Xem mã nguồn của Zeus

{{bài cùng tên}}
{{Infobox Greek deity
| Image  = Jupiter Smyrna Louvre Ma13.jpg
| Caption = Tượng ''Jupiter de Smyrne'', phát hiện năm [[1680]] tại [[İzmir|Smyrna]].<ref>The sculpture was presented to [[Louis XIV of France|Louis XIV]] as [[Aesculapius]] but restored as Zeus, ca. 1686, by [[Pierre Granier]], who added the upraised right arm brandishing the [[thunderbolt]]. Marble, middle 2nd century CE. Formerly in the north allée of the Tapis vert, in the [[garden of Versailles]], now conserved in the [[Louvre Museum]] ([http://cartelfr.louvre.fr/cartelfr/visite?srv=car_not_frame&idNotice=27483 official on-line catalog]).</ref>
| Name  = Zeus
| native_name  = 
| God_of = '''Chúa tể các vị thần'''<br />'''Thần của bầu trời, sấm sét, pháp luật, trật tự, công bằng
| Abode  = [[Núi Ólympos|Đỉnh Olympus]] 
| Symbol = [[Tia sét|Sấm sét]], [[đại bàng]], [[bò]] và [[sồi]]
| Consort = [[Hera]] và nhiều [[Zeus#Vợ và các con|người tình]] khác 
| Parents = [[Cronus]] và [[Rhea (thần thoại)|Rhea]]
| Siblings = [[Poseidon]], [[Hades]], [[Demeter]], [[Hestia]], [[Hera]]
| Children = [[Ares]], [[Athena (thần thoại)|Athena]], [[Apollo]], [[Artemis]], [[Dionysus]], [[Hebe (thần thoại)|Hebe]], [[Hermes]], [[Heracles]], [[Helen (thần thoại)|Helen]], [[Hephaistos|Hephaestus]], [[Perseus]], [[Minos]], các nữ thần [[Muse]], [[Tyche]]
| Mount  = [[Núi Ólympos|Olympus]] 
| Roman_equivalent = [[Jupiter (thần thoại)|Jupiter]]
| Norse_equivalent = [[Thor (thần thọai)|Thor]]
| Hindu_equivaleny = [[Indra|Ân Đà La]]
}}
{{Thần thoại Hy Lạp}}
'''Zeús''', hay '''Dzeús''' ([[tiếng Hy Lạp]]: Ζεύς) hay '''Dias''' (tiếng Hy Lạp: Δίας), còn gọi là '''thần Sấm Sét''', là thần trị vì các vị thần và là thần của [[bầu trời]] cũng như [[sấm]] và [[Tia sét|sét]] trong [[thần thoại Hy Lạp]]. Zeus được coi tương đương như thần [[Jupiter (thần thoại)|Jupiter]] trong [[thần thoại La Mã]], một trong những vị thần tối cao. Thần thoại về Zeus và sức mạnh của Zeus là tương tự, mặc dù không giống với thần thoại của các vị thần Ấn-Âu như [[Jupiter (thần thoại)|Jupiter]], [[Perkūnas]], [[Perun]], [[Indra]], [[Dyaus]] và [[Thor (thần thoại)|Thor]].<ref name="Berry1996p20">{{chú thích sách|author=Thomas Berry|title=Religions of India: Hinduism, Yoga, Buddhism|url=https://archive.org/details/religionsofindia00berr |url-access=registration|year=1996|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-10781-5|pages=[https://archive.org/details/religionsofindia00berr/page/20 20]–21}}</ref><ref>{{chú thích sách|author=T. N. Madan|title=The Hinduism Omnibus|url=https://books.google.com/books?id=EUsqAAAAYAAJ|year=2003|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-566411-9|page=81}}</ref><ref>{{chú thích sách|author=Sukumari Bhattacharji|title=The Indian Theogony|url=https://books.google.com/books?id=lDc9AAAAIAAJ&pg=PA280|year=2015|publisher=Cambridge University Press|pages=280–281}}</ref><ref>{{chú thích sách |author=[[Roshen Dalal]] |title=Hinduism: An Alphabetical Guide |url=https://books.google.com/books?id=zrk0AwAAQBAJ |publisher=[[Penguin Books]] |year=2014|isbn=9788184752779 }} Entry: "Dyaus".</ref>

==Từ nguyên==
{{chính|Dyēus}}
Tiếng [[Hy Lạp]] là một ngôn ngữ có sự biến tố [[cách (ngữ pháp)|cách ngữ pháp]]. Vì lẽ đó, danh từ Zeus sẽ thay đổi tùy thuộc vai trò của nó trong câu, cụ thể như sau: [[danh cách]]: Ζεύς (''Zeús''); [[hô cách]]: Ζεῦ (''Zeû''); [[đối cách]]: Δία (''Día''); [[sinh cách]]: Διός (''Diós''); [[tặng cách]]: Διί (''Dií'').

