Xem mã nguồn của California

{{bài cùng tên}}
{{Tóm tắt về tiểu bang Hoa Kỳ |
 Tên chính = California |
 Tên thường = California |
 Tên hiệu = The Golden State (Tiểu bang [[Vàng]]) |
 Cờ = Flag of California.svg |
 Huy hiệu = Great Seal of California.svg |
 Bản đồ = California in United States.svg |
 Ngôn ngữ chính thức = [[Tiếng Anh]] |
 Thủ phủ = [[Sacramento, California|Sacramento]] |
 Thành phố lớn nhất = [[Los Angeles]] |
 Diện tích = 423.967 |
 Diện tích xếp thứ = 3 |
 Diện tích đất = 403.932 |
 Diện tích nước = 20.047 |
 PTNước = 4,7 |
 Ngang = 402,5 km|
 Dài = 1.240 km|
 Năm đếm dân số = 2018 |
 Dân số = 39.557.045 |
 Dân số xếp thứ = 1 |
 Mật độ dân số = 95,0 |
 Mật độ xếp thứ = 11 |
 Cao nhất = [[Núi Whitney]], 4.421 |
 Trung bình = 884 |
 Thấp nhất = [[Thung lũng Chết]], −86 |
 Ngày gia nhập = [[9 tháng 9]] năm [[1850]] |
 Thứ tự gia nhập = 31 |
 Thống đốc = [[Gavin Newsom]] ([[Đảng Dân chủ (Hoa Kỳ)|Dân chủ]]) |
 Thượng nghị sĩ = [[Dianne Feinstein]] (D)<br />
[[Alex Padilla]] (D) |
 Múi giờ = [[Múi giờ Thái Bình Dương|PST]] |
 UTC =−8 |
 Múi giờ DST = [[Giờ hè Thái Bình Dương|PDT]] |
 UTC DST = −7 |
 Vĩ độ = 32°30′N&nbsp;– 42°N |
 Kinh độ = 114°8′W&nbsp;– 124°24′W |
 Viết tắt bưu điện = CA |
 Viết tắt cũ = Calif. Ca. |
 Mã ISO = US-CA |
 Website = www.ca.gov
}}

'''California''' (còn được [[người Việt]] gọi vắn tắt là '''Cali''') là một [[Tiểu bang Hoa Kỳ|tiểu bang]] [[Thái Bình Dương|ven biển phía tây]] của [[Hoa Kỳ]]. Với dân số là 38,9 triệu người và diện tích 423.970 [[kilômét vuông|km²]], California là tiểu bang [[Danh sách tiểu bang Hoa Kỳ theo dân số|đông dân nhất]] Hoa Kỳ và [[Danh sách tiểu bang Hoa Kỳ theo diện tích|lớn thứ ba theo diện tích]]. California tiếp giáp bang [[Oregon]] ở phía bắc, [[Nevada]] và [[Arizona]] ở phía đông, [[Baja California]] của [[México|Mexico]] ở phía nam và [[Thái Bình Dương]] ở phía tây. Thủ phủ của tiểu bang là thành phố [[Sacramento, California|Sacramento]].

Trước thời kỳ [[Thực dân châu Âu tại châu Mỹ|thực dân châu Âu]], California là một trong những khu vực đa dạng văn hóa và ngôn ngữ nhất, và cộng động người bản địa tại California từng chiếm tỉ lệ lớn trong số cộng đồng [[Người Mỹ bản địa tại Hoa Kỳ]]. Những cuộc khai phá của người châu Âu trong thế kỷ 16 và 17 dẫn tới thời kỳ thực dân của [[Đế quốc Tây Ban Nha]]. Năm 1804 đánh dấu sự ra đời của [[Alta California]], một phần của đế quốc [[Tân Tây Ban Nha]]. Khu vực này sau đó thuộc về Mexico sau [[Chiến tranh giành độc lập México|Chiến tranh giành độc lập]] (1821), sau đó bị sáp nhập vào Hoa Kỳ sau [[Chiến tranh Hoa Kỳ – México]] (1848). [[Cơn sốt vàng California]] đã thay đổi hoàn toàn cơ cấu xã hội của khu vực này, dẫn tới nhiều người Mỹ bản địa bị sát hại trong sự kiện [[Thảm sát California]]. Toàn bộ khu vực Alta California được tổ chức lại và trở thành bang thứ 31 của Hoa Kỳ vào ngày 8 tháng 9 năm 1950 trên cơ sở [[Thỏa hiệp 1950]].

[[Vùng Đại Los Angeles]] (18,7 triệu người) và [[Khu vực Vịnh San Francisco]] (9,6 triệu người) là những vùng đô thị đông dân thứ 2 và thứ 5 của toàn Hoa Kỳ. Los Angeles là thành phố đông dân nhất của tiểu bang và là thành phố đông dân thứ 2 của Hoa Kỳ, trong khi đó San Francisco là thành phố có mật độ dân số cao nhất của Hoa Kỳ. [[Quận Los Angeles, California|Quận Los Angeles]] là quận đông dân nhất, và [[Quận San Bernardino, California|Quận San Bernardino]] là quận có diện tích lớn nhất Hoa Kỳ.

California là tiểu bang đóng góp kinh tế nhiều nhất cho Hoa Kỳ với [[tổng sản phẩm trên địa bàn]] năm 2022 đạt 3.600 tỷ $. Đây cũng là nền kinh tế cấp đơn vị lớn nhất thế giới, xếp sau Ấn Độ và vượt qua Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Vùng Đại Los Angeles (1.000 tỷ $) và Khu vực Vịnh San Francisco (600 triệu $) cũng là các khu vực đóng góp kinh tế thứ 2 và thứ 4 của Hoa Kỳ (2020). Khu vực Vịnh San Francisco cũng là nơi có [[tổng sản phẩm nội địa]] trên đầu người cao nhất Hoa Kỳ (106.757 $/năm), là nơi đặt trụ sở của 5 trong số 10 công ty vốn hóa lớn nhất thế giới, và là nơi ở của 4 trong số 10 người giàu nhất thế giới.

