Xem mã nguồn của Lympho bào

{{Infobox cell|Name=Lympho bào|Latin=|Greek=|Image=SEM Lymphocyte.jpg|Caption=Hình ảnh chụp lympho bào ở người bằng [[kính hiển vi điện tử quét]] (SEM)|Width=|Image2=|Caption2=|System=[[Hệ miễn dịch]]|Function=[[Bạch cầu]]}}'''Lympho bào''' hay '''tế bào lympho''' ({{Lang-en|lymphocyte}}) là một loại [[bạch cầu]] ở [[hệ miễn dịch]] của [[Động vật có quai hàm|đa số động vật có xương sống]].<ref name="Janeway">{{Chú thích sách|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?call=bv.View..ShowTOC&rid=imm.TOC&depth=10|title=Immunobiology|last=Janeway|first=Charles|last2=Travers|first2=Paul|last3=Walport|first3=Mark|last4=Shlomchik|first4=Mark|publisher=Garland Science|year=2001|isbn=0-8153-4101-6|edition=5th|location=New York and London|name-list-style=vanc|author-link=Charles Janeway}}</ref> Lympho bào gồm:<ref name="National Cancer Institute">{{Chú thích web|url=https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms|tựa đề=NCI Dictionary of Cancer Terms|website=National Cancer Institute|ngày truy cập=22 July 2020|trích dẫn=A type of immune cell that is made in the bone marrow and is found in the blood and in lymph tissue. The two main types of lymphocytes are B lymphocytes and T lymphocytes. B lymphocytes make antibodies, and T lymphocytes help kill tumor cells and help control immune responses. A lymphocyte is a type of white blood cell.}}</ref> [[tế bào T]] trong [[miễn dịch thu được]] gây độc tế bào và miễn dịch qua trung gian tế bào; [[tế bào B]] trong [[Miễn dịch thu được|miễn dịch]] [[Miễn dịch dịch thể|dịch thể]], do [[kháng thể]] điều khiển;<ref name="Reeba A.OmmanAmeet R.Kini*">{{Chú thích sách|title=Rodak's Hematology: Clinical Principles and Applications|last=Omman|first=Reeba A.|last2=Kini|first2=Ameet R.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53045-3|editor-last=Keohane|editor-first=Elaine M.|edition=6th|location=St. Louis, Missouri|pages=117–135|chapter=Leukocyte development, kinetics, and functions|editor-last2=Otto|editor-first2=Catherine N.|editor-last3=Walenga|editor-first3=Jeanine N.}}</ref><ref name="ScienceDirect 2014 pp. 203–214">{{Chú thích sách|title=Middleton's Allergy: Principles and Practice|last=Cohn|first=Lauren|last2=Hawrylowicz|first2=Catherine|last3=Ray|first3=Anuradha|date=2014|publisher=Saunders|isbn=9780323085939|edition=8th|location=Philadelphia|pages=203–214|chapter=Biology of Lymphocytes|doi=10.1016/B978-0-323-08593-9.00013-9|access-date=22 July 2020|chapter-url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780323085939000139}}</ref> [[Tế bào lympho bẩm sinh|tế bào lympho bẩm sinh (ILCs)]] (tế bào "giống tế bào T bẩm sinh" - ''innate T cell-like'') tham gia vào miễn dịch lớp màng nhày và [[cân bằng nội môi]]; và [[tế bào NK]] (''natural killer'') là một phân nhóm quan trọng, có chức năng [[miễn dịch tự nhiên]] qua [[Miễn dịch trung gian tế bào|trung gian tế bào]], [[Độc tính (tế bào)|gây độc tế bào]].

Lympho bào là loại tế bào chính ở [[bạch huyết]] (''lymph''), nhờ đó có tên là "lymphocyte" (với ''cyte'' nghĩa là tế bào). Lympho bào chiếm từ 18% đến 42% số lượng bạch cầu lưu thông trong hệ tuần hoàn.<ref name="Reeba A.OmmanAmeet R.Kini*" />

== Loại hình ==
[[Tập tin:Lymphocyte2.jpg|nhỏ|Lympho bào nhuộm màu vây quanh bởi [[hồng cầu]] qua lăng kính sử dụng [[kính hiển vi quang học]]]]
[[Tập tin:T_cell_nuclear_dynamics.gif|nhỏ|Hình ảnh 4D động lực của hạt nhân tế bào T nhờ sử dụng kính hiển vi [[Holotomography|HT]]]]
[[Tập tin:Lymphocytes.jpg|phải|nhỏ|Lympho bào nhuộm giemsa trong máu ngoại biên]]
Ba loại lympho bào chính là [[tế bào T]], [[tế bào B]] và [[Tế bào NK|tế bào khử bào tự nhiên]] (NK).<ref name="Reeba A.OmmanAmeet R.Kini*">{{Chú thích sách|title=Rodak's Hematology: Clinical Principles and Applications|last=Omman|first=Reeba A.|last2=Kini|first2=Ameet R.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53045-3|editor-last=Keohane|editor-first=Elaine M.|edition=6th|location=St. Louis, Missouri|pages=117–135|chapter=Leukocyte development, kinetics, and functions|editor-last2=Otto|editor-first2=Catherine N.|editor-last3=Walenga|editor-first3=Jeanine N.}}</ref> Lympho bào có thể được nhận diện qua nhân của chúng.

