Xem mã nguồn của Alfonso XII của Tây Ban Nha

{{Thông tin nhân vật hoàng gia|monarch
| tên = Alfonso XII của Tây Ban Nha
| chức vị = [[Danh sách quân chủ Tây Ban Nha|Quốc vương Tây Ban Nha]]
| hình = Digitally colorized picture of King Alfonso XII of Spain.jpg
| ghi chú hình = Ảnh năm 1875
| tại vị = [[29 tháng 12]] năm [[1874]] – [[25 tháng 11]] năm [[1885]]<br >{{số năm theo năm và ngày |1874|12|29|1885|11|25}}
| đăng quang = 
| tiền nhiệm = [[Amadeo I của Tây Ban Nha|Amadeo I]] <br> {{small|''Vua Tây Ban Nha''}} <br> [[Francisco Serrano, Công tước thứ nhất của la Torre|Francisco Serrano]] <br> {{small|''Tổng thống Cộng hoà''}}
| kế nhiệm = [[Alfonso XIII của Tây Ban Nha|Alfonso XIII]]
| kiểu nhiếp chính = {{nowrap|[[Thủ tướng Tây Ban Nha|Thủ tướng]]}}
| nhiếp chính = {{List collapsed|title=''Xen danh sách''|1=[[Antonio Cánovas del Castillo]]<br>[[Joaquín Jovellar y Soler]]<br>[[Arsenio Martínez Campos]]<br>[[Práxedes Mateo Sagasta]]<br>[[José Posada Herrera]]}}
| phối ngẫu = [[María de las Mercedes của Orléans|María de las Mercedes của Tây Ban Nha]]<br>[[Maria Christina Henriette của Áo]]
| con cái = [[María de las Mercedes của Tây Ban Nha|María de las Mercedes, Thân vương xứ Asturias]] <br>
[[María Teresa Isabel của Tây Ban Nha|Maria Teresa, Vương phi Bayern]] <br>
[[Alfonso XIII của Tây Ban Nha|Alfonso XIII, Quốc vương Tây Ban Nha]]
| kiểu hoàng tộc = Vương tộc
| hoàng tộc = [[Vương tộc Borbón (Tây Ban Nha)|Nhà Borbón]]
| cha = [[Francisco de Asís của Tây Ban Nha]]
| mẹ = [[Isabel II của Tây Ban Nha]] {{Vương miện}}
| sinh = [[28 tháng 11]] năm [[1857]]
| nơi sinh = [[Madrid]], [[Tây Ban Nha giữa thế kỷ 19|Tây Ban Nha]]
| mất = [[25 tháng 11]] năm [[1885]] (27 tuổi)
| nơi mất = [[Madrid]], [[Tây Ban Nha thời Phục Hưng|Tây Ban Nha]]
| nơi an táng = [[El Escorial]]
| tôn giáo = [[Giáo hội Công giáo|Công giáo La Mã]]
}}
'''Alfonso XII'''{{efn|In the [[languages of Spain]], his name was: 
*[[Aragonese language|Aragonese]]: ''Alifonso XII''
*[[Asturian language|Asturian]]: ''Alfonsu XII''
*[[Basque language|Basque]]: ''Alfontso XII''
*[[Catalan language|Catalan]]: ''Alfons XII''
*[[Occitan language|Occitan]]: ''Anfós XII'' 
*[[Galician language|Galician]]: ''Afonso XII''
*Spanish: ''Alfonso XII''}} (''Alfonso Francisco de Asís Fernando Pío Juan María de la Concepción Gregorio Pelayo''; 28 tháng 11 năm 1857 - 25 tháng 11 năm 1885) còn được gọi là '''El Pacificador''' ([[tiếng Tây Ban Nha]]: ''Người kiến tạo hoà bình''), là Vua của Tây Ban Nha từ 29 tháng 12 năm 1874 cho đến khi ông qua đời năm 1885.

