào năm 1567. Khi chiếm được lâu đài, Nobunaga đã cho đổi tên cả lâu đài và thị trấn xung quanh thành Gifu. Những di tích còn sót lại về dinh thự của Nobunaga còn có thể được tìm thấy ngày nay ở công viên Gifu. Gifu trong tiếng Hán có nghĩa là Kỳ Sơn, trong truyền thuyết là nơi Chu Vũ Vương hưng binh phạt Trụ. Qua việc này có thể thấy quyết tâm thống nhất Nhật Bản của Nobunaga.

Sau một số thắng lợi quân sự khác tại Mino, năm 1567, Oda Nobunaga để lộ tham vọng muốn chiếm toàn Nhật Bản qua việc tuyên bố khẩu hiệu "Thiên hạ bố võ" (Tenka fubu, nghĩa là "rải võ sĩ khắp thiên hạ"). Ông cho khắc một ấn riêng và cờ của ông cũng mang khẩu hiệu này. Cùng thời gian này, ông đã liên kết được với daimyo ở Omi, tức Azai Nagamasa, bằng cách gả em gái mình là Oichi cho người này. Thế lực của ông tăng lên đáng kể. Việc này đã giúp ông dễ dàng tiến đến Kyoto.

Tiến về Kyoto

Năm 1568, Ashikaga Yoshiaki của dòng họ Mạc phủ Ashikaga đã yêu cầu Oda Nobunaga đem quân vào Kyoto để đánh các đối thủ của mình. Yoshiaki là em trai của Shogun đời thứ 13 của nhà Ashikaga là Yoshiteru, người vừa bị sát hại không lâu, và muốn trả thù những kẻ sát nhân vừa mới dựng lên một Shogun bù nhìn là Ashikaga Yoshihide. Nobunaga đã nhân cơ hội danh chính ngôn thuận này mà tiến đánh Kyoto. Nobunaga chấp nhận thờ Yoshiaki làm Shogun tiếp theo và tiến về kinh thành. Tuy nhiên, một chướng ngại ở phía nam tỉnh Ōmi là nhà Rokkaku, được dẫn đầu bởi Rokkaku Yoshitaka không chấp nhận việc Yoshiaki làm Shogun và đã sẵn sàng ra trận. Nobunaga phát động một cuộc tấn công nhanh chóng, đánh đuổi nhà Rokkaku ra khỏi lâu đài của họ.

Chỉ trong một thời gian ngắn, Nobunga đã đánh tới Kyoto và đuổi được nhà Miyoshi ra khỏi thành phố. Ashikaga Yoshiaki được đưa lên thành Chinh di Đại tướng quân thứ 15 của Mạc phủ Ashikaga. Nobunaga từ chối chức vụ Quản lĩnh (chức vụ làm phó cho Mạc phủ) và ra lệnh hạn chế các quyền hành của Shogun, cho thấy rõ rằng ông chỉ muốn dùng Shogun như tấm bìa để hợp pháp hóa cho những cuộc chinh phạt trong tương lai. Ashikaga Yoshiaki không hài lòng về việc này và đã liên minh với các daimyo khác, lập nên Liên quân chống lại Nobunaga. Ngay cả người em rể là Azai Nagamasa, daimyo xứ Omi cũng quay sang phe chống lại Nobunaga.

Trận Anegawa

Nhà Asakura cực kì khinh khi quyền lực mới trỗi dậy là nhà Oda, vì theo lịch sử, nhà Oda từng là chư hầu của Asakura. Thêm vào đó, Asakura Yoshikage cũng từng ủng hộ Ashikaga Yoshiaki nhưng từ chối tiến về Kyoto, nên càng ghét cay ghét đắng Nobunga vì thành công của ông. Khi Nobunaga tấn công lãnh thổ của nhà Asakura ở Kanegasaki năm 1570, Azai Nagamasa, chồng của Oichi và là em rể ông đã phá bỏ liên minh với nhà Oda để tôn vinh liên minh với nhà Asakura đã có từ nhiều đời. Nagamasa tấn công vào phía sau quân Oda khi Nobunaga đang vây hãm thành Kanegasaki, buộc Nobunaga phải bỏ dở cuộc tấn công và rút lui, quân Oda thiệt hại rất nhiều.

Năm 1570, Oda Nobunaga và Tokugawa Ieyasu đã cùng nhau tiến hành trận Anegawa ở gần hồ Biwa vùng Omi đánh bại lực lượng của Azai Nagamasa và Asakura Yoshikage. Đây là trận đánh quan trọng đầu tiên của liên minh giữa Nobunaga và Ieyasu, giải thoát cho nhà Oda khỏi liên minh không cân bằng với nhà Azai và chứng kiến thiên tài khi sử dụng hỏa khí của Nobunaga. Tướng lĩnh trung thành của Nobunaga là Toyotomi Hideyoshi lần đầu tiên được cho phép tự dẫn đầu một đội quân giao tranh trên chiến trường. Theo một số tư liệu, vào cuối ngày, có hơn 3,000 thủ cấp của liên quân Azai - Asakura được thu thập ở trại quân Oda.