Chỉ có 84% dân số trên 25 tuổi tại California đạt trình độ [[Giáo dục trung học|trung học]] – tỉ lệ thấp nhất trên tổng số 50 tiểu bang toàn Hoa Kỳ. Nhiều nhân vật nổi tiếng trong [[văn hóa đại chúng]], bao gồm văn hóa, thể thao, nghệ thuật, thời trang,... có xuất thân từ California. Nơi đây cũng nổi tiếng với các nhân vật trong các lĩnh vực truyền thông, công nghệ thông tin, giáo dục, môi trường, kinh tế, chính trị, kỹ thuật, tôn giáo. California sở hữu [[Hollywood]], nền công nghiệp điện ảnh đầu tiên và lớn nhất thế giới và cũng được coi là cái nôi của [[Điện ảnh Hoa Kỳ]]. California còn là nơi ra đời của phong trào [[Hippie]] phản văn hóa, các [[tiểu văn hóa]] xe hơi và đi biển, [[máy tính cá nhân]], [[internet]], [[đồ ăn nhanh]], [[trượt ván]], [[bánh may mắn]], cùng nhiều phát minh khác. Nông nghiệp tại California cũng phát triển nhất Hoa Kỳ với các sản phẩm chính từ sữa, hạt điều và nho. Hai cảng biển [[Cảng Long Beach|Long Beach]] và [[Cảng Los Angeles|Los Angeles]] là hai cảng biển có lượng lưu thông vận tải lớn nhất Hoa Kỳ, có vai trò đặc biệt quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn quốc khi nhập khẩu hơn 40% lượng hàng hóa vào Hoa Kỳ.

Cảnh quan thiên nhiên tại California vô cùng đa dạng, từ bờ biển Thái Bình Dương ở phía đông cho tới các dãy núi [[Sierra Nevada (Hoa Kỳ)|Sierra Nevada]] ở phía Tây, từ rừng [[linh sam Douglas]] ở phía Bắc cho tới các hoang mạc rộng lớn [[Hoang mạc Mojave|Mojave]] ở phía Đông Nam. Hơn {{phân số|2|3}} cảnh báo động đất tại Hoa Kỳ được ghi nhận tại California. [[Thung lũng Trung phần California]] màu mỡ là trung tâm nông nghiệp của tiểu bang. Khí hậu California pha trộn [[khí hậu Địa Trung Hải]] với [[gió mùa]]. [[Hạn hán]] và [[cháy rừng]] chính là 2 vấn đề lớn nhất tại đây. Hệ sinh thái tại đây đa dạng với [[rừng mưa ôn đới]] và [[hoang mạc]], bên cạnh [[khí hậu núi cao]] tại các vùng núi.

== Địa lý ==
{{Chính|Địa lý California}}

California kề cận với [[Thái Bình Dương]], [[Oregon]], [[Nevada]], [[Arizona]] và tiểu bang [[Baja California]] của [[México]]. Tiểu bang này có nhiều cảnh tự nhiên rất đẹp, bao gồm Central Valley rộng rãi, núi cao, sa mạc nóng nực, và hàng trăm dặm bờ biển đẹp. Với diện tích 411,000&nbsp;km² (160,000 [[Dặm vuông Anh|mi<sup>2</sup>]]), nó là tiểu bang lớn thứ ba của [[Hoa Kỳ]] và lớn hơn cả nước [[Đức]] và cũng như [[Việt Nam]]. Hầu hết các thành phố lớn của tiểu bang nằm sát hay gần bờ biển [[Thái Bình Dương]], đáng chú ý là [[Los Angeles]], [[San Francisco]], [[San Jose, California|San Jose]], [[Long Beach, California|Long Beach]], [[Oakland, California|Oakland]], [[Santa Ana, California|Santa Ana]]/[[Quận Cam, California|Quận Cam]], và [[San Diego]]. Tuy nhiên, [[thủ phủ]] của tiểu bang, [[Sacramento, California|Sacramento]], là một thành phố lớn nằm trong [[thung lũng Trung tâm (California)|thung lũng Trung tâm]]. Trung tâm địa lý của tiểu bang thuộc về [[Bắc Fork, California]].

[[Tập tin:Interstate5incentralvalley.jpg|nhỏ|trái|Một đoạn [[Đường xuyên bang số 5|đường số 5]] ở thung lũng Trung tâm, [[Quận Kern, California|Quận Kern]]]]

[[Tập tin:Mount Whitney 2003-03-25.jpg|nhỏ|trái|Triền núi phía đông của Whitney, nhìn từ đường lên cổng Whitney. Đây là ngọn núi cao nhất của tiểu bang California.]]

Địa lý California phong phú, phức tạp và đa dạng. Giữa tiểu bang có thung lũng Trung tâm, một [[thung lũng]] lớn, màu mỡ được bao quanh bởi những [[Dãy núi bờ biển Thái Bình Dương|dãy núi bờ biển]] ở [[Miền tây Hoa Kỳ|phía tây]], dãy núi đá [[đá hoa cương|granit]] [[Sierra Nevada (Hoa Kỳ)|Sierra Nevada]] ở phía đông, [[dãy núi Cascade]] có [[đá mácma|đá lửa]] ở miền bắc, và [[dãy núi Tehachapi]] ở [[Miền Nam California|miền nam]]. Các [[sông]], [[đập|đập nước]], và kênh chảy từ các núi để tưới thung lũng Trung tâm. Nguồn nước của phần lớn tiểu bang do [[Bộ Tài nguyên Nước California|Dự án Nước Tiểu bang]] cung cấp. [[Dự án Thung lũng Trung tâm]] hỗ trợ hệ thống nước của một số thành phố, nhưng chủ yếu cung cấp cho việc tưới tiêu [[nông nghiệp]]. Nhờ nạo vét, vài con sông đã đủ rộng và sâu để cho vài thành phố nội địa (nhất là [[Stockton, California|Stockton]]) được trở thành [[cảng|hải cảng]]. Trung lũng Trung tâm nóng nực và màu mỡ là trung tâm nông nghiệp của California và trồng một phần lớn cây lương thực của Mỹ. Tuy nhiên, việc trồng trọt bị tàn phá bởi nhiệt độ thấp gần [[điểm đông]] trong [[mùa đông]]. Phía nam của thung lũng, một phần là sa mạc, được gọi là [[thung lũng San Joaquin]], do nước chảy xuống [[sông San Joaquin]], còn phía bắc được gọi là [[thung lũng Sacramento]], do nước chảy xuống [[sông Sacramento]]. [[Châu thổ sông Sacramento|Châu thổ vịnh Sacramento&nbsp;– San Joaquin]] vừa là cửa sông quan trọng hỗ trợ [[hệ sinh thái]] [[nước mặn]] và vừa là nguồn nước chủ yếu của phần lớn dân cư tiểu bang.

[[Tập tin:Sequoiadendron1.jpg|nhỏ|trái|"Cây California" ở [[lùm Mariposa]]. Công viên Quốc gia Yosemite với các [[cây củ tùng]] khổng lồ, loài cây lớn nhất trên thế giới.]]