Sau [[Cách mạng Vinh quang]] năm 1868, mẹ của ông là Nữ vương [[Isabella II của Tây Ban Nha|Isabella II]] đã bị phế truất khỏi ngai vàng, Alfonso sống lưu vong cùng bố mẹ tại Paris và tiếp tục việc học ở Áo và Pháp. Mẹ ông đã thoái vị vào năm 1870 để ủng hộ ông lên ngôi, và Alfonso trở lại Tây Ban Nha làm vua vào năm 1874 sau cuộc đảo chính quân sự chống lại [[Đệ Nhất Cộng hòa Tây Ban Nha]]. Alfonso qua đời ở tuổi 27 vào năm 1885, khi đó vợ của ông là [[Maria Christina của Áo]] đang mang thai đứa con đầu lòng mới được 3 tháng, bà trở thành nhiếp chính của Tây Ban Nha. Con trai của họ là [[Alfonso XIII của Tây Ban Nha|Vương tử Alfonso León Fernando]], trở thành vua ngay sau khi cất tiếng khóc chào đời vào ngày 17 tháng 5 năm 1886 với vương hiệu Alfonso XIII. Maria Christina tiếp tục làm nhiếp chính cho đến khi Alfonso XIII trưởng thành vào năm 1902.

==Thân thế==
[[Tập tin:Alfonso XII de España, c. 1870.jpg|thumb|250px|Vương tử Alfonso.]]
[[Tập tin:5 pesetas Alfonso XII - 1875.png|thumb|250px|[[Xu bạc]]: 5 pesetas, với chân dùng vua Alfonso XII, đúc năm 1875]]

Alfonso sinh ra ở [[Madrid]] vào ngày 28 tháng 11 năm 1857, với tư cách là con trai cả của [[Isabella II của Tây Ban Nha|Vương nữ Isabella]], nữ vương tương lai của Tây Ban Nha. Cha của ông là chồng của Isabella, [[Francisco de Asís của Tây Ban Nha|Công tước xứ Cadiz, Francisco de Asís]], thường bị coi là ẻo lả, bất lực hoặc đồng tính luyến ái, khiến các nhà viết sử đặt câu hỏi về quan hệ cha con sinh học của ông. Có suy đoán rằng cha ruột của Alfonso có thể là Enrique Puigmoltó y Maya, một đội trưởng đội cận vệ.<ref>Juan Sisinio Pérez Garzón, Isabel II: Los Espejos de la Reina (2004)</ref> Những người khác lại gán quyền làm cha cho Federico Puig Romero, một [[đại tá]] bị sát hại trong hoàn cảnh không rõ ràng vào năm 1866.<ref>{{chú thích web |title=Maria Nieves Michavila presenta un libro sobre la paternidad del hijo de la reina Isabel II |date=11 February 2016|url=https://www.levante-emv.com/horta/2016/02/11/maria-nieves-michavila-presenta-libro-12458899.html}}</ref> Mối quan hệ của nữ vương với Puigmoltó đã trở thành tin đồn công khai vào thời điểm đó, tình hình nghiêm trọng đến nỗi Công tước Francisco de Asís ban đầu từ chối tham dự lễ rửa tội của Alfonso (người thừa kế), mặc dù cuối cùng ông cũng buộc phải tham dự.<ref>{{chú thích tạp chí|url=https://revistaaportes.com/index.php/aportes/article/viewFile/60/48|title=Influencias en la imagen pública y privada de una reina: Isabel II (1833–1868)|first=María Inmaculada|last=Bermúdez Ruíz-Cabello|journal=Aportes|issn=0213-5868|issue=83|volume=28|year=2013|pages=129}}</ref>

Những tin đồn này đã được phong trào [[Carlism]] sử dụng để tuyên truyền chính trị chống lại Alfonso, và ông được nhiều người đặt biệt danh là "Puigmoltejo" để chỉ người được cho là cha của ông.<ref>[[Jaime Ignacio del Burgo|Burgo Tajadura, Jaime Ignacio del]] (2008). ''Boletín de la Real Academia de la Historia'', p. 242: "A few months later, on the night of November 28 at 10:15, the queen gave birth to a child, who in time would be Alfonso XII, to whom the tongues, more or less deridingly, gave the name of Puigmoltejo". {{ISSN|0034-0626}}.</ref><ref>{{chú thích web |title=El puñal del godo en la familia Borbón |date=30 June 2017|url=https://www.elespanol.com/opinion/tribunas/20170629/227597240_12.html}}</ref>