Danh từ ''Zeus'' có căn nguyên từ ''*Di̯ēus'', tên của [[Thượng đế|vị thần trời]] và [[ban ngày]] trong [[thần thoại Ấn-Âu nguyên thủy]], còn được gọi là ''*Dyeus ph<sub>2</sub>tēr'' (nghĩa là "Cha trời").<ref name="Zeus">{{Chú thích sách| chapter-url=http://ahdictionary.com/word/search.html?q=Zeus| title=American Heritage Dictionary|chapter=Zeus| access-date=3 July 2006}}</ref><ref>[[Robert S. P. Beekes|R. S. P. Beekes]], ''Etymological Dictionary of Greek'', Brill, 2009, tr. 499.</ref> Những vị thần chung gốc với Zeus ở các tôn giáo Ấn-Âu khác là ''[[Dyaus|Dyáus/Dyaus Pita]]'' trong [[Rigveda]] ([[tiếng Phạn Vệ Đà]]) và ''[[Jupiter]]'' hay ''Iuppiter'' trong [[thần thoại La Mã]] ([[tiếng Latinh]], bắt nguồn từ dạng hô cách của từ nguyên *''dyeu-ph<sub>2</sub>tēr'').<ref>{{OEtymD|Jupiter}}</ref> Tóm lại đều bắt nguồn từ [[căn tố]] *''dyeu-'' (nghĩa là "rạng sáng, ban mai" hay "[[bầu trời]]/[[thiên]]/[[thần]]").<ref name="Zeus"/> Zeus là vị thần duy nhất thuộc [[Mười hai vị thần trên đỉnh Olympus|gia phả Ô-Lim]] mà ta có thể dễ dàng nhận ra ngay gốc từ nguyên Ấn-Âu như vậy.<ref>{{Chú thích sách|last=Burkert|title=Greek Religion|year=1985|page=[https://archive.org/details/greekreligion0000burk/page/321 321]|isbn=0-674-36280-2|url=https://archive.org/details/greekreligion0000burk/page/321}}</ref>

Zeus được nhắc đến sớm nhất trong các bảng kim thạch viết bằng chữ [[Linear B]] [[thời kỳ Mycenae|thời kì Mykenai]] là '''𐀇𐀸''' ''di-we'' hay '''𐀇𐀺''' ''di-wo''.<ref>{{Chú thích web|title=The Linear B word di-we|url=http://www.palaeolexicon.com/ShowWord.aspx?Id=16703}} {{Chú thích web|title=The Linear B word di-wo|url=http://www.palaeolexicon.com/ShowWord.aspx?Id=16635|website=Palaeolexicon. Word study tool of Ancient languages}}</ref>

==Sơ khởi==
[[Tập tin:Statue of Zeus.jpg|nhỏ|phải|240px|'''Tượng của Zeus'''<br />[[Phidias]] đã tạo ra bức tượng của thần Zeus với [[chiều cao]] 12 [[Mét|m]] tại [[Olympia, Hy Lạp|Olympia]] khoảng năm [[435 TCN|435 trước Công nguyên]]. Bức tượng có thể được xem là công trình [[điêu khắc]] nổi tiếng nhất của [[Hy Lạp cổ đại]] và được miêu tả lại ở đây trong một bản khắc của [[thế kỷ 16]].]]
[[Tập tin:Bust of Zeus.jpg|nhỏ|phải|240px|[[Tượng]] bán thân của Zeus trong [[Bảo tàng Anh]]]]
Zeus là sự tiếp nối của [[Dyēus]], vị thần tối cao trong tôn giáo [[Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy|Tiền Ấn-Âu]], và tiếp tục hóa thân thành Dyaus Pitar trong [[Rigveda]] (hay [[Jupiter (thần thoại)|Jupiter]]) cũng như thành [[Tyr]] (''Ziu'', ''Tiw'', ''Tiwaz'') trong [[thần thoại Đức]] và [[thần thoại Bắc Âu]]. Tuy nhiên, [[Tyr]] sau đó đã bị [[Odin]] chiếm ngôi vị cao nhất trong [[Các sắc tộc German|các bộ lạc Đức cổ]] và họ không đồng nhất Zeus/Jupiter với Tyr hay Odin, mà là với [[Thor (thần thoại)|Thor]].

Ngoài sự kế thừa trong [[Ngữ hệ Ấn-Âu|hệ Ấn-Âu]], Zeus còn có nguồn gốc từ những hình tượng tiêu biểu trong các nền văn hóa [[Cận Đông cổ đại]], chẳng hạn như là ''vương trượng''. Zeus được các nghệ sĩ [[Hy Lạp]] hình dung chủ yếu trong hai tư thế: đứng, tay phải giơ cao cầm [[lưỡi tầm sét]] hoặc là ngồi uy nghi.

===Vai trò và các tên gọi===
Zeus đóng một vai trò thống trị, lãnh đạo tất cả các vị [[thần]] trên đỉnh [[Núi Ólympos|Olympus]] của [[Hy Lạp cổ đại]]. Zeus đã ''sinh ra'' rất nhiều các anh hùng và anh thư (xem danh sách ở cuối trang) và xuất hiện trong rất nhiều các câu chuyện của họ. Dù trong tác phẩm của [[Homer]], "người gom mây" chính là Cha Trời, thần của [[bầu trời]] và [[Tia sét|sấm sét]] giống như nguồn gốc từ khu vực [[Cận Đông]], Zeus cũng là một tạo tác văn hóa tối thượng: xét về nghĩa nào đó, Zeus là hiện thân của tín ngưỡng [[tôn giáo]] Hy Lạp và là vị thần nguyên mẫu của [[Hy Lạp]].

Các tên gọi hay tước hiệu của Zeus càng khẳng định các khía cạnh khác nhau trong quyền năng to lớn của vị thần này:
* '''Olympios''': thể hiện vương quyền của Zeus đối với các vị thần cũng như lễ hội tôn giáo toàn Hy Lạp tại Thung lũng [[Olympia, Hy Lạp|Olympia]].
* Một tên gọi có liên quan là '''Panhellenios''' (''Zeus của người Hy Lạp'') và đã được thờ tại ngôi đền nổi tiếng nhất của vua [[Aiakos]] trên đảo [[Aegina]].
* '''Xenios''': với tên gọi này, Zeus là vị thần của lòng hiếu khách, luôn sẵn sàng để trừng phạt những hành vi sai trái đối với những người khách lạ.
* '''Horkios''': với tên gọi này, Zeus là người giữ các lời thề. Những kẻ nói dối bị phát hiện phải dâng một bức tượng cho Zeus, thường là tại thánh đường ở [[Olympia, Hy Lạp|Olympia]].
* '''Agoraios''': Zeus là người coi sóc việc kinh doanh tại các [[agora]] (khu chợ, nơi tụ tập của nhân dân trong các thành bang [[Hy Lạp cổ đại]]), và ông sẽ trừng phạt những [[Thương gia|thương nhân]] thiếu trung thực.