Dãy núi Sierra Nevada (tức "dãy núi tuyết" trong [[tiếng Tây Ban Nha]]) ở phía đông và trung tâm tiểu bang, có [[núi Whitney]] là đỉnh núi cao nhất trong 48 tiểu bang (4,421 [[mét]] (14,505 [[feet]])). Trong dãy Sierra còn có [[Vườn quốc gia Yosemite|Công viên Quốc gia Yosemite]] và [[hồ Tahoe]] (một hồ nước ngọt sâu và là hồ lớn nhất của tiểu bang theo thể tích). Bên phía đông của dãy Sierra là [[thung lũng Owens]] và [[hồ Mono]]&nbsp;– nơi sinh sống chủ yếu của [[chim biển]]. Còn bên phía tây là [[hồ Clear]], hồ nước ngọt lớn nhất của California theo diện tích. Vào mùa đông, nhiệt độ ở dãy Sierra Nevada xuống tới nhiệt độ đóng băng và ở đây có hàng chục [[sông băng|dòng sông băng]] nhỏ, trong đó có sông băng cực nam của Hoa Kỳ, [[sông băng Palisade]].

Rừng che phủ khoảng 35% tổng diện tích tiểu bang và California có nhiều loại [[chi Thông|thông]] hơn bất cứ tiểu bang nào khác. Về diện tích rừng, California chỉ đứng sau [[Alaska]] mặc dù tỉ lệ rừng theo diện tích nhỏ hơn một số tiểu bang khác. Phần lớn của rừng ở đây ở phía tây bắc tiểu bang và triền phía tây dãy Sierra Nevada. Những cánh rừng nhỏ hơn với chủ yếu là [[cây sồi]] dọc theo những dãy núi California gần bờ biển hơn, và cả những đồi thấp dưới chân dãy Sierra Nevada. Những rừng thông nhỏ hơn có ở các [[dãy núi San Gabriel]] và [[Dãy núi San Bernadino|San Bernardino]] ở miền Nam California cũng như trên những vùng núi ở miền trung [[Quận San Diego]].

Các sa mạc ở California chiếm 25% tổng diện tích. Ở miền nam có [[dãy núi Transverse]] và một hồ nước mặn lớn&nbsp;– [[biển Salton]]. Sa mạc phía trung nam được gọi là [[Hoang mạc Mojave|Mojave]]. Phía đông nam của sa mạc này là [[thung lũng Chết]], là nơi có [[Badwater Flat]]&nbsp;– điểm thấp nhất và nóng nhất của [[Bắc Mỹ]]. Điểm thấp nhất của thung lũng Chết cách đỉnh của núi Whitney ít hơn 322&nbsp;km (200 dặm). Con người đã vài lần cố gắng đi bộ từ điểm này tới điểm kia và người nổi tiếng nhất là [[Lee Bergthold]]. Thực sự hầu như cả miền đông nam California là sa mạc khô cằn và nóng bức, và các [[thung lũng Coachella]] và [[thung lũng Imperial|Imperial]] thường có nhiệt độ rất cao vào mùa hè.

Nằm theo bờ biển dài và đông đúc dân cư của California là vài [[vùng đô thị|khu vực đô thị]] lớn, bao gồm San Jose–San Francisco–Oakland, Los Angeles–Long Beach, Santa Ana–[[Irvine, California|Irvine]]–[[Anaheim, California|Anaheim]], và San Diego. Thời tiết gần Thái Bình Dương rất ôn hòa so với những khí hậu trong đất liền. Nhiệt độ không bao giờ xuống tới điểm đông vào mùa đông (hầu như không có tuyết) và nhiệt độ hiếm khi lên trên 30[[độ Celsius|°C]] (gần 80[[độ Fahrenheit|°F]]).

California được biết đến với [[động đất]] vì có nhiều [[vết đứt gãy]], nhất là [[vết đứt gãy San Andreas]]. Tuy ở nhiều tiểu bang khác như [[Alaska]], [[Washington (tiểu bang)|Washington]], [[Oregon]], và [[Missouri]] đã xảy ra các trận động đất rất mạnh (gây ra bởi [[vết đứt gãy New Madrid]]), nhưng nhiều người biết đến những động đất ở California hơn vì chúng xảy ra thường xuyên và hay xảy ra ở những vùng đông dân cư.

California cũng có vài [[núi lửa]], một số còn hoạt động như [[núi Mammoth|núi lửa Mammoth]]. Những núi lửa khác bao gồm [[đỉnh Lassen]], nó phun nham thạch từ [[1914]] đến [[1921]], và [[núi Shasta|núi lửa Shasta]].

=== Các thành phố quan trọng ===
Tiểu bang California có 478 thành phố, trong đó phần lớn nằm trong những khu vực đô thị lớn. 68% của dân cư California sống trong hai khu vực đô thị lớn nhất gồm [[vùng Đại Los Angeles]] và [[khu vực vịnh San Francisco|vùng vịnh San Francisco]].

Dân số vài thành phố lớn (2000):
* [[Los Angeles]]: 3.694.820
* [[San Jose, California|San Jose]]: 894.943
* [[San Francisco]]: 776.733
* [[San Diego]]: 1.223.400
<gallery>
Hình:Sacramento from Riverwalk.jpg|[[Sacramento, California|Sacramento]]
Hình:DowntownLosAngeles.jpg|[[Los Angeles]]
Hình:Sandiego.arp.750pix.jpg|[[San Diego]]
Hình:San Francisco Skyline with Embarcadero Feb 1982.jpg|[[San Francisco]]
Hình:SanJoseDowntownIMG016elf wb.jpg|[[San Jose, California|San Jose]]
Hình:Long Beach, CA at night.jpg|[[Long Beach, California|Long Beach]]
Hình:La2-oakland.jpg|[[Oakland, California|Oakland]]
Hình:Sleepingbeautycastle50.jpg|[[Anaheim, California|Anaheim]] ([[DisneyLand]])
</gallery>

=== Các công viên quốc gia ===
[[Dịch vụ Vườn Quốc gia]] (NPS) quản lý nhiều công viên quốc gia ở California:

[[Tập tin:Alcatraz11.JPEG|nhỏ|phải|300px|Đảo Alcatraz&nbsp;– "Núi Đá"&nbsp;– nhìn từ San Francisco. Đảo này ngày xưa là nhà tù chắc chắn của Hoa Kỳ, nhưng ngày nay là nơi du lịch.]]

