Xem mã nguồn của Sự kiện trục xuất người Tatar Krym

{{infobox civilian attack
| title = Sự kiện trục xuất người Tatar Krym
| partof = [[Dịch chuyển dân cư ở Liên bang Xô viết|Buộc chuyển dân số ở Liên Xô]] trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]]
| image = Deportation of the Crimean Tatars montage.jpg
| image_size = 
| caption = Trái sang phải, từ trên xuống dưới: Đài tưởng niệm trục xuất ở Eupatoria; lễ thắp nến ở Kiev; cuộc biểu tình tưởng niệm trong công viên Taras Shevchenko; cattlecar tương tự như loại được sử dụng trong trục xuất; bản đồ so sánh nhân khẩu học của Crimea năm 1939 và 2001.
| location = [[Bán đảo Krym]]
| target = [[Người Tatar Krym]]
| date = 18–20 tháng 5 năm 1944
| fatalities = '''Một số ước tính'''<br>a) 34,000<ref name="buckley207"/><br>b) 40,000–44,000{{sfn|Williams|2015|p=109}} <br> c) 42,000{{sfn|Rywkin|1994|p=67}} <br> d) 45,000{{sfn|Ukrainian Congress Committee of America|2004|pp=43–44}}<br> (từ 18% đến 27% tổng dân số của họ, tương đương khoảng 46%, theo Phong trào Quốc gia của Crimean Tatars)
| type = [[Chuyển dân số|Buộc chuyển dân số]], [[Thanh lọc sắc tộc]]
| perps = [[NKVD]]
}}
'''Trục xuất người Tatar Krym''' ([[Tiếng Tatar Krym]]: ''Qırımtatar sürgünligi''; [[Tiếng Nga]]: ''Депортация крымских татар''; [[tiếng Ukraina]]: ''Депортація кримських татар'') là một trong những chiến dịch thanh trừng sắc tộc vào năm 1944 ở [[Liên Xô]] khi có tới gần 200.000 người [[Người Tatar Krym]] bị trục xuất một cách tàn bạo khỏi [[Bán đảo Krym]] vào năm 1944. Hoạt động này được tiến hành do [[Lavrentiy Pavlovich Beriya]]-người đứng đầu lực lượng an ninh và [[cảnh sát mật]] Xô viết dưới sự chỉ đạo của [[Iosif Vissarionovich Stalin]]. Trong ba ngày, trùm mật vụ Beriya và [[Bộ Dân ủy Nội vụ]] đã sử dụng các đoàn tàu chở gia súc để chuyên chở phụ nữ, trẻ em, người già, kể cả những lãnh đạo cộng sản và binh lính Xô viết, tới nước [[Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Uzbekistan]] cách hàng trăm nghìn km. Họ là một trong số 10 sắc tộc nằm trong chính sách thanh lọc của Stalin.

Chiến dịch trục xuất tàn bạo này có nguyên cớ từ việc chính quyền nghi ngờ người Tatar Krym cộng tác với [[Đức Quốc xã]], mặc dù có khả năng khác là nó liên quan tới [[khủng hoảng eo biển Thổ Nhĩ Kỳ]] khi Liên Xô đòi đi qua eo biển [[Dardanéllia]] và giành lấy lãnh thổ [[Thổ Nhĩ Kỳ]] nơi mà người Tatar có liên kết gắn bó về văn hóa. Người Nga coi người Tatar Krym là những kẻ phản bội, nhưng đến nay vẫn bị cộng đồng này bác bỏ với lý do có ngụy tạo bằng chứng. Bản thân phát xít Đức dù coi người Tatar Krym rất tiêu cực nhưng trước sự tiến quân của Liên Xô đã thay đổi chính sách để lấy lòng cộng đồng này khi cho người Tatar Krym gia nhập các lực lượng [[Selbstschutz]] để chống quân Nga, mặc dù lực lượng này thường có thói quen thích theo phe mạnh hơn.

Các cộng đồng Hồi giáo cũng được lập ra với quyền tự trị hạn chế ít ỏi. Chính điều này vô tình làm gia tăng nghi ngờ từ Liên Xô mặc dù rất nhiều người Tatar Krym cũng tham gia vào [[Chiến dịch Berlin (1945)|Chiến dịch Berlin năm 1945]] và đứng về [[Hồng Quân]]. Các gia đình của những Hiệp hội Hồi giáo này được người Nga cho di tản, song yêu cầu trừng phạt họ cũng lên cao bấy giờ.

Gần 8.000 người Tatar đã chết trên đường đi, trong khi hàng chục nghìn người khác cũng mất mạng theo thời gian do sự khắc nghiệt ở khu vực xứ người, bỏ lại tới 80.000 nhà dân và 360.000 hecta đất. Stalin tìm mọi cách để tận diệt di tích và dấu vết của người Tatar đây bằng việc cấm liên hệ lại về nhóm dân tộc này. Năm 1956, [[Nikita Sergeyevich Khrushchyov]] chỉ trích hành động này của Stalin song không làm gì để đưa những người Tatar này trở lại quê hương và họ bị kẹt lại ở [[Trung Á]] cho tới những năm cuối thập niên 1980 khi [[Mikhail Sergeyevich Gorbachyov]] thừa nhận sai lầm trong chính sách [[Perestroika]] và 260.000 người được quay về Krym, chấm dứt 45 năm lưu đày của dân tộc này. Ngày 14 tháng 9 năm 1989, [[Hội đồng Tối cao Krym]] tuyên bố hành động này là hành động tội ác.

Vào năm 2004, những người trở lại đã hình thàng nên 12 phần trăm dân số Krym, nhưng cả nhà chức trách [[Ukraina]] và [[Nga]] (quốc gia kế tục của Liên Xô) đã dửng dưng trong việc giúp đỡ trả những người Tatar này trở lại. Chiến dịch trục xuất này chính là đỉnh điểm cao trào của vết thương không lành của người Tatar Krym, và dần trở thành biểu tượng về các hành động tội ác mà Liên Xô/Nga gây ra trong suốt lịch sử với các dân tộc thiểu số.