Năm 1833, vua [[Fernando VII của Tây Ban Nha|Fernando VII]] chết, người con gái lên ngôi tức nữ vương Isabel II. Em Fernando là vương tử [[Carlos María Isidro của Tây Ban Nha|Carlos, Bá tước xứ Molina]] không phục, mới lập ra vây cánh tranh giành ngôi vua, đưa đến 3 cuộc nội chiến đẫm máu mang tên [[chiến tranh Carlos]] (1833&ndash;1840; 1846&ndash;1849; 1872&ndash;1876). Phe cánh của Carlos và những người thừa kế ông muốn khôi phục nền [[quân chủ chuyên chế]] [[Công giáo]], trong khi triều đình Isabel II muốn theo chế độ [[quân chủ lập hiến]], chịu ảnh hưởng từ [[chủ nghĩa tự do]].

Nữ vương Isabel, được các tướng giúp sức, đã đánh bại phe Carlos trong 2 cuộc chiến 1833&ndash;40 và 1846&ndash;49. Tuy nhiên, nữ vương cai trị kém hiệu quả, dẫn đến nhiều âm mưu đấu đá, xung đột nội bộ. Nữ vương lại còn thiên vị các tướng theo khuynh hướng bảo thủ và giáo hội. Năm 1868, các tướng theo chủ nghĩa tự do hợp sức làm cuộc đảo chính, lật đổ Isabel II. Sử gọi là cuộc [[Cách mạng Vinh quang]]. Nữ vương và chồng là Francisco, con là Alfonso phải trốn khỏi Tây Ban Nha. Năm 1870, [[quốc hội Tây Ban Nha]] lập vương tử [[Ý]] [[Amadeo I của Tây Ban Nha|Amedeo]] làm vua. Nhà vua mới không giải quyết nổi các cuộc đấu đá, nên phải từ ngôi, quốc hội tuyên bố Tây Ban Nha là nước cộng hòa (1871).

Khi Nữ vương Isabella II và chồng bà buộc phải rời Tây Ban Nha sau Cách mạng năm 1868, Alfonso đã cùng họ đến [[Paris]]. Từ đó, ông được gửi đến [[Theresianum]] ở [[Viên]] để tiếp tục việc học. Vào ngày 25 tháng 6 năm 1870, ông được triệu hồi về Paris, nơi mẹ ông thoái vị để ủng hộ ông, trước sự chứng kiến của một số quý tộc Tây Ban Nha, những người đã gắn vận mệnh của họ với vận mệnh của nữ vương lưu vong. Ông lấy vương hiệu là '''Alfonso XII''', mặc dù không có vị vua nào của Tây Ban Nha thống nhất nào mang lấy vương hiệu "Alfonso", nhưng chế độ quân chủ Tây Ban Nha được coi là liên tục với chế độ quân chủ cổ xưa hơn được đại diện bởi 11 vị vua của [[Vương quốc Asturias]], [[Vương quốc León]] và [[Vương quốc Castilla]] cũng lấy vương hiệu là [[Alphons|Alfonso]].<ref name="EB1911">{{EB1911|inline=y|wstitle=Alphonso|display=Alphonso s.v. Alphonso XII.|volume=1|page=736}}</ref>

== Lưu vong ==
Năm 1868, nữ vương Isabel cùng chồng chạy khỏi Tây Ban Nha, Alfonso cũng theo họ sang [[Paris]]. Cuộc lưu vong này đã đem lại nhiều trải nghiệm có ích cho Alfonso khi ông được tiếp xúc với hệ thống chính trị [[Đệ nhị Đế chế Pháp|Pháp]], [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland|Anh]] và [[Đế quốc Áo-Hung|Áo]]. Trên thực tế, Alfonso là trữ quân Tây Ban Nha đầu tiên được đào tạo trong các cơ sở giáo dục và quân sự nước ngoài.

