Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Messier 87”

Messier 87
	Vùng lõi của thiên hà Messier 87 được quan sát bởi Kính viễn vọng không gian Hubble với dòng vật chất plasma rõ ràng (composite image of observations in visible and infrared light)
Dữ liệu quan sát (Kỷ nguyên J2000)
Chòm sao	Xử Nữ
Xích kinh	12h 30m 49.42338s
Xích vĩ	+12° 23′ 28.0439″
Dịch chuyển đỏ	0.00428
Vận tốc xuyên tâm Mặt Trời	1284 km/s
Khoảng cách	16,4 ± 0,5 Mpc (53,5 ± 1,6 Mly)[chuyển đổi: số không hợp lệ]
Cấp sao biểu kiến (V)	8.79
Đặc tính
Kiểu	E+0-1 pec, NLRG Sy
Kích thước	980 kly (300 kpc)
Kích thước biểu kiến (V)	7.2 × 6.8 moa
Tên gọi khác
	Virgo A, Virgo X-1, NGC 4486, UGC 7654, PGC 41361, VCC 1316, Arp 152, 3C 274, 3U 1228+12.

Duyệt lịch sử tương tác

← Thay đổi trước Thay đổi sau →

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào

Trực quanMã wiki

Nội tuyến

Phiên bản lúc 03:59, ngày 11 tháng 12 năm 2020

Messier 87 (hay còn được biết đến với tên gọi Xử Nữ A hay NGC 4486, thường được viết gọn là M87) là một thiên hà elip siêu khổng lồ với khoảng 1 tỷ tỷ ngôi sao nằm trong chòm Xử Nữ. Là một trong những thiên hà có khối lượng nặng nhất trong vùng vũ trụ địa phương,^[a] M87 chứa 12.000 cụm sao cầu, lớn hơn nhiều so với khoảng 150 đến 200 cụm đang quay quanh Dải Ngân Hà. Dòng vật chất plasma bắt nguồn từ lõi thiên hà, di chuyển với tốc độ tương đối và mở rộng ra ít nhất 1.500 parsec (4.900 năm ánh sáng). Với nguồn bức xạ vô tuyến sáng nhất trên bầu trời, thiên hà này là đối tượng ưa thích của các nhà thiên văn nghiệp dư lẫn chuyên nghiệp.

Năm 1781, nhà thiên văn học người Pháp Charles Messier khám phá ra thiên hà này và phân loại nó là một tinh vân. Nằm cách Trái Đất 16,4 triệu parsec (53 triệu năm ánh sáng), M87 có nhiều thiên hà vệ tinh. Đây là thiên hà sáng thứ nhì trong cụm phía bắc của chòm Xử Nữ. Không giống những thiên hà xoắn ốc hình đĩa khác, M87 không có dải bụi. Thay vào đó, nó mang hình dạng ellipsoid bằng phẳng, đặc trưng của những thiên hà hình elip khổng lồ, với vùng trung tâm sáng và mờ dần ra ngoài. Các ngôi sao trong M87 chiếm 1/6 khối lượng của cả thiên hà và phân bố đối xứng nhau theo hình cầu. Mật độ phân bố có xu hướng giảm dần ra xa khỏi vùng trung tâm. Nó có một lỗ đen siêu khối lượng hoạt động mạnh ở lõi, tạo nên thành phần chính của nhân thiên hà hoạt động. Lỗ đen này được Kính thiên văn Chân trời sự kiện ghi lại bằng dữ liệu hình ảnh vào năm 2017 và công bố vào ngày 10 tháng 4 năm 2019.

M87 là nguồn phát xạ đa bước sóng mạnh mẽ, cụ thể là sóng vô tuyến. Its galactic envelope extends to a radius of about 150 kilôparsec (490.000 năm ánh sáng), nơi nó bị giao cắt bởi sự va chạm với một thiên hà khác. Môi trường của M87 bao gồm khí khuếch tán được làm giàu bởi những hợp chất phát ra từ những ngôi sao tiến hóa.

Lịch sử quan sát

Năm 1781, nhà thiên văn học người Pháp Charles Messier công bố một danh mục gồm 103 thiên thể có hình dạng giống tinh vân. Đây là một phần trong danh mục được tạo ra với ý định nhận dạng các thiên thể dễ bị nhầm lẫn với sao chổi. Trong những lần tiếp theo, mỗi mục trong danh sách đều được đặt vào phía trước một chữ "M". Do đó, M87 là thiên thể nằm ở vị trí thứ 87 trong danh mục của Messier.^[12] Trong suốt thập niên 80 của thế kỷ 19, thiên thể này mang tên gọi NGC 4486 trong Danh mục chung mới về các tinh vân và cụm sao. Đây là danh mục do nhà thiên văn học người Ireland gốc Đan Mạch là John Dreyer tổng hợp, chủ yếu dựa trên quan sát của nhà thiên văn người Anh John Herschel.^[13]

Đến năm 1918, nhà thiên văn học người Mỹ Heber Curtis tại Đài thiên văn Lick đã phát hiện ra việc M87 không có cấu trúc dạng xoắn ốc và nhận thấy một "chùm tia chiếu thẳng kỳ dị ... dường như kết nối với vùng trung tâm bằng một dòng vật chất mỏng". Chùm tia này sáng dần khi càng gần lõi thiên hà.^[14] Một năm sau đó, một siêu tân tinh bên trong M87 đạt tới mức cao nhất của cấp sao chụp ảnh là 21.5, mặc dù không ai biết đến sự kiện này cho đến khi nhà thiên văn học người Nga Innokentii A. Balanowski kiểm tra các tấm ảnh vào năm 1922.^[15]^[16]

Được xem là một thiên hà

Hubble classified galaxies according to their shape: ellipticals, lenticulars and spirals. Ellipticals and spirals have further categories. — Trong lược đồ phân loại thiên hà mà Hubble đề xuất, M87 là thiên hà E0

Năm 1922, nhà thiên văn học Hoa Kỳ Edwin Hubble đã phân loại M87 là một trong những tinh vân sáng nhất có dạng hình cầu. Bởi lẽ nó không có bất kỳ cấu trúc dạng xoắn ốc nào, nhưng lại giống tinh vân xoắn ốc, nên có thể nó thuộc về họ tinh vân phi thiên hà.^[17] Đến năm 1926, Hubble trình bày cách thức phân loại mới, trong đó phân biệt tinh vân ngoài thiên hà với tinh vân thuộc thiên hà, trước kia là các hệ sao độc lập. Theo cách thức phân loại này, M87 được xem là tinh vân ngoài thiên hà dạng elip không có độ giãn dài rõ ràng (loại E0).^[18]

Năm 1931, Hubble định danh M87 là một thành viên trong Cụm Xử Nữ, đồng thời đưa ra ước tính khoảng cách từ trái đất đến đó là 1,8 triệu parsec (5,9 triệu năm ánh sáng). Sau đó, nó được biết đến là tinh vân hình elip duy nhất nơi các sao riêng lẻ có thể được phân biêt bằng quang học, mặc dù người ta đã chỉ ra rằng việc phân biệt giữa các cụm sao cầu với các sao riêng lẻ ở khoảng cách xa như vậy là bất khả thi.^[19] Trong quyển The Realm of the Nebulae xuất bản năm 1936, Hubble đào sâu nghiên cứu các thuật ngữ đương đại và nhận ra rằng vài nhà thiên văn đã liệt những tinh vân ngoài thiên hà vào hàng các thiên hà bên ngoài trên cơ sở đấy là những hệ sao cách xa thiên hà của chúng ta, trong khi một số nhà khoa học khác ưu tiên thuật ngữ tinh vân ngoài thiên hà, bởi thuật ngữ thiên hà sau đó được dùng để chỉ Dải Ngân Hà.^[20] Do đó, mãi cho đến năm 1954, M87 vẫn mang danh là một tinh vân ngoài thiên hà.^[21]^[22]

Nghiên cứu hiện đại

Năm 1947, các nhà khoa học phát hiện một nguồn sóng vô tuyến mang tên Xử Nữ A đang chồng chập lên nhau tại vị trí của thiên hà M87.^[23] Nguồn sóng sau đó được xác nhận chính là thiên hà này vào năm 1953. Nguyên nhân gây ra vấn đề này là một phản lực tương đối tuyến tính trồi ra từ lõi của thiên hà. Phản lực này mở rộng ra tại vị trí 260° tính từ lõi đến cự ly 20″ với độ rộng góc là 2″.^[21] Từ năm 1969–1970, người ta cũng tìm được một thành phần phát xạ sóng vô tuyến mạnh trong đó phù hợp gần như hoàn toàn với nguồn quang học của phản lực.^[8] Năm 1966, 150 tên lửa Aerobee thuộc Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Hải quân Mỹ đã phát hiện ra Xử Nữ X-1, nguồn tia X đầu tiên trong chòm sao này.^[24]^[25] Tên lửa Aerobee xuất phát từ Bãi thử nghiệm tên lửa White Sands vào ngày 7 tháng 7 năm 1967 đã mang lại thêm bằng chứng cho thấy sóng Xử Nữ X-1 là nguồn sóng của thiên hà M87.^[26] Những quan sát sau đó về tia X do hai vệ tinh là HEAO 1 và Einstein đã cho thấy một nguồn sóng phức tạp từ nhân thiên hà hoạt động của M87.^[27] Tuy nhiên, có rất ít tia X phát xạ tập trung ở vùng trung tâm thiên hà này.^[8]

M87 là một vị trí thử nghiệm quan trọng cho các kỹ thuật đo khối lượng của các lỗ đen siêu trọng ở trung tâm các thiên hà. Năm 1978, những bằng chứng từ mô hình động lực học sao về sự phân bố khối lượng trong M87 đã cho thấy trung tâm thiên hà M87 có khối lượng gấp 5 tỷ lần khối lượng Mặt Trời.^[28] Sau khi lắp đặt mô đun hiệu chỉnh quang học mang tên COSTAR trên Kính viễn vọng không gian Hubble vào năm 1993, người ta đã dùng máy quang phổ đối tượng mờ (FOS) để đo vận tốc góc của đĩa khí bị ion hoá tại trung tâm thiên hà M87, như một "early release observation", được thiết kế để kiểm tra hiệu suất kỹ thuật của các thiết bị đã qua sửa chữa trên kính thiên văn Hubble. Theo đó, dữ liệu ghi trên máy quang phổ đã chỉ ra rằng có 30% khả năng tồn tại một lỗ đen nặng gấp 2,4 lần mặt trời nằm tại trung tâm thiên hà này.^[29]

Năm 2017, M87 là đối tượng quan sát của Kính thiên văn Chân trời sự kiện (EHT). Một ấn bản do Tạp chí Vật lý thiên văn phát hành vào ngày 10 tháng 9 năm 2019 (vol. 875, No. 1) đã dành riêng sáu trang truy cập mở cho những kết quả mà EHT thu thập được.^[30] EHT đã ghi lại hình ảnh về vùng chân trời sự kiện bao quanh lỗ đen nằm ở trung tâm thiên hà M87.^[31] Tấm ảnh được công bố trong một cuộc họp báo diễn ra cùng ngày. Đây là hình ảnh thực tế đầu tiên về chân trời sự kiện của một lỗ đen.^[32]

Quan sát

M87 nằm gần biên trên đường xích vĩ của chòm Xử Nữ, cạnh chòm Hậu Phát. Nó nằm dọc theo đường phân chia giữa sao Epsilon Virginis và Denebola.^[b] Có thể quan sát thiên hà này bằng một kính viễn vọng có độ mở là 6 cm (2,4 in), mở rộng ra một góc 7.2 × 6.8 phút cung với độ sáng là 12,9, 45 giây cung từ trung tâm thiên hà với độ sáng rất cao.^[7] Việc quan sát phản lực là một thách thức nếu không có sự hỗ trợ của thiết bị ghi hình.^[33] Trước năm 1991, nhà thiên văn học người Mỹ gốc Nga Otto Struve là người duy nhất quan sát phản lực của thiên hà bằng mắt thường, với sự trợ giúp của kính viễn vọng Hooker có kích thước 254 cm (100 in).^[34] Trong nhiều năm sau đó, vùng phản lực đã được quan sát dễ dàng hơn bằng các thiết bị quan sát không chuyên dưới điều kiện thuận lợi.^[35]

Đặc điểm

Trong biểu đồ phân loại hình thái thiên hà Hubble do nhà thiên văn học Pháp Gérard de Vaucouleurs sửa đổi, M87 được phân loại là thiên hà E0p. "E0" ở đây có nghĩa là một thiên hà hình elip không phẳng, tức hình cầu.^[36] Hậu tố "p" ám chỉ thiên hà bất thường. Đó là các thiên hà không khớp với những gì viết trong sơ đồ phân loại. Trong trường hợp M87, tính bất thường bắt nguồn từ phản lực sinh ra từ lõi của nó.^[36]^[37] Còn trong lược đồ Yerkes (Morgan), M87 được xếp vào thiên hà loại cD.^[38]^[39] Thiên hà D có một tinh vân dạng elip bao quanh nó ở mức độ dày đặc, không có bụi thiên hà và đường bao khuếch tán ánh sáng. Thiên hà loại D được gọi là cD khi nó thuộc nhóm thiên hà ngoại cỡ.^[40]^[41]

Khoảng cách đến thiên hà M87 được ước tính bằng nhiều phương pháp đo độc lập, không lệ thuộc nhau. Các phương pháp gồm có đo độ sáng của tinh vân hành tinh rồi đem so sánh với những thiên hà gần đó, nơi khoảng cách được dự đoán bằng phương pháp nến tiêu chuẩn, chẳng hạn như các biến quang Cepheid, sự phân bố độ lớn tuyến tính của các cụm sao cầu,^[c] cùng với đó là phương pháp đỉnh của nhánh khổng lồ đỏ, trong đó sử dụng các sao khổng lồ đỏ được phân giải riêng biệt.^[d] Các phép đo này nhất quán với nhau, đưa ra một khoảng cách ước tính dựa trên số bình quân gia quyền là 16,4 ± 0,5 mêgaparsec (53,5 ± 1,63 triệu năm ánh sáng)^{[chuyển đổi: số không hợp lệ]}.^[3]