==Cội nguồn==
{{main|Lịch sử Krym}}
[[Tập_tin:Black_Sea_with_the_Crimea_highlighted.svg|nhỏ|[[Bán đảo Krym]] hiện lên trên [[Biển Đen]]]]
[[Người Tatar Krym]] đã từng là dân tộc kiêu hùng với một thiết chế của họ là [[Hãn quốc Krym]] từ 1441 tới 1783, khi họ còn là một thế lực và 
được  [[Đế quốc Ottoman]] chống lưng, vì người Thổ vốn người anh em đồng văn hóa với họ. Họ cũng theo [[Hồi giáo]] do [[Ozbeg Khan]] cải đạo.

Vốn là một nhánh của [[Hãn quốc Kim Trướng]], đây là một trong những thực thể lâu dài còn sót lại{{sfn|Spring|2015|p=228}}. Họ luôn xung đột với các nhà nước của [[người Slav]], chủ yếu là [[Đại công quốc Moskva]] và đã nhiều lần đột kích, bắt cóc cũng như buôn bán làm nô lệ với [[người Nga]], [[người Ukraina]], [[người Belarus]] và các dân tộc khác{{sfn|Fisher|2014|p=27}}. Thế nhưng, khi bị [[Đế quốc Nga]] chiếm sau đó, sự lo sợ tâm lý trả thù cũng như chính sách [[Nga hóa]] đã khiến dân tộc này dần bỏ đi và chuyển sang nhà nước Thổ vốn đang ngày một suy yếu. Khoảng 300.000 người đã tới Thổ Nhĩ Kỳ từ 1783 tới 1790{{sfn|Potichnyj|1975|pp=302–319}}.

Cuộc [[chiến tranh Krym]] đã khiến nhiều người Tatar phải bỏ nhà ra đi, khi từ năm 1855 tới 1866, tới 500-900.000 người Tatar đã rời khỏi quê hương. Họ chiếm khoảng 15-23% dân số Krym đương thời, và được chính phủ Nga tận dụng triệt để để tăng cường chính sách "Nga hóa" bằng việc đưa người Nga, người Ukraina, người Ba Lan để đồng hóa mạnh hơn{{sfn|Fisher|1987|pp=356–371}}. Chính vì thế, tới năm 1897, họ chỉ còn lại khoăng 32,1% dân số và trở thành thiểu số (năm 1783, họ chiếm tới 98%) ngay tại mảnh đất từng là quê nhà của họ. Liên Xô tiếp tục chính sách Nga hóa này<ref name="Vardys 101">[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Vardys|Vardys (1971)]], p. 101</ref>.
{| class="wikitable floatright"
|+Số lượng người Tatar ở Krym{{sfn|Drohobycky|1995|p=73}}{{sfn|Tanner|2004|p=22}}
! scope="col" |Năm
!Tổng số
!Phần trăm
|-
! scope="col" |1783
!500,000
!98%
|-
! scope="col" |1897
!186,212
!34.1%
|-
! scope="col" |1939
!218,879
!19.4%
|-
! scope="col" |1959
!—
!—
|-
! scope="col" |1979
!5,422
!0.3%
|-
! scope="col" |1989
!38,365
!1.6%
|}

Sau cuộc [[Cách mạng Tháng Mười]] Nga năm 1917, vùng Krym được trao quyền tự trị{{sfn|Smele|2015|p=302}} nhưng sau đó phải chứng kiến nạn đói vì chính sách [[tập thể hóa]] của Liên Xô khiến hơn 100.000 người chết đói{{sfn|Olson|Pappas|Pappas|1994|p=185}}. Theo một thống kê, nó chiếm tới 3/4 nạn nhân bấy giờ{{sfn|Smele|2015|p=302}}. Sự hà khắc lên đến đỉnh điểm khi Iosif Stalin tiến hành các chiến dịch thanh trừng dẫn tới cái chết của hơn 5 triệu người Liên Xô bấy giờ từ 1927 tới 1938{{sfn|Rosefielde|1997|pp=321–331}}. Năm 1940, tại [[Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Krym]] có khoảng hơn 1 triệu người. Gần 220.000 người bấy giờ là người Tatar{{sfn|Parrish|1996|p=104}}.

[[Đức Quốc xã]] mở [[Chiến dịch Barbarossa]] năm 1941 và chiếm lấy phần lãnh thổ miền Tây Liên Xô đương thời. Có lẽ chính điều này là mấu chốt dẫn đến hành động trục xuất quy mô lớn, với mức độ trừng phạt tàn bạo do nghi ngờ cộng đồng này đã hợp tác với Đức<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Banerji|Banerji, ngày 23 tháng 10 năm 2012]]</ref>. Luận điểm này cho đến nay vẫn được sử dụng nhiều bởi những nhà dân tộc chủ nghĩa cực đoan Nga cũng như truyền thông Nga, song bị người Tatar Krym kịch liệt bác bỏ<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 374–375</ref>. Cùng lúc đó, khoảng 20.000 người Tatar Krym gia nhập [[Hồng Quân]] [[chống phát xít]] và nhiều người bị cầm tù sau khi quân Romania và Đức cùng nhau [[Chiến dịch Krym-Sevastopol (1941-1942)|chiếm Krym]]. Ban đầu, phe phát xít muốn diệt tận gốc những người này, nhưng trước sự phản công dữ dội của Liên Xô về sau, Đức buộc phải thay đổi chính sách và tuyển những [[tù binh]] Xô viết; đồng thời trao quyền tự trị cho những Hội đồng Hồi giáo<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 376</ref> mặc dù phần lớn chỉ mang tính biểu tượng{{sfn|Fisher|2014|p=157}}.