* [[Đảo Alcatraz]] gần San Francisco
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Cabrillo]] tại San Diego
* [[Đường mòn California]]
* [[Công viên Quốc gia Quần đảo Eo biển]] gần [[Ventura, California|Ventura]]
* [[Công viên Quốc gia Thung lũng Chết]]
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Devils Postpile]] gần [[Mammoth Lakes, California|Mammoth Lakes]]
* [[Khu tưởng niệm Eugene O'Neill]] tại [[Danville, California|Danville]]
* [[Pháo đài Point]]<nowiki/>tại [[Presidio, California|Presidio]]
* [[Khu giải trí Quốc gia Cổng Vàng]] trong San Francisco
* [[Khu tưởng niệm John Muir]] tại [[Martinez, California|Martinez]]
* [[Công viên Quốc gia Joshua Tree]], trụ sở tại [[Twentynine Palms, California|Twentynine Palms]]
* [[Đường mòn Juan Bautista de Anza]]
* [[Công viên Quốc gia Kings Canyon]]
* [[Công viên Quốc gia Núi lửa Lassen]] gần [[Mineral, California|Mineral]]
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Lớp dung nham]] gần [[Tulelake, California|Tulelake]]
* [[Trại giam Manzanar]] tại [[Independence, California|Independence]]
* [[Khu bảo tồn Quốc gia Mojave]], trụ sở tại [[Barstow, California|Barstow]]
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Muir Woods]] tại [[Thung lũng Mill, California|Thung lũng Mill]]
* [[Đường mòn Tây Ban Nha Cũ]]
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Pinnacles]] gần [[Paicines, California|Paicines]]
* [[Bờ biển Quốc gia Mũi Reyes]] gần [[Mũi Reyes, California|Mũi Reyes]]
* [[Đường mòn Pony Express]]
* [[Đài kỷ niệm Quốc gia Kho đạn Hải quân Cảng Chicago]] tại [[Trạm Vũ khí Hải quân Concord]]
* [[Công viên Quốc gia Redwood]]
* [[Công viên lịch sử Quốc gia Hậu phương Chiến tranh thế giới thứ hai Rosie the Riveter]] tại [[Richmond, California|Richmond]]
* [[Công viên lịch sử Quốc gia Hàng hải San Francisco]]
* [[Khu giải trí Quốc gia Dãy núi Santa Monica]]
* [[Công viên Quốc gia Củ tùng]] 
* [[Khu giải trí Quốc gia Whiskeytown]] gần [[Whiskeytown, California|Whiskeytown]]
* [[Vườn quốc gia Yosemite|Công viên Quốc gia Yosemite]]

== Lịch sử ==
{{Chính|Lịch sử California}}

Trước khi người [[châu Âu]] đến California thì đây là một trong những vùng đa dạng về văn hóa và ngôn ngữ nhất ở [[Bắc Mỹ]] thời [[Thổ dân Hoa Kỳ|thổ dân]]. Nhiều người ở bờ biển phía tây Hoa Kỳ săn những con thú biển, câu [[cá hồi]] và thu nhặt tôm cua, trong khi những dân tộc cơ động hơn ở bên trong California đi săn thú rừng và hái lượm những [[quả hạch]], [[quả đầu]], và [[quả mọng]]. Các dân tộc ở California có nhiều hình thức tổ chức khác nhau như nhóm, bộ lạc, tiểu bộ lạc, và các cộng đồng lớn hơn trên bờ biền dồi dào tài nguyên như dân tộc [[Người Chumash|Chumash]], [[Người Pomo|Pomo]], và [[Người Salinas|Salinas]]. Việc buôn bán, hôn nhân khác dân tộc, và liên minh quân sự làm cho những dân tộc khác nhau có nhiều mối liên hệ xã hội và kinh tế.

[[João Rodrigues Cabrilho]] [[người Bồ Đào Nha]] là người châu Âu đầu tiên thám hiểm một phần bờ biển California năm [[1542]]. Còn [[Francis Drake]] là người đầu tiên thám hiểm cả bờ biển và tuyên bố chủ quyền đối với vùng đất này năm [[1579]]. Từ cuối [[thế kỷ 18]], các hội truyền giáo Tây Ban Nha đã xây dựng các ngôi làng rất nhỏ trên những vùng đất trợ cấp lớn khổng lồ thuộc miền rộng rãi về phía bắc của Baja California.

[[Tập tin:Island of California.jpg|nhỏ|trái|250px|Bản đồ vẽ California là một đảo, vào khoảng [[1650]]]]

Ban đầu, vùng đất có tên ''California'' bao gồm vùng tây bắc của [[Đế quốc Tây Ban Nha]], tức là bán đảo ''[[Bán đảo Baja California|Baja California]] (Hạ California)'', và phần lớn những vùng đất hiện nay của các tiểu bang California, [[Nevada]], [[Utah]], [[Arizona]], và [[Wyoming]], được gọi là ''[[Alta California]]'' (Thượng California). Trong thời kỳ đầu, những ranh giới của [[biển Cortez]] và bờ biển Thái Bình Dương chưa được thám hiểm đầy đủ, cho nên California được vẽ như một hòn đảo trên những bản đồ thời đó. Tên ''California'' được đặt ra cho vùng này theo [[Đảo California|hòn đảo lạc viên<!-- paradise? --> California]] trong ''Las sergas de Esplandián'' (Các truyện phiêu lưu của Splandian), một tiểu thuyết [[tiếng Tây Ban Nha]] do [[Garci Rodríguez de Montalvo]] viết vào [[thế kỷ 16]].

Vùng đất này có người thổ dân trước khi có các cuộc thám hiểm lác đác của người châu Âu vào [[thế kỷ 16]]. Đến cuối thế kỷ 18, [[Tây Ban Nha]] chiếm vùng này thành [[thuộc địa]] của mình. Và khi Mexico giành được độc lập trong cuộc [[Chiến tranh giành độc lập México]] (1810–1821), California thành một phần của nước này. Hơn 200 năm sau khi [[Mexico]] giành được độc lập, California là tỉnh xa thuộc miền bắc của quốc gia. Các trại rất lớn nuôi bò, được gọi ''rancho'', trở thành chế độ chính của California thuộc Mexico. Các thương gia và thực dân bắt đầu đến từ Hoa Kỳ, báo hiệu những thay đổi quyết liệt sẽ xảy ra khắp miền California.

Vào thời kỳ này, một số quý tộc [[Đế quốc Nga|Nga]] cũng thử thám hiểm và tuyên bố chủ quyền một phần California, nhưng các lần thám hiểm này không thành công do [[Sa hoàng]] không quan tâm và do chính phủ Mexico xây dựng một số pháo đài (''presidio'') để chặn những cuộc xâm nhập vào miền này. California không có nhiều người sinh sống cho đến khi y học hiện đại loại trừ được sự bùng nổ các [[bệnh sốt vàng]], [[sốt rét]], và [[dịch hạch]] gây ra bởi [[muỗi]] và [[bọ chét]], những loài sẽ bị giết chết khi bị đông cứng, mà ở California lại thiếu điều này.