Chùa Diên Lịch nằm trên núi Hiei có các tăng binh của Thiên thai tông đã từng giúp đỡ Liên quân Azai - Asakura chống Nobunaga, đây là một vấn đề vì chùa nằm gần căn cứ của Nobunaga. Năm 1571, Nobunaga cho tấn công chùa Diên Lịch, tổng hành dinh của phái Thiên thai tông, đốt chùa, giết hơn 3, 4 nghìn người bao gồm người già, phụ nữ và trẻ em. Chùa Diên Lịch khi ấy được xem là một biểu tượng văn hóa lớn.

Chống Tịnh độ chân tông

Trong thời kỳ từ 1571 đến 1574, Nobunaga tiến hành ba chiến dịch chống lại lực lượng Ikkō-Ikki. Đây là một cuộc nổi dậy mà thành phần tham gia gồm nông dân, các tín đồ tôn giáo, các nhà sư-chiến binh và một số quý tộc địa phương. Lực lượng này là một trong những đối thủ khó khăn nhất của Nobunaga, đương đầu với ông suốt 11 năm trời. Trong hai chiến dịch đầu tiên, Nobunaga là kẻ thua cuộc. Cuộc vây hãm thành Nagashima là một tổn thất lớn của quân Oda khi mấy người em trai của Nobunaga bị giết. Sang chiến dịch thứ ba, ông đã bao vây được lực lượng này tại chùa Ganshō và phóng hỏa đốt cháy họ, giết chết khoảng 2 vạn người. Tuy nhiên, đối phương chưa hoàn toàn bị tiêu diệt.

Nobunaga cuối cùng cũng khuất phục được Ikko-Ikki sau khi chiếm được thành lũy chính của họ ở chùa Ishiyama Hongan vào năm 1580 sau một chiến dịch vây hãm kéo dài 11 năm, buộc Ikko-Ikki phải đầu hàng.

Chiến tranh với nhà Takeda

Thời Takeda Shingen

Năm 1572, "Con hổ vùng Kai" Takeda Shingen, sau khi làm hòa với các địch thủ phía đông như nhà Hojo ở Odawara với nhà Satomi ở Awa và chờ tuyết rơi làm ngăn cản con đường xuống phía nam của kẻ tử địch truyền kiếp là Uesugi Kenshin, đã đem một lực lượng 20,000 quân đi xuống phía nam tiến vào Totomi, lãnh thổ của Ieyasu Tokugawa. Tuy nhiên mục tiêu của Shingen không phải là giao tranh với Ieyasu mà là bảo toàn lực lượng để đánh một trận mang tính hủy diệt với Nobunaga và tiến về Kyoto, theo lời khẩn cầu của Shogun.

Nobunaga tiếp viện Ieyasu với 3,000 quân, nâng tổng số liên quân lên đến 11,000 người, tuy nhiên vẫn bị nghiền nát dưới vó ngựa của nhà Takeda ở trận Mikatagahara. Ieyasu phải bỏ chạy về thành Hamamatsu, lúc đó chỉ còn năm cận vệ đi theo. Sau trận đánh, quân Tokugawa phát động trận tập kích đêm làm nhà Takeda lầm rằng quân Tokugawa sẽ tiến hành phản kích ngay lập tức nên không đuổi theo, nhờ thế mà nhà Tokugawa thoát nạn. Đây là một quyết định quan trọng ảnh hưởng đến triết lý chiến tranh của Tokugawa là phải kiên nhẫn khi tham gia các chiến dịch tiếp theo với Nobunaga.

Takeda Shigen rút lui về lãnh thổ của mình để tránh mùa đông và dự tính sẽ tiếp tục vào năm sau, tuy nhiên ông đã bị trúng tên trong một trận đánh ngay sau đó và bệnh mất vào năm 1573. Điều này giúp Nobunaga có thể tập trung đối phó với Shogun Ashikaga Yoshiaki, kẻ đã thể hiện sự thù địch nhiều lần với ông bất chấp sự can thiệp của triều đình. Nobunaga đánh bại Yoshiaki trong một trận đánh và cho lưu đày vị Shogun cuối cùng của nhà Ashikaga, chấm dứt triều đại Mạc phủ Ashikaga vào cùng năm.

Năm 1573, Nobunaga tiến hành chiến dịch quân sự tại thành Hikida ở Omi, đánh bại lực lượng của Asakura Yoshikage. Khi Asakura rút quân về cố thủ tại thành Ichi, Nobunaga truy kích, đánh bại đối phương, phá hủy thành lũy. Cũng trong năm này, ông tiêu diệt hoàn toàn lực lượng của em rể mình là Azai Nagamasa tại thành Odani. Nagamasa trả Oichi về cho Nobunaga rồi tự sát vào năm 1574.