===Sự sùng bái của người Hy Lạp đối với Zeus===
Thung lũng Olympia là trung tâm mà nơi đó [[người Hy Lạp]] thờ cúng các vị thần trên đỉnh [[Núi Ólympos|Olympus]]. Điểm đặc biệt của nơi đây là nguồn gốc của [[Thế vận hội]] được tổ chức mỗi 4 năm một lần. Ở đây cũng có một bệ thờ của Zeus nhưng không phải làm bằng [[đá]] mà làm bằng [[tro]] của các con vật dùng để [[hiến tế]] ròng rã qua nhiều [[thế kỷ]] bao gồm bò, cừu, dê,... nhưng chủ yếu là [[Bò|bò trắng]].

Ngoài các trung tâm thờ cúng liên [[thành bang]], còn có những hình thức sùng bái Zeus khác có thể tìm thấy trong khắp thế giới Hy Lạp. Ví dụ như, hầu hết những tên gọi trên đều có thể được tìm thấy tại bất kỳ một ngôi đền Hy Lạp nào từ [[Tiểu Á]] đến vùng [[Sicilia]]. Các hình thức cúng tế cũng có điểm chung: giết một con vật có [[lông]] [[trắng]] trên một bệ thờ cao.

Mặt khác, các thành bang khác cũng có những hình thức sùng bái Zeus rất khác biệt.

===Một số hình thức sùng bái địa phương===
Bên cạnh những tên gọi và ý niệm đã được nói ở trên, các hình thức sùng bái Zeus ở các địa phương cũng có những ý tưởng riêng của họ về vị [[vua]] của các thần và con người, ví dụ như:
====Zeus của người dân đảo Crete====
Trên đảo [[Crete]], Zeus được thờ ở một số hang động tại [[Knossos]], [[Ida]] và [[Palaikastro]]. Những câu chuyện của [[Minos]] và [[Epimenides]] cho thấy rằng những hang động này đã từng được nhiều vua và thầy tế lễ dùng như những ''nôi sinh'' (incubatory) cho các tiên tri [[thần thoại]] của họ. Trên đảo [[Crete]], hình tượng Zeus được thể hiện là một thanh niên tóc dài chứ không phải là một người [[Nam giới|đàn ông]] trưởng thành và được ca tụng là ''ho megas kouros'' ("người thanh niên vĩ đại"). Đối với [[Kouretes]], một nhóm các [[vũ công]] đặc biệt, Zeus là người chịu trách nhiệm cho việc huấn luyện về quân sự - [[thể thao]] khắc nghiệt cũng như các nghi thức bí mật của quá trình ''paideia'' (một quá trình rèn luyện cho thanh niên trở thành những con người thật sự với những bản chất tự nhiên xác thực) của người dân đảo Crete.

Tác giả người Hy Lạp [[Euhemerus]] đề xuất một thuyết cho rằng Zeus thật ra là một vị [[vua]] vĩ đại của đảo [[Crete]] và sau khi mất thì chính thanh danh vĩ đại của ông đã giúp ông hóa thành thần. Các công trình của Euhemerus ngày nay đã không còn nữa nhưng các cha giáo lý của [[Kitô giáo]] đã tiếp tục công việc này.

====Zeus Lykaios của Arcadia====
Tên gọi ''Lykaios'' xét về mặt hình thái có liên hệ với ''lyke'' (có nghĩa là "sự rực rỡ, sáng sủa"), và trông nó còn rất giống ''lykos'' (có nghĩa là "con sói"). Sự đa nghĩa này được phản ánh trong hình thức sùng bái Zeus rất khác lạ của các bộ lạc ở những vùng xa xôi, hẻo lánh của [[Arcadia]], nơi mà vị thần này mang một dạng vừa trong sáng vừa có các đặc điểm của [[Sói xám|chó sói]]. Thêm nữa, vị thần này trị vì đỉnh Lykaion ("ngọn núi rực rỡ") là ngọn núi cao nhất ở Arcadia và ở trong một khu vực bóng tối không thể nào đến được (theo [[Pausanias (nhà địa lý)|Pausanias]] 8.38). Mặt khác, thần còn có mối liên hệ với [[Lycaon]] ("người sói") là người mà các tộc ăn thịt người cổ xưa thờ cúng với các nghi thức định kỳ rất bí hiểm và kỳ quặc. Theo [[Platon]] (''Republic'' 565d-e), một bộ lạc cụ thể sẽ tập trung tại ngọn núi và tiến hành lễ [[hiến tế]] cho Zeus Lykaios mỗi 8 năm một lần. Một miếng [[ruột]] người sẽ được trộn lẫn với ruột của động vật và người ta tin rằng bất cứ ai ăn phải miếng ruột người đó sẽ hóa sói và chỉ có thể thành người trở lại nếu trong suốt thời gian 8 năm cho đến lễ hiến tế lần sau anh ta không ăn miếng thịt người nào nữa.

