Xem mã nguồn của Tiếng Armenia Tây

{{Thông tin ngôn ngữ|name=Tiếng Armenia Tây|nativename=արեւմտահայերէն ''arevmdahayerēn''|states=[[Cao nguyên Armenia]], [[Liban]], [[Thổ Nhĩ Kỳ]], [[Syria]]|speakers={{sigfig|1,395240|2}} triệu|familycolor=Indo-European|fam2=[[tiếng Armenia|Armenia]]|script=[[chữ Armenia]] (hầu như luôn luôn bằng [[Chữ Armenia cổ điển]])|iso3=hyw|glotto=homs1234|glottorefname=Western Armenian|lingua=57-AAA-aca to 57-AAA-act|map=Armenian dialects, Adjarian 1909.png|mapsize=350px|mapcaption=Bản đồ các phương ngữ Armenia đầu thế kỷ 20: phương ngữ -gë, tương ứng với Tây Armenia, có màu vàng.}}
'''Tiếng Armenia Tây''' (cách viết trong [[tiếng Armenia cổ điển]]: {{Lang|hy|արեւմտահայերէն}}, ''arevmdahayerēn'')<ref>Pronounced ''arevmtahayeren'' in Eastern Armenian and spelled արևմտահայերեն in the [[Armenian orthography reform|reformed orthography]].</ref> là một trong hai dạng [[Ngôn ngữ tiêu chuẩn|tiêu chuẩn]] của [[Tiếng Armenia|tiếng Armenia hiện đại]], cái còn lại là [[Tiếng Armenia Đông|Armenia Đông]]. Nó chủ yếu dựa trên phương ngữ Armenia [[Istanbul]] trái ngược với Armenia Đông, chủ yếu dựa trên phương ngữ Armenia [[Yerevan]].

Cho đến đầu thế kỷ 20, nhiều phương ngữ Armenia khác cũng được sử dụng ở [[Đế quốc Ottoman]], đặc biệt là ở các khu vực phía đông, nơi mà trong lịch sử gồm chủ yếu người Armenia, gọi là Tây Armenia. Các phương ngữ của tiếng Armenia Tây hiện đang được sử dụng bao gồm [[phương ngữ Homshetsi]], được nói bởi [[Người Hemshin|các dân tộc Hemshin]];<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=AtCNAgAAQBAJ&pg=PA128|title=The Routledge Handbook of Sociolinguistics Around the World: A Handbook|last=Victor A. Friedman|publisher=Routledge|year=2009|isbn=978-0415422789|editor-last=Ball|editor-first=Martin J.|page=128|chapter=Sociolinguistics in the Caucasus}}</ref> phương ngữ của người Armenia [[Kessab]], [[Latakia]] và [[Jisr al-Shughur]] ở Syria, [[Anjar, Liban|Anjar]] ở Liban và [[Vakıflı, Samandağ|Vakıflı]] ở Thổ Nhĩ Kỳ (một phần của phương ngữ "Sueidia").

Các dạng của [[phương ngữ Karin]] thuộc tiếng Armenia Tây được hàng trăm nghìn người nói ở Bắc Armenia, chủ yếu ở [[Gyumri]], [[Artik]], [[Akhuryan, Shirak|Akhuryan]] và khoảng 130 ngôi làng ở tỉnh [[Shirak (tỉnh)|Shirak]]<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Baghdassarian-Thapaltsian|first=S. H.|year=1970|script-title=hy:Շիրակի դաշտավայրի բարբառային նկարագիրը|url=http://lraber.asj-oa.am/1696/|journal=Bulletin of Social Sciences|language=hy|issue=6|pages=51–60|access-date=ngày 24 tháng 3 năm 2013|archive-date=2019-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20190915004421/http://lraber.asj-oa.am/1696/}}</ref> và bởi người Armenia ở tỉnh [[Samtskhe-Javakheti]] của Gruzia ([[Akhalkalaki]], [[Akhaltsikhe]]).<ref name="Hovannisian">{{Chú thích sách|title=Armenian Karin/Erzerum|publisher=Mazda Publ.|year=2003|isbn=9781568591513|editor-last=[[Richard Hovannisian|Hovannisian, Richard]]|location=Costa Mesa, California|page=48|quote=Thus, even today the Erzerum dialect is widely spoken in the northernmost districts of the Armenian republic as well as in the Akhalkalak (Javakheti; Javakhk) and Akhaltskha (Akhaltsikh) districts of southern Georgia}}</ref>

Vì chủ yếu là ngôn ngữ cộng đồng và không phải là ngôn ngữ chính thức của bất kỳ quốc gia nào, tiếng Armenia Tây đang phải đối mặt với nguy cơ bị đe dọa khi ngày càng ít người bản ngữ nói lưu loát trong bối cảnh áp lực phải đồng hóa tại các quốc gia sở tại. Ước tính số lượng người nói thông thạo tiếng Armenia Tây bên ngoài Armenia và Georgia ở mức dưới một triệu.