Những người Tatar khác được điều chuyển tới các lữ đoàn cảnh sát [[Schutzmannschaft]] và [[Selbstschutz]] để bảo vệ những khu làng của người Tatar Krym khỏi Hồng quân mặc dầu những lực lượng này có khuynh hướng theo bên nào mạnh hơn<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 379</ref>. Theo ghi chép của Đức và người Tatar Krym, có tới 15-20.000 người trong quân đoàn kiểu này{{sfn|Fisher|2014|p=155}}. Các [[hiwi]] phần đông liên quan tới các cộng đồng Hồi giáo này được điều chuyển khỏi Liên Xô, Hungary, Romania tới Đức lập nên Lữ đoàn Đông Thổ, và được Liên Xô thừa nhận, cho rằng họ không phản bội Liên Xô quá mức. Song theo đà rút lui của Đức, những tiếng nói đòi trừng phạt người Tatar gia tăng trong khi việc [[Mustafa Edige Kirimal]] lập Hội đồng Hồi giáo ở [[Berlin]] với hỗ trợ từ người Thổ Nhĩ Kỳ và sự liên hệ với nước Thổ càng làm gia tăng sự nghi ngờ từ Liên Xô<ref name="Williams 382">[[#Williams|Williams (2001)]], pp. 382–384</ref>.

Thế nhưng không phải tất cả đều liên kết với phát xít Đức. [[Ahmet Özenbaşlı]] chống lại phát xít và ngầm cộng tác với Liên Xô{{sfn|Fisher|2014|p=157}}. Nhiều người Tatar Krym khác cũng tham gia vào các lữ đoàn như Tarhanov chiến đấu tới năm 1942{{sfn|Fisher|2014|p=160}} và thậm chí có không ít người Tatar Krym cũng tham gia đánh Berlin năm 1945. Tuy vậy, nó không làm tan đi sự nghi ngờ của người Nga<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 384</ref>, khi bản thân Stalin vừa muốn kiểm soát eo biển Dardanellia, kiểm soát Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia vốn chung nguồn gốc với người Tatar Krym, càng khiến cộng đồng này bị người Nga gán cho lý do bất trung{{sfn|Skutsch|2013|p=1188}}.

Phát xít Đức cũng không mấy tốt đẹp hơn. Khoảng 130.000 người đã chết ở Krym{{sfn|Fisher|2014|p=156}}. Phát xít Đức áp đặt chế độ hà khắc, phá hủy tới 70% làng mạc của người Tatar và buộc họ lao động tại các binh đoàn lao công ''[[Ostarbeiter]]'' của các [[Gestapo]] vốn như các trại lao tù, khiến người Tatar Krym gần như căm thù Đức<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 381</ref>. Đức Quốc xã coi dân tộc này cũng như một số dân tộc Đông Âu khác là hạ đẳng{{sfn|Fisher|2014|pp=151–152}}. Năm 1944, Liên Xô đánh đuổi Đức sau [[Chiến dịch Krym (1944)|Chiến dịch Krym]]{{sfn|Allworth|1998|p=177}}, song với nhiều người Tatar ở đây, họ lại đang trở nên lo sợ việc người Nga đối xử thế nào, do thù hận lịch sử.

== Trục xuất ==
{{main|Trục xuất của Liên Xô}}
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 100%; background:#c6dbf7; color:black; width:25em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |"Chúng tôi được nói là chúng tôi sẽ bị điều chuyển đi và chỉ có 15 phút để rời đi. Chúng tôi lên các toa tàu – có tới 60 người, nhưng họ không biết đi đâu về đâu. Bị bắn? Bị treo cổ? Nước mắt và sợ hãi xuất hiện khắp nơi."<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Colborne|Colborne, ngày 19 tháng 5 năm 2016]]</ref>
|-
| style="text-align: left;" |— Saiid, người bị trục xuất cùng gia đình từ [[Yevpatoria]] khi mới 10 tuổi
|}

Do đã có dính líu tới việc [[cộng tác với phe Trục trong Chiến tranh thế giới thứ II]], một loạt các hành động trừng phạt tàn bạo được danh cho 10 nhóm sắc tộc, trong đó có người Tatar Krym. Họ đều bị trục xuất tới [[Siberia]] và [[Trung Á]]{{sfn|Human Rights Watch|1991|p=3}}.

Vào ngày 10 tháng 5 năm 1944, [[Lavrentiy Beria]] nói với Stalin rằng cần phải đưa nhóm người này đi thật xa khỏi biên giới với lý do "có âm mưu phản loạn"{{sfn|Knight|1995|p=127}}, bất chấp có tới hơn 25.000 người Tatar Krym tham chiến cho Liên Xô<ref name="buckley209">[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Buckley|Buckley, Ruble & Hoffman (2008)]], p. 209</ref> so với chỉ 15-20.000 người theo Đức{{sfn|Fisher|2014|p=155}}<ref name="Williams 3822" />. Bản thân có tới 8 người thuộc sắc tộc này được trao danh hiệu [[Anh hùng dân tộc Liên Xô]]{{sfn|Skutsch|2013|p=1188}}. Nó cũng gần như chối bỏ luôn thực tế là những phần tử thân phát xít đã theo Đức chạy trốn bởi ép buộc và các sĩ quan Nga cũng thừa nhận rằng không phải tất cả đều phản Liên Xô. Trớ trêu thay, [[Người Tatar|người Tatar Volga]], vốn có quan hệ xa với người Tatar Krym, thậm chí còn có nhiều phần tử theo phát xít (35-40.000), họ lại không bị trừng phạt{{sfn|Fisher|2014|p=155}}. Các sắc dân khác cũng thuộc về những người bị nghi là có cộng tác với [[phe Trục]] cũng bị trục xuất, bất chấp việc người Nga và người Do Thái cho rằng họ bị ép tòng quân<ref name="Williams 3823">[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], pp. 382–384</ref>. Những người kháng lệnh đều bị giết<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Pohl|Pohl (1999)]], p. 115</ref>. 
[[Tập_tin:Uzbekistan_in_its_region.svg|trái|nhỏ|Uzbekistan, đích đến của chiến dịch trục xuất.]]
Chính thức thì đã không còn người Tatar Krym nào ở lại bán đảo, ở mọi cấp bậc. Điều này được cho là đã làm tổn thương rất lớn tới tinh thần người Tatar Krym vì những hành động ép buộc và cưỡng bức di cư một cách tàn bạo và tột cùng đáy lòng này{{sfn|Studies on the Soviet Union|1970|p=87}}. Trong khi đó, tại Uzbekistan, những [[người Uzbek]] không thể hiện đồng cảm với người anh em cùng nguồn gốc Thổ tộc này do họ bị cáo buộc là "cộng tác viên của phát xít", và thậm chí người Tatar còn bị ném đá{{sfn|Stronski|2010|pp=132–133}} và tấn công. Nhiều hành vi bạo lực chống người Tatar Krym xảy ra ở Uzbekistan bởi người Uzbek "không muốn coi mình là một phần của đám phát xít"{{sfn|Stronski|2010|pp=132–133}}. 
[[Tập_tin:Lavrenty_Beria.jpg|phải|nhỏ|Lavrentiy Beria, trùm lực lượng NKVD]]