Năm 1574, Nobunaga cho quân đào đường hầm để từ ngoài đánh vào trong thành Itami, lấy được thành này.

Đại thắng Nagashino

Sau cái chết của Azai Nagamasa, mối đe dọa trực tiếp cho Nobunaga nay chỉ còn nhà Takeda, giờ được lãnh đạo bởi Takeda Katsuyori. Năm 1575, Katsuyori tấn công lâu đài Nagashino ở tỉnh Mikawa vì tòa lâu đài này đe dọa các tuyến đường tải lương của nhà Takeda. Cả Nobunaga và Ieyasu đều thân chinh đem tổng cộng 38,000 quân tiếp viện đến, nhà Takeda phân ra 12,000 trên tổng số 15,000 quân ra giao chiến với liên quân, 3,000 quân còn lại tiếp tục vây hãm Nagashino.

Nobunaga cho xây những cự mã thương cỡ lớn để chống lại kỵ binh Takeda và cho 3,000 lính súng hỏa mai nấp sau cự mã thương. Khi kỵ binh Takeda tấn công thì bị vướng bởi các chông nhọn mà quân Oda sắp xếp trước, quân cầm giáo dài nấp trong công sự đâm giáo ra làm cản bước tiến kỵ binh. Đòn hủy diệt của quân Oda là chiến thuật bắn ba hàng của lính súng hỏa mai. Cứ hàng đầu tiên bắn thì 2 hàng sau sẽ nạp lại đạn và thay phiên bắn. Viên đạn đủ sức mạnh phá giáp của quân Takeda làm họ bị đẩy ngược lại và chịu chết. Từng đợt tấn công của kỵ binh Takeda đều bị nghiền nát trước sức mạnh của hỏa khí. Nhờ hệ thống phòng thủ mạnh mẽ, kỵ binh Takeda không thể thọc sườn quân Oda. Đến buổi trưa thì quân Takeda suy sụp và bỏ chạy, quân Oda ra khỏi công sự và truy kích. Cuối ngày, có hơn 1 vạn quân Takeda bị giết, trong đó có tám vị tướng trong 24 đại tướng nhà Takeda. Sau đại thắng, Nobunaga tiếp tục mở rộng lãnh địa, cho Maeda Toshiie và Shibata Katsuie lên phía bắc và Akechi Mitsuhide đến tỉnh Tamba.

Chiến thuật sử dụng súng hỏa mai tài tình của Nobunga đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chiến tranh của Nhật Bản vào lúc ấy, nhiều người còn gọi trận đánh này là trận đánh hiện đại đầu tiên của Nhật Bản. Tuy nhiên, chiến thuật tổng tấn công bằng kỵ binh chỉ mới được áp dụng một thế hệ trước bởi Takeda Shingen và súng hỏa mai đã được dùng trong rất nhiều trận đánh trước đó. Sự cách tân của Nobunaga chỉ là việc xây cự mã thương, công sự với chiến thuật thay phiên bắn của lính súng.

Các chiến dịch khác

Năm 1574, Nobunaga được phong làm Công gia (kuge), một tước vị chứng tỏ địa vị quý tộc của ông và vào năm 1577, Nobunaga nhận chức Hữu đại thần (Udajin), chức vụ cao đứng thứ ba trong triều đình.

Năm 1576, Nobunaga mở chiến dịch Mitsuji tấn công lực lượng Ikkō-Ikki, nhưng thất bại. Nobunaga bị thương vào chân trái và bị mất một thuộc tướng. Quân đội của ông bị đối phương bao vây. Đến tháng Tám, ông mở chiến dịch phá vây ở Kizugawaguchi và giành được thắng lợi.

Năm 1577, Nobunaga đánh thành Shigisan. Đối thủ của ông là Matsunaga Hisahide bị thua trận và được hưởng seppuku. Con trai Matsunaga dùng dao đâm vào cổ rồi nhảy từ trên thành xuống tự sát cùng với đầu của cha mình.

Cùng năm, nhà Mori ở vùng Chugoku dùng thuyền để đưa tiếp tế cho chùa Ishiyama Hongan-ji. Nobunaga hạ lệnh cho Hashiba Hideyoshi mở rộng về phía tây để chinh phục nhà Mori.

Bế tắc trước Uesugi Kenshin

Sau chiến thắng Nagashino, Uesugi Kenshin, vị đại tướng vĩ đại nhất thời đó sau cái chết của Takeda Shingen, từ bỏ liên minh với nhà Oda và Tokugawa, thay vào đó là liên minh với Ishiyama Hongan-ji và kẻ thù trước đây là nhà Takeda. Chiến dịch Tedorigawa diễn ra trên tỉnh Noto của nhà Hatakeyama, một chư hầu của nhà Oda. Sự kiện khiến nhà Uesugi xâm nhập là việc Chō Shigetsura, một tướng nhà Oda giết chết chủ của tỉnh Noto là Hatakeyama Yoshinori rồi thay thế bằng damiyo bù nhìn Hatakeyama Yoshitaka. Uesugi Kenshin đem quân vào Noto với ý định đánh bại Chō Shigetsura. Nobunaga hạ lệnh cho Shibata Katsuie, Maeda Toshiie và Hashiba Hideyoshi, những viên tướng kinh nghiệm nhất của mình đem 30,000 quân cứu viện đồng minh.

