Xem mã nguồn của Các dân tộc Iran

{{Infobox ethnic group
 |group = Các dân tộc Iran
 |image = 
 |population = 
 |popplace = [[Tây Á]], [[Anatolia]], [[Ossetia]], [[Trung Á]], Tây [[Nam Á]] và Tây [[Xinjiang]]
 |langs = [[Ngữ chi Iran|Các ngôn ngữ Iran]] thuộc [[Ngữ hệ Ấn-Âu]]
 |rels = Chủ yều: [[Islam]] ([[Shia Islam|Shia]], [[Sunni Islam|Sunni]]), số ít: [[Christianity]] ([[Chính thống giáo Đông phương|Chính thống giáo]], [[Nestoria]], [[Kháng Cách|Protestant]] và [[Giáo hội Công giáo|Kitô]]), [[Không tôn giáo]], [[Hỏa giáo]], [[Do Thái giáo]], [[Bahá'í giáo|Baháʼís]], [[Uatsdin]] và [[Người Yazidi|Yazidi]]<br />{{small |(Lịch sử có: [[Mani giáo]], [[Phật giáo]])}}
 |related_groups = 
 |native_name = 
 |native_name_lang = 
}}
'''Các dân tộc Iran''' <ref name ="peoples survey">{{Chú thích sách |url= http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v1-peoples-survey |title=IRAN v. PEOPLES OF IRAN (1) A General Survey |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |first=R. N. |last=Frye |pages=321–326 |volume=XIII |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}</ref> hay '''các dân tộc Iranic''' <ref>{{Chú thích |encyclopedia=The Encyclopedia Americana |volume=15 |page=306 |year=1954}}</ref><ref>{{Chú thích sách |first=Mehrdad R. |last=Izady |title=The Kurds: A Concise Handbook |url= https://books.google.com/books?id=I9mr6OgLjBoC |year=1992 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-0-8448-1727-9}}</ref> là nhóm dân tộc [[Ngữ hệ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]] đa dạng, được xác định theo việc sử dụng [[Ngữ chi Iran|các ngôn ngữ Iran]] và các điểm tương đồng văn hóa khác.

Người [[Nhóm ngôn ngữ Iran nguyên thủy|Proto-Iran]] được cho là đã nổi lên như một nhánh riêng biệt của [[người Ấn-Iran]] ở [[Trung Á]] vào giữa thiên niên kỷ thứ 2 trước [[Công Nguyên|Công nguyên]].<ref name ="Beckwith58">{{harvnb |Beckwith |2009 |pp=58–77}}</ref><ref name ="Mallory308">{{harvnb |Mallory |1997 |pp=308–311}}</ref>

Ở đỉnh cao của sự mở rộng vào giữa thiên niên kỷ 1 trước Công nguyên, lãnh thổ của các dân tộc Iran trải dài trên toàn bộ [[Thảo nguyên Á-Âu]] từ [[Đồng bằng Hungary lớn]] ở phía tây đến [[Cao nguyên Ordos]] ở phía đông, đến [[Cao nguyên Iran]] ở phía nam.<ref name ="Harmatta348">{{harvnb |Harmatta |1992 |p=348}}: "From the first millennium b.c., we have abundant historical, archaeological and linguistic sources for the location of the territory inhabited by the Iranian peoples. In this period the territory of the northern Iranians, they being equestrian nomads, extended over the whole zone of the steppes and the wooded steppes and even the semi-deserts from the Great Hungarian Plain to the Ordos in northern China."</ref>

Các đế quốc phía nam của [[Nhóm ngôn ngữ Tây Iran|người Iran Tây]] đã thống trị phần lớn thế giới cổ đại từ thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên, để lại một di sản văn hóa quan trọng; và những [[Nhóm ngôn ngữ Đông Iran|người Iran Đông]] ở thảo nguyên đã đóng một vai trò quyết định trong sự phát triển của [[Người du mục Á-Âu|du mục Á-Âu]] và [[Con đường Tơ lụa]].<ref name ="Beckwith58"/><ref>Annamoradnejad, Rahimberdi; Lotfi, Sedigheh (2010). "[https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17441730.2010.512764 Demographic changes of nomadic communities in Iran (1956–2008)]". ''Asian Population Studies''. '''6''' (3): 335–345. doi:10.1080/17441730.2010.512764. S2CID 154140533.</ref>

[[Danh sách các dân tộc Iran cổ đại|Các dân tộc Iran cổ đại]] xuất hiện sau thiên niên kỷ 1 trước Công nguyên bao gồm [[Alans]], [[Bactria]], [[Dahae]], [[Khwarezm]], [[Massagetae]], [[Medes]], [[Parthia]], [[người Persia|Persia]], [[Sagartia]], [[Saka]], [[Sarmatia]], [[Scythia]], [[Sogdia]], và có thể cả [[Cimmeria]], trong số các dân tộc nói tiếng Iran khác ở [[Tây Á]], [[Trung Á]], [[Đông Âu]] và [[Thảo nguyên Á-Âu]].