=== Tế bào B và tế bào T ===
{{Chính|Tế bào T|Tế bào B}}Tế bào T (tế bào [[tuyến ức]], chữ T trong từ tiếng Anh "'''T'''hymus cells") và tế bào B (tế bào [[tủy xương]], hoặc tế bào [[túi Fabricius]]{{Efn|Quá trình trưởng thành của tế bào B đã được làm sáng tỏ ở chim và chữ B nhiều khả năng nghĩa là "gốc từ bursa", ám chỉ đến [[túi Fabricius]].<ref>{{chú thích web|title=B Cell|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/b%20cell|work=Merriam-Webster Dictionary|publisher=Encyclopaedia Britannica|access-date=2024-01-16|language=en}}</ref> Tuy nhiên, ở người (vốn không có cơ quan ấy), tủy xương tạo nên tế bào B, và chữ B có thể xem là gợi nhớ đến từ '''b'''one marrow.}}, tương ứng với "'''B'''one marrow cells" hoặc "'''B'''ursa-derived cells") là những thành phần tế bào chính của phản ứng miễn dịch thu được. Tế bào T tham gia vào [[miễn dịch tế bào trung gian]], còn tế bào B lại chịu trách nhiệm chính cho [[miễn dịch dịch thể]] (liên quan tới [[kháng thể]]). Chức năng của tế bào T và tế bào là nhận diện các kháng nguyên "không riêng" cụ thể trong quá trình gọi là [[trình diện kháng nguyên]]. Một khi xác định được kẻ xâm lấn, nhóm tế bào trên tạo ra phản ứng cụ thể được điều chỉnh lên mức tối đa để loại bỏ các [[mầm bệnh]] hoặc tế bào bị nhiễm bệnh cụ thể. Tế bào B phản ứng với mầm bệnh bằng cách tiết ra một hàm lượng lớn [[kháng thể]], sau đó chúng làm vô hiệu các vật thể lạ như [[vi khuẩn]] và [[virus]]. Nhằm phản ứng với các mầm bệnh, một số tế bào T (được gọi là ''[[Tế bào T hỗ trợ]], T CD4'') tiết ra [[cytokine]] tác động trực tiếp lên phản ứng miễn dịch, còn những tế bào T khác (được gọi là ''[[tế bào T độc sát tế bào]], T CD8'') tiết ra [[Tế bào hạt nhỏ|hạt]] chứa [[Enzym|enzyme]] mạnh, phá hủy các tế bào bị nhiễm bệnh. Sau khi được kích hoạt, tế bào B và tế bào T để lại ''tế bào nhớ'', tế bào này "ghi nhớ" các kháng nguyên mà chúng đã tiếp xúc. Trong suốt vòng đời của động vật, những tế bào nhớ này sẽ "ghi nhớ" từng mầm bệnh gặp phải và có thể sinh ra phản ứng mạnh và nhanh chóng nếu tái phát hiện cùng mầm bệnh; đây được xem là [[miễn dịch]] thu được.