====Zeus dưới lòng đất====
Dù từ nguyên của Zeus là vị thần của bầu trời nhưng nhiều thành bang Hy Lạp lại thờ một thần Zeus sống dưới đất. Thành bang Athena và Sicilia thờ thần Zeus ''Meilichios'' ("tốt bụng" hay "ngọt ngào") trong khi một số thành bang khác thờ thần Zeus ''Chthonios'' ("Trái Đất"), ''Katachthonios'' ("dưới lòng đất") và ''Plousios'' ("mang lại thịnh vượng"). Các vị thần này có thể được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như là [[rắn]] hay là người trong các tác phẩm điêu khắc và hội họa. Họ cũng nhận các vật hiến tế là một con vật có lông đen bị giết trong các hố sâu như là các thần ở [[âm phủ]] [[Persephone (thần thoại)|Persephone]] và [[Demeter]], và các [[anh hùng]] ở mộ của họ. Trong khi đó, ngược lại, các thần trên đỉnh Olympus thường được cúng tế bằng con vật có lông trắng và người ta giết chúng trên một bệ thờ cao.

Trong vài trường hợp, các thành bang cũng không hoàn toàn xác định được là "con vật" bị giết là hiến tế cho một vị anh hùng hay cho Zeus dưới lòng đất. Do đó, đền thờ tại Lebadaea thuộc [[Boeotia]] có thể là nơi thờ vị anh hùng [[Trophonius]] hoặc là thờ Zeus ''Trephonius'' ("đấng nuôi nấng") tùy thuộc vào việc viện dẫn nguồn sử liệu nào: của Pausanias hay của [[Strabo]]. Người anh hùng [[Amphiaraus]] được thờ như là ''Zeus Amphiaraus'' tại Oropus nằm ngoài [[Thebes (Hy Lạp)|Thebes]], và người [[Sparta]] thậm chí còn có đền thờ ''Zeus [[Agamemnon]]''.

===Đền thờ thần Zeus===
Hầu hết các khu đền thờ thường thờ thần [[Apollo]], các anh hùng hay các [[nữ thần]] khác như [[Themis]], nhưng vẫn có một số đền thờ thần Zeus.
====Đền thờ ở Dodona====
Sự sùng bái thần Zeus tại [[Dodona]] thuộc [[Ipiros (quốc gia cổ đại)|Epirus]], nơi có những bằng chứng cho thấy sự hiện diện của các hoạt động tôn giáo ở đây từ [[Thiên niên kỷ 2 TCN|thiên niên kỷ thứ 2 trước Công nguyên]], tập trung xung quanh một cây [[sồi]] thiêng. Khi thiên sử thi ''[[Odyssey]]'' được sáng tác (vào khoảng năm [[750 TCN]]), nơi đây đã có những lời tiên tri của các nhà tu chân đất được gọi là ''Selloi'' là những người nằm trên mặt đất và quan sát những chuyển động rì rào của lá và cành cây sồi (''Odyssey'' 14.326-7). Khoảng thời gian mà [[Herodotus]] viết về Dodona, các nữ tu gọi là [[peleiades]] ("sứ giả của hòa bình") đã thay thế các nhà tu Selloi.

Tại đền thờ Dodona, vợ của Zeus không phải là [[Hera]] mà là nữ thần [[Dione (thần thoại)|Dione]] - Dione là tên dạng giống cái của "Zeus". Vị trí của nữ thần là một [[Titan (thần thoại)|nữ thần khổng lồ Titan]] cho thấy nữ thần Dione là một vị thần rất nhiều quyền năng thời tiền Hy Lạp và nguyên thủy khu đền thờ này được dùng để thờ bà.

====Đền thờ ở Siwa====
Đền thờ Ammon ở [[Siwa|ốc đảo Siwa]] trong vùng sa mạc phía Đông của [[Ai Cập]] vốn không thuộc biên giới của Hy Lạp cho đến thời của [[Alexandros Đại đế|Alexander Đại đế]] nhưng đã phổ biến trong tâm thức của người Hy Lạp suốt thời cổ đại: [[Herodotus]] đã đề cập đến sự tư vấn giúp đỡ của Zeus Ammon trong bài viết của ông về [[Chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư]]. Zeus Ammon đặc biệt ủng hộ cho thành bang [[Sparta]] nơi có một đền thờ ông vào thời của [[Peloponnesos|cuộc chiến Peloponnesian]] (Pausanias 3.18).

Sau khi Alexander thực hiện một chuyến đi vất vả vào [[sa mạc]] để xin ý thần tại đền thờ ở Siwa, vị thần trả lời là [[Libyan Sibyl]].

====Các đền thờ khác của Zeus====
Các thần Zeus (hay anh hùng) thuộc âm phủ [[Trophonius]] và [[Amphiaraus]] đều được cho rằng đã có những sấm truyền tại đền thờ mình.

===Zeus và các vị thần===
Zeus tương đương với thần [[Jupiter (thần thoại)|Jupiter]] của [[thần thoại La Mã|La Mã]] (từ '''Jovis Pater''' hay "Father '''Jove'''") và liên quan đến những liên tưởng cổ xưa về thuyết Hỗn mang (xem ''[[interpretatio graeca]]'') cùng với các vị thần khác như là ''Ammon'' của [[thần thoại Ai Cập]] và ''Tinia'' của [[thần thoại Etrusc]]. Zeus (cùng với [[Dionysos]]) đã đảm nhận vai trò của vị thần đứng đầu của [[Phrygia]] là thần ''Sabazios'' trong các vị thần của thuyết Hỗn mang mà ở thời La Mã người ta gọi là ''[[Sabazius]]''.