Kenshin cho quân vây Chō Shigetsura ở thành Nanao và ngăn không cho quân Oda cứu viện. Sau đó ông hạ lệnh công thành, giết Chō Shigetsura và khiến nhà Hatakeyama thần phục nhà Uesugi. Quân Oda dưới sự chỉ huy của Shibata Katsuie, Maeda Toshiie và Hashiba Hideyoshi tiến qua sông Tedori, chuẩn bị vào Noto mà chưa hay biết việc thành Nanao thất thủ.

Sau khi biết tin thành Nanao và thành Suemori ở Noto thất thủ, quân Oda, nay có tới 48,000 và được chỉ huy bởi chính Nobunaga, đã quay lại qua sông Tedori. Kenshin, nay được sự ủng hộ của quân lính ở Noto đã truy kích quân Oda. Quân Oda dùng chiến thuật sử dụng đại bác oanh tạc quân Uesugi bên kia sông. Tuy nhiên, một đòn đánh nhử vào ban đêm do Kenshin chỉ huy đã làm Nobunaga hạ lệnh cho Katsuie đem quân truy kích quân Uesugi bên bờ sông. Kenshin hạ lệnh cho mở đập nước. Dòng lũ cùng với trời mưa đã làm ướt hỏa khí của quân Oda. Cuộc tiến công của quân Oda bị đẩy lùi. Vì khả năng tác chiến yếu kém của lính Ashigaru, quân Oda bị đẩy tới bờ sông. Sau khi thấy tổn thất hơn 1,000 quân và có thể sẽ nhiều hơn nữa, Nobunaga đã hạ lệnh lui về tỉnh Omi. Sau trận thắng này, quân Uesugi bắt đầu lập kế hoạch tiến về Kyoto.

Vì thảm bại này, các chiến dịch ở các tỉnh Noto, Kaga và Etchu của Nobunaga bị đình trệ. Tuy nhiên, một lần nữa may mắn đã tiếp sức cho Nobunaga. Uesugi Kenshin, trước khi kịp thực hiện kế hoạch tiến về kinh thành, đã chết do xuất huyết não. Cái chết của Kenshin gây nên cuộc nội chiến giành quyền thừa kế nhà Uesugi. Nhờ thế Nobunaga lại tiếp tục các chiến dịch mở rộng ở khu vực này.

Cuối đời

Năm 1581, quân của Nobunaga phá thành Hijiyama ở Iga.

Năm 1582, quân của Nobunaga đánh thắng quân Takeda, đẩy lùi quân của Takeda khỏi núi Tenmoku. Nhà Takeda hoàn toàn bị tiêu diệt. Cũng trong năm này, vào khoảng tháng Năm, Sáu, quân của Nobunaga đẩy lùi được quân Uesugi khỏi Uzu ở Etchu, chiếm được thành Matsukura.

Chính quyền của Nobunaga đạt đến đỉnh cao và ông đã lên kế hoạch chinh phục tỉnh Echigo và đảo Shikoku.

Tai họa tại chùa Honnō

Mộ của Oda Nobunaga trên núi Koya, tỉnh Wakayama

Tháng 6 năm 1582, Oda Nobunaga đang ở đỉnh cao của thắng lợi. Đối đầu với ông lúc này chỉ còn vài ba lãnh địa. Do đó, ông có phần chủ quan, cử các thuộc tướng của mình đi khắp nơi để củng cố sự cai trị của mình. Ông cũng để đồng minh của mình là Tokugawa Ieyasu tới Kansai để tiếp quản đất đai của lãnh địa Takeda.

Năm 1582, Hashiba Hideyoshi đem quân tấn công lâu đài Takamatsu ở tỉnh Bitchu, lãnh địa của nhà Mori. Lâu đài này rất quan trọng với nhà Mori, mất lâu đài đồng nghĩa với việc lãnh địa Mori không còn tấm chắn ngăn được quân Oda. Được dẫn đầu bởi Mori Terumoto, quân tiếp viện Mori đến ngoài thành và 2 bên lâm vào thế giằng co. Hideyoshi phải xin Nobunaga cho viện quân. Đương thời nói rằng Hideyoshi chẳng cần viện quân, tuy nhiên việc thăng chức nhanh chóng từ một tên lính quèn thành một tướng hàng lĩnh hàng đầu của Hideyoshi đã làm các tướng nhà Oda ghen tị và căm ghét. Thế nên Hideyoshi xin viện quân để ghi công cho Nobunaga, từ đó thể hiện sự khiêm tốn trước các tướng khác. Cuối cùng, Nobunaga ra lệnh cho Niwa Nagahide tấn công Shikoku và Akechi Mitsuhide hỗ trợ Hideyoshi.