Khối lượng trong thiên hà
Phạm vi kpc	Khối lượng ×10¹² M_☉
32	2.4^[42]
44	3.0^[43]
47	5.7^[44]
50	6.0^[45]

M87 là một trong những thiên hà lớn nhất trong vũ trụ địa phương với đường kính ước tính lên đến 240,000 năm ánh sáng, lớn hơn một chút so với Ngân Hà.^[44] Vì là một thiên hà elip nên M87 có hình cầu thay vì hình đĩa phẳng, chiếm phần lớn khối lượng của thiên hà. Chỉ cần phạm vi 32 kilôparsec (100.000 năm ánh sáng), khối lượng của nó đã gấp (24±06)×10¹² lần so với mặt trời,^[42] bằng hai lần khối lượng Ngân Hà.^[48] Giống như ở các thiên hà khác, chỉ một phần nhỏ trong khối lượng của thiên hà này tồn tại ở dạng vật chất, tức là các ngôi sao. Theo đó, M87 có tỉ lệ khối lượng trên độ sáng ước tính là 6,3 ± 0,8, tương đương với một phần sáu khối lượng tồn tại ở dạng sao phát ra năng lượng.^[49] Tỉ lệ này chênh lệch từ 5 đến 30, tỉ lệ thuận với một khoảng gần bằng r^1,7 theo khoảng cách từ 9–40 kilôparsec (29.000–130.000 năm ánh sáng) tính từ nhân thiên hà.^[43] Tổng khối lượng của M87 có thể gấp 200 lần khối lượng thiên hà chúng ta.^[50]

Thiên hà trải qua việc sụp đổ khí với mức độ gấp hai ba lần mặt trời mỗi năm. Hầu hết khí bị sụp đổ này có thể sẽ bồi tụ vào vùng lõi thiên hà.^[51] Vòng ngoài cùng của M87 đạt bán kính 150 kilôparsec (490.000 năm ánh sáng),^[6] trong khi con số này với Ngân Hà chỉ là 100 kilôparsec (330.000 năm ánh sáng).^[52] Ngoài khoảng cách đó, rìa ngoài của nó có thể bị xén bớt bằng nhiều cách. Một trong số đó là sự va chạm với một thiên hà khác.^[6]^[53] Có bằng chứng về sự chuyển động tuyến tính của các sao đến vùng phía bắc trong thiên hà, gây ra bởi quá trình tước thủy triều của các thiên hà xoay quanh quỹ đạo hoặc các thiên hà vệ tinh nhỏ chuyển động dần về M87.^[54] Hơn nữa, một dải khí nóng, bị ion hóa ở phía ngoài vùng đông bắc của thiên hà có thể là tàn tích của một thiên hà nhỏ, giàu khí đã bị M87 phá vỡ và có thể đang được bồi đắp cho nhân thiên hà hoạt động của nó.^[55] M87 có ít nhất 50 thiên hà vệ tinh, bao gồm NGC 4486B và NGC 4478.^[56]^[57]

Quang phổ tại vùng trung tâm M87 cho thấy vạch quang phổ của nhiều phi kim khác nhau, bao gồm hydro (HI, HII), heli (HeI), oxy (OI, OII, OIII), nitơ (NI), Magie (MgII) và lưu huỳnh (SII). Độ dày đặc của các nguyên tử bị ion hoá yếu (chẳng hạn nguyên tử oxi trung tính, OI) mạnh hơn các nguyên tử bị ion hoá mạnh (chẳng hạn nguyên tử oxy bị ion hoá gấp đôi, OIII). Nhân thiên hà có các đặc tính quang phổ như vậy được gọi là "vùng vạch phát xạ hạt nhân ion hóa thấp".^[58]^[59] Cơ chế và nguồn gốc của sự ion hóa vạch quang phổ yếu trong vùng này và cả thiên hà M87 hiện vẫn đang là đề tài tranh luận. Nguyên nhân có thể là do kích thích va chạm bên ngoài đĩa bồi tụ^[58]^[59] hoặc quá trình quang hoá ở vùng bên trong do phản lực gây ra.^[60]

Những thiên hà elip giống như M87 được cho là hình thành nên bởi một hoặc nhiều lần hợp nhất của các thiên hà nhỏ hơn.^[61] Theo lẽ thường, chúng bao gồm một lượng khá ít khí lạnh liên sao (so với những thiên hà xoắn ốc) và chiếm phần lớn là các ngôi sao già cỗi, cùng với đó là quá trình hình thành sao diễn ra rất ít hoặc không xảy ra. Hình dạng elip của M87 được duy trì bởi chuyển động ngẫu nhiên theo quỹ đạo của các ngôi sao cấu thành nên nó, trái ngược hoàn toàn với hình thái chuyển động xoay tròn có trật tự hơn thường xuất hiện trong các thiên hà xoắn ốc giống Ngân Hà.^[62] Bằng việc sử dụng kính thiên văn cỡ lớn để nghiên cứu chuyển động của khoảng 300 tinh vân hành tinh, các nhà thiên văn học đã xác định rằng M87 từng nuốt chửng một thiên hà xoắn ốc cỡ vừa đang trong giai đoạn hình thành sao trong hơn hàng tỉ năm qua. Điều này dẫn đến một số ngôi sao trẻ hơn, có vạch quang phổ xanh hơn được sáp nhập vào M87. Các đặc tính quang phổ đặc biệt của tinh vân hành tinh cho phép các nhà thiên văn khám phá ra cấu trúc có dạng hình chữ v xếp chồng lên nhau trong vầng hào quang tỏa ra từ thiên hà này, được tạo nên từ quá trình pha trộn không gian pha không hoàn chỉnh của một thiên hà bị cắt ngang.^[63]^[64]

Thành phần

Lỗ đen siêu khối lượng M87*

Lõi của thiên hà chứa một lỗ đen siêu khối lượng, được định danh là M87*,^[30]^[65] có khối lượng gấp hàng tỉ lần Mặt Trời. Thông qua ước tính, khối lượng của lỗ đen này dao động từ (35±08)×10⁹ M_☉^[66] đến (66±04)×10⁹ M_☉,^[66] trong khi kết quả đo đạc vào năm 2016 chỉ ra rằng khối lượng của nó là 7,22+0,34
−0,40×10⁹ M_☉.^[67] Tháng 4 năm 2019, bằng sự hỗ trợ của Kính thiên văn Chân trời sự kiện, người ta đã đưa ra được con số là (6.5 ± 0.2_stat ± 0.7_sys) × 10⁹ M_☉.^[68] Đây là một trong những vật thể có khối lượng lớn nhất mà con người từng biết đến. Bao quanh lỗ đen là đĩa khí bị ion hóa xoay tròn xung quanh nó và gần như vuông góc với dòng vật chất phóng ra từ tâm lỗ đen. Đĩa khí này xoay với vận tốc xấp xỉ 1.000 km/s,^[69] trải dài trên một đường kính tối đa là 0,12 pc (25.000 AU; 0,39 ly; 3,7 ngàn tỷ km).^[70] Để tiện so sánh, khoảng cách trung bình giữa Sao Diêm Vương đến Mặt Trời là 39 AU (0,00019 pc; 5,8 tỷ km). Ước tính rằng khối lượng các chất khí bồi tụ vào bên trong hố đen trong mỗi 10 năm bằng khối lượng của toàn bộ Hệ Mặt Trời (tương đương với khoảng 90 lần khối lượng Trái Đất trong một ngày).^[71] Bán kính Schwarzschild của M87* rơi vào khoảng 5,9×10⁻⁴ parsec (1,9×10⁻³ năm ánh sáng)^{[chuyển đổi: số không hợp lệ]}, tức là vào khoảng 120 lần khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời.^[72]

Một nghiên cứu năm 2010 cho rằng lỗ đen đang dịch chuyển ra xa khỏi trung tâm thiên hà khoảng bảy parsec (23 năm ánh sáng).^[73] Quá trình dịch chuyển này được cho là ngược hướng so với dòng vật chất phóng ra từ bên trong lỗ đen, chứng tỏ gia tốc của nó bằng với dòng vật chất này. Một ý kiến khác nhận định việc thay đổi vị trí xảy ra là do quá trình hợp nhất của hai lỗ đen siêu khối lượng.^[73]^[74] Tuy nhiên, nghiên cứu một năm sau đó không tìm thấy bằng chứng có tính thống kê nào cho thấy tồn tại sự dịch chuyển này.^[75] Thêm vào đó, nghiên cứu bằng hình ảnh có độ phân giải cao được thực hiện vào năm 2018 cũng kết luận rằng độ lệch biểu kiến là kết quả của những biến đổi tạm thời trong độ sáng của dòng vật chất chứ không phải do sự dịch chuyển của lỗ đen ra xa thiên hà.^[76]

M87* là lỗ đen đầu tiên và duy nhất tính đến ngày nay được con người chụp lại. Dữ liệu dùng để tạo ra bức ảnh được thực hiện vào tháng 4 năm 2017, sau đó là quá trình tạo ảnh trong suốt năm 2018 để kịp công bố vào ngày 10 tháng 4 năm 2019.^[32]^[77]^[78] Bức ảnh cho thấy "cái bóng" của lỗ đen^[79], bao quanh bởi một vòng tròn phát ra ánh sáng không đối xứng có đường kính là 3,36×10⁻³ parsec (0,0110 ly)^{[chuyển đổi: số không hợp lệ]}. Bán kính của "chiếc bóng" này dài hơn 2,6 lần "chiếc bóng" của lỗ đen do Schwarzschild đề xuất.^[80] Người ta ước tính tham số quay của lỗ đen là = 0.9 ± 0.1, tương đương vận tốc quay là ~ 0.4c.^[81]

Dòng vật chất

Dòng vật chất phóng ra khỏi thiên hà M87 với vận tốc ánh sáng, kéo dài một khoảng 1,5 kpc (5 kly) tính từ lõi.

Trong bức ảnh hỗn hợp tia X-ray (Chandra) và sóng vô tuyến (VLA), vật chất có nhiệt độ cao (màu xanh trong tia X) từ cụm Xử Nữ rơi dần về phía lõi của M87 và lạnh dần. Tại đó, nó chạm mặt với dòng vật chất tương đối tính (màu cam trong ảnh sóng vô tuyến), tạo ra sóng xung kích trong môi trường liên sao.

Dòng vật chất tương đối tính thoát ra từ lõi thiên hà kéo dài ra một khoảng ít nhất 1,5 kilôparsec (5.000 năm ánh sáng) tính từ nhân, bao gồm một lượng vật chất được phóng ra từ lỗ đen siêu khối lượng. Dòng vật chất này cực kỳ chuẩn trực, dường như cố định tại một góc 60° trong phạm vi 0,8 pc (2,6 năm ánh sáng) của lõi, góc 16° tại hai parsec (6,5 năm ánh sáng) và 6–7° tại mười hai parsec (39 năm ánh sáng).^[82] Đáy của chùm tia này có đường kính là 5.5 ± 0.4 bán kính Schwarzschild và năng lượng của nó có thể được tạo nên từ một đĩa bồi tụ chuyển động thuận quanh lỗ đen siêu trọng.^[82] Nhà thiên văn học người Mỹ gốc Đức là Walter Baade cho rằng nguồn ánh sáng phát ra từ chùm vật chất bị phân cực, chứng tỏ năng lượng hình thành nên nó được tạo ra do gia tốc của các electron chuyển động với vận tốc tương đối tính trong từ trường. Tổng năng lượng của các electron này ước tính rơi vào khoảng 5.1 × 10⁵⁶ ergs^[83] (5.1 × 10⁴⁹ joule hay 3.2 × 10⁶⁸ eV), gần bằng 10¹³ năng lượng do Ngân Hà sản ra trong một giây (5 × 10³⁶ joules).^[84] Ngoài ra, bao quanh dòng vật chất này còn là một thành phần có vận tốc phi tương đối tính thấp hơn. Có bằng chứng về chùm vật khác đối nghịch với chùm tia này, nhưng không thể nhìn thấy từ trái đất do chùm tia tương đối tính.^[85]^[86] Chùm tia đang tiến động, phóng ra ngoài tạo thành một mô hình xoắn ốc ở vị trí cách đó 1,6 parsec (5,2 năm ánh sáng).^[70] Các "thùy" vật chất bị phóng ra có thể đạt đến khoảng cách 80 kilôparsec (260.000 năm ánh sáng).^[87]

Trong bức ảnh do Kính viễn vọng không gian Hubble chụp vào năm 1999, chuyển động đo được trong dòng vật chất của M87 có vận tốc từ bốn đến sáu lần vận tốc ánh sáng. Hiện tượng này mang tên chuyển động siêu ánh sáng. Đây là một hiện tượng ảo giác gây ra do vận tốc tương đối tính của chùm tia. Khoảng thời gian giữa hai xung ánh sáng bất kỳ nào sản ra do dòng vật chất, theo mắt người quan sát, ít hơn khoảng thời gian thực tế hình thành do vận tốc tương đối tính của chùm tia hướng về phía người quan sát, tạo ra cảm giác vận tốc lúc đó nhanh hơn vận tốc ánh sáng. Việc tìm ra chuyển động này đã hỗ trợ rất nhiều cho giả thuyết rằng chuẩn tinh, vật thể BL Lacertae và các thiên hà vô tuyến có cùng hiện tượng này, hay còn biết đến với tên gọi thiên hà hoạt động, được quan sát từ các vị trí khác nhau.^[88]^[89] Người ta cho rằng M87 là một vật thể BL Lacertae (khi hạt nhân có độ sáng thấp hơn so với độ sáng của chính thiên hà đó) được nhìn thấy từ một góc tương đối lớn. Người ta cũng quan sát được sự biến thiên của thông lượng, đặc trưng của những vật thể BL Lacertae trong thiên hà M87.^[90]^[91]