Trong khi đó, truyền thông Xô viết lại cho rằng họ đã "tự nguyện tới Trung Á"<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Williams|Williams (2001)]], p. 401</ref>, và để che giấu sự thật, lãnh đạo Liên Xô đã cấm tất cả mọi thông tin liên quan tới dân tộc này{{sfn|Magocsi|2010|p=690}}. Những cái tên từng đại diện cho làng mạc, văn hóa Krym Tatar xưa hoàn toàn bị thay đổi sang tên Nga và người Nga, Ukraina, Slav khác,... dần được thế vào trong khi các nghĩa trang Hồi giáo bị phá hủy hoặc bị chuyển đổi cho dân sự. Thậm chí trước năm 1989, việc công khai nguồn gốc Tatar Krym cũng bị cấm và chỉ cho đến năm 1989, nó mới được dỡ bỏ<ref>[[#Buckley|Buckley, Ruble & Hoffman (2008)]], p. 238</ref>.

== Hậu quả ==
[[Tập tin:2016_Memorial_day_of_Deportation_of_the_Crimean_Tatars_in_Kyiv_15.jpg|right|thumb|upright=2.0|Lễ cầu siêu cho những nạn nhân bị trục xuất khỏi Krym ở [[Kiev]], 2016]]
[[Tập tin:Deportation of the Crimean Tatars en.svg|nhỏ]]
Đây được coi như là một trong những thảm kịch lớn nhất trong lịch sử nhân loại và với cộng đồng thiểu số người Tatar Krym. Tính chất tàn bạo, phi nghĩa và đầy tính hận thù dân tộc, dấy lên từ hàng thế kỷ trước bởi tư tưởng xét lại của những người theo chủ nghĩa [[chủ nghĩa xét lại Nga|Đại Nga]] khiến cho nhiều người coi hành động này của Liên Xô chính là biểu tượng tội ác mà các nhà nước Nga trong lịch sử đã tìm cách để tận diệt triệt để.

Quan điểm này được sử gia [[Walter Kolarz]] khẳng định là bằng chứng điển hình của chủ nghĩa bành trướng Nga từ năm 1783{{sfn|Potichnyj|1975|pp=302–319}}. Gregory Dufaud coi các lời cáo buộc của Liên Xô chỉ là sự ngụy biện cho tham vọng đánh chiếm [[Biển Đen]] và loại bỏ nguy cơ nổi dậy ở Krym về sau{{sfn|Dufaud|2007|pp=151–162}}. Giáo sư [[Brian Glyn Williams]] coi việc trục xuất [[người Meskheti gốc Thổ]] còn chưa tới mức này mà có lẽ do chính sách của Liên Xô nhiều hơn là vấn đề chủng tộc<ref>[[#Williams2002|Williams (2002)]], p. 386</ref>.

Một số người cho rằng hành động trục xuất này dù tàn bạo, song Liên Xô lại không đi theo chính sách bài xích chủng tộc mà có lẽ theo ý đồ chính trị riêng, và được Giáo sư Francine Hirsch chia sẻ{{sfn|Hirsch|2002|pp=30–43}}, trong khi Alexander Statiev coi đó là do sự tổ chức và kế hoạch yếu kém của Liên Xô nhiều hơn là sắc tộc{{sfn|Statiev|2010|pp=243–264}}.

Trong khi đó, các nhóm khác thì coi đó là diệt chủng thực tế và yêu cầu Nga, nước kế thừa Liên Xô, phải bồi thường cho những bị hại. Từ ngày 12 tháng 12 năm 2015, ngày tưởng niệm diệt chủng Krym được tổ chức ở Ukraina<ref>[[#Radio Free Europe|Radio Free Europe, ngày 21 tháng 1 năm 2016]]</ref>. Nó được chia sẻ bởi những người bất đồng chính kiến Liên Xô cũ cũng như đối lập với Putin ngày nay.

== Trong văn hóa==
[[Tập_tin:ESC2016_winner's_press_conference_01.jpg|phải|nhỏ|[[Jamala]] dành tặng bài hát [[1944 (bài hát)|1944]] cho những người Tatar Krym bị trục xuất]]
Năm 2013, Ukraina cho ra mắt phim song ngữ tiếng Nga-Tatar Krym [[Haytarma]], kể về những người lính Tatar Krym trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai]] và cộng đồng người Tatar ở đây đi kèm với số phận bị trục xuất về sau bởi Liên Xô<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#Grytsenko|Grytsenko, ngày 8 tháng 7 năm 2013]]</ref>. Câu chuyện kể qua cái nhìn của [[Amet-khan Sultan]], một người hùng Liên Xô gốc Tatar Krym. Năm 2016, trong cuộc thi [[Eurovision Song Contest 2016|Eurovision Song Contest]], nữ ca sĩ [[Jamala]] đã xuất sắc về nhất khi hát bài hát [[1944 (bài hát)|1944]] trước mặt giám khảo. Là người gốc Tatar Krym, cô đã dành tặng bài hát này cho người cụ quá cố Nazylkhan cùng với những người Tatar khác vốn cũng là nạn nhân bị trục xuất tàn nhẫn bởi người Nga<ref>[[Sự trục xuất người Tatar Krym#John|John, ngày 13 tháng 5 năm 2016]]</ref>.