Ngày 21 tháng 6, Nobunaga đi chơi ở chùa Honnō ở Kyoto mà không có quân đội đủ mạnh bảo vệ, con trai cả ông là Oda Nobutada cũng nghỉ ở một ngôi chùa gần đó. Thuộc tướng của ông là Akechi Mitsuhide lúc trước được cử đi hỗ trợ Toyotomi Hideyoshi bất ngờ ập tới tấn công chùa, bao vây Nobunaga bên trong và phóng hỏa. Nobunaga tự sát theo nghi thức mổ bụng. Mori Ranmaru, lúc đó mới 16 tuổi, vẫn ở bên cạnh Nobunaga và chết theo ông. Lòng trung thành và tận tụy của Ranmaru là đề tài được truyền tụng rộng rãi thời Edo. Người ta không tìm ra thi thể của ông trong đống tro tàn của chùa Honnō-ji. Con trai trưởng của Nobunaga là Nobutada Oda sau đó cũng bị Mitsuhide tấn công và đã phải tự sát. Mộ của Nobunaga vẫn được lập trên núi Koya.

Chỉ 11 ngày sau khi lật đổ Nobunaga, chính Mitsuhide bị đánh bại và bị giết trong trận Yamazaki bởi Hashiba Hideyoshi, người chính thức trở thành người thừa kế của Nobunaga, được biết đến nhiều hơn với cái tên Toyotomi Hideyoshi. Đến lúc chết, Nobunaga đã kiểm soát được hơn phân nửa lãnh thổ Nhật Bản, hầu hết là xung quanh vùng Kyoto.

Cho đến này, lý do dẫn tới vụ đảo chính của Akechi vẫn chưa được làm rõ. Có nhà nghiên cứu lịch sử phỏng đoán rằng, Mitsuhide chỉ là người thực hiện âm mưu của kẻ khác, có thể là Tokugawa Ieyasu. Nhưng theo một số tài liệu gần đây và những phim ảnh cổ trang của Nhật thì Mitsuhide đã liên minh với Toyotomi Hideyoshi để giết hại Oda Nobunaga và sau đó Mitsuhide đã bị chính Toyotomi Hideyoshi phản bội, giết hại. Và kết cục là Toyotomi Hideyoshi đã lên nắm quyền hành cao nhất.

Trong Samurai Warriors 4-II - phiên bản 2 của phần 4 loạt game nổi tiếng Samurai Warriors, đây là âm mưu do Matsunaga Hisahide dàn dựng. Hisahide đã làm giả cái chết của mình sau Trận thành Shigisan và trú ẩn trong nhà của Yagyū Munenori để chờ thời cơ lúc quân đội bảo vệ Oda Nobunaga trở nên lỏng lẻo nhất ở chùa Honnō-ji khi Shibata Katsuie đem quân truy kích quân Uesugi và Hashiba Hideyoshi tấn công nhà Mori. Hisahide nhân cơ hội này quyết định sẽ tấn công Nobunaga ở đây và viết một bức thư ngỏ mời Mōri Motonari tới viện trợ, giả tảng rằng ông đã qua đời từ lâu để đối phương mất cảnh giác. Thán phục với kế hoạch này và cũng muốn gây áp lực bắt Hideyoshi rút quân, Motonari đích thân đem quân tới hỗ trợ để cùng Hisahide và Munenori tham chiến. Hisahide khôn khéo để cho quân Oda tưởng rằng quân của ông ta được lệnh chỉ huy từ Akechi Mitsuhide và cho tới khi họ biết sự thật thì đều bị liên quân Matsunaga - Mori giết, kể cả Mori Ranmaru. Mitsuhide vội đem quân về cứu Nobunaga nhưng vẫn bị liên quân tiêu diệt, Hisahide nói rằng lịch sử Nhật Bản sẽ biết đến câu chuyện này là Oda Nobunaga bị Akechi Mitsuhide phản bội. Sau đó liên quân xông vào chùa chính và giết Oda Nobunaga. Sau cái chết của Oda Nobunaga, chùa bị phá hủy nghiêm trọng, Munenori tiếp tục con đường phiêu bạt trước khi đi theo nhà Tokugawa và không ai biết số phận của Hisahide và Motonari sau đó ra sao.

Tính cách

Oda Nobunaga là người có tính cách khác thường và điều này đã giúp ông thành công trong sự nghiệp.

