Xem mã nguồn của Tôn Thất Đàm

{{Tên người Việt Nam|[[Tôn Thất]]}}{{Thông tin nhân vật phong kiến
| tên = Tôn Thất Đàm
| sinh = 1864
| nơi sinh = [[Huế]]
| mất = {{ngày mất và tuổi|1888|11|15|1864}}
| nơi mất = [[Hà Tĩnh]]
| quốc gia = [[Nhà Nguyễn|Đại Nam]], [[Liên bang Đông Dương]]
| triều đại = [[Nhà Nguyễn]]
}}

'''Tôn Thất Đàm''' ([[1864]] – [[1888]]) là một trong những người chỉ huy của [[phong trào Cần Vương]] (1885 - 1896), với mục đích giúp vua cứu nước, khôi phục lại chế độ phong kiến Việt Nam.

== Thân thế ==
Tôn Thất Đàm quê ở xã [[Xuân Long]], thành phố [[Huế]], là con trai trưởng của [[Tôn Thất Thuyết]], anh trai của [[Tôn Thất Tiệp]].<ref>{{chú thích web|url=http://baodanang.vn/channel/5433/201110/ho-so-ten-duong-ton-that-dam-nguoi-di-vao-lich-su-khi-moi-22-tuoi-2131228/|tiêu đề=Tôn Thất Đạm, người đi vào lịch sử khi mới 22 tuổi|tác giả=Lê Gia Lộc|website=Báo Đà Nẵng|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20170430055655/https://baodanang.vn/channel/5433/201110/ho-so-ten-duong-ton-that-dam-nguoi-di-vao-lich-su-khi-moi-22-tuoi-2131228/|ngày lưu trữ=2017-04-30|url-status=live|ngày=2011-10-15|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2020-09-26|ngôn ngữ=vi}}</ref>

== Cuộc đời ==
Ngày [[4 tháng 7]] năm [[1885]], Tôn Thất Thuyết cho quân [[Trận Kinh thành Huế 1885|đánh úp vào đồn Mang Cá và Tòa Khâm sứ Pháp]] nhưng thất bại. Vua [[Hàm Nghi]] cùng Tôn Thất Thuyết chạy ra thành [[Quảng Trị]], sau đó lên Sơn Phòng Tân Sở rồi về vùng [[Tuyên Hóa|Tuyên Hoá]], [[Quảng Bình]]. Tại Tân Sở, vua Hàm Nghi phát động [[phong trào Cần Vương]]. Tôn Thất Đàm nhận chức Khâm sai Chưởng lý quân vụ đại thần, thay cha điều hành triều đình Hàm Nghi. Ông cùng Tôn Thất Tiệp được cha giao cho nhiệm vụ bảo vệ vua Hàm Nghi trong khoảng thời gian từ [[tháng hai|tháng 2]] năm [[1886]] đến [[tháng mười|tháng 10]] năm [[1888]].<ref name="sknc">{{chú thích web|url=https://sknc.qdnd.vn/chuyen-xua-nay/ham-nghi-ong-vua-khang-chien-502366|tiêu đề=Hàm Nghi - Ông vua kháng chiến|tác giả=Trần Vĩnh Thành|website=Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20211029192221/https://sknc.qdnd.vn/chuyen-xua-nay/ham-nghi-ong-vua-khang-chien-502366|ngày lưu trữ=2021-10-29|url-status=live|ngày=2021-10-15|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref>

Cuối năm [[1888]], vua Hàm Nghi bị thuộc hạ cũ là [[Trương Quang Ngọc]] dẫn theo bọn [[Nguyễn Định Trình]], [[Cao Viết Lượng]] gồm hơn hai mươi tên tới bắt. Tôn Thất Tiệp bảo vệ vua và bị giết chết.<ref>{{chú thích web|url=https://huecity.gov.vn/Du-khach/Thong-tin-ten-duong-pho/pid/2220/cid/453?tid=Ton-That-Thiep.html|tiêu đề=Tôn Thất Thiệp|tác giả=|website=Cổng thông tin điện tử Thành phố Huế|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url-status=live|ngày=|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref> Tôn Thất Đàm đã tự sát vào ngày [[15 tháng 11]] năm 1888 khi hay tin vua Hàm Nghi bị lọt vào tay quân [[Pháp]].<ref name="sknc"/>