Ở Paris, Isabel gửi Alfonso đi học tại cao đẳng Stanislas. Ngày 29 tháng 6 năm 1869, nữ vương và gia đình tạm trú ở [[Genève]], Alfonso học một trường ở đây. Sau, ông nhập học [[học viện Theresia]] ([[Viên]]). Ngày 25 tháng 6 năm 1870, nữ vương Isabel gọi ông về Paris nhận nhường ngôi. Trước sự chứng kiến của đông đảo quý tộc Tây Ban Nha trung thành với nữ vương, Alfonso xưng làm vua, lấy vương hiệu là Alfonso XII. Từ thời Tây Ban Nha thống nhất (1492) chưa có ông vua nào hiệu Alfonso, nên Alfonso XII muốn khẳng định sự tiếp nối với các vương triều Tây Ban Nha trước năm 1492, khi đó có 11 vua các xứ [[Vương quốc Asturias|Asturias]], [[Vương quốc León|León]] và [[Vương quốc Castilla|Castilla]] xưng hiệu [[Alfonso]].<ref name="EB1911"/>

== Trung hưng ==
[[Tập tin:Atemptatoliva.jpg|thumb|250px|Nỗ lực ám sát vua Afonso bất thành của [[Juan Oliva Moncasí]], một người theo chủ nghĩa vô chính phủ, tháng 10 năm 1878]]

Nền cộng hòa mới được thành lập sớm trở nên bất ổn. Các lãnh đạo cộng hòa bất đồng nhau, lại bất lực đối phó với cuộc chiến ở Tây Ban Nha, những cuộc khởi nghĩa của nhân dân [[Hồi giáo]] ở [[Maroc]]. Lợi dụng thời cơ, người bảo hoàng vây cánh Carlos ra sức chống phá, chiếm [[Catalunya]] và [[xứ Basque|Basque]]. Năm 1872, [[chiến tranh Carlos lần thứ ba]] bùng nổ. Các đại biểu phe bảo thủ trong chính phủ cộng hòa, dẫn đầu là [[Canovas del Castillo]] quyết định phò tá [[Vương tộc Borbón (Tây Ban Nha)|nhà Borbón]] trung hưng, lập Alfonso XII làm vua.

Tháng 6 năm 1870, Canovas thuyết phục nữ vương Isabel nhường ngôi cho Alfonso, như đã nêu ở phần trên. Cánovas chưa gọi Alfonso về vội, mà muốn đứng ra lo việc giáo dục vị vua tương lai. Canovas gửi Alfonso đến học [[Cao đẳng Quân sự Hoàng gia, Sandhurst]] ở [[Anh Quốc]], tại đây Alfonso được hiểu biết về nền [[quân chủ lập hiến]].

Ngày 1 tháng 12 năm 1874, để đáp lại lời chúc mừng sinh nhật từ những người ủng hộ, Alfonso ban bố Tuyên ngôn Sandhurst, đặt nền tảng về [[ý thức hệ]] cho cuộc trung hưng nhà Borbón. Ngày 29 tháng 12 năm 1874 xảy ra cuộc đảo chính của [[chuẩn tướng]] [[Arsenio Martínez Campos|Martínez Campos]], người từ lâu đã làm việc ít nhiều công khai vì lợi ích của nhà vua. Campos dẫn một số tiểu đoàn vào [[Sagunto]], chiêu dụ binh sĩ cộng hòa, rồi tiến vào [[Valencia]] dưới danh nghĩa nhà vua. Chính phủ cộng hòa sụp đổ, quyền lực chuyển giao cho [[Antonio Cánovas del Castillo|Antonio Cánovas]].<ref name="EB1911"/> Canovas làm thủ tướng; tháng 1 năm 1874, Alfonso về Madrid, khi đi qua [[Barcelona]] và [[Valencia]] được nhân dân chào đón nồng nhiệt. Ông được tôn là Quốc vương trước quốc hội.