== Thần thoại về Zeus ==

=== Ra đời ===
[[Cronus]] cùng với [[Rhea (thần thoại)|Rhea]] trước khi sinh ra Zeus đã hạ sinh rất nhiều con: [[Hestia]], [[Demeter]], [[Hera]], [[Hades]], [[Poseidon]], nhưng tất cả đều bị Cronus nuốt vào bụng ngay khi mới ra đời; vì Cronus lo sợ những gì học được từ bài học của cha mẹ hắn là [[Uranus (thần thoại)|Uranus]] và [[Gaia (thần thoại)|Gaia]], vốn đã bị chính hắn tước ngôi, cùng một lời sấm rằng sẽ có một đứa con ra đời và đoạt ngôi của Cronus. Khi Zeus chuẩn bị được sinh ra đời, Rhea xin với Gaia tìm cách cứu đứa bé và như thế [[Cronus]] mới có thể bị trừng phạt bởi những gì hắn đã làm với cha và những đứa con của mình. Rhea sinh ra Zeus ở đảo [[Crete]] và bà chỉ trao cho Cronus một tảng đá quấn trong đám tã lót. Cronus đã nuốt ngay tảng đá ấy và nghĩ Zeus đã nằm trong bụng, còn [[Rhea (thần thoại)|Rhea]] đã đem Zeus đến cạnh một cái [[hang]] ở đảo Crete.

=== Thời thơ ấu ===
Rhea giấu Zeus trong một hang động trên [[đỉnh Ida]] của đảo Crete. Có nhiều dị bản như sau:
# Thần được bà nội [[Gaia (thần thoại)|Gaia]] nuôi dưỡng.
# Thần được một con [[dê]] tên là [[Amalthea (thần thoại)|Amalthea]] nuôi dưỡng, trong khi một nhóm các [[Kouretes]] - các chiến binh hay các thần nhỏ - nhảy múa, la hét và lấy giáo đập vào khiên ầm ĩ làm át đi tiếng khóc của em bé. (xem [[cornucopia]].)
# Thần được một [[thần nữ|tiên nữ]] tên là [[Adamanthea]] nuôi dưỡng. Bởi vì Cronus là người cai quản cả [[Đất liền|mặt đất]], [[bầu trời]] và [[Biển|biển cả]] nên Adamanthea phải giấu Zeus bằng cách treo lủng lẳng cậu bé trên một cái [[cây]] để cậu lơ lửng giữa đất, trời và biển. Và như thế, Zeus trở thành vô hình trước mắt Cronus.
# Thần được nuôi dưỡng bởi tiên nữ [[Cynosura]]. Để tỏ lòng biết ơn, Zeus đã đặt tên tiên nữ cho các [[Sao|vì sao]].
# Thần được tiên nữ [[Melissa]] nuôi bằng sữa dê.

=== Zeus trở thành vua của các thần ===
Khi bước vào tuổi trưởng thành, Zeus đã buộc Cronus phải [[Nôn mửa|nôn ra]] trở lại những người anh chị của mình: đầu tiên là hòn sỏi thế mạng của Zeus (sau này được đặt tại ''Pytho'' trong khu Thung lũng của [[Parnassus]] để làm dấu hiệu cho những người chết) và cuối cùng là [[Omphalos (thần thoại)|Pmphalos]]. Theo một số dị bản khác, nữ thần [[Metis (thần thoại)|Metis]] đã cho Cronus uống một thứ [[thuốc gây nôn]] để buộc hắn nôn ra những đứa trẻ, hoặc là chính Zeus đã mổ [[dạ dày]] của Cronus để giải thoát cho anh chị mình. Zeus còn giải thoát cho cả các chú bác của mình, những người anh em của Cronus vốn bị nhốt dưới [[Tartarus]] (Vực thẳm), là [[Gigantes]], [[Hecatonchires]] và [[Cyclopes]] bằng cách giết chết người coi ngục là nữ quỷ [[Campe]]. Để trả ơn, Cyclopes đã cho Zeus [[sấm]] và [[Tia sét|sét]] là những quyền năng mà trước đây đã bị Gaia giấu đi. Rồi cùng với nhau, Zeus và các anh chị cũng như các Gigantes, Hecatonchires và Cyclopes đã đánh bại Cronus và những [[Titan (thần thoại)|thần khổng lồ Titan]] khác trong một cuộc chiến gọi là [[Titanomachy]]. Các thần khổng lồ Titan bại trận sau đó lại bị nhốt vào lòng đất tăm tối là Tartarus.

Sau trận chiến với các Titan, Zeus chia sẻ thế giới với các anh của mình là [[Poseidon]] và [[Hades]] bằng cách rút thăm: Zeus cai trị bầu trời và không khí, Poseidon thì có mặt nước và Hades là vua của âm phủ. Mẹ Đất cổ đại là [[Gaia (thần thoại)|Gaia]] không còn vai trò nữa mà nhường lại cho ba người (cháu nội) tùy theo quyền năng của mỗi người - điều này giải thích vì sao Poseidon lại được gọi là "người gây động đất" (vị thần của [[động đất]]) và Hades quản lý tất cả những người chết. (Xem thêm [[Penthus]])

Gaia rất phẫn nộ với những gì mà Zeus đã làm với các Titan khác vì họ chính là con cái của bà (và là chú bác của Zeus). Chẳng bao lâu sau khi lên ngôi Vua của các vị thần, Zeus lại phải chiến đấu với các người con khác của Gaia là các quái thú [[Typhon]] và [[Echidna]]. Thần Zeus đã đánh bại Typhon và nhốt dưới một ngọn núi nhưng lại tha cho Echidna và con cái để làm thành thử thách cho các [[anh hùng]] trong tương lai.

=== Zeus và Hera ===
Zeus là em trai và là chồng của [[Hera]]. Con cái của sự kết hợp này là các vị thần [[Ares]], [[Hephaistos]], [[Eileithyia]] và [[Hebe (thần thoại)|Hebe]].

Những cuộc phiêu lưu tình ái khác của Zeus với các [[Thần nữ|tiên nữ]], mỹ nhân loài người và những tổ tiên huyền thoại của các Triều đại Hy Lạp thì vô cùng nổi tiếng. Thần thoại về các vị thần trên đỉnh Olympus thậm chí còn ghi lại mối quan hệ của Zeus với các nữ thần [[Demeter]], [[Leto (thần thoại)|Latona]], [[Dione (thần thoại)|Dione]] và Gaia.