Có nguồn cho rằng khi vua Hàm Nghi bị bắt, Tôn Thất Đàm đang đóng quân ở [[Hà Tĩnh]]. Nghe tin, ông viết cho Hàm Nghi một bức thư tạ tội đã không bảo vệ được vua.<ref name="sknc"/> Và một bức thư cho Thiếu tá Dabat, đóng ở đồn [[Thuận Bài]] xin cho thủ hạ ra đầu thú về làm ăn.<ref>{{chú thích web|url=https://thanhnien.vn/cai-chet-oanh-liet-tan-trung-voi-vua-ham-nghi-cua-kham-sai-ton-that-dam-post1386446.html|tiêu đề=Cái chết oanh liệt, tận trung với vua Hàm Nghi của Khâm sai Tôn Thất Đạm|tác giả=Lê Nguyễn|website=Báo Thanh niên|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20211003155331/https://thanhnien.vn/cai-chet-oanh-liet-tan-trung-voi-vua-ham-nghi-cua-kham-sai-ton-that-dam-post1386446.html|ngày lưu trữ=2021-10-03|url-status=live|ngày=2021-10-03|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref> Sau đó ông thắt cổ tự vẫn ở chùa Vàng Liêu (Hương Khê, Hà Tĩnh).<ref>{{chú thích web|url=http://baonamdinh.vn/channel/5093/201602/duong-pho-thanh-nam-pho-ton-that-dam-2471408/|tiêu đề=Đường phố Thành Nam: Phố Tôn Thất Đàm|tác giả=Minh Tân|website=Báo Nam Định|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20160302142944/http://baonamdinh.vn/channel/5093/201602/duong-pho-thanh-nam-pho-ton-that-dam-2471408/|ngày lưu trữ=2016-03-02|url-status=live|ngày=2016-02-26|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-01-31|ngôn ngữ=vi}}</ref><ref>{{chú thích web|url=http://nhavuonhue.thuathienhue.gov.vn/Tour-du-l%E1%BB%8Bch-nh%C3%A0-v%C6%B0%E1%BB%9Dn/Th%C3%B4ng-tin-%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng-ph%E1%BB%91/%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng-ph%E1%BB%91/tid/Ton-That-Dam/newsid/5A942D2F-AE24-45CB-B36D-A6B3A500E761/cid/7CFF7EAC-D97E-4BFE-8D6C-A77400922E75|tiêu đề=Tôn Thất Đàm|tác giả=|website=Ban quản lý và bảo vệ nhà vườn Huế|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20220202103811/http://nhavuonhue.thuathienhue.gov.vn/Tour-du-l%E1%BB%8Bch-nh%C3%A0-v%C6%B0%E1%BB%9Dn/Th%C3%B4ng-tin-%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng-ph%E1%BB%91/%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng-ph%E1%BB%91/tid/Ton-That-Dam/newsid/5A942D2F-AE24-45CB-B36D-A6B3A500E761/cid/7CFF7EAC-D97E-4BFE-8D6C-A77400922E75|ngày lưu trữ=2022-02-22|url-status=live|ngày=|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref>