== Phân biệt các dạng tiếng Armenia ==
Tiếng Armenia Đông và Armenia Tây phần lớn dễ thông hiểu lẫn nhau đối với những người sử dụng có học thức hoặc biết chữ của tiếng còn lại, trong khi những mù chữ hoặc chỉ biết một thứ chữ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu phương ngữ còn lại. Một ví dụ về sự khác biệt về âm vị học, "b" trong tiếng Armenia Đông được phát âm là "p" trong tiếng Armenia Tây, tương tự như "g" trong tiếng Armenia Đông được phát âm là "k" trong tiếng Armenia Tây.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.omniglot.com/writing/armenian.htm|tựa đề=Armenian alphabet, language and pronunciation|website=Omniglot.com|ngày truy cập=ngày 30 tháng 12 năm 2017}}</ref> Tương tự với "d" trong tiếng Armenia Đông được phát âm là "t" trong tiếng Armenia Tây và "dj" trong tiếng Armenia Đông được phát âm là "tch" trong tiếng Armenia Tây.

== Người nói ==
Tiếng Armenia Tây là một [[Ngữ hệ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]] được nói bởi người Armenia tại hầu hết [[Trung Đông]] ngoại trừ [[Iran]] và [[Rostov trên sông Đông]] ở [[Nga]]. Nó chỉ được nói bởi một tỷ lệ nhỏ [[người Armenia ở Thổ Nhĩ Kỳ]] như ngôn ngữ đầu tiên (với tỷ lệ 18% trong cộng đồng Armenia nói chung và 8% ở người trẻ tuổi).<ref>{{Chú thích web|url=http://www.panorama.am/en/politics/2010/09/29/r-melqonyan-book/|tựa đề=Turkologist Ruben Melkonyan publishes book "Review of Istanbul's Armenian community history"|tác giả=LLC|tên=Helix Consulting|website=Panorama.am|ngày truy cập=ngày 30 tháng 12 năm 2017}}</ref> Tiếng Armenia Tây đã có lúc là phương ngữ tiếng Armenia chiếm ưu thế. Sau cuộc [[Diệt chủng Armenia|diệt chủng người Armenia]], tiếng Armenia Tây đã bị xóa sạch khỏi Tây Armenia. Những người chạy trốn đến Đông Armenia ngày nay nói tiếng Armenia Đông, hoặc sử dụng phương ngữ Armenia Tây ở nhà (hay trong tình huống thông tục) và Armenia Đông ở nơi công cộng (hay trong tình huống cần trang trọng). Phương ngữ Armenia Tây duy nhất vẫn được nói ở Tây Armenia là [[phương ngữ Homshetsi]] (bởi [[người Hemshin]] nói phương ngữ này không trở thành nạn nhân của cuộc diệt chủng người Armenia do là người Hồi giáo).

Vào ngày 21 tháng 2 năm 2009, [[ngày tiếng mẹ đẻ Quốc tế]] đã được đánh dấu bằng việc xuất bản một ấn bản mới của ''Sách đỏ các ngôn ngữ bị đe dọa'' của [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc|UNESCO]], trong đó tiếng Armenia Tây ở Thổ Nhĩ Kỳ được xác định là [[Ngôn ngữ bị đe dọa|ngôn ngữ bị đe doạ]].<ref name="unesco.org">[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206 UNESCO Culture Sector], UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://www.bianet.org/english/kategori/english/112728/unesco-15-languages-endangered-in-turkey|tựa đề=UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009|website=Bianet.org|ngày truy cập=ngày 30 tháng 12 năm 2017|archive-date=2009-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20090331051956/http://www.bianet.org/english/kategori/english/112728/unesco-15-languages-endangered-in-turkey|url-status=dead}}</ref>

== Chữ viết ==
Tiếng Armenia Tây sử dụng [[Chữ Armenia cổ điển|chữ viết Armenia cổ điển]], thường còn được gọi là chữ ''[[Mesrop Mashtots|Mashtots]]'' truyền thống. [[Chữ viết Armenia cải cách]] xuất hiện ở [[Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Armenia]] vẫn được sử dụng bởi hầu hết những người nói tiếng Armenia Đông từ [[Armenia]] hiện đại và thường được gọi là chữ ''Abeghian'', song không được chấp nhận bởi những người nói tiếng Armenia Đông tại Iran và nhóm người di cư của họ, và bởi người nói tiếng Armenia Tây (ngoại trừ một số ấn phẩm định kỳ được xuất bản ở Romania và Bulgaria dưới chế độ Cộng sản).