Đối với con người thì có: [[Semele (thần thoại)|Semele]], [[Io (thần thoại)|Io]], [[Europa (thần thoại)|Europa]] và [[Leda (thần thoại)|Leda]]...

Trong các giai thoại, Hera luôn luôn ghen tuông trước những cuộc chinh phục tình ái của Zeus và là một đối thủ "khó xơi" của các tình nhân và các con riêng của Zeus. Có một thời gian, một tiên nữ tên là [[Echo (thần thoại)|Echo]] muốn tách Hera ra khỏi chuyện yêu đương của Zeus bằng cách ''nói'' không ngừng nghỉ bên Hera. Khi biết được âm mưu này, [[Hera]] đã trừng phạt Echo phải suốt đời lặp lại những lời người khác nói.

=== Vợ và các con ===
==== Các người vợ là thần ====
{| class="wikit]
|[[Demeter]]
|
# [[Persephone (thần thoại)|Persephone]]
|-
| [[Dione (thần thoại|Dione]]
|
# [[Aphrodite]] (dị bản, các câu chuyện khác thì cho rằng Aphrodite là do dương vật của thần [[Uranus (thần thoại)|Uranos]] khi bị [[Cronos]] chém rớt xuống biển mà thành)
|-
| [[Hera]]
|
# [[Ares]]
# [[Eileithyia]]
# [[Hephaestus]]
# [[Hebe (thần thoại)|Hebe]]
|-
| [[Eos (thần thoại)|Eos]]
|
# [[Ersa]]
|-
| [[Leto (thần thoại)|Leto]]
|
# [[Apollo]]
# [[Artemis]]
|-
| [[Maia]]
|
# [[Hermes]]
|-
| [[Metis (thần thoại)|Metis]]
|
# [[Athena (thần thoại)|Athena]]
|-
| [[Mnemosyne]]
|
# [[Aoide (thần thoại)|Aoide]]
# [[Melete]]
# [[Mneme]]
# [[Calliope]]
# [[Clio (thần thoại)|Clio]]
# [[Erato (thần thoại)|Erato]]
# [[Euterpe (thần thoại)|Euterpe]]
# [[Melpomene (thần thoại)|Malpomene]]
# [[Polyhymnia]]
# [[Terpsichore]]
# [[Thalia (thần thoại)|Thalia]]
# [[Urania (thần thoại)|Urania]]
|-
| [[Selene (thần thoại)|Selene]]
|
# [[Ersa]]
# [[Nemea]]
# [[Pandia]]
|-
| [[Thalassa (thần thoại)|Thalassa]]
|
# [[Aphrodite]]
|-
| [[Themis]]
|
# [[Astraea (thần thoại)|Astraea]]
# [[Dike (nữ thần)|Dike]]
# [[Horae]]
## Thế hệ đầu tiên
### [[Auxo]]
### [[Carpo]]
### [[Thallo]]
## Thế hệ thứ hai
### [[Dike (nữ thần)|Dike]]
### [[Eirene]]
### [[Eunomia]]
# [[Moirae]]
## [[Atropos]]
## [[Clotho]]
## 
|}

==== Người phàm/tiên nữ/những người khác ====
{| class="wikitable" border="0"
|<center>'''Mẹ'''</center>
|<center>'''Con'''</center>
|-
| [[Aegina (thần thoại)|Aegina]]
| [[Aeacus]]
|-
| [[Alcmene]]
| [[Heracles]]
|-
| [[Antiope (mẹ của Amphion)|Antiope]]
| 
# [[Amphion]]
# [[Zethus]]
|-
| [[Callisto]]
| [[Arcas]]
|-
| [[Carme (thần thoại)|Carme]]
| [[Britomartis]]
|-
| [[Danae]]
| [[Perseus]]
|-
| [[Elara (thần thoại)|Elara]]
| [[Tityas]]
|-
| [[Electra]]
| 
# [[Dardanus]]
# [[Harmonia (thần thoại)|Harmonia]]
# [[Iasion]]
|-
| [[Europa (thần thoại)|Europa]]
| 
# [[Minos]]
# [[Rhadamanthys]]
# [[Sarpedon]]
|-
| [[Eurynome]]
|
# [[Aglaea]]
# [[Charites]]
# [[Euphrosyne]]
# [[Thalia]]
|-
| [[Himalia]]
| [[Cronius]]
|-
| [[Iodame]]
| [[Thebe (thần thoại)|Thebe]]
|-
| [[Io (thần thoại)|Io]]
| [[Epaphus]]
|-
| [[Lamia]]
| ???
|-
| [[Laodamia]]
| [[Sarpedon]]
|-
| [[Leda (thần thoại)|Leda]]
| 
# [[Castor và Polydeuces|Polydeuces]]
# [[Helen (thần thoại)|Helen]] của thành Troia
|-
| [[Maera]]
| [[Locrus]]
|-
| [[Niobe]]
| 
# [[Argos]]
# [[Pelasgus]]
|-
| [[Olympias]]
| [[Alexandros Đại đế|Alexander Đại đế]]
|-
| [[Plouto]]
| [[Tantalus]]
|-
| [[Podarge]]
| 
# [[Balius]]
# [[Xanthus]]
|-
| [[Pyrrha]]
| [[Hellen]]
|-
| [[Semele]]
| [[Dionysus]]
|-
| [[Taygete]]
| [[Lacedaemon]]
|-
| [[Thalia]]
| [[Palici]]
|-
| Nam giới (dị bản, không thuộc Homer)
| [[Ganymede (thần thoại)|Ganymede]]
|-
| (chưa rõ)
| [[Litae]]
|-
| (chưa rõ)
| [[Nemesis (thần thoại)|Nemesis]]
|-
| (chưa rõ)
| [[Tyche]]
|}