Các quan sát chỉ ra rằng tốc độ vật chất bị đẩy ra khỏi lỗ đen siêu khối lượng là không cố định. Sự không cố định này sinh ra sóng áp suất trong vùng khí nóng bao quanh thiên hà M87. Đài quan sát tia X Chandra đã phát hiện ra các bụng sóng và các vòng tròn trong vùng khí này. Sự phân bố của chúng cho thấy những vụ nổ nhỏ vẫn thường xảy ra mỗi hàng triệu năm. Một trong các vòng tròn tạo ra do một vụ nổ tương đối lớn là sóng xung kích có đường kính 26 kilôparsec (85.000 năm ánh sáng) xung quanh lỗ đen. Quan sát còn chỉ ra có những sợi tia X phát xạ nhỏ có chiều dài lên đến 31 kilôparsec (100.000 năm ánh sáng) cùng một cái hốc lớn bên trong vùng khí nóng, xuất hiện từ sau một vụ nổ lớn 70 triệu năm trước. Các vụ nổ xảy ra liên tục đã cản trở một lượng lớn chất khí nguội đi để hình thành sao. Điều này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tiến hóa thiên hà, đồng thời ngăn trở M87 trở thành một thiên hà xoắn ốc lớn. Các quan sát thậm chí còn cho rằng các vụ nổ khác nhau còn tạo ra âm thanh có cường độ từ 56 đến 59 quãng tám dưới nốt Đô.^[92]

M87 là nguồn tia gamma cực mạnh, tia hoạt động mạnh nhất trong quang phổ điện từ. Kể từ cuối thập niên 90 của thế kỷ 20, người ta đã quan sát thấy tia gamma sinh ra từ thiên hà này. Đến năm 2006, nhờ sự hỗ trợ của Hệ thống Lập thể Năng lượng cao, các nhà khoa học cuối cùng cũng tính toán được sự biến thiên trong thông lượng của tia gamma đến từ M87 và nhận ra rằng thông lượng này thay đổi chỉ trong vài ngày. Khoảng thời gian ngắn này chỉ ra rằng khả năng cao nguồn tia gamma là một lỗ đen siêu lớn.^[93] Nói chung, đường kính của nguồn phát xạ càng nhỏ thì thông lượng biến thiên càng nhanh và ngược lại.^[93]^[94]

Hình ảnh hồng ngoại của M87 cho thấy dòng vật chất sinh ra sóng xung kích

Điểm xoắn ốc của dòng vật chất sinh ra từ lỗ đen^[95]

Kính viễn vọng không gian Hubble cùng với Đài quan sát tia X Chandra còn phát hiện ra một điểm được gọi là nút thắt (định danh là HST-1) trong dòng vật chất sinh ra từ M87, cách lõi của nó khoảng 65 parsec (210 năm ánh sáng). Đến năm 2006, cường độ tia X trong nút thắt này đã tăng lên 50 lần chỉ trong vòng 4 năm,^[96] trong khi tia X phát xạ ra đã bị phân rã theo nhiều cách khác nhau.^[97]

Môi trường liên sao

Không gian giữa các vì sao trong thiên hà M87 chứa đầy khí khuếch tán được làm giàu về mặt hóa học dựa trên các thành phần sinh ra từ các ngôi sao khi chúng vượt qua vòng đời dãy chính của mình. Carbon và nitơ liên tục được cung cấp bởi các ngôi sao có khối lượng trung bình khi chúng vượt qua giai đoạn "nhánh khổng lồ tiệm cận".^[98]^[99] Các nguyên tố nặng hơn từ oxy đến sắt phần lớn sinh ra từ các vụ nổ siêu tân tinh trong thiên hà. Trong số các nguyên tố nặng, chỉ khoảng 60% hình thành từ các siêu tân tinh mà lõi của nó bị suy sụp, trong khi phần còn lại đến từ các Siêu tân tinh loại Ia.^[98] Khí oxy phân bố gần như đồng đều trong toàn bộ thiên hà, tức là khoảng phân nửa giá trị mặt trời (hay còn được gọi là sự phong phú của oxy trong Mặt Trời). Trong khi đó, nguyên tố sắt phân bố nhiều ở vùng trung tâm, nơi giá trị này tương ứng với giá trị tại Mặt Trời.^[99]^[100] Vì nguyên tố oxy chỉ được tạo ra ở các siêu tân tinh suy sụp lõi và xảy ra trong giai đoạn đầu của các thiên hà, chủ yếu ở bên ngoài các vùng hình thành sao,^[98]^[99]^[100] nên sự phân bố của các thành phần này cho thấy quá trình làm giàu của môi trường liên sao từ siêu tân tinh suy sụp lõi ngay từ ban đầu và sự đóng góp liên tục từ siêu tân tinh Loại Ia trong suốt lịch sử của M87.^[98] Sự đóng góp của các nguyên tố từ các nguồn này thấp hơn nhiều so với Ngân Hà.^[98]

Sự phong phú về nguyên tố có chọn lựa trong lõi M87^[98]
Nguyên tố	Sự phong phú (giá trị mặt trời)
C	0.63 ± 0.16
N	1.64 ± 0.24
O	0.58 ± 0.03
Ne	1.41 ± 0.12
Mg	0.67 ± 0.05
Fe	0.95 ± 0.03

Kiểm tra M87 ở bước sóng hồng ngoại xa cho thấy có một sự phát xạ quá mức tại bước sóng dài hơn 25 μm. Theo lẽ thường, điều này biểu thị cho sự tỏa nhiệt do bụi vũ trụ có nhiệt độ cao.^[101] Tuy nhiên, trong trường hợp của thiên hà này, sự phát xạ có thể hoàn toàn được lý giải là do tác động của bức xạ đồng bộ từ bên trong dòng vật chất. Bên cạnh đó, trong thiên hà, chu kỳ tồn tại của các hạt silicat thường không quá 46 triệu năm do sự phát xạ tia X từ lõi.^[102] Vì vậy, vùng bụi vũ trụ của M87 có thể biến mất do ảnh hưởng của môi trường không phù hợp hoặc bị kéo ra xa khỏi thiên hà.^[103] Lớp bụi bên trong thiên hà M87 có tổng khối lượng không quá 70.000 lần khối lượng Mặt Trời.^[102] Bằng sự so sánh này, người ta có thể xác định được lượng bụi của Ngân Hà tương đương với một trăm triệu (10⁸) đơn vị khối lượng Mặt Trời.^[104]

Mặc dù M87 là một thiên hà hình elip và do đó thiếu các làn bụi, đặc trưng của một thiên hà xoắn ốc, nhưng người ta lại quan sát thấy các sợi quang học trong thiên hà này, chúng sinh ra do chất khí bồi tụ dần về phía lõi. Sự phát xạ có thể đến từ kích thích do xung kích khi các dòng khí đi xuống rồi gặp tia X ở vùng lõi.^[105] Những sợi này ước tính có khối lượng khoảng 10.000 lần Mặt Trời.^[51]^[105] Bao quanh thiên hà là một quần sáng có nhiệt độ cao nhưng phân bố ít chất khí.^[106]

Cụm sao cầu

M87 có một số lượng lớn bất thường các cụm sao cầu. Năm 2006, một khảo sát ở khoảng cách 25′từ lõi đã ước tính rằng có khoảng 12.000 ± 800 cụm sao quay quanh thiên hà này,^[107] lớn hơn nhiều so với 150–200 cụm sao trong thiên hà chúng ta. Các cụm sao trong M87 có sự phân bố về kích thước tương tự như Dải Ngân Hà, hầu hết có bán kính hiệu dụng từ 1 đến 6 parsec. Càng ra xa trung tâm M87 thì kích thước của các cụm sao này cũng tăng dần theo.^[108] Trong phạm vi bán kính bốn kilôparsec (13.000 năm ánh sáng) tính từ tâm thiên hà, độ kim loại của cụm sao cầu—sự giàu có của các nguyên tố khác ngoài hydro và heli — bằng khoảng một nửa số lượng của các nguyên tố này trong Mặt Trời. Bên ngoài phạm vi bán kính này, dần ra xa khỏi tâm thiên hà, độ kim loại cũng giảm dần.^[106] Các cụm sao có độ kim loại thấp thường có kích thước lớn hơn các cụm sao giàu kim loại.^[108] Năm 2014, HVGC-1, cụm sao siêu vận tốc đầu tiên được tìm thấy đang trong quá trình thoát ra xa khỏi M87 với vận tốc 2.300 km/s. Sự thoát ra của cụm với vận tốc cao như vậy được suy đoán là kết quả của một vụ va chạm trong phạm vi gần và sau đó là cú đá hấp dẫn từ một lỗ đen nhị phân siêu lớn.^[109]

Các nhà khoa học đã phát hiện ra có khoảng 100 thiên hà lùn siêu đặc trong thiên hà M87. Chúng có hình dáng gần giống các cụm sao cầu nhưng có đường kính từ mười parsec (33 năm ánh sáng) trở lên, lớn hơn nhiều so với đường kính tối đa của một cụm sao cầu là ba parsec (9,8 năm ánh sáng). Vẫn chưa chắc chắn liệu đây có phải là những thiên hà lùn hay là một loại cụm sao cầu có đường kính khổng lồ.^[110]

Môi trường

Visible wavelength image of Virgo cluster with M87 near lower left — Ảnh chụp Cụm Xủ Nữ (do Đài thiên văn Nam Châu Âu chụp vào năm 2009). M87 nằm ở góc phía dưới bên trái, nửa trên của hình ảnh được chụp bởi Markarian's Chain. Các điểm tối đánh dấu vị trí của các ngôi sao sáng nổi bật đã bị xóa khỏi ảnh.

M87 tọa lạc gần trung tâm Cụm Xử Nữ,^[39] nơi được tạo nên từ một cấu trúc cực kỳ gắn bỏ bởi gần 2.000 thiên hà.^[111] Cấu trúc ấy tạo nên trung tâm của Siêu đám Xử Nữ, nơi Nhóm Địa phương (bao gồm Ngân Hà) nằm ở ngoài rìa.^[6] Cấu trúc này được tổ chức thành bởi ít nhất ba hệ thống con riêng biệt liên kết với nhau bằng ba thiên hà lớn: M87, M49 và M86, với nhóm nhỏ hơn tập trung xung quanh M87 (Xử Nữ A) and M49 (Xử Nữ B).^[112] Có một số lượng lớn các thiên hà hình elip và thiên hà hình hạt đậu phân bố quanh M87, với một chuỗi thiên hà elip thẳng hàng với dòng vật chất.^[113] Về phương diện khối lượng, Ngoài ra, M87 còn là một thành viên vượt trội về phương diện khối lượng của cụm sao chứa nó nên thiên hà này hầu như không di chuyển nhiều so với toàn thể cụm sao.^[6] Vì lẽ đó, nó được xem như là trung tâm của toàn bộ Cụm Xử Nữ. Cụm sao này có quyển khí rải rác và phát ra luồng tia X. Luồng tia này có nhiệt độ giảm dần về phía trung tâm nơi thiên hà M87 cư ngụ.^[101] Tổng khối lượng của toàn bộ cụm sao này ước tính lên tới 0.15–1.5 × 10¹⁵ khối lượng Mặt Trời.^[111]

Nhiều phép đo chuyển động của các tinh vân hành tinh nằm giữa M87 và M86 cho thấy rằng hai thiên hà này đang di chuyển dần về phía nhau. Đây có thể là lần chạm trán đầu tiên của chúng. M87 từng va chạm với M84 trong quá khứ, bằng chứng là vầng hào quang bên ngoài M87 bị khuyết đi do các tương tác thủy triều. Sự khuyết đi của vầng hào quang cũng có thể là do một lượng vật chất không nhìn thấy suy sụp dần vào M87 từ phần còn lại của cụm sao, mà giả thuyết là do vật chất tối. Khả năng thứ ba là trong quá trình vầng hào quang đang hình thành, nó đã bị phản ứng sớm từ nhân thiên hà hoạt động ở lõi của M87 can thiệp.^[6]

Chú thích

Ghi chú

^ "vũ trụ địa phương" không phải là thuật ngữ được xác định chặt chẽ, nhưng thường dùng để chỉ phần vũ trụ nằm trong khoảng cách từ 50 triệu đến một tỷ năm ánh sáng.^[9]^[10]^[11]
^ Epsilon Virginis nằm ở toạ độ α=13h 02m, δ=+10° 57′; trong khi Denebola nằm ở toạ độ α=11h 49m, δ=+14° 34′. Toạ độ trung điểm của hai ngôi sao là α=12h 16m, δ=12° 45′. Trong khi đó, toạ độ của Messier 87 là α=12h 31m, δ=+12° 23′.
^ Khoảng cách là 16,4 ± 2,3 mêgaparsec (53,5 ± 7,50 triệu năm ánh sáng).^[3]
^ Khoảng cách là 16,7 ± 0,9 mêgaparsec (54,5 ± 2,94 triệu năm ánh sáng).^[3]