[[Tập tin:Sutters Mill.jpg|nhỏ|phải|250px|Cuộc đổ xô tìm vàng ở California bắt đầu sau khi vàng được phát hiện ở [[xưởng Sutter]] gần [[Coloma, California|Coloma]].]]

Khi Mexico giành được độc lập từ Tây Ban Nha thì các [[hội truyền giáo Tây Ban Nha tại California]] thuộc về chính phủ Mexico, và họ vội vàng giải tán và bãi bỏ những hội này. Tuy nhiên, nhiều thành phố lớn của California đã phát triển xung quanh những hội truyền giáo này, bởi vậy những thành phố đó có tên thánh, thí dụ như [[Los Angeles]] được đặt tên theo [[Đức Bà Maria]], [[San Francisco]] theo Thánh [[Phanxicô thành Assisi]], [[San Jose, California|San Jose]] theo [[Thánh Giuse]], và [[San Diego]] theo [[Điđacô thành Alcalá|Thánh Điđacô]].

Vào [[Chiến tranh Hoa Kỳ-México|Chiến tranh Mỹ-Mexico]] (1846–1848), người dân Mỹ nổi lên chống lại chính phủ Mexico. Năm đầu tiên của cuộc chiến, 1846, [[Cộng hòa California]] được thành lập và [[Lá cờ California|Cờ Gấu]] tung bay. Trên lá cờ này có hình một con [[Gấu nâu|gấu vàng]] và một ngôi sao. Tuy nhiên, nền cộng hòa bị chấm dứt đột ngột khi Thiếu tướng [[John D. Sloat]] của [[Hải quân Hoa Kỳ]] tiến vào [[vịnh San Francisco]] và tuyên bố chủ quyền của Hoa Kỳ đối với California. Sau chiến tranh, California bị chia thành 2 phần thuộc Mexico (phía nam) và Hoa Kỳ (phía bắc). Phần phía bắc, đầu tiên được gọi ''Alta California'', rồi trở thành tiểu bang California thuộc Hoa Kỳ; còn phần phía nam được Mexico chia thành hai tiểu bang [[Baja California]] và [[Baja California Sur]].
[[Tập tin:US 66 (CA).svg|nhỏ|trái|Bảng chỉ đường của Xa lộ 66 ngày xưa. Tuy chính phủ rút đường này khỏi hệ thống quốc lộ năm [[1985]], nhưng California vẫn giữ một phần là [[Bang lộ 66 California|Bang lộ 66]] để kỷ niệm con đường này.]]
Vào năm [[1848]], có khoảng 4.000 [[người Tây Ban Nha]] ở vùng thượng California tới vào người, nhưng [[vàng]] đã được phát hiệm gần Sacramento, làm cho nhiều người đến đây từ Mỹ, Âu Châu, và những nơi khác với hy vọng tìm vàng trong cuộc [[đổ xô tìm vàng ở California]] năm [[1849]]. Do đó, rất nhiều người nhập cư vào miền này, và California được trở thành tiểu bang thứ 31 của Hoa Kỳ năm [[1850]]. Khi tiểu bang này gia nhập Liên bang, nó được coi là một trong những [[tiểu bang tự do]], tức là nó cấm [[chế độ nô lệ]].

Đầu tiên, việc đi lại lại giữa miền Tây và các trung tâm ở miền Đông tốn thì giờ và nguy hiểm. Hành khách phải đi theo các chuyến đường biển dài hoặc đi bằng [[xe ngựa]] hay đi bộ rất khó khăn trên những con đường đất. Năm [[1869]], [[đường xe lửa xuyên lục địa]] đầu tiên được hoàn thành, tạo ra một lối đi thẳng hơn. Sau đó, hàng trăm ngàn [[người Mỹ]] tới California, nơi những người mới đến khám phá ra rằng nếu tưới đất vào những tháng hè khô cạn, đất đó rất hợp để trồng cây ăn quả và làm nông nghiệp nói chung. Các loại cây [[giống cam quýt]] được trồng phổ biến (nhất là [[Quả cam|cây cam]]), và từ đó ngành sản xuất nông nghiệp California bắt đầu rất thành công đến ngày nay.

Đầu [[thế kỷ 20]], sự di trú đến California tăng nhanh sau khi hoàn thành những con đường xuyên lục địa lớn như [[Đường Lincoln]] và [[Xa lộ 66 Hoa Kỳ|Xa lộ 66]]. Từ 1900 đến 1965, dân số California tăng tới gần một triệu và California trở thành [[tiểu bang]] đông dân nhất Liên bang. Từ năm 1965 đến nay, nhân khẩu của tiểu bang thay đổi hoàn toàn làm California trở thành một trong những địa điểm có nhiều chủng loại người nhất trên thế giới. Nói chung, tiểu bang có khuynh hướng tự do, hiểu biết về kỹ thuật và văn hóa, và là trung tâm quốc tế về công ty kỹ thuật, ngành công nghiệp [[điện ảnh]] và [[truyền hình]], công nghiệp [[âm nhạc]], và ngành sản xuất nông nghiệp đã nói ở trên.