Dưới triều đại mình, Alfonso chú tâm vào việc củng cố nền quân chủ và ổn định chính quyền, khắc phục hậu quả của những cuộc đấu đá nội bộ thời trước. Nhờ đó ông được đặt biệt danh là "Người kiến tạo hòa bình" (''el Pacificador''). Ông đã phê chuẩn hiến pháp mới năm 1876; cùng năm này, chính phủ phát động tổng tấn công đánh phe Carlos, đứng đầu là [[Carlos, công tước xứ Madrid]]. Trong chiến dịch này, nhà vua đích thân ra quan sát trận tuyến. Quân chính phủ do các tướng Martínez-Campos và Jenaro Quesada chỉ huy đã đánh bại hoàn toàn phe Carlos. Năm 1878, [[hòa ước Zanjón]] được ký kết, tạm chấm dứt cuộc chiến tranh ở Tây Ban Nha.

Năm 1878 và 1879, vua Alfonso hai lần bị người theo [[chủ nghĩa vô chính phủ]] ám sát, nhưng ông thoát chết.
[[Tập tin:Alfonso XII visitando a los coléricos de Aranjuez. Museo de Historia de Madrid.jpg|thumb|250px|Vua Afonso thăm hỏi một bệnh nhân trong một bệnh viện dã chiến ở [[Aranjuez]], năm 1885]]
Alfonso XII có chuyến thăm chính thức tới [[Bỉ]], Áo, Đức và [[Đệ tam Cộng hòa Pháp|Pháp]] năm 1883. Tại Đức, ông nhận chức [[đại tá]] danh dự một trung đoàn đồn trú [[Alsace]] &ndash; vùng đất mà Đức vừa chiếm từ tay Pháp năm 1871. Động thái này đã khiến nhà vua bị dân Paris phản ứng tiêu cực khi ông sang thăm Pháp.

Thời Alfonso đã xảy ra tranh chấp chủ quyền [[quần đảo Caroline]] ([[Thái Bình Dương]]) giữa Tây Ban Nha và Đức. Xung đột chấm dứt với thỏa thuận năm 1885 công nhận chủ quyền của Tây Ban Nha đối với quần đảo Caroline; tuy nhiên, Tây Ban Nha phải nhượng [[quần đảo Marshall]] và cho phép Đức lập căn cứ hải quân trên quần đảo Caroline.

Theo nhận xét của [[Từ điển Bách khoa Anh]], Alfonso XII là vị vua nhân từ, được nhân dân mến mộ vì liều mình đi thăm các quận bị [[dịch tả]] hoành hành và động đất tàn phá năm 1885. Ông cũng rất giỏi xử sự với quan chức và không để mình làm công cụ cho bất kỳ một đảng phái nào. Trong thời trị vì ngắn ngủ của ông, Tây Ban Nha và các thuộc địa đều yên ổn, nền [[tài chính]] trôi chảy và hệ thống hành chính vững chắc giúp Tây Ban Nha vượt qua cuộc [[Chiến tranh Hoa Kỳ-Tây Ban Nha|chiến tranh đầy thảm họa]] với [[Hoa Kỳ]] năm 1898 mà không gặp nguy cơ cách mạng.<ref name="EB1911"/>

==Qua đời==
[[Tập tin:Muerte de Alfonso XII o el Último Beso.jpg|thumb|250px|''Cái chết của Alfonso XII '' hay ''Nụ hôn cuối cùng'', của {{ill|Juan Antonio Benlliure|es}}]]

Vào tháng 11 năm 1885, Alfonso qua đời ở tuổi 27 tại [[Cung điện Hoàng gia El Pardo]] gần Madrid. Ông vốn mắc bệnh [[lao phổi]], nhưng nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cái chết của ông là do bệnh [[Lỵ|kiết lỵ]] tái phát.<ref>"Death of the King of Spain", ''[[The Times]]'' (26 November 1885): 7.</ref>

Năm 1902, người vợ góa của ông là Maria Cristina đã khởi xướng một cuộc thi quốc gia nhằm xây dựng [[Tượng đài Alfonso XII|tượng đài để tưởng nhớ Alfonso]]. Thiết kế của [[José Grases Riera]] dành chiến thắng và được xây dựng trong một hồ nước nhân tạo ở [[Công viên Buen Retiro, Madrid]] vào năm 1922.