Tham khảo

^ ^a ^b Lambert, S. B.; Gontier, A.-M. (tháng 1 năm 2009). “On radio source selection to define a stable celestial frame”. Astronomy and Astrophysics. 493 (1): 317–323. Bibcode:2009A&A...493..317L. doi:10.1051/0004-6361:200810582. See the tables in particular.
^ ^a ^b Cappellari, Michele; và đồng nghiệp (11 tháng 5 năm 2011). “The ATLAS^3D project – I. A volume-limited sample of 260 nearby early-type galaxies: science goals and selection criteria”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 413 (2): 813–836. arXiv:1012.1551. Bibcode:2011MNRAS.413..813C. doi:10.1111/j.1365-2966.2010.18174.x.
^ ^a ^b ^c ^d Bird, S.; Harris, W. E.; Blakeslee, J. P.; Flynn, C. (tháng 12 năm 2010). “The inner halo of M87: a first direct view of the red-giant population”. Astronomy and Astrophysics. 524: A71. arXiv:1009.3202. Bibcode:2010A&A...524A..71B. doi:10.1051/0004-6361/201014876.
^ Ferrarese, L.; và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2006). “The ACS Virgo Cluster Survey. VI. Isophotal Analysis and the Structure of Early-Type Galaxies”. The Astrophysical Journal Supplement Series. 164 (2): 334–434. arXiv:astro-ph/0602297. Bibcode:2006ApJS..164..334F. doi:10.1086/501350.
^ ^a ^b “Results for NGC 4486”. NASA/IPAC Extragalactic Database. California Institute of Technology. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2019.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Doherty, M.; Arnaboldi, M.; Das, P.; và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2009). “The edge of the M87 halo and the kinematics of the diffuse light in the Virgo cluster core”. Astronomy and Astrophysics. 502 (3): 771–786. arXiv:0905.1958. Bibcode:2009A&A...502..771D. doi:10.1051/0004-6361/200811532.
^ ^a ^b Luginbuhl, C. B.; Skiff, B. A. (1998). Observing Handbook and Catalogue of Deep-Sky Objects (ấn bản 2). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. tr. 266. ISBN 978-0-521-62556-2.. The dimensions of 7′.2 x 6′.8 refer to the size of the halo as visible in amateur astronomy."The galaxy is up to 4′ diameter in 25 cm. The 45′′ core is of very high surface brightness"
^ ^a ^b ^c Turland, B. D. (tháng 2 năm 1975). “Observations of M87 at 5 GHz with the 5-km telescope”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 170 (2): 281–294. Bibcode:1975MNRAS.170..281T. doi:10.1093/mnras/170.2.281.
^ “The Local Universe”. International Astronomical Union Division H. University of Leiden. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2018.
^ Courtois, H. M.; Pomarède, D.; Tully, R. B.; và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2013). “Cosmography of the Local Universe”. The Astronomical Journal. 146 (3): 69. arXiv:1306.0091. Bibcode:2013AJ....146...69C. doi:10.1088/0004-6256/146/3/69.
^ “Local Universe”. Department of Astronomy, University of Wisconsin-Madison. University of Wisconsin-Madison. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2018.
^ Basu, B.; Chattopadhyay, T.; Biswas, S. N. (2010). An Introduction to Astrophysics (ấn bản 2). New Delhi: PHI Learning Pvt. Ltd. tr. 278. ISBN 978-81-203-4071-8.
^ Dreyer, J. L. E. (1888). “A New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars, being the Catalogue of the late Sir John F.W. Herschel, Bart., revised, corrected, and enlarged”. Memoirs of the Royal Astronomical Society. 49: 1–237. Bibcode:1888MmRAS..49....1D.
^ Curtis, H. D. (1918). “Descriptions of 762 Nebulae and Clusters Photographed with the Crossley Reflector”. Publications of the Lick Observatory. 13: 9–42. Bibcode:1918PLicO..13....9C.
^ Hubble, E. (tháng 10 năm 1923). “Messier 87 and Belanowsky's Nova”. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 35 (207): 261–263. Bibcode:1923PASP...35..261H. doi:10.1086/123332.
^ Shklovskii, I. S. (tháng 8 năm 1980). “Supernovae in Multiple Systems”. Soviet Astronomy. 24: 387–389. Bibcode:1980SvA....24..387S.
^ Hubble, E. P. (tháng 10 năm 1922). “A general study of diffuse galactic nebulae”. The Astrophysical Journal. 56: 162–199. Bibcode:1922ApJ....56..162H. doi:10.1086/142698.
^ Hubble, E. P. (tháng 12 năm 1926). “Extragalactic nebulae”. The Astrophysical Journal. 64: 321–369. Bibcode:1926ApJ....64..321H. doi:10.1086/143018.
^ Hubble, E.; Humason, M. L. (tháng 7 năm 1931). “The Velocity-Distance Relation among Extra-Galactic Nebulae”. The Astrophysical Journal. 74: 43–80. Bibcode:1931ApJ....74...43H. doi:10.1086/143323.
^ Hubble, E. P. (1936). The realm of the nebulae. Mrs. Hepsa Ely Silliman Memorial Lectures, 25. New Haven: Yale University Press. ISBN 9780300025002. OCLC 611263346. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2015.(pp. 16–17)
^ ^a ^b Baade, W.; Minkowski, R. (tháng 1 năm 1954). “On the Identification of Radio Sources”. The Astrophysical Journal. 119: 215–231. Bibcode:1954ApJ...119..215B. doi:10.1086/145813.
^ Burbidge, G. R. (tháng 9 năm 1956). “On Synchrotron Radiation from Messier 87”. The Astrophysical Journal. 124: 416–429. Bibcode:1956ApJ...124..416B. doi:10.1086/146237.
^ Stanley, G. J.; Slee, O. B. (tháng 6 năm 1950). “Galactic Radiation at Radio Frequencies. II. The Discrete Sources”. Australian Journal of Scientific Research A. 3 (2): 234–250. Bibcode:1950AuSRA...3..234S. doi:10.1071/ch9500234.
^ Drake, S. A. “A Brief History of High-Energy Astronomy: 1965–1969”. NASA HEASARC. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 28 tháng 10 năm 2011.
^ Charles, P. A.; Seward, F. D. (1995). Exploring the X-ray universe. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. tr. 9. ISBN 978-0-521-43712-7.
^ Bradt, H.; Naranan, S.; Rappaport, S.; Spada, G. (tháng 6 năm 1968). “Celestial Positions of X-ray Sources in Sagittarius”. The Astrophysical Journal. 152 (6): 1005–1013. Bibcode:1968ApJ...152.1005B. doi:10.1086/149613.
^ Lea, S. M.; Mushotzky, R.; Holt, S. S. (tháng 11 năm 1982). “Einstein Observatory solid state spectrometer observations of M87 and the Virgo cluster”. Astrophysical Journal, Part 1. 262: 24–32. Bibcode:1982ApJ...262...24L. doi:10.1086/160392. hdl:2060/19820026438.
^ Sargent, W. L. W.; Young, P. J.; Lynds, C. R.; và đồng nghiệp (tháng 5 năm 1978). “Dynamical evidence for a central mass concentration in the galaxy M87”. The Astrophysical Journal. 221: 731–744. Bibcode:1978ApJ...221..731S. doi:10.1086/156077.
^ Harms, R. J.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1994). “HST FOS spectroscopy of M87: Evidence for a disk of ionized gas around a massive black hole”. The Astrophysical Journal Letters. 435: L35–L38. Bibcode:1994ApJ...435L..35H. doi:10.1086/187588.
^ ^a ^b Many authors (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results”. The Astrophysical Journal Letters – IOPscience. See vol. 875, No. 1 for links to papers
^ The Event Horizon Telescope Collaboration (2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. IV. Imaging the Central Supermassive Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal. 875 (1): L4. arXiv:1906.11241. Bibcode:2019ApJ...875L...4E. doi:10.3847/2041-8213/ab0e85. ISSN 2041-8213.
^ ^a ^b Jeffrey, K. (10 tháng 4 năm 2019). “These Are the First Pictures of a Black Hole — And That's a Big, Even Supermassive, Deal”. Time. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
^ Cooke, A. (2005). Visual astronomy under dark skies: a new approach to observing deep space. Patrick Moore's practical astronomy series. London, United Kingdom: Springer-Verlag. tr. 5–37. ISBN 978-1-85233-901-2.
^ Clark, R. N. (1990). Visual astronomy of the deep sky. Cambridge University Press. tr. 153. ISBN 978-0-521-36155-2.
^ “Visual observations of the M87 jet”. Adventures in Deep Space. Astronomy-Mall. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 7 năm 2011. Truy cập ngày 7 tháng 12 năm 2010.
^ ^a ^b Park, K. S.; Chun, M. S. (tháng 6 năm 1987). “Dynamical Structure of NGC 4486”. Journal of Astronomy and Space Science. 4 (1): 35–45. Bibcode:1987JASS....4...35P.
^ Jones, M. H.; Lambourne, R. J. (2004). An introduction to galaxies and cosmology. Cambridge University Press. tr. 69. ISBN 978-0-521-54623-2.
^ Kundu, A.; Whitmore, B. C. (2001). “New Insights from HST Studies of Globular Cluster Systems. I. Colors, Distances, and Specific Frequencies of 28 Elliptical Galaxies”. The Astronomical Journal. 121 (6): 2950–2973. arXiv:astro-ph/0103021. Bibcode:2001AJ....121.2950K. doi:10.1086/321073.
^ ^a ^b Chakrabarty, D. (2007). “Mass modelling with minimum kinematic information”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 377 (1): 30–40. arXiv:astro-ph/0702065. Bibcode:2007MNRAS.377...30C. doi:10.1111/j.1365-2966.2007.11583.x.
^ Oemler, A. Jr. (tháng 11 năm 1976). “The structure of elliptical and cD galaxies”. The Astrophysical Journal. 209: 693–709. Bibcode:1976ApJ...209..693O. doi:10.1086/154769.
^ Whitmore, B. C. (15–17 May 1989). William R. Oegerle; Michael J. Fitchett; Laura Danly (biên tập). Effect of the Cluster Environment on Galaxies. Space Telescope Science Institute symposium series. 4. Baltimore: Cambridge University Press. tr. 151. ISBN 0-521-38462-1. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)
^ ^a ^b Wu, X.; Tremaine, S. (2006). “Deriving the Mass Distribution of M87 from Globular Clusters”. The Astrophysical Journal. 643 (1): 210–221. arXiv:astro-ph/0508463. Bibcode:2006ApJ...643..210W. doi:10.1086/501515.
^ ^a ^b Cohen, J. G.; Ryzhov, A. (tháng 9 năm 1997). “The Dynamics of the M87 Globular Cluster System”. The Astrophysical Journal. 486 (1): 230–241. arXiv:astro-ph/9704051. Bibcode:1997ApJ...486..230C. doi:10.1086/304518.
^ ^a ^b Murphy, J. D.; Gebhardt, K.; Adams, J. J. (tháng 3 năm 2011). “Galaxy Kinematics with VIRUS-P: The Dark Matter Halo of M87”. The Astrophysical Journal. 729 (2): 129. arXiv:1101.1957. Bibcode:2011ApJ...729..129M. doi:10.1088/0004-637X/729/2/129.
^ Merritt, D.; Tremblay, B. (tháng 12 năm 1993). “The distribution of dark matter in the halo of M87”. The Astronomical Journal. 106 (6): 2229–2242. Bibcode:1993AJ....106.2229M. doi:10.1086/116796.
^ “Galactic Chromodynamics”. ESO Picture of the Week. Truy cập ngày 14 tháng 10 năm 2014.
^ Emsellem, E.; Krajnovic, D.; Sarzi, M. (tháng 11 năm 2014). “A kinematically distinct core and minor-axis rotation: the MUSE perspective on M87”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 445 (1): L79–L83. arXiv:1408.6844. Bibcode:2014MNRAS.445L..79E. doi:10.1093/mnrasl/slu140.
^ Battaglia, G.; Helmi, A.; Morrison, H.; và đồng nghiệp (tháng 12 năm 2005). “The radial velocity dispersion profile of the Galactic halo: Constraining the density profile of the dark halo of the Milky Way”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 364 (2): 433–442. arXiv:astro-ph/0506102. Bibcode:2005MNRAS.364..433B. doi:10.1111/j.1365-2966.2005.09367.x.
^ Gebhardt, K.; Thomas, J. (2009). “The Black Hole Mass, Stellar Mass-to-Light Ratio, and Dark Halo in M87”. The Astrophysical Journal. 700 (2): 1690–1701. arXiv:0906.1492. Bibcode:2009ApJ...700.1690G. doi:10.1088/0004-637X/700/2/1690.
^ Leverington, D. (2000). New cosmic horizons: space astronomy from the V2 to the Hubble Space Telescope. Cambridge University Press. tr. 343. ISBN 978-0-521-65833-1.
^ ^a ^b Burns, J. O.; White, R. A.; Haynes, M. P. (1981). “A search for neutral hydrogen in D and cD galaxies”. The Astronomical Journal. 86: 1120–1125. Bibcode:1981AJ.....86.1120B. doi:10.1086/112992.
^ Bland-Hawthorn, J.; Freeman, K. (tháng 1 năm 2000). “The Baryon Halo of the Milky Way: A Fossil Record of Its Formation”. Science. 287 (5450): 79–84. Bibcode:2000Sci...287...79B. doi:10.1126/science.287.5450.79. PMID 10615053.
^ Klotz, I. (8 tháng 6 năm 2009). “Galaxy's Outer Halo Lopped Off”. Discovery News. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 8 năm 2009. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2010.
^ Janowiecki, S.; Mithos, J. C.; Harding, P.; và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2010). “Diffuse Tidal Structures in the Halos of Virgo Ellipticals”. The Astrophysical Journal. 715 (2): 972–985. arXiv:1004.1473. Bibcode:2010ApJ...715..972J. doi:10.1088/0004-637X/715/2/972.
^ Gavazzi, G.; Boselli, A.; Vílchez, J. M.; và đồng nghiệp (tháng 9 năm 2000). “The filament of ionized gas in the outskirt of M87”. Astronomy & Astrophysics. 361: 1–4. arXiv:astro-ph/0007323. Bibcode:2000A&A...361....1G.
^ Oldham, L. J.; Evans, N. W. (tháng 10 năm 2016). “Is there substructure around M87?”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 460 (1): 298–306. arXiv:1607.02477. Bibcode:2016MNRAS.462..298O. doi:10.1093/mnras/stw1574.
^ Fischer, D.; Duerbeck, H. (1998). Hubble Revisited: New Images from the Discovery Machine. Copernicus New York. tr. 73. ISBN 978-0387985510.
^ ^a ^b Tsvetanov, Z. I.; Hartig, G. F.; Ford, H. C.; và đồng nghiệp (1999). “The Nuclear Spectrum of M87”. Trong Röser, H. J.; Meisenheimer, K. (biên tập). The Radio Galaxy Messier 87. The Radio Galaxy Messier 87. Lecture Notes in Physics. 530. tr. 307–312. arXiv:astro-ph/9801037. Bibcode:1999LNP...530..307T. doi:10.1007/BFb0106442. ISBN 978-3-540-66209-9.
^ ^a ^b Dopita, M. A.; Koratkar, A. P.; Allen, M. G.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1997). “The LINER Nucleus of M87: A Shock-excited Dissipative Accretion Disk”. The Astrophysical Journal. 490 (1): 202–215. Bibcode:1997ApJ...490..202D. doi:10.1086/304862.
^ Sabra, B. M.; Shields, J. C.; Ho, L C.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 2003). “Emission and Absorption in the M87 LINER”. The Astrophysical Journal. 584 (1): 164–175. arXiv:astro-ph/0210391. Bibcode:2003ApJ...584..164S. doi:10.1086/345664.
^ Dehnen, Walter (15–19 September 1997). Hermann-Josef Röser; Klaus Meisenheimer (biên tập). M 87 as a Galaxy. Ringberg Castle, Tegernsee, Germany: Springer. tr. 31. arXiv:astro-ph/9802224. Bibcode:1999LNP...530...31D. doi:10.1007/BFb0106415. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)