== Nhân khẩu ==
=== Dân số ===
{{US Census population
|1850=92597
|1860=379994
|1870=560247
|1880=864694
|1890=1213398
|1900=1485053
|1910=2377549
|1920=3426861
|1930=5677251
|1940=6907387
|1950=10586223
|1960=15717204
|1970=19953134
|1980=23667902
|1990=29760021
|2000=33871648
|2010=37253956
|2020=39538223
|estyear=  2022
|estimate=  39185605
|footnote=Nguồn: 1790–1990, 2000, 2010, 2020, 2022<ref name="dof.ca.gov">{{chú thích web |title=California Grew By 356,000 Residents in 2013 |url=http://www.dof.ca.gov/research/demographic/reports/estimates/e-1/documents/E-1_2014_Press_Release.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140502002520/http://www.dof.ca.gov/research/demographic/reports/estimates/e-1/documents/E-1_2014_Press_Release.pdf |archive-date=ngày 2 tháng 5 năm 2014 |access-date=ngày 26 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref name="census_1790_1990">{{chú thích web |date=ngày 20 tháng 8 năm 1993 |title=1990 Census of Population and Housing, Unit Counts, United States, 1990 CPH-2-1 |url=https://www.census.gov/prod/cen1990/cph2/cph-2-1-1.pdf |access-date=ngày 1 tháng 1 năm 2012 |website=Population and Housing Unit Counts, Population Estimates 1790–1990, pages 26–27 |publisher=[[Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ]], U.S. Department of Commerce Economics and Statistics Administration}}</ref><ref name="Census2020">{{chú thích web |title=Population, Population Change, and Estimated Components of Population Change: April 1, 2010 to July 1, 2020 (NST-EST2020-alldata) |url=http://www.census.gov/programs-surveys/popest/technical-documentation/research/evaluation-estimates.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201222173239/https://www.census.gov/programs-surveys/popest/technical-documentation/research/evaluation-estimates.html |archive-date=ngày 22 tháng 12 năm 2020 |access-date=ngày 26 tháng 4 năm 2021 |website=census.gov |publisher=[[Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ]]}}</ref><ref name=CaliforniaDecline2022>[https://dof.ca.gov/wp-content/uploads/Forecasting/Demographics/Documents/E-1_2022PressRelease.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220525233629/https://dof.ca.gov/wp-content/uploads/Forecasting/Demographics/Documents/E-1_2022PressRelease.pdf |date=2022-05-25 }} Truy cập ngày 12 tháng 6 năm 2022.</ref>{{break}}Biểu đồ không bao gồm số liệu dân số bản địa.{{break}}Các nghiên cứu cho thấy những người Mỹ bản địa{{break}}dân số ở California vào năm 1850 là gần 150.000{{break}}trước khi giảm xuống 15.000 vào năm 1900.<ref name="americanindiantah1">{{chú thích web |title=American Indian Civics Project: Indians of Northern California: A Case Study of Federal, State, and Vigilante Intervention, 1850–1860 |url=http://americanindiantah.com/lesson_plans/ml_indians_in_northern_california.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120317041607/http://americanindiantah.com/lesson_plans/ml_indians_in_northern_california.html |archive-date=ngày 17 tháng 3 năm 2012 |access-date=ngày 21 tháng 3 năm 2012 |publisher=Americanindiantah.com}}</ref>
}}

Năm 2006, California có khoảng 36.132.147 người, tăng 290.109 người hay 0,8% so với năm 2005 và tăng 2.260.494 người hay 6,7% so với năm 2000. Với tỷ lệ tăng này, California đứng hàng thứ 13 trong số các tiểu bang tăng dân số nhanh nhất. Số người tăng lên gồm 1.557.112 tăng trưởng tự nhiên (2.781.539 người sinh trừ 1.224.427 người chết) và 751.419 người nhập cư. California là tiểu bang đông dân nhất với trên 12% người Mỹ sống tại đây. Nếu là một quốc gia riêng, California sẽ là nước đông dân thứ 34 trên thế giới. California nhiều hơn [[Canada]] 4 triệu dân.

=== Chủng tộc ===
{| class="wikitable"
|-
!
! Điều tra dân số 2000 [http://www.census.gov/popest/states/asrh/tables/SC-EST2003-03/SC-EST2003-03-28.pdf]
! Ước tính năm 2003 [http://www.census.gov/popest/states/asrh/tables/SC-EST2003-03/SC-EST2003-03-28.pdf]
|-
| [[Người Mỹ da trắng|Người da trắng]] || align=center|47,4% || align=center|45,2%
|-
| [[Người Mỹ gốc Latinh và Tây Ban Nha|Mỹ Latinh]] || align=center|32,4% || align=center|34,3%
|-
| [[Người Mỹ gốc Á|Người châu Á]] || align=center|11,0% || align=center|11,4%
|-
| [[Người Mỹ gốc Phi|Người da đen]] || align=center|6,5% || align=center|6,3%
|-
| Lai nhiều hơn 1 chủng tộc || align=center|1,9% || align=center|1,9%
|-
| [[Người Mỹ bản địa tại Hoa Kỳ|Người thổ dân da đỏ]] và [[Inuit]] || align=center|0,5% || align=center|0,5%
|-
| [[Thổ dân Hawaii|Người thổ dân Hawaii]] và các đảo [[Thái Bình Dương]] || align=center|0,3% || align=center|0,3%
|}

Không sắc tộc nào chiếm đa số tại California. Đây là một trong ba tiểu bang (California, [[Hawaii]] và [[New Mexico]]) mà người thiểu số nhiều hơn [[người da trắng]]. Người da trắng không có gốc từ châu Mỹ Latinh vẫn là nhóm đông nhất, nhưng họ không chiếm đại đa số. Người gốc từ châu Mỹ Latinh chiếm trên một phần ba số dân; các nhóm khác, theo thứ tự là: [[Người Mỹ gốc Á]], [[Người Mỹ gốc Phi]] và [[Người Mỹ bản địa tại Hoa Kỳ|Người thổ dân da đỏ]].

Vì có nhiều người nhập cư từ [[mỹ Latinh|châu Mỹ Latinh]], nhất là từ [[México]], và tỉ lệ sinh sản của [[Người Mỹ gốc Latinh và Tây Ban Nha|người Mỹ Latinh]] cao hơn, các nhà nghiên cứu phỏng đoán rằng họ sẽ chiếm đa số vào năm [[2040]]. California có tỉ lệ người gốc châu Á cao thứ nhì toàn quốc, chỉ sau [[Hawaii]].

=== Ngôn ngữ ===
Tính đến năm 2000, số người California từ 5 tuổi trở lên sử dụng [[tiếng Anh]] và [[tiếng Tây Ban Nha]] tại nhà lần lượt là 60,5% và 25,8%. [[Tiếng Trung Quốc]] đứng thứ ba với 2,6%, sau đó là [[tiếng Tagalog]] (2,0%) và [[tiếng Việt]] (1,3%).<ref name="Thống kê ngôn ngữ">{{Chú thích web|tiêu đề=Detailed List of Languages Spoken at Home for the Population 5 Years and Over by State: 2000|url=http://www.census.gov/population/cen2000/phc-t20/tab05.pdf|định dạng=PDF|năm=2003|work=[[Thống kê Dân số Hoa Kỳ|Thống kê Dân số và Gia cư Hoa Kỳ]] năm 2000|nhà xuất bản=[[Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ]]|ngày truy cập=11 tháng 4 năm 2006}}</ref>

Có trên 100 [[Ngôn ngữ thổ dân California|ngôn ngữ thổ dân tại đây]], nhưng hầu hết đang ở tình trạng mai một. Từ năm [[1986]], [[Hiến pháp California]] đã chỉ định [[tiếng Anh]] làm ngôn ngữ phổ thông và chính thức trong tiểu bang.