==Chú thích==
{{tham khảo}}

==Tài liệu==
;Sách
{{Refbegin|2|colwidth=40em|indent=y}}
: {{chú thích sách|last=Allworth|year=1998|title=The Tatars of Crimea: Return to the Homeland: Studies and Documents|first=Edward|publisher=[[Duke University Press]] |location=Durham|isbn=9780822319948 |oclc=610947243|lccn=97019110}}
: {{chú thích sách|last=Bazhan|first=Oleg|year=2015|editor-last1=McDermott|editor-first1=Kevin|editor-last2=Stibbe|editor-first2=Matthew |title=De-Stalinising Eastern Europe: The Rehabilitation of Stalin's Victims after 1953|chapter=The Rehabilitation of Stalin's Victims in Ukraine, 1953–1964: A Socio-Legal Perspective|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|location=Basingstoke|oclc=913832228|isbn=9781137368928}}
: {{chú thích sách|ref=Buckley|title=Migration, Homeland, and Belonging in Eurasia|url=https://archive.org/details/migrationhomelan0000unse|first1=Cynthia J.|last1= Buckley|first2= Blair A. |last2=Ruble|first3= Erin Trouth|last3= Hofmann|location=Washington, D.C.|publisher=[[Woodrow Wilson Center Press]]|year= 2008|isbn=9780801890758|oclc=474260740| lccn=2008015571}}
: {{chú thích sách |title=The Deportation of Peoples in the Soviet Union | last=Bugay| first=Nikolay |authorlink=Nikolay Bugay | year=1996 | publisher=[[Nova Publishers]] | isbn=9781560723714 |oclc=36402865 |location=New York City}}
: {{chú thích sách|last=Dadabaev|first=Timur| title=Identity and Memory in Post-Soviet Central Asia: Uzbekistan's Soviet Past|publisher=[[Routledge]]|year=2015|location=[[Milton Park]]|isbn=9781317567356|lccn=2015007994}}
: {{chú thích sách|last=Drohobycky|title=Crimea: Dynamics, Challenges and Prospects|first=Maria|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|year= 1995|isbn=9780847680672|oclc=924871281| lccn=95012637|location=Lanham}}
: {{chú thích sách|last=Fisher|title=Crimean Tatars|first=Alan W.|location=Stanford, California|publisher=Hoover Press|year= 2014|isbn= 9780817966638|oclc=946788279 |lccn=76041085}}
: {{chú thích sách|last1=Garrard|last2=Healicon|year=1993|title=World War 2 and the Soviet People: Selected Papers from the Fourth World Congress for Soviet and East European Studies|first1=John|first2= Alison|location=New York City|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|isbn= 9781349227969|oclc=30408834 |lccn=92010827 }}
: {{chú thích sách|last=Kamenetsky|first=Ihor|year=1977|title=Nationalism and Human Rights: Processes of Modernization in the USSR|url=https://archive.org/details/isbn_0872871436|isbn=9780872871434 |lccn=77001257|publisher=Association for the Study of the Nationalities (USSR and East Europe) Incorporated|location=[[Littleton, Colorado]]}}
: {{chú thích sách|last=Knight|year=1995|first=Amy |authorlink=Amy Knight |title=Beria: Stalin's First Lieutenant|url=https://archive.org/details/beriastalinsfirs0000amyw|publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=9780691010939 |lccn=93003937| location=Princeton, N.J.}}
: {{chú thích sách|last=Kucherenko| title=Soviet Street Children and the Second World War: Welfare and Social Control under Stalin| first=Olga|publisher=[[Bloomsbury Publishing]] |year= 2016|isbn=9781474213448 |location=London |lccn=2015043330}}
: {{chú thích sách|last=Lee| first=Jongsoo James| year=2006| title=The Partition of Korea After World War II: A Global History| publisher=Springer|isbn=	9781403983015|lccn=2005054895|location=New York City}}
: {{chú thích sách|last=Levene |first=Mark| year=2013| title=The crisis of genocide: Annihilation: Volume II: The European Rimlands 1939-1953| publisher=[[OUP Oxford]] |location=New York City| isbn=9780191505553 | lccn=2013942047}}
: {{chú thích sách|last=Magocsi|first=Paul R.|authorlink=Paul Robert Magocsi|title=A History of Ukraine: The Land and Its Peoples |publisher=[[University of Toronto Press]]|year=2010|isbn=9781442610217 |oclc=899979979 |lccn=96020027|location=Toronto}}
: {{chú thích sách|last=Merridale|year=2007|title=Ivan's War: Life and Death in the Red Army, 1939-1945| first=Catherine |publisher=[[Henry Holt and Company]]| isbn=9780571265909|lccn=2005050457|location=New York City}}
: {{chú thích sách|last=Moss|title=An Age of Progress?: Clashing Twentieth-Century Global Forces|url=https://archive.org/details/ageofprogresscla0000moss|first=Walter G. |publisher=[[Anthem Press]]|year= 2008|isbn=9780857286222 |lccn=2007042449 |oclc=889947280|location=London }}
: {{chú thích sách|last1=Olson|title=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|url=https://archive.org/details/ethnohistoricald0000unse|first1=James Stuart |first2=Lee Brigance |last2=Pappas|first3= Nicholas Charles |last3=Pappas|publisher=Greenwood Publishing Group|year= 1994 |location=Westport, Conn.|oclc=27431039|isbn= 9780313274978 }}
: {{chú thích sách|last=Parrish|authorlink=Michael Parrish|year=1996|title=The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953|url=https://archive.org/details/lesserterrorsovi0000parr| first=Michael |publisher=Greenwood Publishing Group|oclc=473448547|isbn= 9780275951139 |location=Westport, Conn.}}
: {{chú thích sách |last=Pohl |first=J. Otto |title= Ethnic Cleansing in the Ussr, 1937-1949| year=1999 |publisher=Greenwood Publishing Group |location=Westport |isbn=9780313309212|oclc=185706053| lccn=98046822| ref=Pohl}}
: {{chú thích sách |last= Polian |first= Pavel |authorlink= Pavel Polian |year= 2004|title= [[Against Their Will (book)|Against Their Will: The History and Geography of Forced Migrations in the USSR]] |location= Budapest; New York City |publisher= [[Central European University Press]] |isbn= 9789639241688 |lccn=2003019544 }}
: {{chú thích sách|last=Reid|year=2015|title=Borderland: A Journey Through the History of Ukraine |first=Anna |url=https://books.google.com/books?id=nl7XBAAAQBAJ&pg=PT204 |publisher=[[Hachette (publisher)|Hachette]], UK|isbn=9781780229287 |lccn=2015938031|location=New York City}}
: {{chú thích sách|last1=Requejo|last2=Nagel|first1=Ferran|first2=Klaus-Jürgen|year=2016|title=Federalism Beyond Federations: Asymmetry and Processes of Resymmetrisation in Europe|edition=repeated|publisher=Routledge|isbn=9781317136125|lccn=2010033623|oclc=751970998|location=[[Surrey, England]]}}
: {{chú thích sách|last1=Sandole|last2=Byrne|last3=Sandole-Staroste|last4=Senehi|title=Handbook of Conflict Analysis and Resolution|first1=Dennis J.D.|first2=Sean |first3=Ingrid |first4=Jessica |location=London |publisher=[[Routledge]]|year= 2008|oclc=907001072|isbn=9781134079636 |lccn=2008003476 }}
: {{chú thích sách|last= Skutsch|first=Carl|url=https://books.google.com/books?id=yXYKAgAAQBAJ&pg=PA1188|title=Encyclopedia of the World's Minorities|publisher=Routledge|year=2013|location=New York|oclc=863823479|isbn=9781135193881}}
: {{chú thích sách|last=Smele|first=Jonathan D.|year=2015|title=Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926|publisher=Rowman & Littlefield |location=Lanham|isbn=9781442252813|oclc=985529980}}
: {{chú thích sách|last=Spring|first=Peter|year=2015|title=Great Walls and Linear Barriers|publisher=[[Pen and Sword Books]]|location=[[Barnsley, South Yorkshire]]|lccn=2015458193|isbn=9781473853843}}
: {{chú thích sách|last=Studies on the Soviet Union|title=Studies on the Soviet Union|year=1970|publisher=Institute for the Study of the USSR| oclc=725829715|location=Munich}}
: {{chú thích sách|last=Stronski|title=Tashkent: Forging a Soviet City, 1930–1966| first=Paul|location=Pittsburgh| publisher=[[University of Pittsburgh Press]] |year= 2010|isbn=9780822973898 | lccn=2010020948 }}
: {{chú thích sách|last1=Syed|first1=Muzaffar Husain|first2=Saud |last2=Akhtar|first3= B.D.|last3= Usmani|title=A Concise History of Islam|publisher=Vij Books India|location=New Delhi|year=2011|isbn= 9789382573470 |oclc=868069299}}
: {{chú thích sách|last=Tanner|title=The Forgotten Minorities of Eastern Europe: The History and Today of Selected Ethnic Groups in Five Countries|first=Arno |location=Helsinki|publisher=East-West Books|year=2004|isbn=9789529168088 |oclc=695557139 |lccn=2008422172 }}
: {{chú thích sách|last1=Tatz|last2=Higgins|authorlink=Colin Tatz| year=2016| title=The Magnitude of Genocide|first1=Colin |first2=Winton|publisher=ABC-CLIO |isbn=9781440831614 |lccn=2015042289 |oclc=930059149|location=Santa Barbara, CA}}
: {{chú thích sách|last=Travis|year=2010| title=Genocide in the Middle East: The Ottoman Empire, Iraq, and Sudan|first=Hannibal |publisher=Carolina Academic Press|location=Durham, N.C.|isbn=9781594604362 |oclc=897959409 |lccn=2009051514 }}
: {{chú thích sách|last1=Tweddell|last2=Kimball|title=Introduction to the Peoples and Cultures of Asia|url=https://archive.org/details/introductiontope0000twed|first1=Colin E.|first2=Linda Amy|publisher=Prentice-Hall|location=Englewood Cliffs, N.J.|year= 1985| isbn=9780134915722 |oclc=609339940| lccn=84017763}}
: {{chú thích sách|last1=Vardy|last2=Tooley|last3=Vardy|title=Ethnic Cleansing in Twentieth-century Europe|url=https://archive.org/details/ethniccleansingi00unse|first1=Steven Béla |first2= T. Hunt |first3= Agnes Huszar |location=New York City|publisher=Social Science Monographs|year=2003| isbn=9780880339957 |oclc=53041747}}
: {{chú thích sách|last=Viola|first=Lynne|year=2007|title=The Unknown Gulag: The Lost World of Stalin's Special Settlements|url=https://archive.org/details/unknowngulaglost0000viol|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=9780195187694|oclc=456302666|lccn=2006051397}}
: {{chú thích sách|last=Weiner|title=Landscaping the Human Garden: Twentieth-century Population Management in a Comparative Framework|first=Amir |publisher=[[Stanford University Press]]|year= 2003|isbn=9780804746304|oclc=50203946| location=[[Stanford, California]]| lccn=2002010784 }}
: {{chú thích sách|last=Wezel|first=Katja |title=Geschichte als Politikum: Lettland und die Aufarbeitung nach der Diktatur|publisher=BWV Verlag|location=Berlin|year= 2016|isbn= 9783830534259 |oclc=951013191}} {{ger}}
: {{chú thích sách|title=The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and the Forging of a Nation |first=Brian Glyn |ref=Williams|last=Williams|authorlink=Brian Glyn Williams| publisher=BRILL|year=2001|oclc=46835306|isbn=9789004121225 |lccn=2001035369 |location=Boston }}
: {{chú thích sách|last=Williams|first=Brian Glyn|title=The Crimean Tatars: From Soviet Genocide to Putin's Conquest |publisher=[[Oxford University Press]]| location=London, New York | lccn=2015033355 |year= 2015|isbn=9780190494728 |oclc=910504522}}
{{refend}}