==Gia phả ==
{{ahnentafel
|title= Gia phả của Alfonso XII của Tây Ban Nha
|collapsed=yes |align=center
|boxstyle_1=background-color: #0FF;
|boxstyle_2=background-color: #FCC;
|boxstyle_3=background-color: #ffc;
|boxstyle_4=background-color: #bfc;
|boxstyle_5=background-color: #9fe;
|1= 1. '''{{Màu sắc|Alfonso XII của Tây Ban Nha}}'''
|2= 2. [[Isabel II của Tây Ban Nha]]
|3= 3. [[Francisco de Asís của Tây Ban Nha]]
|4= 4. [[Fernando VII của Tây Ban Nha]]
|5= 5. [[Maria Cristina của Hai Sicilie]]
|6= 6. [[Francisco de Paula của Tây Ban Nha]]
|7= 7. [[Luisa Carlotta của Hai Sicilie]]
|8= 8. [[Carlos IV của Tây Ban Nha]] (= 12, 22, 30)
|9= 9. [[María Luisa của Parma]] (= 3, 23, 31)
|10= 10. [[Francesco I của Hai Sicilie]] (= 14)
|11= 11. [[María Isabel của Tây Ban Nha]] (= 15)
|12= 12. [[Carlos IV của Tây Ban Nha]] (= 8, 22, 30)
|13= 13. [[María Luisa của Parma]] (= 9, 23, 31)
|14= 14. [[Francesco I của Hai Sicilie]] (= 10)
|15= 15. [[María Isabel của Tây Ban Nha]] (= 11)
|16= 16. [[Carlos III của Tây Ban Nha]] (= 24)
|17= 17. [[Maria Amalia của Ba Lan]] (= 25)
|18= 18. [[Filippo I xứ Parma]] (= 26)
|19= 19. [[Louise Élisabeth của Pháp]] (= 27)
|20= 20. [[Ferdinando I của Hai Sicilie]] (= 28)
|21= 21. [[Maria Karolina của Áo]] (= 29)
|22= 22. [[Carlos IV của Tây Ban Nha]] (= 8, 12, 30)
|23= 23. [[María Luisa của Parma]] (= 9, 13, 31)
|24= 24. [[Carlos III của Tây Ban Nha]] (= 16)
|25= 25. [[Maria Amalia của Ba Lan]] (= 17)
|26= 26. [[Filippo I xứ Parma]] (= 18)
|27= 27. [[Louise Élisabeth của Pháp]] (= 19)
|28= 28. [[Ferdinando I của Hai Sicilie]] (= 20)
|29= 29. [[Maria Karolina của Áo]] (= 21)
|30= 30. [[Carlos IV của Tây Ban Nha]] (= 8, 12, 22)
|31= 31. [[María Luisa của Parma]] (= 9, 13, 23)}}

== Chú thích ==
{{Notelist}}

==Tham khảo==
{{tham khảo}}
{{Quân chủ Tây Ban Nha}}
{{sơ khai nhân vật hoàng gia Tây Ban Nha}}
{{thời gian sống|1857|1885}}

[[Thể loại:Vua Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Thân vương xứ Asturias]]
[[Thể loại:Vương tử Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Vương tộc Borbón (Tây Ban Nha)]]
[[Thể loại:Vương tử (thuộc dòng nữ)]]
[[Thể loại:Vương tử]]
[[Thể loại:Người Tây Ban Nha thế kỷ 19]]
[[Thể loại:Mất thế kỷ 19 do bệnh lao]]
[[Thể loại:Vua theo đạo Công giáo Rôma]]
[[Thể loại:An táng tại El Escorial]]
[[Thể loại:Người được nhận Huân chương lông cừu vàng Tây Ban Nha]]