=== Tôn giáo ===
Người dân California theo các tôn giáo sau (2014):
* [[Kitô giáo]]&nbsp;– 75%
** [[Giáo hội Công giáo Rôma]]&nbsp;– 32%
** [[Tin Lành]]&nbsp;– 28%
*** [[Báp-tít|Baptist]]&nbsp;– 8%
*** [[Giáo hội Trưởng Nhiệm|Trưởng Lão]]&nbsp;– 3%
*** [[Phong trào Giám Lý|Giám Lý]]&nbsp;– 2%
*** [[Giáo hội Luther]]&nbsp;– 2%
*** Các giáo hội [[Tin Lành|Kháng Cách]] khác&nbsp;– 23%
** Các giáo phái Kitô khác&nbsp;– 3%
* [[Do Thái giáo]]&nbsp;– 2%
* [[Phật giáo]]&nbsp;– 2%
* [[Hồi giáo]]&nbsp;– 1%
* Các tôn giáo khác&nbsp;– 3%
* Không tôn giáo&nbsp;– 27%

Như các tiểu bang miền tây khác, số người tự nhận là "không tôn giáo" cao hơn các nơi khác tại Hoa Kỳ.

== Kinh tế ==
{{Chính|Kinh tế California}}

[[Tập tin:Hollywood Sign close up 2006.jpg|nhỏ|phải|250px|[[Bảng Hollywood]] là vật tượng trưng nhất cho ngành giải trí khổng lồ của California.]]
[[Tập tin:SJPan.jpg|nhỏ|phải|250px|Thung lũng Silicon, ở chung quanh thành phố San Jose, là trung tâm của ngành máy tính ở California.]]

Tuy tiểu bang có tiếng về thái độ thoải mái khi so sánh với các tiểu bang ở [[bờ biển đông Hoa Kỳ]], nền kinh tế California lớn thứ sáu trên thế giới và đóng góp 13% vào [[tổng sản phẩm nội địa|tổng sản phẩm quốc nội]] (GDP) Hoa Kỳ. Các ngành công nghiệp lớn nhất của tiểu bang bao gồm nông nghiệp, [[hàng không]] [[vũ trụ]], [[giải trí]], công nghiệp nhẹ, và [[du lịch]]. California cũng có vài trung tâm kinh tế quan trọng như [[Hollywood]] (về điện ảnh), thung lũng Trung tâm California (về nông nghiệp), [[silicon Valley|thung lũng Silicon]] (về [[máy tính]] và [[công nghệ cao]]), và [[vùng Rượu vang]] (về [[rượu vang]]).

== Chính phủ ==
{{Chính|Chính phủ California|Cơ quan lập pháp bang California}}

Giống chính phủ liên bang Hoa Kỳ, California có chính phủ kiểu [[cộng hòa]], với ba [[Tam quyền phân lập|nhánh chính phủ]]: [[quyền hành pháp|hành pháp]] gồm [[Thống đốc California]] và các quan chức được bầu riêng rẽ; [[Nghị viện California]] gồm [[Hội đồng bang California|Hạ viện]] và [[Thượng viện bang California|Thượng viện]]; và [[tư pháp]] có [[Tòa án Tối cao California]] và các tòa cấp dưới. Tiểu bang cũng để cử tri tham gia vào quá trình chính phủ qua [[kiến nghị]], [[trưng cầu dân ý]], [[bãi miễn]], và [[phê chuẩn]].

== Giáo dục ==
{{Chính|Giáo dục California}}

[[Tập tin:Berkeley glade afternoon.jpg|nhỏ|phải|250px|Memorial Glade ở trung tâm trường Đại học California tại Berkeley (''Cal [Berkeley]'')]]

Do một tu chính án của hiến pháp tiểu bang, California phải chi phí 40% của thu nhập tiểu bang cho hệ thống trường công. California là tiểu bang duy nhất có điều khoản như vậy.

Các [[trường tiểu học|trường tiểu học công lập]] có chất lượng khác nhau tùy theo trường. Chất lượng của các trường địa phương phần lớn tùy theo tiền thuế ở vùng đấy và cỡ của ban phụ trách các trường. Ở một số vùng, chi phí quản lý tốn một phần lớn của tiền đã dùng cho giáo dục. Ở những vùng nghèo, tỷ lệ người biết đọc viết có thể ít hơn 70% dân cư.

Hệ thống [[trường trung học|trường trung học công lập]] dạy những lớp tùy chọn về nghề nghiệp, ngôn ngữ, và khoa học nhân văn có cấp riêng cho những học sinh giỏi, sinh viên tương lai, và học sinh công nghiệp. Họ nhận học sinh bắt đầu từ khoảng 14–18 tuổi, và chính phủ ngừng đòi hỏi người phải đi học khi đến 16 tuổi. Ở nhiều khu vực trường học, những trường trung học cơ sở có lớp tùy chọn với chương trình tập trung vào cách học, người 11–13 tuổi đi những trường học này. Những trường tiểu học chỉ dạy về cách học, lịch sử, và xã hội, và có [[trường mẫu giáo]] tùy chọn nửa ngày bắt đầu từ 5 tuổi. Chính phủ đòi hỏi trẻ em phải đến trường từ 6 tuổi.

Hệ thống các [[viện đại học]] nghiên cứu chính của tiểu bang là '''hệ thống [[Đại học California|Viện Đại học California]] (UC)''', có nhiều nhà nghiên cứu đã đoạt [[giải Nobel]] hơn bất cứ cơ sở nào trên thế giới và được coi như một trong những hệ thống [[viện đại học]] công lập hàng đầu của Hoa Kỳ. Hệ thống UC có mục đích nhận 12,5% của những học sinh cao điểm nhất và thực hiện nghiên cứu sau đại học. 
UC hiện có 10 viện đại học thành viên và 1 trường luật liên kết ở San Francisco: 
* [[Đại học California tại Berkeley|UC-Berkeley]]
* [[Đại học California tại San Francisco|UC-San Francisco]] chỉ đào tạo những sinh viên sau đại học ngành y
* [[Đại học California tại Los Angeles|UC-Los Angeles]]
* [[Đại học California tại San Diego|UC-San Diego]]
* [[Đại học California tại Davis|UC-Davis]]
* [[Đại học California tại Santa Cruz|UC-Santa Cruz]]
* [[Đại học California tại Santa Barbara|UC-Santa Barbara]]
* [[Đại học California tại Irvine|UC-Irvine]]
* [[Đại học California tại Riverside|UC-Riverside]]
* [[Đại học California tại Merced|UC-Merced]]
* [[Trường Đại học Luật Hastings]] (Hastings College of Law) liên kết với UC, tồn tại độc lập và không bị kiểm soát bởi UC
UC cũng quản lý một số phòng thí nghiệm liên bang cho [[Bộ Năng lượng Hoa Kỳ]]: 
* [[Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Berkeley]] (Berkeley, California) do UC trực tiếp quản lý và điều hành, tiến hành nghiên cứu chưa được phân loại trên nhiều lĩnh vực khoa học với những nỗ lực chính tập trung vào nghiên cứu cơ bản về vũ trụ, sinh học định lượng, khoa học nano, hệ thống năng lượng mới và giải pháp môi trường và sử dụng điện toán tích hợp làm công cụ khám phá.
* [[Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Livermore]] (Livermore, California) UC quản lý và vận hành thông qua một công ty trách nhiệm hữu hạn tư nhân riêng biệt và là đối tác hạn chế, sử dụng khoa học và công nghệ tiên tiến để đảm bảo rằng vũ khí hạt nhân của Mỹ vẫn đáng tin cậy. Tại đây cũng có các chương trình nghiên cứu lớn về mô hình siêu máy tính và dự đoán, năng lượng và môi trường, sinh học và công nghệ sinh học, khoa học cơ bản và công nghệ ứng dụng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và an ninh nội địa. Đây cũng là nơi có những siêu máy tính mạnh nhất thế giới.
* [[Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos]] ([[Los Alamos, New Mexico]]) UC quản lý và vận hành thông qua một công ty trách nhiệm hữu hạn tư nhân riêng biệt và là đối tác hạn chế, tập trung hầu hết các công việc của mình vào việc đảm bảo độ tin cậy của vũ khí hạt nhân Mỹ. Các công việc khác tại đây liên quan đến các chương trình nghiên cứu nhằm ngăn chặn sự lây lan của vũ khí hủy diệt hàng loạt và an ninh quốc gia Hoa Kỳ, như bảo vệ Hoa Kỳ khỏi cuộc tấn công khủng bố.