^ Steinicke, W.; Jakiel, R. (2007). Galaxies and how to observe them. Astronomers' observing guides. Springer. tr. 32–33. ISBN 978-1-85233-752-0.
^ “Giant Galaxy is Still Growing”. European Southern Observatory. 25 tháng 6 năm 2015. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 6 năm 2015.
^ Longobardi, A.; Arnaboldi, M.; Gerhard, O.; Mihos, J. C. (tháng 7 năm 2015). “The build-up of the cD halo of M87 – evidence for accretion in the last Gyr”. Astronomy and Astrophysics. 579 (3): L3–L6. arXiv:1504.04369. Bibcode:2015A&A...579L...3L. doi:10.1051/0004-6361/201526282.
^ Lu, Donna (12 tháng 4 năm 2019). “How do you name a black hole? It is actually pretty complicated”. New Scientist. London. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2019. "For the case of M87*, which is the designation of this black hole, a (very nice) name has been proposed, but it has not received an official IAU approval," says Christensen.
^ ^a ^b Walsh, J. L.; Barth, A. J.; Ho, L. C.; Sarzi, M. (tháng 6 năm 2013). “The M87 Black Hole Mass from Gas-dynamical Models of Space Telescope Imaging Spectrograph Observations”. The Astrophysical Journal. 770 (2): 86. arXiv:1304.7273. Bibcode:2013ApJ...770...86W. doi:10.1088/0004-637X/770/2/86.
^ Oldham, L. J.; Auger, M. W. (tháng 3 năm 2016). “Galaxy structure from multiple tracers - II. M87 from parsec to megaparsec scales”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 457 (1): 421–439. arXiv:1601.01323. Bibcode:2016MNRAS.457..421O. doi:10.1093/mnras/stv2982.
^ The Event Horizon Telescope Collaboration (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. VI. The Shadow and Mass of the Central Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal. 875 (1): L6. arXiv:1906.11243. Bibcode:2019ApJ...875L...6E. doi:10.3847/2041-8213/ab1141.
^ Macchetto, F.; Marconi, A.; Axon, D. J.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1997). “The Supermassive Black Hole of M87 and the Kinematics of Its Associated Gaseous Disk”. The Astrophysical Journal. 489 (2): 579–600. arXiv:astro-ph/9706252. Bibcode:1997ApJ...489..579M. doi:10.1086/304823.
^ ^a ^b Matveyenko, L. I.; Seleznev, S. V. (tháng 3 năm 2011). “Fine core-jet structure of the galaxy M87”. Astronomy Letters. 37 (3): 154–170. Bibcode:2011AstL...37..154M. doi:10.1134/S1063773711030030.
^ Di Matteo, .; Allen, S. W.; Fabian, A. C.; và đồng nghiệp (2003). “Accretion onto the Supermassive Black Hole in M87”. The Astrophysical Journal. 582 (1): 133–140. arXiv:astro-ph/0202238. Bibcode:2003ApJ...582..133D. doi:10.1086/344504.
^ Akiyama, Kazunori; Lu, Ru-Sen; Fish, Vincent L; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2015). “230 GHz VLBI Observations of M87: Event-horizon-scale Structure during an Enhanced Very-high-energy γ-Ray State in 2012”. The Astrophysical Journal. 807 (2): 150. arXiv:1505.03545. Bibcode:2015ApJ...807..150A. doi:10.1088/0004-637X/807/2/150. hdl:1721.1/98305.
^ ^a ^b Batcheldor, D.; Robinson, A.; Axon, D. J.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “A Displaced Supermassive Black Hole in M87”. The Astrophysical Journal Letters. 717 (1): L6–L10. arXiv:1005.2173. Bibcode:2010ApJ...717L...6B. doi:10.1088/2041-8205/717/1/L6.
^ Cowen, R. (9 tháng 6 năm 2010). “Black hole shoved aside, along with 'central' dogma”. ScienceNews. 177 (13): 9. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 5 năm 2010. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2010.
^ Gebhardt, K.; và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2011). “The Black-Hole Mass in M87 from Gemini/NIFS Adaptive Optics Observations”. The Astrophysical Journal. 729 (2): 119–131. arXiv:1101.1954. Bibcode:2011ApJ...729..119G. doi:10.1088/0004-637X/729/2/119.
^ López-Navas, E.; Prieto, M. A. (2018). “The photocentre-AGN displacement: is M87 actually harbouring a displaced supermassive black hole?”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 480 (3): 4099. arXiv:1808.04123. Bibcode:2018MNRAS.480.4099L. doi:10.1093/mnras/sty2148. S2CID 118872175.
^ Overbye, Dennis (10 tháng 4 năm 2019). “Black Hole Picture Revealed for the First Time – Astronomers at last have captured an image of the darkest entities in the cosmos – Comments”. The New York Times. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
^ Landau, Elizabeth (10 tháng 4 năm 2019). “Black Hole Image Makes History”. NASA. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
^ Falcke, Heino; Melia, Fulvio; Agol, Eric (1 tháng 1 năm 2000). “Viewing the Shadow of the Black Hole at the Galactic Center”. The Astrophysical Journal. 528 (1): L13–L16. arXiv:astro-ph/9912263. Bibcode:2000ApJ...528L..13F. doi:10.1086/312423. PMID 10587484. S2CID 119433133.
^ The Event Horizon Telescope Collaboration (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal Letters. 875 (1): L1. arXiv:1906.11238. Bibcode:2019ApJ...875L...1E. doi:10.3847/2041-8213/ab0ec7.
^ Tamburini, F.; Thidé, B.; Della Valle, M. (tháng 11 năm 2019). “Measurement of the spin of the M87 black hole from its observed twisted light”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 492 (1): L22–L27. doi:10.1093/mnrasl/slz176.
^ ^a ^b Doeleman, S. S.; Fish, V. L.; Schenck, D. E.; và đồng nghiệp (tháng 10 năm 2012). “Jet-Launching Structure Resolved Near the Supermassive Black Hole in M87”. Science. 338 (6105): 355–358. arXiv:1210.6132. Bibcode:2012Sci...338..355D. doi:10.1126/science.1224768. PMID 23019611.
^ Baldwin, J. E.; Smith, F. G. (tháng 8 năm 1956). “Radio emission from the extragalactic nebula M87”. The Observatory. 76: 141–144. Bibcode:1956Obs....76..141B.
^ van den Bergh, S. (tháng 9 năm 1999). “The local group of galaxies”. The Astronomy and Astrophysics Review. 9 (3–4): 273–318. Bibcode:1999A&ARv...9..273V. doi:10.1007/s001590050019.
^ Kovalev, Y. Y.; Lister, M. L.; Homan, D. C.; Kellermann, K. I. (tháng 10 năm 2007). “The Inner Jet of the Radio Galaxy M87”. The Astrophysical Journal. 668 (1): L27–L30. arXiv:0708.2695. Bibcode:2007ApJ...668L..27K. doi:10.1086/522603.
^ Sparks, W. B.; Fraix-Burnet, D.; Macchetto, F.; Owen, F. N. (tháng 2 năm 1992). “A counterjet in the elliptical galaxy M87”. Nature. 355 (6363): 804–06. Bibcode:1992Natur.355..804S. doi:10.1038/355804a0.
^ Klein, Uli (15–19 September 1997). Hermann-Josef Röser; Klaus Meisenheimer (biên tập). The Large-Scale Structure of Virgo A. Lecture Notes in Physics. 530. Ringberg Castle, Tegernsee, Germany: Springer. Bibcode:1999LNP...530...56K. doi:10.1007/BFb0106418. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)
^ Biretta, J. A.; Sparks, W. B.; Macchetto, F. (tháng 8 năm 1999). “Hubble Space Telescope Observations of Superluminal Motion in the M87 Jet”. The Astrophysical Journal. 520 (2): 621–626. Bibcode:1999ApJ...520..621B. doi:10.1086/307499.
^ Biretta, J. (6 tháng 1 năm 1999). “Hubble detects faster-than-light motion in Galaxy M87”. Baltimore, Maryland: Space Telescope Science Institute. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2018.
^ Tsvetanov, Z. I.; Hartig, G. F.; Ford, H. C.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 1998). “M87: A Misaligned BL Lacertae Object?”. The Astrophysical Journal. 493 (2): L83–L86. arXiv:astro-ph/9711241. Bibcode:1998ApJ...493L..83T. doi:10.1086/311139.
^ Reimer, A.; Protheroe, R. J.; Donea, A.-C. (tháng 7 năm 2003). “M87 as a Misaligned Synchrotron-Proton Blazar”. Proceedings of the 28th International Cosmic Ray Conference. 5: 2631–2634. Bibcode:2003ICRC....5.2631R.
^ Roy, S.; Watzke, M. (tháng 10 năm 2006). “Chandra Reviews Black Hole Musical: Epic But Off-Key”. Chandra Press Release: 13. Bibcode:2006cxo..pres...13. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 7 năm 2010. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2010.
^ ^a ^b Wirsing, B. (26 tháng 10 năm 2006). “Discovery of Gamma Rays from the Edge of a Black Hole”. Max Planck Society. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 1 năm 2011. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2010.
^ Peterson, B. M. (26–30 June 2000). Aretxaga, I.; Kunth, D.; Mújica, R. (biên tập). Variability of Active Galactic Nuclei. Tonantzintla, Mexico: World Scientific. tr. 3–68. arXiv:astro-ph/0109495. Bibcode:2001sac..conf....3P. doi:10.1142/9789812811318_0002. ISBN 978-981-02-4616-7. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)
^ “Hubble follows spiral flow of black-hole-powered jet”. ESA/Hubble Press Release. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2013.
^ Harris, D. E.; Cheung, C. C.; Biretta, J. A.; và đồng nghiệp (2006). “The Outburst of HST-1 in the M87 Jet”. The Astrophysical Journal. 640 (1): 211–218. arXiv:astro-ph/0511755. Bibcode:2006ApJ...640..211H. doi:10.1086/500081.
^ Harris, D. E.; Cheung, C. C.; Stawarz, L. (tháng 7 năm 2009). “Variability Timescales in the M87 Jet: Signatures of E Squared Losses, Discovery of a Quasi-period in HST-1, and the Site of TeV Flaring”. The Astrophysical Journal. 699 (1): 305–314. arXiv:0904.3925. Bibcode:2009ApJ...699..305H. doi:10.1088/0004-637X/699/1/305.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Werner, N.; Böhringer, H.; Kaastra, J. S.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 2006). “XMM-Newton high-resolution spectroscopy reveals the chemical evolution of M87”. Astronomy and Astrophysics. 459 (2): 353–360. arXiv:astro-ph/0608177. Bibcode:2006A&A...459..353W. doi:10.1051/0004-6361:20065678.
^ ^a ^b ^c Werner, N.; Durret, F.; Ohashi, T.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 2008). “Observations of metals in the intra-cluster medium”. Space Science Reviews. 134 (1–4): 337–362. arXiv:0801.1052. Bibcode:2008SSRv..134..337W. doi:10.1007/s11214-008-9320-9.
^ ^a ^b Finoguenov, A.; Matsushita, K.; Böhringer, H.; và đồng nghiệp (tháng 1 năm 2002). “X-ray evidence for spectroscopic diversity of type Ia supernovae: XMM observation of the elemental abundance pattern in M87”. Astronomy and Astrophysics. 381 (1): 21–31. arXiv:astro-ph/0110516. Bibcode:2002A&A...381...21F. doi:10.1051/0004-6361:20011477.
^ ^a ^b Shi, Y.; Rieke, G. H.; Hines, D. C.; và đồng nghiệp (2007). “Thermal and Nonthermal Infrared Emission from M87”. The Astrophysical Journal. 655 (2): 781–789. arXiv:astro-ph/0610494. Bibcode:2007ApJ...655..781S. doi:10.1086/510188.
^ ^a ^b Baes, M.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “The Herschel Virgo Cluster Survey. VI. The far-infrared view of M87”. Astronomy and Astrophysics. 518: L53. arXiv:1005.3059. Bibcode:2010A&A...518L..53B. doi:10.1051/0004-6361/201014555.
^ Clemens, M. S.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “The Herschel Virgo Cluster Survey. III. A constraint on dust grain lifetime in early-type galaxies”. Astronomy and Astrophysics. 518: L50. arXiv:1005.3056. Bibcode:2010A&A...518L..50C. doi:10.1051/0004-6361/201014533.
^ Jones, M. H.; Lambourne, R. J.; Adams, D. J. (2004). An introduction to galaxies and cosmology. Cambridge University Press. tr. 13. ISBN 978-0-521-54623-2.
^ ^a ^b Ford, H. C.; Butcher, H. (tháng 10 năm 1979). “The system of filaments in M87 – Evidence for matter falling into an active nucleus”. Astrophysical Journal Supplement Series. 41: 147–172. Bibcode:1979ApJS...41..147F. doi:10.1086/190613.
^ ^a ^b Harris, William E.; Harris, Gretchen L. H.; McLaughlin, Dean E. (tháng 5 năm 1998). “M87, Globular Clusters, and Galactic Winds: Issues in Giant Galaxy Formation”. The Astronomical Journal. 115 (5): 1801–1822. arXiv:astro-ph/9801214. Bibcode:1998AJ....115.1801H. doi:10.1086/300322. The authors give a metallicity of:
${\begin{smallmatrix}\left[{\frac {Fe}{H}}\right]\ =\ -0.3\end{smallmatrix}}$
within a 3-kiloparsec radius of the galactic core.
^ Tamura, N.; Sharples, R. M.; Arimoto, N.; và đồng nghiệp (2006). “A Subaru/Suprime-Cam wide-field survey of globular cluster populations around M87 – I. Observation, data analysis and luminosity function”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 373 (2): 588–600. arXiv:astro-ph/0609067. Bibcode:2006MNRAS.373..588T. doi:10.1111/j.1365-2966.2006.11067.x.
^ ^a ^b Madrid, J. P.; Harris, W. E.; Blakeslee, J. P.; Gómez, M. (2009). “Structural Parameters of the Messier 87 Globular Clusters”. The Astrophysical Journal. 705 (1): 237–244. arXiv:0909.0272. Bibcode:2009ApJ...705..237M. doi:10.1088/0004-637X/705/1/237. See Fig. 6. for a plot of the effective cluster radius versus galactocentric distance.
^ Caldwell, N.; Strader, J.; Romanowsky, A. J.; và đồng nghiệp (tháng 5 năm 2014). “A Globular Cluster Toward M87 with a Radial Velocity < -1000 km/s: The First Hypervelocity Cluster”. The Astrophysical Journal Letters. 787 (1): L11. arXiv:1402.6319. Bibcode:2014ApJ...787L..11C. doi:10.1088/2041-8205/787/1/L11 (không hoạt động 2 November 2020).Quản lý CS1: DOI không hoạt động tính đến tháng 11 2020 (liên kết)
^ Zhang, H.X.; Peng, E. W.; Côté, P.; và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2015). “The Next Generation Virgo Cluster Survey. VI. The Kinematics of Ultra-compact Dwarfs and Globular Clusters in M87”. The Astrophysical Journal. 802 (1): 30. arXiv:1501.03167. Bibcode:2015ApJ...802...30Z. doi:10.1088/0004-637X/802/1/30. 30.
^ ^a ^b Côté, P.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2004). “The ACS Virgo Cluster Survey. I. Introduction to the Survey”. The Astrophysical Journal Supplement Series. 153 (1): 223–242. arXiv:astro-ph/0404138. Bibcode:2004ApJS..153..223C. doi:10.1086/421490.
^ “Virgo Cluster”. NASA-IPAC Extragalactic Database (NED). Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 11 năm 2013. Truy cập ngày 25 tháng 12 năm 2012.
^ Binggeli, B.; Tammann, G. A.; Sandage, A. (tháng 8 năm 1987). “Studies of the Virgo cluster. VI – Morphological and kinematical structure of the Virgo cluster”. The Astronomical Journal. 94: 251–277. Bibcode:1987AJ.....94..251B. doi:10.1086/114467.