=== Các giai thoại khác về Zeus ===
* Dù có khi Zeus cũng nhỏ nhen và hiểm độc nhưng thần cũng là người công bằng. Có thể minh chứng rõ ràng nhất cho điều này là thần đã giúp đỡ cho vua [[Atreus]] và việc thần giết chết [[Capaneus]] vì sự kiêu ngạo của ông này. Thần cũng là người bảo vệ cho những người khách lạ, những người du hành đối với những ai muốn làm hại họ.
* Zeus biến [[Pandareus]] thành một hòn đá vì tội đã dám trộm cắp một [[con chó]] bằng [[Đồng điếu|đồng thiếc]] từ một trong những ngôi đền thờ thần ở đảo [[Crete]].
* Zeus giết [[Salmoneus]] bằng một [[tia sét]] vì đã cố ngang hàng với Zeus bằng cách cưỡi một [[Xe ngựa|cỗ xe ngựa]] bằng đồng thiếc và giả làm ra sấm ầm ĩ.
* Khi còn là một đứa trẻ, Zeus có một người bạn là [[Celmis]]. Nhiều năm sau đó, [[Hera]] bị xúc phạm bởi trò hề của Celmis nên bà đã yêu cầu Zeus biến anh ta thành một cục [[sắt]] hay [[kim cương]] và Zeus đã làm điều đó.
* Zeus biến [[Periphas]] thành một con [[đại bàng]] sau cái chết của ông này như một phần thưởng cho sự chính trực và công bằng.
* Tại lễ cưới của Zeus và Hera, một tiên nữ tên là [[Chelone]] đã từ chối tham dự và Zeus buộc tiên nữ này phải im lặng vĩnh viễn.
* Khi [[Memnon]] chết, Zeus cảm thấy thương xót mẹ ông ta là Eos, nữ thần [[bình minh]] và ban phép cho ông ta thành [[Trường sinh bất tử|bất tử]].
* Zeus quyết định gả [[Aphrodite]] cho [[Hephaestus]] để tránh các cuộc tàn sát lẫn nhau giữa các thần mê đắm nhan sắc của nữ thần [[Đẹp|sắc đẹp]].
* Zeus và Hera biến vua [[Haemus]] và hoàng hậu [[Rhodope]] thành những [[Núi|ngọn núi]] (các ngọn núi [[Balkan|vùng Balkan]], hay Stara Planina và các ngọn núi Rhodope theo thứ tự) vì tính tự cao tự đại của họ.
* Zeus biến [[Atalanta]] và [[Hippomenes]] (hay Melanion) thành [[sư tử]] vì họ đã có hành vi [[Tính dục ở loài người|tính dục]] trong đền thờ của thần.
* Zeus làm [[Tiresias]] mù nhưng đồng thời cũng ban cho ông ta món quà là khả năng [[tiên tri]] (dù theo một số bản khác thì chính Hera mới là người làm cho Tiresias bị mù).
* Zeus trừng phạt [[Hera]] bằng cách treo bà bằng các [[ngón chân]] lơ lửng giữa trời.
* Zeus trừng phạt [[Prometheus]] bằng cách xiềng Prometheus vào một ngọn núi và hàng ngày cho con [[đại bàng]] của mình xuống mổ bụng, ruột gan vì Prometheus đã lấy trộm lửa của các vị thần rồi trao cho con [[người]].
* Zeus thỉnh thoảng biến thành [[đại bàng]] và bắt các chàng trai đẹp lên [[Núi Ólympos|đỉnh Olympus]] làm người hầu rượu cho các vị thần trong các bữa tiệc.

== Zeus trong Chủ nghĩa thờ thần mới ==
Rất khác so với vai trò trong [[thần thoại]] cổ đại, những người theo [[Chủ nghĩa thờ thần mới]] chỉ xem Zeus là một ''kẻ bù nhìn''. Hầu hết họ phủ nhận các [[truyền thuyết]] cổ đại về thần Zeus và thần hầu như không được tôn thờ. Dù có nhiều người xem Zeus là ''"Vua"'' hay ''"Vua Bù nhìn"'' quản lý tất cả các vị thần trên [[Núi Ólympos|đỉnh Olympus]] nhưng đối với họ Zeus đóng một vai trò ít quan trọng hơn nhiều so với [[Gaia (thần thoại)|Gaia]] và các [[Titan (thần thoại)|thần khổng lồ Titan]] khác là những người mà họ tin rằng không hề bị giam cầm dưới [[Tartarus]].
Quyền năng và ảnh hưởng của thần Zeus theo họ là ít quan trọng hơn so với [[Hades]] và những thần khác có liên quan trực tiếp đến đời sống sau khi chết. Nhiều người theo chủ nghĩa thờ thần mới cho rằng [[Hades]] có những quyền năng mạnh hơn rất nhiều so với Zeus và các quyết định cũng như sự cai trị của ông, đặc biệt là với những người đã chết, thường làm cho các tác động của Zeus trở nên yếu đi. Những người này thậm chí bao gồm cả những người thờ thần Zeus cũng thường có suy nghĩ như thế nên thường bỏ qua hay chỉ đơn giản gộp chung Zeus vào các vị thần khác do các mối quan hệ của ông trong [[thần thoại]]. Hầu như không có sự tương thích nào giữa các thần thoại [[cổ đại]] và nhận thức hiện đại của những người theo ''Chủ nghĩa thờ thần mới''. Nhìn chung có thể thấy rằng những ý niệm hiện đại của [[Chủ nghĩa thờ thần mới]] về Zeus là [[New Age]] và không thể tìm thấy trong bất cứ một tư liệu lịch sử hay [[thần thoại]] cổ đại nào. Sự sùng bái Zeus đôi khi gắn liền với việc đốt dầu hay thường hơn là chỉ có những đề cập thoáng qua về Zeus trong vai trò là người cai trị của [[Núi Ólympos|đỉnh Olympus]] hay là chồng của [[Hera]] (một vị thần phổ biến hơn nhiều trong Chủ nghĩa thờ thần mới).