[[Tập tin:RHall.JPG|nhỏ|phải|250px|UC-Los Angeles (UCLA)]]

'''Hệ thống [[Đại học Tiểu bang California|Viện Đại học California State]] (CSU)''' cũng được coi như một trong những hệ thống trường học ưu việt trên thế giới. Hệ thống CSU bao gồm 23 [[viện đại học]]:

* [[Đại học Tiểu bang Humboldt]]
* [[Đại học Tiểu bang Chico]]
* [[Đại học Tiểu bang Sonoma]]
* [[Đại học Tiểu bang Sacramento]]
* [[Đại học Tiểu bang San Francisco]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Vịnh Đông]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Bakersfield]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Quần đảo Eo biển]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Dominguez Hills]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Fresno]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Fullerton]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Long Beach]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Los Angeles]]
* [[Học viện Hàng hải California]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Vịnh Monterey]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Northridge]]
* [[Đại học Bách khoa Tiểu bang California tại Pomona]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại San Bernardino]]
* [[Đại học Tiểu bang San Diego]]
* [[Đại học Tiểu bang San Jose]]
* [[Đại học Bách khoa Tiểu bang California tại San Luis Obispo]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại San Marcos]]
* [[Đại học Tiểu bang California tại Stanislaus]]

[[Tập tin:Stanford University campus from above.jpg|nhỏ|phải|250px|Sân chính (''Main Quad'') của Viện Đại học Stanford và vùng chung quanh]]

Với hơn 400.000 sinh viên, hệ thống CSU là hệ thống viện đại học lớn nhất của Hoa Kỳ. Nó có mục đích nhận phần ba học sinh trung học phổ thông cao điểm nhất. Các viện đại học thuộc hệ thống CSU phần nhiều dành cho sinh viên đại học, nhưng nhiều trường lớn trong hệ thống, như là [[Đại học Tiểu bang California tại Long Beach|CSU-Long Beach]], [[Đại học Tiểu bang California tại Fresno|CSU-Fresno]], [[Đại học Tiểu bang San Diego|San Diego State University]], và [[Đại học Tiểu bang San Jose|San Jose State University]], đang quan tâm thêm về nghiên cứu, nhất là về những ngành khoa học ứng dụng. CSU sắp làm trái với một phần của Sơ đồ Kerr năm 1960 vào năm 2007 khi họ bắt đầu phong học vị tiến sĩ (Ph.D.) về giáo dục. Cán bộ Thư viện Tiểu bang Kevin Star và các người khác đã nói rằng thay đổi nhỏ này là bước đầu tiên để cải tổ hệ thống đại học ở California.

'''Hệ thống Trường Đại học Cộng đồng California (California Community Colleges System - CCCS)''' cung cấp những lớp "giáo dục tổng quát", có thể chuyển đơn vị lớp học qua những hệ thống CSU và UC, và cũng cung cấp chương trình dạy nghề, dạy lớp thấp, và học tiếp. Các trường này cấp giấy chứng nhận và bằng cao đẳng (associate's degree). Nó bao gồm 109 trường đại học được tổ chức thành 72 khu vực, dạy hơn 2,9 triệu sinh viên.

[[Tập tin:USC Bovard Auditorium.jpg|nhỏ|phải|250px|Viện Đại học Nam California (USC)]]

Những viện đại học [[tư thục]] có tiếng bao gồm: 
* [[Đại học Stanford|Viện Đại học Stanford]]
* [[Đại học Nam California|Viện Đại học Nam California]] (USC)
* [[Đại học Santa Clara|Viện Đại học Santa Clara]] (SCU)
* [[Đại học Claremont|Viện Đại học Claremont]]
* [[Viện Công nghệ California]] (Caltech). Caltech cũng quản lý [[Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực]] cho [[NASA]].

California có thêm hàng trăm trường và viện đại học tư thục, bao gồm nhiều học viện tôn giáo và học viện chuyên biệt. Bởi vậy California có nhiều cơ hội đặc biệt về giải trí và giáo dục cho dân cư. Cho thí dụ, miền nam California, một trong những vùng đông đại học nhất trên thế giới, có rất nhiều người hát giỏi mà thi trong đại hội ca đoàn lớn. Gần Los Angeles có nhiều học viện nghệ thuật và điện ảnh, bao gồm [[California Institute of the Arts|Học viện Nghệ thuật California]] (CalArts).

==Chú thích==
{{tham khảo|30em}}

==Tham khảo==
{{thể loại Commons|California}}
{{Wikibooks-en|Category:Californian recipes|Món ăn California}}
{{Wikisource-en|California Constitution|Hiến pháp California}}
* [http://www.ca.gov/ Welcome to California]&nbsp;– Chính phủ California (tiếng Anh)
* [http://countingcalifornia.cdlib.org/ Counting California]&nbsp;– Thư viện [[Đại học California]] (tiếng Anh)

{{California}}
{{Hoa Kỳ}}
{{Thời gian tổ chức|thành lập=1850}}
{{các chủ đề|Hoa Kỳ}}

[[Thể loại:California| ]]
[[Thể loại:Tiểu bang Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Tây Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Khởi đầu năm 1850 ở Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Cựu thuộc địa Tây Ban Nha]]