;Tin tức trực tuyến 
{{Refbegin|colwidth=40em|indent=y}}
:{{chú thích web|last=Banerji|first=Robin|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-19815852|title=Crimea's Tatars: A fragile revival|publisher=[[BBC News]]|date=ngày 23 tháng 10 năm 2012|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=Banerji}}
:{{chú thích web|last=Colborne|date=ngày 19 tháng 5 năm 2016|first=Michael|title=For Crimean Tatars, it is about much more than 1944|url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2016/05/crimean-tatars-1944-160519062014138.html|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|publisher=[[Al Jazeera]]|ref=Colborne}}
:{{chú thích báo|last=Grytsenko|first=Oksana|url=http://www.kyivpost.com/guide/movies/haytarma-the-first-crimean-tatar-movie-is-a-must-see-for-history-enthusiasts-326698.html|title='Haytarma', the first Crimean Tatar movie, is a must-see for history enthusiasts|publisher=[[Kyiv Post]]|date=ngày 8 tháng 7 năm 2013|access-date=ngày 22 tháng 10 năm 2013|ref=Grytsenko}}
:{{chú thích web|last=John|first=Tara|date=ngày 13 tháng 5 năm 2016|publisher=[[Time (magazine)|Time]]|url=http://time.com/4329061/eurovision-jamala-russian-ukraine-crimea/|title=The Dark History Behind Eurovision's Ukraine Entry|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=John}}
:{{chú thích web|last=Kamm|date=ngày 8 tháng 2 năm 1992|first=Henry|title=Chatal Khaya Journal; Crimean Tatars, Exiled by Stalin, Return Home|publisher=New York Times|url=https://www.nytimes.com/1992/02/08/world/chatal-khaya-journal-crimean-tatars-exiled-by-stalin-return-home.html|ref=Kamm}}
: {{chú thích web|last=Lillis|year=2014|first=Joanna|title=Uzbekistan: Long Road to Exile for the Crimean Tatars|url=http://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain?page=search&docid=5489abe44&skip=0&query=Crimean%20tatars%201944|publisher=[[EurasiaNet]]|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017}}
:{{chú thích web|last=Nechepurenko|date=ngày 26 tháng 4 năm 2016|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|first=Ivan|title=Tatar Legislature Is Banned in Crimea|url=https://www.nytimes.com/2016/04/27/world/europe/crimea-tatar-mejlis-ban-russia.html|publisher=[[New York Times]]|ref=Nechepurenko}}
:{{chú thích web|last=O'Neil|first=Lorena|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|date=ngày 1 tháng 8 năm 2014|url=http://www.npr.org/2014/08/28/343854892/telling-crimeas-story-through-childrens-books|publisher=npr.org|title=Telling Crimea's Story Through Children's Books|ref=O'Neil}}
:{{chú thích web|last=Pohl|year=2000|first=J. Otto|title=The Deportation and Fate of the Crimean Tatars|url=http://hlrn.org/img/violation/Crimean_Tatar_Deportations.pdf|format=PDF|publisher=self-published|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017}} 
:{{chú thích web|last=Shabad|date=ngày 11 tháng 3 năm 1984|first=Theodore|title=Crimean Tatar Sentenced to 6th Term of Detention|url=https://www.nytimes.com/1984/03/11/world/crimean-tatar-sentenced-to-6th-term-of-detention.html|publisher=[[New York Times]]|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=Shabad}}
:{{chú thích web| publisher=[[BBC News]]| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3724881.stm| title=Crimean Tatars recall mass exile| date=ngày 18 tháng 5 năm 2004| access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017| ref=BBC News}}
: {{chú thích web|publisher=International Documentary Film Festival Amsterdam|title=A Struggle for Home: The Crimean Tatars|url=https://www.idfa.nl/en/film/accc04af-e0b4-46e3-8948-40508946bd52/a-struggle-for-home-the-crimean-tatars/docs-for-sale|year=2016|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=International Documentary Film Festival Amsterdam|archive-date=2017-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170804174930/https://www.idfa.nl/en/film/accc04af-e0b4-46e3-8948-40508946bd52/a-struggle-for-home-the-crimean-tatars/docs-for-sale|url-status=dead}}
:{{chú thích web|publisher=[[Radio Free Europe]]|title=Ukraine's Parliament Recognizes 1944 'Genocide' Of Crimean Tatars|date=ngày 21 tháng 1 năm 2016|url=http://www.rferl.org/content/ukraine-tatar-deportation-parliament-genocide/27360343.html|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=Radio Free Europe}}
:{{chú thích web|publisher=Reuters|date=ngày 22 tháng 4 năm 2014|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|title=Crimea Tatars say leader banned by Russia from returning|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-tatars-idUSBREA3L0E820140422|ref=Reuters2014}}
:{{chú thích web|publisher=Ukrainian Congress Committee of America|title=The Ukrainian Quarterly, Volumes 60-61|url=https://books.google.com/books?id=ux4jAQAAIAAJ&q=crimean+tatars+property+estimated&dq=crimean+tatars+property+estimated&hl=hr&sa=X&ved=0ahUKEwjfxs3YgPXMAhVGbBoKHfPBCyoQ6AEIRzAG|year=2004|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017}}
:{{chú thích web|publisher=UN News Centre|title=Some 10,000 people in Ukraine now affected by displacement, UN agency says|url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47837&Kw1=crimea&Kw2=tatar&Kw3=#.VlmQONLRbIU|date=ngày 20 tháng 5 năm 2014|access-date=ngày 4 tháng 8 năm 2017|ref=UN News Centre}}
{{refend}}