Thích sử dụng lính đánh thuê

Trước hết, Nobunaga xây dựng quân đội của mình từ những nông dân trong lãnh địa của mình và từ những kẻ du thủ du thực chiến đấu vì tiền. Nói cách khác, ông sử dụng lính đánh thuê. Các daimyo khác đều dùng nông dân trong lãnh địa của mình làm quân lính của mình. Họ trung thành với chủ, có kỷ luật, hiểu nhau, có kỹ năng chiến đấu tốt vì được chủ huấn luyện suốt thời gian dài. Song vì là nông dân, nên vào các thời điểm sản xuất nông nghiệp là họ rời bỏ chiến trường về làm công việc của nhà nông. Cho dù lúc nông nhàn và tham gia quân ngũ, thì số lượng binh sĩ-nông dân trong lãnh địa của mỗi daimyo cũng không thể đông được. Trái lại, đội quân đánh thuê của Nobunaga thì ô hợp, thiếu sự trung thành, thiếu sự liên kết và thiếu cả kỹ năng chiến đấu. Thế nhưng Nobunaga lại tin rằng chính đội quân vô kỷ luật này sẽ giúp ông đánh được cả thiên hạ vì chừng nào Nobunaga còn trả tiền cho họ thì họ còn ở trong quân ngũ và vì là đi thuê khắp nơi, nên quân của Nobunaga khá đông. Nobunaga thường nhân lúc thời điểm sản xuất nông nghiệp là lúc binh sĩ-nông dân của các daimyo khác bỏ về hết mà tấn công họ. Nhưng cũng có nhiều lúc, khi các daimyo kia huy động được binh sĩ của mình trở lại, thì Nobunaga lại phải rút lui vì quân của ông tuy đông nhưng thiếu tinh thần chiến đấu cũng như kỹ năng chiến đấu. Tuy nhiên kẻ thù của Nobunaga cũng không chịu nổi kiểu đánh dằng dai này của ông nên cuối cùng họ cũng bị ông đánh bại.

Mạnh mẽ cải cách quân sự

Nobunaga đã thay đổi bộ mặt quân sự và cách thức tiến hành chiến tranh ở Nhật Bản. Ông đã phát triển, bổ sung và mở rộng việc sử dụng giáo dài, hỏa khí và các công sự của pháo đài cho phù hợp với những trận giao tranh quy mô lớn của thời đại. Những hỏa khí được đem đến Nhật bởi người Bồ Đào Nha đã mở đầu cho việc thành lập những lữ đoàn chuyên về súng hỏa mai và pháo binh. Khi hai xưởng sản xuất súng ống ở các vùng Sakai và Omi bị chiếm, Nobunaga đã có ưu thế hỏa lực vượt trội so với kẻ địch. Nhờ có lực lượng súng hỏa mai, kết hợp với yếu tố số lượng vượt trội hơn kẻ địch nên Nobunaga thường là người nắm quyền kiểm soát các trận đánh và dễ dàng đánh bại các kẻ thù của mình. Ông còn thiết kế ra đội hình dàn hàng ngang cho lính súng: chia thành nhiều hàng, hàng trên bắn thì hàng dưới nạp đạn, duy trì bắn liên tục để làm tối đa hóa sức mạnh của súng hỏa mai.

Dùng người không câu nệ lai lịch

Trái với các daimyo khác vốn chỉ sử dụng những võ sĩ có lai lịch rõ ràng làm thuộc hạ, Oda Nobunaga không câu nệ lai lịch khi dùng người, miễn là họ có thực tài. Ông lập ra một hệ thống chuyên ngành dành cho tầng lớp chiến binh, chỉ định thân tín vào các chức vụ dựa vào tài năng chứ không dựa vào tên tuổi, phẩm cấp hay quan hệ gia tộc như các thời kì trước. Điều này cho phép ông chiêu mộ dưới trướng của mình hoặc liên minh được với nhiều anh hùng song lai lịch không rõ ràng trong đó có Toyotomi Hideyoshi và Tokugawa Ieyasu, hai người mà sau này đã hoàn thành sự nghiệp thống nhất thiên hạ của Nobunaga và đều trở thành những Chinh di Đại tướng quân. Các gia thần của ông được ban đất đai dựa trên sản lượng lúa thu hoạch chứ không dựa trên diện tích vùng đất đó. Hệ thống có tổ chức của Nobunaga đã được đồng minh của ông Tokugawa Ieyasu phát triển rộng rãi khi xây dựng Mạc phủ Tokugawa ở Edo.

Tuy nhiên, cách dùng người như thế này cũng đem lại một số bất lợi cho ông đó là ông bị thuộc hạ phản bội không ít lần. Đặc biệt, sự phản bội của một số thuộc hạ thân tín đã dẫn đến cái chết của ông năm 1582 tại chùa Honnō. Bản thân Nobunaga còn là một người nóng tính, thích quát mắng và đánh đập gia thần của mình, ông gọi Hideyoshi là "khỉ" và Maeda Toshiie là "chó". Nhiều người cảm thấy nhục nhã khi bị đối xử như nô tì đã đứng dậy chống lại ông.