Lỗi chú thích: Thẻ <ref> có tên “owen2000” được định nghĩa trong <references> không được đoạn văn bản trên sử dụng.
Lỗi chú thích: Thẻ <ref> có tên “coolcosmos1” được định nghĩa trong <references> không được đoạn văn bản trên sử dụng.

Lỗi chú thích: Thẻ <ref> có tên “schneider2006” được định nghĩa trong <references> không được đoạn văn bản trên sử dụng.

Liên kết ngoài

Messier 87 tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
Messier 87, SEDS Messier pages
ESA/Hubble images of M87
Messier 87 trên WikiSky: DSS2, SDSS, IRAS, Hydrogen α, X-Ray, Astrophoto, Sky Map, Bài viết và hình ảnh
Solar elemental abundances

Tọa độ: 12^h 30^m 49.4^s, +12° 23′ 28″

[12] "vũ trụ địa phương" không phải là thuật ngữ được xác định chặt chẽ, nhưng thường dùng để chỉ phần vũ trụ nằm trong khoảng cách từ 50 triệu đến một tỷ năm ánh sáng.^[9]^[10]^[11]

[34] Epsilon Virginis nằm ở toạ độ α=13h 02m, δ=+10° 57′; trong khi Denebola nằm ở toạ độ α=11h 49m, δ=+14° 34′. Toạ độ trung điểm của hai ngôi sao là α=12h 16m, δ=12° 45′. Trong khi đó, toạ độ của Messier 87 là α=12h 31m, δ=+12° 23′.

[44] Khoảng cách là 16,4 ± 2,3 mêgaparsec (53,5 ± 7,50 triệu năm ánh sáng).^[3]

[45] Khoảng cách là 16,7 ± 0,9 mêgaparsec (54,5 ± 2,94 triệu năm ánh sáng).^[3]

[aaa493_1-1] Lambert, S. B.; Gontier, A.-M. (tháng 1 năm 2009). “On radio source selection to define a stable celestial frame”. Astronomy and Astrophysics. 493 (1): 317–323. Bibcode:2009A&A...493..317L. doi:10.1051/0004-6361:200810582. See the tables in particular.

[2011MNRAS-2] Cappellari, Michele; và đồng nghiệp (11 tháng 5 năm 2011). “The ATLAS^3D project – I. A volume-limited sample of 260 nearby early-type galaxies: science goals and selection criteria”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 413 (2): 813–836. arXiv:1012.1551. Bibcode:2011MNRAS.413..813C. doi:10.1111/j.1365-2966.2010.18174.x.

[aaa524_1-3] Bird, S.; Harris, W. E.; Blakeslee, J. P.; Flynn, C. (tháng 12 năm 2010). “The inner halo of M87: a first direct view of the red-giant population”. Astronomy and Astrophysics. 524: A71. arXiv:1009.3202. Bibcode:2010A&A...524A..71B. doi:10.1051/0004-6361/201014876.

[apjss164_2_334-4] Ferrarese, L.; và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2006). “The ACS Virgo Cluster Survey. VI. Isophotal Analysis and the Structure of Early-Type Galaxies”. The Astrophysical Journal Supplement Series. 164 (2): 334–434. arXiv:astro-ph/0602297. Bibcode:2006ApJS..164..334F. doi:10.1086/501350.

[ned-5] “Results for NGC 4486”. NASA/IPAC Extragalactic Database. California Institute of Technology. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2019.

[aaa502_3-6] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Doherty, M.; Arnaboldi, M.; Das, P.; và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2009). “The edge of the M87 halo and the kinematics of the diffuse light in the Virgo cluster core”. Astronomy and Astrophysics. 502 (3): 771–786. arXiv:0905.1958. Bibcode:2009A&A...502..771D. doi:10.1051/0004-6361/200811532.

[luginbuhl_skiff98-7] Luginbuhl, C. B.; Skiff, B. A. (1998). Observing Handbook and Catalogue of Deep-Sky Objects (ấn bản 2). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. tr. 266. ISBN 978-0-521-62556-2.. The dimensions of 7′.2 x 6′.8 refer to the size of the halo as visible in amateur astronomy."The galaxy is up to 4′ diameter in 25 cm. The 45′′ core is of very high surface brightness"

[mnras170-8] Turland, B. D. (tháng 2 năm 1975). “Observations of M87 at 5 GHz with the 5-km telescope”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 170 (2): 281–294. Bibcode:1975MNRAS.170..281T. doi:10.1093/mnras/170.2.281.

[localuniverse_1-9] “The Local Universe”. International Astronomical Union Division H. University of Leiden. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2018.

[localuniverse_2-10] Courtois, H. M.; Pomarède, D.; Tully, R. B.; và đồng nghiệp (tháng 8 năm 2013). “Cosmography of the Local Universe”. The Astronomical Journal. 146 (3): 69. arXiv:1306.0091. Bibcode:2013AJ....146...69C. doi:10.1088/0004-6256/146/3/69.

[localuniverse_3-11] “Local Universe”. Department of Astronomy, University of Wisconsin-Madison. University of Wisconsin-Madison. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2018.

[basu03-13] Basu, B.; Chattopadhyay, T.; Biswas, S. N. (2010). An Introduction to Astrophysics (ấn bản 2). New Delhi: PHI Learning Pvt. Ltd. tr. 278. ISBN 978-81-203-4071-8.

[mras49-14] Dreyer, J. L. E. (1888). “A New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars, being the Catalogue of the late Sir John F.W. Herschel, Bart., revised, corrected, and enlarged”. Memoirs of the Royal Astronomical Society. 49: 1–237. Bibcode:1888MmRAS..49....1D.

[plo13-15] Curtis, H. D. (1918). “Descriptions of 762 Nebulae and Clusters Photographed with the Crossley Reflector”. Publications of the Lick Observatory. 13: 9–42. Bibcode:1918PLicO..13....9C.

[pasp35_207-16] Hubble, E. (tháng 10 năm 1923). “Messier 87 and Belanowsky's Nova”. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 35 (207): 261–263. Bibcode:1923PASP...35..261H. doi:10.1086/123332.

[sa24-17] Shklovskii, I. S. (tháng 8 năm 1980). “Supernovae in Multiple Systems”. Soviet Astronomy. 24: 387–389. Bibcode:1980SvA....24..387S.

[apj56-18] Hubble, E. P. (tháng 10 năm 1922). “A general study of diffuse galactic nebulae”. The Astrophysical Journal. 56: 162–199. Bibcode:1922ApJ....56..162H. doi:10.1086/142698.

[apj64-19] Hubble, E. P. (tháng 12 năm 1926). “Extragalactic nebulae”. The Astrophysical Journal. 64: 321–369. Bibcode:1926ApJ....64..321H. doi:10.1086/143018.

[apj74-20] Hubble, E.; Humason, M. L. (tháng 7 năm 1931). “The Velocity-Distance Relation among Extra-Galactic Nebulae”. The Astrophysical Journal. 74: 43–80. Bibcode:1931ApJ....74...43H. doi:10.1086/143323.

[Hubble-1936-21] Hubble, E. P. (1936). The realm of the nebulae. Mrs. Hepsa Ely Silliman Memorial Lectures, 25. New Haven: Yale University Press. ISBN 9780300025002. OCLC 611263346. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2015.(pp. 16–17)

[apj119-22] Baade, W.; Minkowski, R. (tháng 1 năm 1954). “On the Identification of Radio Sources”. The Astrophysical Journal. 119: 215–231. Bibcode:1954ApJ...119..215B. doi:10.1086/145813.

[apj124_416-23] Burbidge, G. R. (tháng 9 năm 1956). “On Synchrotron Radiation from Messier 87”. The Astrophysical Journal. 124: 416–429. Bibcode:1956ApJ...124..416B. doi:10.1086/146237.

[ajsra3-24] Stanley, G. J.; Slee, O. B. (tháng 6 năm 1950). “Galactic Radiation at Radio Frequencies. II. The Discrete Sources”. Australian Journal of Scientific Research A. 3 (2): 234–250. Bibcode:1950AuSRA...3..234S. doi:10.1071/ch9500234.

[HEASARC1965-25] Drake, S. A. “A Brief History of High-Energy Astronomy: 1965–1969”. NASA HEASARC. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 28 tháng 10 năm 2011.

[charles95-26] Charles, P. A.; Seward, F. D. (1995). Exploring the X-ray universe. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. tr. 9. ISBN 978-0-521-43712-7.

[bradt68-27] Bradt, H.; Naranan, S.; Rappaport, S.; Spada, G. (tháng 6 năm 1968). “Celestial Positions of X-ray Sources in Sagittarius”. The Astrophysical Journal. 152 (6): 1005–1013. Bibcode:1968ApJ...152.1005B. doi:10.1086/149613.

[apj262-28] Lea, S. M.; Mushotzky, R.; Holt, S. S. (tháng 11 năm 1982). “Einstein Observatory solid state spectrometer observations of M87 and the Virgo cluster”. Astrophysical Journal, Part 1. 262: 24–32. Bibcode:1982ApJ...262...24L. doi:10.1086/160392. hdl:2060/19820026438.

[Sargent1978-29] Sargent, W. L. W.; Young, P. J.; Lynds, C. R.; và đồng nghiệp (tháng 5 năm 1978). “Dynamical evidence for a central mass concentration in the galaxy M87”. The Astrophysical Journal. 221: 731–744. Bibcode:1978ApJ...221..731S. doi:10.1086/156077.

[Harms1994-30] Harms, R. J.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1994). “HST FOS spectroscopy of M87: Evidence for a disk of ionized gas around a massive black hole”. The Astrophysical Journal Letters. 435: L35–L38. Bibcode:1994ApJ...435L..35H. doi:10.1086/187588.

[AJL875-1-31] Many authors (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results”. The Astrophysical Journal Letters – IOPscience. See vol. 875, No. 1 for links to papers

[BHImage-32] The Event Horizon Telescope Collaboration (2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. IV. Imaging the Central Supermassive Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal. 875 (1): L4. arXiv:1906.11241. Bibcode:2019ApJ...875L...4E. doi:10.3847/2041-8213/ab0e85. ISSN 2041-8213.

[EHT2019-33] Jeffrey, K. (10 tháng 4 năm 2019). “These Are the First Pictures of a Black Hole — And That's a Big, Even Supermassive, Deal”. Time. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.

[cooke2005-35] Cooke, A. (2005). Visual astronomy under dark skies: a new approach to observing deep space. Patrick Moore's practical astronomy series. London, United Kingdom: Springer-Verlag. tr. 5–37. ISBN 978-1-85233-901-2.

[clark90-36] Clark, R. N. (1990). Visual astronomy of the deep sky. Cambridge University Press. tr. 153. ISBN 978-0-521-36155-2.

[astromall-37] “Visual observations of the M87 jet”. Adventures in Deep Space. Astronomy-Mall. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 7 năm 2011. Truy cập ngày 7 tháng 12 năm 2010.