;Tạp chí chuyên khoa
{{Refbegin|colwidth=40em|indent=y}}
:{{chú thích tạp chí|last=Dufaud|year=2007|title= La déportation des Tatars de Crimée et leur vie en exil (1944-1956): Un ethnocide?|first=Grégory |journal=Vingtième Siècle. Revue d'histoire|volume= 96|issue=1|jstor=20475182 |url=https://www.cairn.info/revue-vingtieme-siecle-revue-d-histoire-2007-4-page-151.htm }} {{fr}}
:{{chú thích tạp chí|last=Finnin|year=2011| title=Forgetting Nothing, Forgetting No One: Boris Chichibabin, Viktor Nekipelov, and the Deportation of the Crimean Tatars|url=https://www.jstor.org/stable/10.5699/modelangrevi.106.4.1091|first=Rory|journal=The Modern Language Review|volume= 106|issue= 4|pages=1091|doi=10.5699/modelangrevi.106.4.1091|jstor=10.5699/modelangrevi.106.4.1091 }}
:{{chú thích tạp chí|last=Fisher|first=Alan W.|volume=35|issue=3|jstor=41047947|title=Emigration of Muslims from the Russian Empire in the Years After the Crimean War|year=1987| journal=Jahrbücher für Geschichte Osteuropas}}
:{{chú thích tạp chí|last=Hirsch|first=Francine|year=2002|journal=Slavic Review|title=Race without the Practice of Racial Politics|url=https://archive.org/details/sim_slavic-review_spring-2002_61_1/page/30|volume=61|issue=1|pages=30|jstor=2696979|doi=10.2307/2696979}}
:{{chú thích tạp chí|last=Potichnyj|title=The Struggle of the Crimean Tatars|journal=Canadian Slavonic Papers|volume= 17|issue= 2–3|pages=302|year= 1975|doi=10.1080/00085006.1975.11091411|first=Peter J.|jstor=40866872}}
: {{chú thích tạp chí|last=Rosefielde|authorlink=Steven Rosefielde|title=Documented homicides and excess deaths: New insights into the scale of killing in the USSR during the 1930s|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0967067X97000111|year=1997|first=Steven |doi=10.1016/S0967-067X(97)00011-1|pmid=12295079|journal=Communist and Post-Communist Studies|volume= 30|issue= 3|pages=321–31}}
:{{chú thích tạp chí|last=Statiev|year=2010|first=Alexandar|journal=Journal of Genocide Research|volume= 11|issue= 2–3 |pages=243|title=Soviet ethnic deportations: intent versus outcome| url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14623520903118961?journalCode=cjgr20#.V6A06NIqrIU|doi=10.1080/14623520903118961}}
:{{chú thích tạp chí|last=Uehling|year=2002|title=Sitting on Suitcases: Ambivalence and Ambiguity in the Migration Intentions of Crimean Tatar Women|first=Greta|journal=Journal of Refugee Studies|url=http://jrs.oxfordjournals.org/content/15/4/388.abstract|volume=15|issue=4|pages=388|doi= 10.1093/jrs/15.4.388}}
:{{chú thích tạp chí|last=Vardys|title=The Case of the Crimean Tartars|url=https://archive.org/details/sim_russian-review_1971-04_30_2/page/101|first=V. Stanley |ref=Vardys|journal=[[The Russian Review]]|volume=30|issue= 2|pages=101|year=1971|doi=10.2307/127890|jstor=127890}}
:{{chú thích tạp chí|last=Weiner|first=Amir|year=2002|title=Nothing but Certainty|url=https://archive.org/details/sim_slavic-review_spring-2002_61_1/page/44| journal=[[Slavic Review]]| volume=61|issue=1 |jstor=2696980|pages=44|doi=10.2307/2696980}}
:{{chú thích tạp chí|last=Williams|ref=Williams2002|first=Brian Glyn|journal=[[Journal of Genocide Research]]|volume= 4|issue= 3|pages=357|year=2002|title=Hidden ethnocide in the Soviet Muslim borderlands: The ethnic cleansing of the Crimean Tatars|doi=10.1080/14623520220151952}}
:{{chú thích tạp chí|last=Williams|first=Brian Glyn|journal=[[Journal of Contemporary History]]|volume= 37|issue= 3|pages=323|year=2002|title=The Hidden Ethnic Cleansing of Muslims in the Soviet Union: The Exile and Repatriation of the Crimean Tatars |url=http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/00220094020370030101?journalCode=jcha |doi=10.1177/00220094020370030101|jstor=3180785 }} 
:{{chú thích tạp chí|last=Zeghidour|year=2014|first=Sliman|title=Le désert des Tatars|doi=10.3917/mediu.040.0083|journal=Association Médium|volume=40|issue=3|pages=83}} {{fr}}
{{refend}}