Dám đối đầu với cả các thế lực tôn giáo

Oda Nobunaga không ngại các thế lực tôn giáo có vũ trang. Chùa Enryaku của Thiên thai tông trên núi Hiei gần Kyoto trở thành một tổ chức có vũ trang đông đảo và không chịu tuân lệnh ông. Năm 1571, ông đã cho đốt chùa và giết các nhà sư-chiến binh cùng gia đình của họ (các nhà tu hành Phật giáo ở Nhật Bản được phép lấy vợ và có con) tổng cộng lên đến hơn 2 vạn người. Chủ trương này thể hiện tham vọng của ông muốn tiêu diệt triệt để mọi thế lực cản trở sự thống nhất Nhật Bản. Nhưng cũng vì chủ trương này, mà ông trở thành kẻ thù của các thế lực tôn giáo có vũ trang. Cái chết của ông năm 1582 có sự tham gia của các thế lực này.

Có tính cách và đầu óc của một doanh nhân

Tài hoa và sự thống trị của Nobunaga không chỉ giới hạn trên chiến trường, ông còn là doanh nhân xuất chúng khi hiểu được các nguyên tắc của kinh tế vi mô và kinh tế vĩ mô. Giới thương nhân Nhật Bản thời đó thường tham gia các nghiệp đoàn và thường phải chịu nhiều khoản thuế để được yên ổn làm ăn. Oda Nobunaga, tại các vùng đất mình chiếm được, đã xóa bỏ các nghiệp đoàn này và cắt giảm nhiều loại thuế. Nói theo lý luận kinh tế học, thì ông đã thực hiện một chính sách tự do hóa kinh tế, giải điều tiết kinh tế phần nào giống với chính sách của chủ nghĩa tự do kinh tế sau này.

Để hiện đại hóa nền kinh tế từ nông nghiệp lạc hậu sang nền kinh tế sản xuất và dịch vụ, ông đã thiết lập các lâu đài tại các thị trấn thành trung tâm và cơ sở cho nền kinh tế địa phương. Ông còn hạ lệnh xây dựng một hệ thống đường sá nối liền các lâu đài dưới quyền ông để tạo điều kiện phát triển thương mại và để phát triển giao thông, giúp quân đội của ông di chuyển một quãng đường dài chỉ trong một thời gian ngắn. Thông thương quốc tế cũng được mở rộng ra bên ngoài việc buôn bán với Trung Quốc và Triều Tiên, các mối buôn bán khác như với người châu Âu, Philippines, Indonesia... cũng được thành lập.

Chính sách trên đã thúc đẩy kinh tế Nhật Bản phát triển theo hướng thị trường. Năng lực sản xuất tăng lên. Giá cả hàng hóa giảm đi cho phép quân đội của Nobunaga đáp ứng quân nhu được tốt hơn. Kinh tế thị trường tự do còn giúp Nobunaga bán được dễ dàng hơn các sản vật từ những vùng mà ông kiểm soát, nên ông có ngân sách quân sự dồi dào hơn. Đấy cũng là những yếu tố giúp cho sự nghiệp quân sự của ông thành công.

Nobunaga cho ban hành chính sách rakuichi rakuza, một chính sách khuyến khích các thương nhân và nền kinh tế qua việc sử dụng một hệ thống thị trường tự do. Các chính sách trên đã giúp ông bãi bỏ và cấm sự độc quyền cho mở lại các đoàn thể, phường hội có đặc quyền, điều mà ông xem là trở ngại với thương mại. Tuy các chính sách trên có tác dụng quan trọng thúc đẩy nền kinh tế, nó vẫn cần sự ủng hộ toàn lực của damiyo. Ông còn cho miễn giảm thuế, lập ra các luật điều chỉnh và giảm nhẹ việc vay nợ.

Bền chí

Oda Nobunaga không phải là người tinh thông binh pháp và không phải là tướng chiến trường giỏi, chỉ một xứ Mino mà ông phải mất tới 7 năm mới chiếm được. Nhưng ông rất kiên trì. Có những vùng đất mà ông tới đánh nhiều lần không được, song ông vẫn không bỏ cuộc. Tuy nhiên, những cuộc đối đầu dai dẳng của ông cuối cùng cũng làm đối phương kiệt quệ và chịu thất bại.

Gia quyến

Theo nhiều tài liệu, Oda Nobunaga hoặc là hậu duệ của nhà Fujiwara hoặc là nhà Taira (rất có thể là dòng của Taira no Shigemori). Dòng dõi của Nobunaga có thể được truy ngược về cụ tổ của ông là Oda Hisanaga, sau đó là cụ cố Oda Toshisada, đến ông nội là Oda Nobusada, tiếp đến cha là Oda Nobuhide và đến chính Oda Nobunaga.

Gia đình

Nobunaga là con đích trưởng của Oda Nobuhide và Tsuchida Gozen, họ có thêm 3 trai (Nobuyuki, Nobukane và Hidetaka) và 2 gái (Oinu và Oichi).