=== Tế bào NK ===
{{Chính|Tế bào NK}}Tế bào NK (hay tế bào tiêu diệt tự nhiên) là một phần của [[miễn dịch tự nhiên]] (hay còn gọi là miễn dịch bẩm sinh, miễn dịch không đặc hiệu), đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ vật chủ khỏi các [[khối u]] và tế bào bị nhiễm [[virus]].<ref name="Reeba A.OmmanAmeet R.Kini*">{{Chú thích sách|title=Rodak's Hematology: Clinical Principles and Applications|last=Omman|first=Reeba A.|last2=Kini|first2=Ameet R.|date=2020|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-53045-3|editor-last=Keohane|editor-first=Elaine M.|edition=6th|location=St. Louis, Missouri|pages=117–135|chapter=Leukocyte development, kinetics, and functions|editor-last2=Otto|editor-first2=Catherine N.|editor-last3=Walenga|editor-first3=Jeanine N.}}</ref> Tế bào NK điều chỉnh chức năng của những tế bào khác (kể cả [[đại thực bào]] và tế bào T)<ref name="Reeba A.OmmanAmeet R.Kini*" /> và phân biệt tế bào bị nhiễm bệnh và khối u so với tế bào không bị nhiễm và bình thường bằng cách nhận diện những thay đổi của phân tử bề mặt gọi là MHC ([[phức hợp phù hợp tổ chức chính]]) [[MHC loại I|loại I]]. Tế bào NK được kích hoạt nhằm phản ứng với một họ [[cytokine]] gọi là [[interferon]]. Tế bào NK được kích hoạt tiết ra [[Tế bào hạt nhỏ|hạt nhỏ]] [[Độc tố (sinh học)|có độc]] để tiêu diệt các tế bào bị biến đổi.<ref name="Janeway">{{Chú thích sách|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?call=bv.View..ShowTOC&rid=imm.TOC&depth=10|title=Immunobiology|last=Janeway|first=Charles|last2=Travers|first2=Paul|last3=Walport|first3=Mark|last4=Shlomchik|first4=Mark|publisher=Garland Science|year=2001|isbn=0-8153-4101-6|edition=5th|location=New York and London|name-list-style=vanc|author-link=Charles Janeway}}</ref> Chúng được gọi là "tế bào tiêu diệt tự nhiên" (''natural killer cells'') vì chúng không cần kích hoạt trước để tiêu diệt tế bào thiếu MHC loại I.

=== Lympho bào biểu hiện kép – tế bào X ===
Lympho bào X được cho là loại tế bào biểu hiện cả [[thụ thể tế bào B]] và [[thụ thể tế bào T]], dẫn tới giả thuyết liên quan đến tiểu đường loại một.<ref>{{Chú thích tập san học thuật |last=Ahmed |first=Rizwan |last2=Omidian |first2=Zahra |last3=Giwa |first3=Adebola |last4=Cornwell |first4=Benjamin |last5=Majety |first5=Neha |last6=Bell |first6=David R. |last7=Lee |first7=Sangyun |last8=Zhang |first8=Hao |last9=Michels |first9=Aaron |last10=Desiderio |first10=Stephen |last11=Sadegh-Nasseri |first11=Scheherazade |date=30 May 2019 |title=A Public BCR Present in a Unique Dual-Receptor-Expressing Lymphocyte from Type 1 Diabetes Patients Encodes a Potent T Cell Autoantigen |url= |journal=Cell |language=en |volume=177 |issue=6 |pages=1583–1599.e16 |doi=10.1016/j.cell.2019.05.007 |issn=0092-8674 |pmc=7962621 |pmid=31150624 |doi-access=free}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.hopkinsmedicine.org/news/newsroom/news-releases/newly-discovered-immune-cell-linked-to-type-1-diabetes|tựa đề=Newly Discovered Immune Cell Linked to Type 1 Diabetes|ngày=30 May 2019|website=Johns Hopkins Medicine Newsroom|ngôn ngữ=en|ngày truy cập=9 August 2020}}</ref> Có hai nghiên cứu tỏ ra nghi ngờ về sự hiện hiện của loại tế bào này.<ref>{{Chú thích tập san học thuật |last=Japp |first=Alberto |date=4 February 2021 |title=TCR+/BCR+ dual-expressing cells and their associated public BCR clonotype are not enriched in type 1 diabetes |journal=Cell |volume=184 |issue=3 |pages=827–839 |doi=10.1016/j.cell.2020.11.035 |pmc=8016147 |pmid=33545036 |doi-access=free}}</ref><ref>{{Chú thích tập san học thuật |last=Burel |first=Julie |date=13 May 2020 |title=The Challenge of Distinguishing Cell–Cell Complexes from Singlet Cells in Non-Imaging Flow Cytometry and Single-Cell Sorting |journal=Cytometry Part A |volume=97 |issue=11 |pages=1127–1135 |doi=10.1002/cyto.a.24027 |pmc=7666012 |pmid=32400942 |doi-access=free}}</ref> Tuy nhiên, những tác giả của bài viết gốc chỉ ra rằng thực tế hai nghiên cứu đã nhận diện được tế bào X bằng kính hiển vi hình ảnh và FACS.<ref>{{Chú thích tập san học thuật |last=Ahmed |first=Rizwan |last2=Omidian |first2=Zahra |last3=Giwa |first3=Adebola |last4=Donner |first4=Thomas |last5=Jie |first5=Chunfa |last6=Hamad |first6=Abdel Rahim A. |date=2021-02-04 |title=A reply to "TCR+/BCR+ dual-expressing cells and their associated public BCR clonotype are not enriched in type 1 diabetes" |journal=Cell |volume=184 |issue=3 |pages=840–843 |doi=10.1016/j.cell.2020.11.036 |issn=1097-4172 |pmc=7935028 |pmid=33545037}}</ref> Cần có những nghiên cứu thêm để xác định bản chất và đặc điểm của tế bào X (còn gọi là biểu hiện kép).