;Tài liệu quốc tế và NGO
{{Refbegin|2|colwidth=40em|indent=y}}
: {{chú thích web|last=Prokopchuk|first=Natasha|editor=Vivian Tan| publisher=UNHCR| date=ngày 8 tháng 6 năm 2005| access-date =ngày 5 tháng 9 năm 2017 |url=http://www.unhcr.org/news/latest/2005/6/42a710bf2/helping-crimean-tatars-feel-home.html|title=Helping Crimean Tatars feel at home again|ref=Prokopchuk }}
: {{chú thích web| last=[[Amnesty International]]| year=1973 | url=https://www.amnesty.org/download/Documents/204000/eur460021975eng.pdf| title=A Chronicle of Current Events - Journal of the Human Rights Movement in the USSR|issue=28–31}}
: {{chú thích web|last=[[Human Rights Watch]]| year=1991| url=https://www.hrw.org/reports/pdfs/u/ussr/ussr.919/usssr919full.pdf| title=Punished Peoples" of the Soviet Union: The Continuing Legacy of Stalin's Deportations}}
:{{chú thích báo|last=[[Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights]]| url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/11thOHCHRreportUkraine.pdf| access-date =ngày 4 tháng 8 năm 2017 | title=Report on the human rights situation in Ukraine|year= 2015| }}
:{{chú thích báo|last=Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights|year=2014|title=Report of the Special Rapporteur on minority issues, Rita Izsák - Addendum - Mission to Ukraine|url=http://www.ohchr.org/Documents/Issues/IEMinorities/A.HRC.28_MissionUkraine.pdf| access-date =ngày 4 tháng 8 năm 2017}}
:{{chú thích web|last=Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights| access-date =ngày 4 tháng 8 năm 2017| title=Press briefing notes on Crimean Tatars|url=http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=19970&LangID=E|year=2016|location=Geneva|editor=Rupert Colville}}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==

{{DEFAULTSORT:Sự trục xuất người Tatar Krym}}
[[Thể loại:Trục xuất]]
[[Thể loại:Tội ác]]
[[Thể loại:Người Tatar Krym]]
[[Thể loại:Lịch sử Liên Xô]]
[[Thể loại:Diệt chủng]]
[[Thể loại:Lịch sử Krym]]
[[Thể loại:Lịch sử Nga]]
[[Thể loại:Krym trong Thế chiến thứ hai]]
[[Thể loại:Tội ác chống lại loài người]]
[[Thể loại:Đàn áp chính trị ở Liên Xô]]
[[Thể loại:Tội ác cộng sản]]