== Tưởng nhớ ==
Tên ông được đặt cho các con đường ở [[Hà Nội]], [[Thành phố Hồ Chí Minh]], [[Đà Nẵng]], [[Huế]], [[Nam Định (thành phố)|Nam Định]]. Tuy nhiên, con đường ở [[Thành phố Hồ Chí Minh]] bị ghi sai thành '''Tôn Thất Đạm'''.<ref>{{chú thích web|url=https://vnexpress.net/vi-sao-38-ten-duong-o-tp-hcm-bi-dat-sai-4166909.html|tiêu đề=Vì sao 38 tên đường ở TP HCM bị đặt sai?|tác giả=Hữu Công|tác giả 2=Mạnh Tùng|website=VnExpress|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20201001063951/https://vnexpress.net/vi-sao-38-ten-duong-o-tp-hcm-bi-dat-sai-4166909.html|ngày lưu trữ=2020-10-01|url-status=live|ngày=2020-09-25|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2020-09-26|ngôn ngữ=vi}}</ref> Phố Tôn Thất Đàm (Ba Đình, Hà Nội) là nơi đặt [[trụ sở Bộ Ngoại giao Việt Nam]].<ref>{{chú thích web|url=https://laodongthudo.vn/toa-nha-tru-so-bo-ngoai-giao-dien-hinh-net-dep-kien-truc-49901.html|tiêu đề=Tòa nhà trụ sở Bộ Ngoại giao: Điển hình nét đẹp kiến trúc|tác giả=Thiên Ân|website=Báo Lao động Thủ đô|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20170309151417/https://laodongthudo.vn/toa-nha-tru-so-bo-ngoai-giao-dien-hinh-net-dep-kien-truc-49901.html|ngày lưu trữ=2017-03-09|url-status=live|ngày=2017-03-09|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref> Trên đường Tôn Thất Đạm (phường Bến Nghé, quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh) có một tòa chung cư cổ được xây từ năm 1886<ref>{{chú thích web|url=https://tuoitre.vn/chuyen-doi-o-nhung-chung-cu-xua-cu-ky-1-chung-cu-130-tuoi-o-pho-tai-chinh-sai-gon-20211211084210694.htm|tiêu đề=Chuyện đời ở những chung cư xưa cũ - Kỳ 1: Chung cư 130 tuổi ở phố tài chính Sài Gòn|tác giả=Lê Vân|website=Báo Tuổi trẻ|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20211211031622/https://tuoitre.vn/chuyen-doi-o-nhung-chung-cu-xua-cu-ky-1-chung-cu-130-tuoi-o-pho-tai-chinh-sai-gon-20211211084210694.htm|ngày lưu trữ=2021-12-11|url-status=live|ngày=2021-12-11|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref>, cùng một ngôi chợ thường được người dân gọi là "chợ quê" hay "chợ nhà giàu".<ref>{{chú thích web|url=https://plo.vn/xa-hoi/cho-que-ton-that-dam-dac-san-giua-trung-tam-sai-gon-683336.html|tiêu đề="Chợ quê" Tôn Thất Đạm, đặc sản giữa trung tâm Sài Gòn|tác giả=Thiên Ân|website=Báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20170220124331/https://plo.vn/xa-hoi/cho-que-ton-that-dam-dac-san-giua-trung-tam-sai-gon-683336.html|ngày lưu trữ=2017-02-20|url-status=live|ngày=2017-02-19|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref><ref>{{chú thích web|url=https://congluan.vn/du-kien-giai-toa-cho-ton-that-dam-o-tp-hcm-vao-nam-2022-post172722.html|tiêu đề=Dự kiến giải tỏa chợ Tôn Thất Đạm ở TP. HCM vào năm 2022|tác giả=Thúy Vy|website=Báo điện tử Công Luận|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20220202105458/https://congluan.vn/du-kien-giai-toa-cho-ton-that-dam-o-tp-hcm-vao-nam-2022-post172722.html|ngày lưu trữ=2022-02-02|url-status=live|ngày=2021-12-17|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref><ref>{{chú thích web|url=https://plo.vn/xa-hoi/cho-que-ton-that-dam-dac-san-giua-trung-tam-sai-gon-683336.html|tiêu đề=Nỗi buồn của tiểu thương khi "chợ nhà giàu" giữa lòng TPHCM sắp đóng cửa|tác giả=Khánh Linh|tác giả 2=Anh Tú|website=Báo Lao động|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20211223025710/https://laodong.vn/video/noi-buon-cua-tieu-thuong-khi-cho-nha-giau-giua-long-tphcm-sap-dong-cua-987386.ldo|ngày lưu trữ=2021-12-23|url-status=live|ngày=2021-12-23|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2022-02-02|ngôn ngữ=vi}}</ref>

== Bên lề ==
Năm 2018, căn nhà của ông được phục dựng trong [[Bảo tàng nhà Việt]] ở [[Điện Bàn]], [[Quảng Nam]].<ref>{{chú thích web|url=https://thanhnien.vn/van-hoa/phuc-dung-ngoi-nha-cu-ton-that-dam-o-bao-tang-nha-viet-1027026.html|tiêu đề=Phục dựng ngôi nhà cụ Tôn Thất Đạm ở Bảo tàng nhà Việt|tác giả=H.X.Huỳnh|website=Báo Thanh niên|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20220131161929/https://thanhnien.vn/phuc-dung-ngoi-nha-cu-ton-that-dam-o-bao-tang-nha-viet-post807043.html|ngày lưu trữ=2022-01-31|url-status=live|ngày=2018-11-26|nhà xuất bản=|ngày truy cập=2020-09-26|ngôn ngữ=vi}}</ref>

==Chú thích==
{{tham khảo|30em}}

{{Thời gian sống|sinh=1864|mất=1888|tên=Tôn Thất Đàm}}

[[Thể loại:Người Thừa Thiên Huế]]
[[Thể loại:Quan lại nhà Nguyễn]]
[[Thể loại:Võ tướng nhà Nguyễn]]
[[Thể loại:Thủ lĩnh quân sự phong trào Cần Vương]]
[[Thể loại:Tôn thất nhà Nguyễn|Đàm, Tôn Thất]]