[jass4_1-38] Park, K. S.; Chun, M. S. (tháng 6 năm 1987). “Dynamical Structure of NGC 4486”. Journal of Astronomy and Space Science. 4 (1): 35–45. Bibcode:1987JASS....4...35P.

[jones_lambourne04-39] Jones, M. H.; Lambourne, R. J. (2004). An introduction to galaxies and cosmology. Cambridge University Press. tr. 69. ISBN 978-0-521-54623-2.

[aj121_6-40] Kundu, A.; Whitmore, B. C. (2001). “New Insights from HST Studies of Globular Cluster Systems. I. Colors, Distances, and Specific Frequencies of 28 Elliptical Galaxies”. The Astronomical Journal. 121 (6): 2950–2973. arXiv:astro-ph/0103021. Bibcode:2001AJ....121.2950K. doi:10.1086/321073.

[mnras377_1-41] Chakrabarty, D. (2007). “Mass modelling with minimum kinematic information”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 377 (1): 30–40. arXiv:astro-ph/0702065. Bibcode:2007MNRAS.377...30C. doi:10.1111/j.1365-2966.2007.11583.x.

[apj209-42] Oemler, A. Jr. (tháng 11 năm 1976). “The structure of elliptical and cD galaxies”. The Astrophysical Journal. 209: 693–709. Bibcode:1976ApJ...209..693O. doi:10.1086/154769.

[whitmore89-43] Whitmore, B. C. (15–17 May 1989). William R. Oegerle; Michael J. Fitchett; Laura Danly (biên tập). Effect of the Cluster Environment on Galaxies. Space Telescope Science Institute symposium series. 4. Baltimore: Cambridge University Press. tr. 151. ISBN 0-521-38462-1. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)

[apj643_1-46] Wu, X.; Tremaine, S. (2006). “Deriving the Mass Distribution of M87 from Globular Clusters”. The Astrophysical Journal. 643 (1): 210–221. arXiv:astro-ph/0508463. Bibcode:2006ApJ...643..210W. doi:10.1086/501515.

[apj486-47] Cohen, J. G.; Ryzhov, A. (tháng 9 năm 1997). “The Dynamics of the M87 Globular Cluster System”. The Astrophysical Journal. 486 (1): 230–241. arXiv:astro-ph/9704051. Bibcode:1997ApJ...486..230C. doi:10.1086/304518.

[apj729_2-48] Murphy, J. D.; Gebhardt, K.; Adams, J. J. (tháng 3 năm 2011). “Galaxy Kinematics with VIRUS-P: The Dark Matter Halo of M87”. The Astrophysical Journal. 729 (2): 129. arXiv:1101.1957. Bibcode:2011ApJ...729..129M. doi:10.1088/0004-637X/729/2/129.

[apj106_6-49] Merritt, D.; Tremblay, B. (tháng 12 năm 1993). “The distribution of dark matter in the halo of M87”. The Astronomical Journal. 106 (6): 2229–2242. Bibcode:1993AJ....106.2229M. doi:10.1086/116796.

[gcd-50] “Galactic Chromodynamics”. ESO Picture of the Week. Truy cập ngày 14 tháng 10 năm 2014.

[vel_map-51] Emsellem, E.; Krajnovic, D.; Sarzi, M. (tháng 11 năm 2014). “A kinematically distinct core and minor-axis rotation: the MUSE perspective on M87”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 445 (1): L79–L83. arXiv:1408.6844. Bibcode:2014MNRAS.445L..79E. doi:10.1093/mnrasl/slu140.

[mnras364-52] Battaglia, G.; Helmi, A.; Morrison, H.; và đồng nghiệp (tháng 12 năm 2005). “The radial velocity dispersion profile of the Galactic halo: Constraining the density profile of the dark halo of the Milky Way”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 364 (2): 433–442. arXiv:astro-ph/0506102. Bibcode:2005MNRAS.364..433B. doi:10.1111/j.1365-2966.2005.09367.x.

[apj700_2_1690-53] Gebhardt, K.; Thomas, J. (2009). “The Black Hole Mass, Stellar Mass-to-Light Ratio, and Dark Halo in M87”. The Astrophysical Journal. 700 (2): 1690–1701. arXiv:0906.1492. Bibcode:2009ApJ...700.1690G. doi:10.1088/0004-637X/700/2/1690.

[leverington00-54] Leverington, D. (2000). New cosmic horizons: space astronomy from the V2 to the Hubble Space Telescope. Cambridge University Press. tr. 343. ISBN 978-0-521-65833-1.

[aj86-55] Burns, J. O.; White, R. A.; Haynes, M. P. (1981). “A search for neutral hydrogen in D and cD galaxies”. The Astronomical Journal. 86: 1120–1125. Bibcode:1981AJ.....86.1120B. doi:10.1086/112992.

[science287_5450_79-56] Bland-Hawthorn, J.; Freeman, K. (tháng 1 năm 2000). “The Baryon Halo of the Milky Way: A Fossil Record of Its Formation”. Science. 287 (5450): 79–84. Bibcode:2000Sci...287...79B. doi:10.1126/science.287.5450.79. PMID 10615053.

[klotz090608-57] Klotz, I. (8 tháng 6 năm 2009). “Galaxy's Outer Halo Lopped Off”. Discovery News. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 8 năm 2009. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2010.

[janowiecki10-58] Janowiecki, S.; Mithos, J. C.; Harding, P.; và đồng nghiệp (tháng 6 năm 2010). “Diffuse Tidal Structures in the Halos of Virgo Ellipticals”. The Astrophysical Journal. 715 (2): 972–985. arXiv:1004.1473. Bibcode:2010ApJ...715..972J. doi:10.1088/0004-637X/715/2/972.

[aa361_1-59] Gavazzi, G.; Boselli, A.; Vílchez, J. M.; và đồng nghiệp (tháng 9 năm 2000). “The filament of ionized gas in the outskirt of M87”. Astronomy & Astrophysics. 361: 1–4. arXiv:astro-ph/0007323. Bibcode:2000A&A...361....1G.

[oldham072016-60] Oldham, L. J.; Evans, N. W. (tháng 10 năm 2016). “Is there substructure around M87?”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 460 (1): 298–306. arXiv:1607.02477. Bibcode:2016MNRAS.462..298O. doi:10.1093/mnras/stw1574.

[Fischer1998-61] Fischer, D.; Duerbeck, H. (1998). Hubble Revisited: New Images from the Discovery Machine. Copernicus New York. tr. 73. ISBN 978-0387985510.

[Tsvetanov1999-62] Tsvetanov, Z. I.; Hartig, G. F.; Ford, H. C.; và đồng nghiệp (1999). “The Nuclear Spectrum of M87”. Trong Röser, H. J.; Meisenheimer, K. (biên tập). The Radio Galaxy Messier 87. The Radio Galaxy Messier 87. Lecture Notes in Physics. 530. tr. 307–312. arXiv:astro-ph/9801037. Bibcode:1999LNP...530..307T. doi:10.1007/BFb0106442. ISBN 978-3-540-66209-9.

[dopita1997-63] Dopita, M. A.; Koratkar, A. P.; Allen, M. G.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1997). “The LINER Nucleus of M87: A Shock-excited Dissipative Accretion Disk”. The Astrophysical Journal. 490 (1): 202–215. Bibcode:1997ApJ...490..202D. doi:10.1086/304862.

[sabra2003-64] Sabra, B. M.; Shields, J. C.; Ho, L C.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 2003). “Emission and Absorption in the M87 LINER”. The Astrophysical Journal. 584 (1): 164–175. arXiv:astro-ph/0210391. Bibcode:2003ApJ...584..164S. doi:10.1086/345664.

[dehnen1997-65] Dehnen, Walter (15–19 September 1997). Hermann-Josef Röser; Klaus Meisenheimer (biên tập). M 87 as a Galaxy. Ringberg Castle, Tegernsee, Germany: Springer. tr. 31. arXiv:astro-ph/9802224. Bibcode:1999LNP...530...31D. doi:10.1007/BFb0106415. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)

[steinicke_jakiel2007-66] Steinicke, W.; Jakiel, R. (2007). Galaxies and how to observe them. Astronomers' observing guides. Springer. tr. 32–33. ISBN 978-1-85233-752-0.

[ggsg-67] “Giant Galaxy is Still Growing”. European Southern Observatory. 25 tháng 6 năm 2015. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 6 năm 2015.

[Halo_Accretion-68] Longobardi, A.; Arnaboldi, M.; Gerhard, O.; Mihos, J. C. (tháng 7 năm 2015). “The build-up of the cD halo of M87 – evidence for accretion in the last Gyr”. Astronomy and Astrophysics. 579 (3): L3–L6. arXiv:1504.04369. Bibcode:2015A&A...579L...3L. doi:10.1051/0004-6361/201526282.

[NS-name-69] Lu, Donna (12 tháng 4 năm 2019). “How do you name a black hole? It is actually pretty complicated”. New Scientist. London. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2019. "For the case of M87*, which is the designation of this black hole, a (very nice) name has been proposed, but it has not received an official IAU approval," says Christensen.

[jwalsh-70] Walsh, J. L.; Barth, A. J.; Ho, L. C.; Sarzi, M. (tháng 6 năm 2013). “The M87 Black Hole Mass from Gas-dynamical Models of Space Telescope Imaging Spectrograph Observations”. The Astrophysical Journal. 770 (2): 86. arXiv:1304.7273. Bibcode:2013ApJ...770...86W. doi:10.1088/0004-637X/770/2/86.

[oldham2016-71] Oldham, L. J.; Auger, M. W. (tháng 3 năm 2016). “Galaxy structure from multiple tracers - II. M87 from parsec to megaparsec scales”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 457 (1): 421–439. arXiv:1601.01323. Bibcode:2016MNRAS.457..421O. doi:10.1093/mnras/stv2982.

[EHT4-72] The Event Horizon Telescope Collaboration (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. VI. The Shadow and Mass of the Central Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal. 875 (1): L6. arXiv:1906.11243. Bibcode:2019ApJ...875L...6E. doi:10.3847/2041-8213/ab1141.

[apj489-73] Macchetto, F.; Marconi, A.; Axon, D. J.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 1997). “The Supermassive Black Hole of M87 and the Kinematics of Its Associated Gaseous Disk”. The Astrophysical Journal. 489 (2): 579–600. arXiv:astro-ph/9706252. Bibcode:1997ApJ...489..579M. doi:10.1086/304823.

[al37_3_154-74] Matveyenko, L. I.; Seleznev, S. V. (tháng 3 năm 2011). “Fine core-jet structure of the galaxy M87”. Astronomy Letters. 37 (3): 154–170. Bibcode:2011AstL...37..154M. doi:10.1134/S1063773711030030.

[apj582_1-75] Di Matteo, .; Allen, S. W.; Fabian, A. C.; và đồng nghiệp (2003). “Accretion onto the Supermassive Black Hole in M87”. The Astrophysical Journal. 582 (1): 133–140. arXiv:astro-ph/0202238. Bibcode:2003ApJ...582..133D. doi:10.1086/344504.

[Akiyama2015-76] Akiyama, Kazunori; Lu, Ru-Sen; Fish, Vincent L; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2015). “230 GHz VLBI Observations of M87: Event-horizon-scale Structure during an Enhanced Very-high-energy γ-Ray State in 2012”. The Astrophysical Journal. 807 (2): 150. arXiv:1505.03545. Bibcode:2015ApJ...807..150A. doi:10.1088/0004-637X/807/2/150. hdl:1721.1/98305.

[apjl717_1_L6-77] Batcheldor, D.; Robinson, A.; Axon, D. J.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “A Displaced Supermassive Black Hole in M87”. The Astrophysical Journal Letters. 717 (1): L6–L10. arXiv:1005.2173. Bibcode:2010ApJ...717L...6B. doi:10.1088/2041-8205/717/1/L6.

[sciencenews177_3_9-78] Cowen, R. (9 tháng 6 năm 2010). “Black hole shoved aside, along with 'central' dogma”. ScienceNews. 177 (13): 9. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 5 năm 2010. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2010.

[gebhardt2011-79] Gebhardt, K.; và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2011). “The Black-Hole Mass in M87 from Gemini/NIFS Adaptive Optics Observations”. The Astrophysical Journal. 729 (2): 119–131. arXiv:1101.1954. Bibcode:2011ApJ...729..119G. doi:10.1088/0004-637X/729/2/119.

[80] López-Navas, E.; Prieto, M. A. (2018). “The photocentre-AGN displacement: is M87 actually harbouring a displaced supermassive black hole?”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 480 (3): 4099. arXiv:1808.04123. Bibcode:2018MNRAS.480.4099L. doi:10.1093/mnras/sty2148. S2CID 118872175.

[NYT-20190410a-81] Overbye, Dennis (10 tháng 4 năm 2019). “Black Hole Picture Revealed for the First Time – Astronomers at last have captured an image of the darkest entities in the cosmos – Comments”. The New York Times. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.

[NASA-20190410-82] Landau, Elizabeth (10 tháng 4 năm 2019). “Black Hole Image Makes History”. NASA. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.

[83] Falcke, Heino; Melia, Fulvio; Agol, Eric (1 tháng 1 năm 2000). “Viewing the Shadow of the Black Hole at the Galactic Center”. The Astrophysical Journal. 528 (1): L13–L16. arXiv:astro-ph/9912263. Bibcode:2000ApJ...528L..13F. doi:10.1086/312423. PMID 10587484. S2CID 119433133.

[APJL-20190410a-84] The Event Horizon Telescope Collaboration (10 tháng 4 năm 2019). “First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole” (PDF). The Astrophysical Journal Letters. 875 (1): L1. arXiv:1906.11238. Bibcode:2019ApJ...875L...1E. doi:10.3847/2041-8213/ab0ec7.

[OAM_MNRASL2019-85] Tamburini, F.; Thidé, B.; Della Valle, M. (tháng 11 năm 2019). “Measurement of the spin of the M87 black hole from its observed twisted light”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 492 (1): L22–L27. doi:10.1093/mnrasl/slz176.