== Tham khảo ==
{{tham khảo}}

== Tài liệu ==

* {{Chú thích sách|last=Melkonian|first=Zareh|year=1990|edition=Fourth|location=[[Los Angeles]]|language=hy|script-title=hy:Գործնական Քերականութիւն - Արդի Հայերէն Լեզուի (Միջին եւ Բարձրագոյն Դասընթացք)|trans-title=Practical Grammar - For Modern Armenian (Intermediate and Advanced Course)}}
* {{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/modernwesternarm00saka_0|title=Modern Western Armenian For the English-speaking World: A Contrastive Approach|last=[[Dora Sakayan|Sakayan]]|first=Dora|publisher=Arod Books|year=2000|isbn=0-9699879-2-7|edition=|location=[[Montreal]]|url-access=registration}}
* {{Chú thích sách|title=A Course in Modern Western Armenian: Dictionary and Linguistic Notes|last=Samuelian|first=Thomas J.|publisher=Armenian National Education Committee|year=1989|isbn=0-9617933-2-5|edition=|location=[[New York City]], [[New York (state)|New York]]}}
* {{Chú thích tạp chí|last=Chahinian, Talar|last2=Anny Balakian|date=ngày 16 tháng 12 năm 2015|title=Language in Armenian American communities: Western Armenian and efforts for preservation|url=https://www.degruyter.com/dg/viewarticle/j$002fijsl.2016.2016.issue-237$002fijsl-2015-0034$002fijsl-2015-0034.xml|volume=2016|issue=237|doi=10.1515/ijsl-2015-0034|journal=|access-date=2019-12-26|archive-date=2020-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20200208205628/https://www.degruyter.com/dg/viewarticle/j$002fijsl.2016.2016.issue-237$002fijsl-2015-0034$002fijsl-2015-0034.xml}}

== Liên kết ngoài ==

* [http://www.birthrightarmenia.org/depihayk/login.php Arak29 Đông Armenia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191226082853/http://www.birthrightarmenia.org/depihayk/login.php |date=2019-12-26 }} 
* [http://www.discoverarmenian.com/ Arak29 Tây Armenia] 
* [http://www.envisionarmenia.com/moodle2/ Arak29 Khóa học tiếng Armenia Tây hiện đại] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190917195022/http://www.envisionarmenia.com/moodle2/ |date = ngày 17 tháng 9 năm 2019}} 
* [http://www.arak29.am/templates/diction.php Từ điển trực tuyến Arak29] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170510205819/http://www.arak29.am/templates/diction.php |date=2017-05-10 }} 
* [http://www.envisionarmenia.com/etymology/ Từ nguyên Arak29] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170926014945/http://www.envisionarmenia.com/etymology/ |date = ngày 26 tháng 9 năm 2017}} 
* [http://www.wigiwigi.com/index.php?title=People_speaking_Armenian Video những người nói tiếng Armenia]

'''Từ điển trực tuyến Tây Armenia'''

* [http://www.nayiri.com/ Nayiri.com] (Library of Armenian dictionaries):
** [http://www.nayiri.com/search?l=en&dt=HY_HY Բառգիրք հայերէն լեզուի] by Rev. Antranig Granian (about 18,000 terms; published in 1998 in Beirut). Great dictionary for students.
** [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=8 ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒԻ ՆՈՐ ԲԱՌԱՐԱՆ] published in two volumes in Beirut in 1992 (about 56,000 headwords). Arguably the best Western Armenian dictionary currently available.
** [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=6 ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԱՑԱՏՐԱԿԱՆ ԲԱՌԱՐԱՆ] by Stepan Malkhasiants (about 130,000 entries). One of the definitive Armenian dictionaries. (Definitions are in Eastern Armenian, but include Western Armenian meanings of headwords.)
** [http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7 ՀԱՅԵՐԷՆ ԱՐՄԱՏԱԿԱՆ ԲԱՌԱՐԱՆ] by Hrachia Acharian (5,062 word roots). The definitive study of the history and origins of word roots in Armenian. Also includes explanations of each word root as it is used today. (Explanations are in Eastern Armenian, but root words span the entire Armenian language, including Western Armenian.)
** [http://www.nayiri.com/search?l=en&dt=HY_EN Armenian-English dictionary] (about 70,000 entries).
** [http://www.nayiri.com/search?l=en&dt=EN_HY English-Armenian dictionary] (about 96,000 entries).
** [http://www.nayiri.com/search?l=en&dt=HY_FR Armenian-French dictionary] (about 18,000 entries).
** [http://www.nayiri.com/search?l=en&dt=FR_HY French-Armenian dictionary] (about 20,000 entries).
{{Ngôn ngữ tại Thổ Nhĩ Kỳ}}
{{Ngôn ngữ tại Syria}}
{{Ngôn ngữ tại Liban}}
{{Ngôn ngữ tại Armenia}}

{{DEFAULTSORT:Armenia Tây}}
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Thổ Nhĩ Kỳ]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Syria]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Liban]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Iraq]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Síp]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Hy Lạp]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Canada]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Pháp]]
[[Thể loại:Nhóm ngôn ngữ Armenia]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Armenia]]
[[Thể loại:Tiếng Armenia]]