Vào thiên niên kỷ 1 sau Công nguyên, khu vực định cư của họ, chủ yếu tập trung ở thảo nguyên và sa mạc thuộc Âu-Á,<ref>{{Chú thích web |url= https://www.researchgate.net/publication/314840382 |title=A Persian view of Steppe Iranians |website=ResearchGate |language=en |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}</ref> đã bị thu hẹp do các cuộc mở rộng của [[người Slav]], [[người Đức]], [[Các dân tộc Turk|người Turk]] và [[người Mông Cổ]], và nhiều người đã [[Slav hóa]] <ref name ="The Sarmatians, 600 BC-AD 450">{{Chú thích sách |quote="(...) Indeed, it is now accepted that the Sarmatians merged in with pre-Slavic populations." |title=The Sarmatians, 600 BC-AD 450 |first1=Richard |last1=Brzezinski |first2=Mariusz |last2=Mielczarek |publisher=Osprey Publishing |date=2002 |page=39}}</ref><ref name ="Taylor & Francis">{{Chú thích sách |quote="(...) In their Ukrainian and Polish homeland the Slavs were intermixed and at times overlain by Germanic speakers (the Goths) and by Iranian speakers (Scythians, Sarmatians, Alans) in a shifting array of tribal and national configurations." |title=Encyclopedia of Indo-European Culture |first1=Douglas Q. |last1=Adams |publisher=Taylor & Francis |date=1997 |page=523}}</ref><ref name ="Women in Russia">{{Chú thích sách |quote="(...) Ancient accounts link the Amazons with the Scythians and the Sarmatians, who successively dominated the south of Russia for a millennium extending back to the seventh century B.C. The descendants of these peoples were absorbed by the Slavs who came to be known as Russians." |title=Women in Russia |first=Dorothy |last=Atkinson |publisher=Stanford University Press |date=1977 |page=3 |display-authors=etal}}</ref><ref name ="Slovene Studies">{{Chú thích sách |quote="(...) For example, the ancient Scythians, Sarmatians (amongst others) and many other attested but now extinct peoples were assimilated in the course of history by Proto-Slavs." |title=Slovene Studies |publisher=Society for Slovene Studies |volume=9-11 |date=1987 |page=36}}</ref>
hoặc [[Thổ Nhĩ Kỳ hóa]].<ref>{{Chú thích sách |url= https://books.google.com/books?id=-eMcn6Ik1v0C |title=The New Central Asia: Geopolitics and the Birth of Nations |first=Olivier |last=Roy |year=2007 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-1-84511-552-4 |page=6 |quote=The mass of the Oghuz who crossed the Amu Darya towards the west left the Iranian Plateau, which remained Persian and established themselves more to the west, in Anatolia. Here they divided into Ottomans, who were Sunni and settled, and Turkmens, who were nomads and in part Shiite (or, rather, Alevi). The latter were to keep the name 'Turkmen' for a long time: from the thirteenth century onwards they 'Turkised' the Iranian populations of Azerbaijan (who spoke west Iranian languages such as Tat, which is still found in residual forms), thus creating a new identity based on Shiism and the use of Turkish. These are the people today known as Azeris.}}</ref><ref>{{Chú thích sách |url= http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-vii |title=AZERBAIJAN vii. The Iranian Language of Azerbaijan |last=Yarshater |first=Ehsan |date=ngày 15 tháng 12 năm 1988 |encyclopedia=Encyclopædia Iranica}}</ref>

Các dân tộc Iran hiện đại bao gồm [[người Baloch]], [[người Gilak]], [[người Kurd]], [[người Lurs]], [[người Mazanderani]], [[người Ossetia]], [[người Pamiri]], [[người Pashtun]], [[người Persia]], [[người Tajik]], [[người Talysh]], [[người Wakhi]], [[người Yaghnobi]] và [[người Zaza]].

Sự phân bố hiện tại của họ bao trùm trên [[Cao nguyên Iran]], trải dài từ [[Kavkaz]] ở phía bắc đến [[Vịnh Ba Tư]] ở phía nam và từ Đông Thổ Nhĩ Kỳ ở phía tây đến Tây Tân Cương ở phía đông <ref>{{Chú thích sách |url= https://www.britannica.com/topic/Iranian-languages |title=Iranian languages |first=Ronald Eric |last=Emmerick |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |date=ngày 23 tháng 2 năm 2016 |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}</ref>. Khu vực này đôi khi được gọi là "Lục địa Văn hóa Iran", đại diện cho mức độ của những người nói tiếng Iran và ảnh hưởng đáng kể của các dân tộc Iran thông qua phạm vi [[địa chính trị]] của [[Đại Iran]].<ref>{{Chú thích sách |first=Richard Nelson |last=Frye |title=Greater Iran |url=https://archive.org/details/greateriran20thc0000frye |isbn=978-1-56859-177-3 |page=xi |quote=(...) Iran means all lands and people where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed. |year=2005 }}</ref>