[Doeleman2012-86] Doeleman, S. S.; Fish, V. L.; Schenck, D. E.; và đồng nghiệp (tháng 10 năm 2012). “Jet-Launching Structure Resolved Near the Supermassive Black Hole in M87”. Science. 338 (6105): 355–358. arXiv:1210.6132. Bibcode:2012Sci...338..355D. doi:10.1126/science.1224768. PMID 23019611.

[observatory76-87] Baldwin, J. E.; Smith, F. G. (tháng 8 năm 1956). “Radio emission from the extragalactic nebula M87”. The Observatory. 76: 141–144. Bibcode:1956Obs....76..141B.

[vdb1999-88] van den Bergh, S. (tháng 9 năm 1999). “The local group of galaxies”. The Astronomy and Astrophysics Review. 9 (3–4): 273–318. Bibcode:1999A&ARv...9..273V. doi:10.1007/s001590050019.

[apj668_1_L27-89] Kovalev, Y. Y.; Lister, M. L.; Homan, D. C.; Kellermann, K. I. (tháng 10 năm 2007). “The Inner Jet of the Radio Galaxy M87”. The Astrophysical Journal. 668 (1): L27–L30. arXiv:0708.2695. Bibcode:2007ApJ...668L..27K. doi:10.1086/522603.

[nature355_804-90] Sparks, W. B.; Fraix-Burnet, D.; Macchetto, F.; Owen, F. N. (tháng 2 năm 1992). “A counterjet in the elliptical galaxy M87”. Nature. 355 (6363): 804–06. Bibcode:1992Natur.355..804S. doi:10.1038/355804a0.

[klein1997-91] Klein, Uli (15–19 September 1997). Hermann-Josef Röser; Klaus Meisenheimer (biên tập). The Large-Scale Structure of Virgo A. Lecture Notes in Physics. 530. Ringberg Castle, Tegernsee, Germany: Springer. Bibcode:1999LNP...530...56K. doi:10.1007/BFb0106418. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)

[apj520_2-92] Biretta, J. A.; Sparks, W. B.; Macchetto, F. (tháng 8 năm 1999). “Hubble Space Telescope Observations of Superluminal Motion in the M87 Jet”. The Astrophysical Journal. 520 (2): 621–626. Bibcode:1999ApJ...520..621B. doi:10.1086/307499.

[hubble990106-93] Biretta, J. (6 tháng 1 năm 1999). “Hubble detects faster-than-light motion in Galaxy M87”. Baltimore, Maryland: Space Telescope Science Institute. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2018.

[arxiv_1997-94] Tsvetanov, Z. I.; Hartig, G. F.; Ford, H. C.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 1998). “M87: A Misaligned BL Lacertae Object?”. The Astrophysical Journal. 493 (2): L83–L86. arXiv:astro-ph/9711241. Bibcode:1998ApJ...493L..83T. doi:10.1086/311139.

[M87_blazar-95] Reimer, A.; Protheroe, R. J.; Donea, A.-C. (tháng 7 năm 2003). “M87 as a Misaligned Synchrotron-Proton Blazar”. Proceedings of the 28th International Cosmic Ray Conference. 5: 2631–2634. Bibcode:2003ICRC....5.2631R.

[roy_watzke0610-96] Roy, S.; Watzke, M. (tháng 10 năm 2006). “Chandra Reviews Black Hole Musical: Epic But Off-Key”. Chandra Press Release: 13. Bibcode:2006cxo..pres...13. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 7 năm 2010. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2010.

[cain061027-97] Wirsing, B. (26 tháng 10 năm 2006). “Discovery of Gamma Rays from the Edge of a Black Hole”. Max Planck Society. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 1 năm 2011. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2010.

[Peterson2001-98] Peterson, B. M. (26–30 June 2000). Aretxaga, I.; Kunth, D.; Mújica, R. (biên tập). Variability of Active Galactic Nuclei. Tonantzintla, Mexico: World Scientific. tr. 3–68. arXiv:astro-ph/0109495. Bibcode:2001sac..conf....3P. doi:10.1142/9789812811318_0002. ISBN 978-981-02-4616-7. Đã bỏ qua tham số không rõ |booktitle= (trợ giúp)

[hfsf-99] “Hubble follows spiral flow of black-hole-powered jet”. ESA/Hubble Press Release. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2013.

[apj640_1-100] Harris, D. E.; Cheung, C. C.; Biretta, J. A.; và đồng nghiệp (2006). “The Outburst of HST-1 in the M87 Jet”. The Astrophysical Journal. 640 (1): 211–218. arXiv:astro-ph/0511755. Bibcode:2006ApJ...640..211H. doi:10.1086/500081.

[baas41-101] Harris, D. E.; Cheung, C. C.; Stawarz, L. (tháng 7 năm 2009). “Variability Timescales in the M87 Jet: Signatures of E Squared Losses, Discovery of a Quasi-period in HST-1, and the Site of TeV Flaring”. The Astrophysical Journal. 699 (1): 305–314. arXiv:0904.3925. Bibcode:2009ApJ...699..305H. doi:10.1088/0004-637X/699/1/305.

[aaa459_2-102] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Werner, N.; Böhringer, H.; Kaastra, J. S.; và đồng nghiệp (tháng 11 năm 2006). “XMM-Newton high-resolution spectroscopy reveals the chemical evolution of M87”. Astronomy and Astrophysics. 459 (2): 353–360. arXiv:astro-ph/0608177. Bibcode:2006A&A...459..353W. doi:10.1051/0004-6361:20065678.

[Werner2008-103] Werner, N.; Durret, F.; Ohashi, T.; và đồng nghiệp (tháng 2 năm 2008). “Observations of metals in the intra-cluster medium”. Space Science Reviews. 134 (1–4): 337–362. arXiv:0801.1052. Bibcode:2008SSRv..134..337W. doi:10.1007/s11214-008-9320-9.

[Finoguenov2002-104] Finoguenov, A.; Matsushita, K.; Böhringer, H.; và đồng nghiệp (tháng 1 năm 2002). “X-ray evidence for spectroscopic diversity of type Ia supernovae: XMM observation of the elemental abundance pattern in M87”. Astronomy and Astrophysics. 381 (1): 21–31. arXiv:astro-ph/0110516. Bibcode:2002A&A...381...21F. doi:10.1051/0004-6361:20011477.

[apj655_2_781-105] Shi, Y.; Rieke, G. H.; Hines, D. C.; và đồng nghiệp (2007). “Thermal and Nonthermal Infrared Emission from M87”. The Astrophysical Journal. 655 (2): 781–789. arXiv:astro-ph/0610494. Bibcode:2007ApJ...655..781S. doi:10.1086/510188.

[aaa518_1-106] Baes, M.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “The Herschel Virgo Cluster Survey. VI. The far-infrared view of M87”. Astronomy and Astrophysics. 518: L53. arXiv:1005.3059. Bibcode:2010A&A...518L..53B. doi:10.1051/0004-6361/201014555.

[aaa518_1III-107] Clemens, M. S.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2010). “The Herschel Virgo Cluster Survey. III. A constraint on dust grain lifetime in early-type galaxies”. Astronomy and Astrophysics. 518: L50. arXiv:1005.3056. Bibcode:2010A&A...518L..50C. doi:10.1051/0004-6361/201014533.

[jones2004-108] Jones, M. H.; Lambourne, R. J.; Adams, D. J. (2004). An introduction to galaxies and cosmology. Cambridge University Press. tr. 13. ISBN 978-0-521-54623-2.

[Ford19792-109] Ford, H. C.; Butcher, H. (tháng 10 năm 1979). “The system of filaments in M87 – Evidence for matter falling into an active nucleus”. Astrophysical Journal Supplement Series. 41: 147–172. Bibcode:1979ApJS...41..147F. doi:10.1086/190613.

[aj115_5-110] Harris, William E.; Harris, Gretchen L. H.; McLaughlin, Dean E. (tháng 5 năm 1998). “M87, Globular Clusters, and Galactic Winds: Issues in Giant Galaxy Formation”. The Astronomical Journal. 115 (5): 1801–1822. arXiv:astro-ph/9801214. Bibcode:1998AJ....115.1801H. doi:10.1086/300322. The authors give a metallicity of:
${\begin{smallmatrix}\left[{\frac {Fe}{H}}\right]\ =\ -0.3\end{smallmatrix}}$
within a 3-kiloparsec radius of the galactic core.

[mnras373_2-111] Tamura, N.; Sharples, R. M.; Arimoto, N.; và đồng nghiệp (2006). “A Subaru/Suprime-Cam wide-field survey of globular cluster populations around M87 – I. Observation, data analysis and luminosity function”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 373 (2): 588–600. arXiv:astro-ph/0609067. Bibcode:2006MNRAS.373..588T. doi:10.1111/j.1365-2966.2006.11067.x.

[apj705_1_237-112] Madrid, J. P.; Harris, W. E.; Blakeslee, J. P.; Gómez, M. (2009). “Structural Parameters of the Messier 87 Globular Clusters”. The Astrophysical Journal. 705 (1): 237–244. arXiv:0909.0272. Bibcode:2009ApJ...705..237M. doi:10.1088/0004-637X/705/1/237. See Fig. 6. for a plot of the effective cluster radius versus galactocentric distance.

[2014arXiv1402.6319C-113] Caldwell, N.; Strader, J.; Romanowsky, A. J.; và đồng nghiệp (tháng 5 năm 2014). “A Globular Cluster Toward M87 with a Radial Velocity < -1000 km/s: The First Hypervelocity Cluster”. The Astrophysical Journal Letters. 787 (1): L11. arXiv:1402.6319. Bibcode:2014ApJ...787L..11C. doi:10.1088/2041-8205/787/1/L11 (không hoạt động 2 November 2020).Quản lý CS1: DOI không hoạt động tính đến tháng 11 2020 (liên kết)

[Zhang_2015-114] Zhang, H.X.; Peng, E. W.; Côté, P.; và đồng nghiệp (tháng 3 năm 2015). “The Next Generation Virgo Cluster Survey. VI. The Kinematics of Ultra-compact Dwarfs and Globular Clusters in M87”. The Astrophysical Journal. 802 (1): 30. arXiv:1501.03167. Bibcode:2015ApJ...802...30Z. doi:10.1088/0004-637X/802/1/30. 30.

[apjss153_1_223-115] Côté, P.; và đồng nghiệp (tháng 7 năm 2004). “The ACS Virgo Cluster Survey. I. Introduction to the Survey”. The Astrophysical Journal Supplement Series. 153 (1): 223–242. arXiv:astro-ph/0404138. Bibcode:2004ApJS..153..223C. doi:10.1086/421490.

[BinggeliNED-116] “Virgo Cluster”. NASA-IPAC Extragalactic Database (NED). Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 11 năm 2013. Truy cập ngày 25 tháng 12 năm 2012.

[aj94-117] Binggeli, B.; Tammann, G. A.; Sandage, A. (tháng 8 năm 1987). “Studies of the Virgo cluster. VI – Morphological and kinematical structure of the Virgo cluster”. The Astronomical Journal. 94: 251–277. Bibcode:1987AJ.....94..251B. doi:10.1086/114467.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[b]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[c]

[d]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

x t s Thiên thể Messier
Danh sách	M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 M11 M12 M13 M14 M15 M16 \|M17 M18 M19 M20 M21 M22 M23 M24 M25 M26 M27 M28 M29 M30 M31 M32 M33 M34 M35 M36 M37 M38 M39 M40 M41 M42 M43 M44 M45 M46 M47 M48 M49 M50 M51 M52 M53 M54 M55 M56 M57 M58 M59 M60 M61 M62 M63 M64 M65 M66 M67 M68 M69 M70 M71 M72 M73 M74 M75 M76 M77 M78 M79 M80 M81 M82 M83 M84 M85 M86 M87 M88 M89 M90 M91 M92 M93 M94 M95 M96 M97 M98 M99 M100 M101 M102 M103 Thêm M104 M105 M106 M107 M108 M109 M110
Xem thêm	Danh lục Caldwell Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars Herschel 400 Catalogue Index Catalogue Thiên thể NGC Revised New General Catalogue
Thể loại Hình ảnh Cổng thông tin

x t s Không gian năm 2019
« 2018 2020 »
Du hành không gian	Beresheet (attempted lunar lander; Feb 2019) Chandrayaan-2 (planned lunar rover; Jul 2019) Lunar Pathfinder (planned lunar lander; Nov 2019) Lunar Scout (planned lunar lander; Dec 2019) Thường Nga 5 (lunar sample return mission; Dec 2019)
Sự kiện va chạm	Sao băng Kamchatka (announced) MO 2019
NEO nổi bật	Asteroid close approaches 2018 XB4 (12538) 1998 OH (66391) 1999 KW4 1620 Geographos 2100 Ra-Shalom 2006 QV89
Ngoại hành tinh	K2-288Bb Wolf 359 b and c Struve 2398 Bb and Bc Luyten's Star d and e L 1159-16 b, c, and d Gliese 687 c AD Leonis b Gliese 251 c LP 816-60 b Gliese 754 b Gliese 588 b and c Gliese 784 b Gliese 555 b Teegarden's Star b and c
Khám phá	2019 AQ3 FarFarOut EPIC 204376071 FarFarOut GW190412 GW190521g (first-ever light from bh-bh merger) GW190814 (first-ever "mass-gap" collision) K2-18b water vapor M87* imaged PSR J0030+0451 mapped PSR J0740+6620 S5-HVS1 2I/Borisov 20 moons of Saturn WD 0145+234 detection of exoasteroid disruption Messier 87's supermassive black hole imaged WDJ0914+1914
Sao chổi	289P/Blanpain 78P/Gehrels 168P/Hergenrother 163P/NEAT 138P/Shoemaker–Levy 171P/Spahr
Thám hiểm không gian	New Horizons (encounter with (486958) Arrokoth; Dec 2018 / Jan 2019) Thường Nga 4 (landing on the far side of the Moon; Jan 2019) Hayabusa2 (departure from 162173 Ryugu; Dec 2019)
Thể loại:Không gian năm 2018 — Thể loại:Không gian năm 2019 — Thể loại:Không gian năm 2020