• Thân phụ: Oda Nobuhide (1510-1551)
• Thân mẫu: Tsuchida Gozen (mất năm 1594)
• Anh em trai:
  • Oda Nobuhiro (anh trai, mất năm 1574)
  • Oda Nobuyuki (em trai, 1536–1557)
  • Oda Nobukane (1548–1614)
  • Oda Nagamasu (1548–1622)
  • Oda Nobuharu (1548–1622)
  • Oda Nobutoki (mất 1556)
  • Oda Nobuoki
  • Oda Hidetaka (mất năm 1555)
  • Oda Hidenari
  • Oda Nobuteru
  • Oda Nagatoshi
• Chị em gái:
  • Oichi (1547–1583)
  • Oinu

Hậu duệ

Nobunaga lấy Noihime, con gái của Saito Dosan vì mục đích chính trị, nhưng bà không thể sinh con. Nobunaga nạp thêm 2 người thiếp là Kitsuno và phu nhân Saka để nối dõi. Kitsuno đẻ ra Nobutada, con trai trưởng của Nobunaga và là người thừa kế được Nobunaga chỉ định. Khi cả Nobunaga và Nobutada bị giết ở chùa Honno thì Hidenobu, con trai của Nobutada được chọn làm người thừa kế nhà Oda. Một người con khác của Nobunaga là Nobuhide theo đạo Cơ đốc và được Toyotomi Hideyoshi nhận nuôi.

• Con trai:
  • Oda Nobukatsu (1558–1630)
  • Oda Nobutaka (1558–1583)
  • Hashiba Hidekatsu (1567–1585)
  • Oda Katsunaga (mất 1582)
  • Oda Nobuyoshi (1573–1615)
  • Oda Nobusada (1574–1624)
  • Oda Nobuyoshi (mất 1609)
  • Oda Nagatsugu (mất 15/9/1600)
  • Oda Nobumasa (1554-1647, con ngoài giá thú)
• Con gái:
  • Tokuhime (1559–1636), lấy Matsudaira Nobuyasu
  • Fuyuhime (1561–1641), lấy Gamō Ujisato
  • Hideko (mất 1632), lấy Tsutsui Sadatsugu
  • Eihime (1574–1623), lấy Maeda Toshinaga
  • Hōonin, lấy Niwa Nagashige
  • Sannomarudono (mất 1603), làm thiếp của Toyotomi Hideyoshi, lấy Nijō Akizane
  • Tsuruhime, lấy Nakagawa Hidemasa
  • Oushin, làm thiếp của Saji Kazunari
  • Ofuri, lấy Mizune Tadatane
  • Toyama Fujin, (con nuôi) lấy Takeda Katsuyori

Trong văn hóa hiện đại

Nobunaga xuất hiện rất nhiều trong các tiểu thuyết hư cấu và được khắc họa khác nhau trong truyện tranh, hoạt hình, trò chơi điện tử và phim điện ảnh. Có hai khuynh hướng trái ngược nhau khi nói về Nobunaga. Một số miêu tả ông như một con ác quỷ, một tên bạo chúa tàn ác từ trong bản chất trong khi một số miêu tả ông như một người anh hùng.

Trong phim Kagemusha của Akira Kurosawa, Nobunaga được miêu tả là năng động, nhanh nhẹn và tôn trọng cả kẻ thù. Tiểu thuyết lịch sử Taiko Ki của Eiji Yoshikawa miêu tả Nobunaga là một vị quân chủ nhân từ. Trong các trò chơi như Kessen III, Ninja Gaiden II hay dòng game Warriors của Koei, Nobunaga được miêu tả là người anh hùng thực thụ nhưng tàn nhẫn nên hay bị chống đối, mắng chửi thậm chí là bị phản bội, nhất là với những ai thờ Phật. Tuy nhiên điều đó là cần thiết để đạt được mục tiêu thống nhất thiên hạ, đem lại hòa bình cho nhân dân. Ngược lại, nhiều game như Onimusha, Sengoku Basara hay Soul Calibur khắc họa Nobunaga là một kẻ tàn độc bất nhân, sẵn sàng thỏa hiệp với quỷ để đổi lấy mạng sống và bản thân cũng biến thành quỷ.

Trong các trò chơi mang tính chiến lược như Total War: Shogun 2, Civilization V hay Nobunaga's Ambition, Nobunaga được miêu tả khá sát với sử sách và mang tính trung lập hơn. Oda Nobunaga Trong trò chơi Fate grand/order đã được biến đổi thành mỹ nữ xinh đẹp và trở thành 1 trong số các waifu được yêu quí nhất

Tham khảo

• Sakaiya Taichi (2004), Mười hai người lập ra nước Nhật, Đặng Lương Mô biên dịch, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội

Chủ đề Lịch sử

Chủ đề Nhật Bản