== Tham khảo ==
{{Tham khảo |29em}}
;Nguồn văn liệu
{{div col |colwidth=29em}}
* {{Chú thích sách |last=Anthony |first=David W. |year=2007 |title=The Horse, The Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World |url=https://archive.org/details/horsewheellangua0000anth |publisher=Princeton University Press }}
* Banuazizi, Ali and Weiner, Myron (eds.). ''The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan (Contemporary Issues in the Middle East)'', Syracuse University Press (August, 1988). {{ISBN |0-8156-2448-4}}.
* {{Chú thích sách |last=Beckwith |first= Christopher I. |author-link=Christopher I. Beckwith |date=ngày 16 tháng 3 năm 2009 |title=Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present |url= https://books.google.com/books?id=5jG1eHe3y4EC |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn= 978-0691135892 |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}
* Canfield, Robert (ed.). ''Turko-Persia in Historical Perspective'', Cambridge University Press, Cambridge (2002). {{ISBN |0-521-52291-9}}
* Curzon, R. ''The Iranian People of the Caucasus''. {{ISBN |0-7007-0649-6}}.
* Derakhshani, Jahanshah. ''Die Arier in den nahöstlichen Quellen des 3. und 2. Jahrtausends v. Chr.'', 2nd edition (1999). {{ISBN |964-90368-6-5}}.
* [[Richard Frye|Frye, Richard]], ''Greater Iran'', Mazda Publishers (2005). {{ISBN |1-56859-177-2}}.
* Frye, Richard. ''Persia'', Schocken Books, Zurich (1963). ASIN B0006BYXHY.
* {{Chú thích sách |last=Harmatta |first=János |author-link=János Harmatta |chapter=The Emergence of the Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages |editor1-last=Dani |editor1-first=A. H. |editor1-link=Ahmad Hasan Dani |editor2-last=Masson |editor2-first=V. M. |date=1992 |title=History of Civilizations of Central Asia: The Dawn of Civilization: Earliest Times to 700 B. C. |chapter-url= http://unesdoc.unesco.org/images/0009/000944/094466e.pdf#xml=http://www.unesco.org/ulis/cgi-bin/ulis.pl?database=&set=4DC27DB7_0_203&hits_rec=10&hits_lng=eng |publisher=[[UNESCO]] |pages=346–370 |isbn=978-92-3-102719-2 |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}
* [[Hugh N. Kennedy|Kennedy, Hugh]]. ''The Prophet and the Age of the Caliphates'', Longman, New York, NY (2004). {{ISBN |0-582-40525-4}}
* [[Philip S. Khoury|Khoury, Philip S.]] & Kostiner, Joseph. ''Tribes and State Formation in the Middle East'', University of California Press (1991). {{ISBN |0-520-07080-1}}.
* Mallory, J.P. ''In Search of the Indo-Europeans'', Thames and Hudson, London (1991). {{ISBN |0-500-27616-1}}.
* {{Chú thích sách |last=Mallory |first=J. P. |author-link=J. P. Mallory |date=1997 |title=Encyclopedia of Indo-European Culture |url= https://books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC |publisher=[[Taylor & Francis]] |isbn=978-1884964985 |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 }}
* McDowall, David. ''A Modern History of the Kurds'', I.B. Tauris, 3rd Rev edition (2004). {{ISBN |1-85043-416-6}}.
* Nassim, J. ''Afghanistan: A Nation of Minorities'', Minority Rights Group, London (1992). {{ISBN |0-946690-76-6}}.
* Riasanovsky, Nicholas. ''A History of Russia'', Oxford University Press, Oxford (2004). {{ISBN |0-19-515394-4}}.
* Sims-Williams, Nicholas. ''Indo-Iranian Languages and People'', British Academy (2003). {{ISBN |0-19-726285-6}}.
* Iran Nama, ([[Iran]] [[Travel literature|Travelogue]] in [[Urdu language|Urdu]]) by [[Hakim Syed Zillur Rahman]], Tibbi Academy, Aligarh, India (1998).
* Chopra, R. M.,"Indo-Iranian Cultural Relations Through The Ages", Iran Society, Kolkata, 2005.
* {{Chú thích sách |last1=Waldman |first1=Carl |last2=Mason |first2=Catherine |title=Encyclopedia of European Peoples |url= https://books.google.com/books?id=kfv6HKXErqAC |access-date = ngày 22 tháng 12 năm 2020 |year=2006 |publisher=[[Infobase Publishing]] |isbn=978-1438129181 }}
{{div col end}}

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons |Iranian peoples}}

{{Các dân tộc Iran}}

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Irani}}
[[Thể loại:Các dân tộc Iran]]
[[Thể loại:Nhóm sắc tộc ở Trung Đông]]
[[Thể loại:Dân tộc Ấn-Âu]]