== Xem thêm ==
* [[Thần thoại Hy Lạp]]
* [[Bảy kỳ quan thế giới cổ đại]]

<center>
{| align="center" style="clear:both; margin:1em; border:1px solid #E9E9E9"
! style="background-color:#C1D4FE; font-size:95%; border:1px solid #aaaaaa; padding: 0 5px 0 5px;" |'''[[Phả hệ]] [[Achaea]] trong [[thần thoại Hy Lạp]]'''
|-
| style="padding: 8px 30px; font-size:90%; line-height:50%" |
{{familytree/start}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| | | | | | | | | | | URA |y| GAI | | | | URA=[[Uranus (thần thoại)|Uranus]] | GAI=[[Gaia (thần thoại)|Gaia]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| | | | | | | |,|-|-|-|v|-|^|-|v|-|-|-|.| }}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| | | | | | | CRO |y| RHE | | OCE |y| TET | CRO=[[Cronus]] | RHE=[[Rhea (thần thoại)|Rhea]] | OCE=[[Oceanus]] | TET=[[Tethys (thần thoại)|Tethys]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| | | | | | | | | |!| | | | | |,|-|^|-|.| }}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| MEM |,| LIB |y| POS | | | | NIL | | INA |y| MEL |NIL=[[Nilus (thần thoại)|Nilus]]|POS=[[Poseidon]]|LIB=[[Libya (thần thoại)|Libya]]|INA=[[Inachus]]|MEL=[[Meliae|Melia]]|MEM=[[Memphis (thần thoại)|Memphis]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |}|-|'| |,|-|^|-|.| | | | | |!|`|.| |,|-|^|-|.| }}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|F|~| BEL | | AGE |~|y|~| TEL |!| PHO | | IO |y| ZEU | AGE=[[Agenor]]|TEL=[[Telephassa]]|BEL=[[Belus (Egyptian)|Belus]]|PHO=[[Phoroneus]]|IO=[[Io (thần thoại)|Io]]|ZEU=Zeus}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|.|`|-|-|.| | | | |!| }}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| CAD | | CIL | | EUR | | PHX | | ACH | |F| EPA |CAD=[[Cadmus]]|EUR=[[Europa (thần thoại)|Europa]]|CIL=[[Cilix]] | PHX=[[Phoenix (son of Agenor)|Phoenix]]|EPA=[[Epaphus]]|ACH=[[Achiroe]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| |L|~|y|~|7| |F|~|y|~|~|~|y|~|~|~|J| | |:| | | | }}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| | | |!| HAR |:| DAN | | AEG | | | | | |:| | | | | |AEG=[[Aegyptus]]|DAN=[[Danaus]]|HAR=[[Harmonia (thần thoại)|Harmonia]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| POL |(| | | |:| |!| | | | | | | | | | |:| | | | | POL=[[Polydorus (son of Cadmus)|Polydorus]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| | | |)| AGA |:| HYP |y| LYN | | | | | |:| | | | | HYP=[[Hypermnestra]]|LYN=[[Lynceus]]|AGA=[[Agave (thần thoại)|Agave]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| AUT |(| | | |:| | | |!| | | | | | | | |:| | | | | AUT=[[Autonoë]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| | | |)| INO |:| | | ABA | | | | | | | |:| | | | | ABA=[[Abas (son of Lynceus)|Abas]]|INO=[[Ino (Greek thần thoại)|Ino]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|:| SEM |'| | | |:| | | |!| | | | | | | | |:| | | | | SEM=[[Semele]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |:|L|~|~|~|~|~|~|~|J| | | PRO | | | | | | | |:| | | | | PRO=[[Proetus]]}}
{{Cây phả hệ|border=0|boxstyle=background:#C1D4FE;| |L|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|~|J| | | | | }}
{{familytree/end}}
|}
</center>

== Tham khảo ==
{{Tham khảo}}
{{Các chủ đề|Đức|Huyền bí}}
== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons}}
* {{Britannica|656752|Zeus (Greek god)|Zeus}}
{{12 vị thần trên đỉnh Olympus}}
{{Tôn giáo Hy Lạp}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
[[Thể loại:Zeus| ]]
[[Thể loại:Thần thoại Hy Lạp]]
[[Thể loại:Nam thần Hy Lạp]]
[[Thể loại:Các vị thần Hy Lạp]]
[[Thể loại:Các vị thần trong Iliad]]
[[Thể loại:Mười hai vị thần trên đỉnh Olympus]]
[[Thể loại:Thần sao Mộc]]
[[Thể loại:Thần công lý]]
[[Thể loại:Vua trong thần thoại Hy Lạp]]
[[Thể loại:Thần tiên tri]]
[[Thể loại:Biến đổi hình dạng]]
[[Thể loại:Nam thần bầu trời và thời tiết]]
[[Thể loại:Nam thần sấm sét]]
[[Thể loại:Phối ngẫu của Aphrodite]]
[[Thể loại:Quan hệ ngoài hôn nhân]]
[[Thể loại:Con của Cronus]]
[[Thể loại:Nhân vật trong thần thoại Hy Lạp]]
[[Thể loại:Nhân vật trong Metamorphoses]]