== Phát triển ==
[[Tập tin:Hematopoiesis_(human)_diagram_en.svg|nhỏ|300x300px|[[Tạo máu|Phát triển tế bào máu]]]]
[[Tế bào gốc]] của lớp thú [[Biệt hóa tế bào|biệt hóa]] thành một số loại tế bào máu bên trong [[tủy xương]].<ref name="Abbas">{{Chú thích sách|title=Cellular and Molecular Immunology|vauthors=Abbas AK, Lichtman AH|publisher=Saunders, Philadelphia|year=2003|isbn=0-7216-0008-5|edition=5th}}</ref> Quá trình này gọi là [[tạo máu]].<ref name="Monga">{{Chú thích tập san học thuật |vauthors=Monga I, Kaur K, Dhanda S |date=March 2022 |title=Revisiting hematopoiesis: applications of the bulk and single-cell transcriptomics dissecting transcriptional heterogeneity in hematopoietic stem cells |journal=Briefings in Functional Genomics |volume=21 |issue=3 |pages=159–176 |doi=10.1093/bfgp/elac002 |pmid=35265979}}</ref> Trong quá trình này, mọi lympho bào có nguồn gốc từ một tổ tiên lympho chung trước khi biệt hóa thành các loại lympho bào riêng. Sự biệt hóa của lympho bào diễn ra ở nhiều đường theo kiểu phân cấp cũng như theo kiểu tạo hình hơn. Sự hình thành lympho bào được gọi là [[tạo lympho bào]]. Ở [[Lớp Thú|lớp thú]], tế bào B [[Biệt hóa tế bào|trưởng thành]] trong [[tủy xương]], nằm ở phần lõi của đa số [[xương]].<ref name="Cooper-2015">{{Chú thích tập san học thuật |author-link=Max Dale Cooper |vauthors=Cooper MD |date=March 2015 |title=The early history of B cells |journal=Nature Reviews. Immunology |volume=15 |issue=3 |pages=191–197 |doi=10.1038/nri3801 |pmid=25656707 |doi-access=free}}</ref> Ở [[chim]], tế bào B trưởng thành trong [[túi Fabricius]], cơ quan lympho nơi chúng lần đầu được Chang và Glick phát hiện,<ref name="Cooper-2015" /> (B là viết tắt của bursa) thay vì có nguồn gốc từ tủy xương như nhiều người lầm tưởng. Tế bào T chuyển vào dòng máu và trưởng thành ở một cơ quan chính riêng biệt, gọi là [[tuyến ức]]. Sau khi trưởng thành, lympho bào thâm nhập vào tuần hoàn và [[Hệ bạch huyết|cơ quan bạch huyết]] ngoại biên (ví dụ [[lách]] và [[hạch bạch huyết]]), mà tại đây chúng đi khảo sát các [[mầm bệnh]] và/hoặc tế bào khối u xâm nhập.

Lympho bào tham gia vào miễn dịch thu được (ví dụ tế bào B và tế bào T) biệt hóa hơn nữa sau khi tiếp xúc với [[kháng nguyên]]; chúng tạo nên lympho bào nhớ và thực hiện. Lympho bào thực hiện có chức năng tiêu diệt kháng nguyên, bất kể là bằng cách giải phóng kháng thể (trường hợp tế bào B), hạt gây độc ([[Tế bào T độc sát tế bào|tế bào T gây độc]]) hay bằng cách gửi tín hiệu đến các tế bào của hệ miễn dịch ([[tế bào T hỗ trợ]]). [[Tế bào T nhớ]] vẫn nằm ở mô và lưu thông ngoại biên trong mộ thời gian dài để sẵn sàng ứng với cùng kháng nguyên lúc tiếp xúc trong tương lai; chúng tồn tại từ hàng tuần đến hàng năm, rất lâu so với các bạch cầu khác.

== Ghi chú ==
{{notelist}}

== Chú thích ==
{{Tham khảo|2}}

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons|Lymphocytes}}
* {{BUHistology|01701ooa}}
* {{Chú thích web|url=http://ccdb.ucsd.edu/sand/main?stype=lite&keyword=cytotoxic&event=display&Submit=Go&start=1|tựa đề=Cytotoxic T Lymphocyte|website=Cell Centered Database}}
* {{Chú thích web|url=http://waring.library.musc.edu/exhibits/kidney/|tựa đề=Overcoming the Rejection Factor: MUSC's First Organ Transplant|nhà xuất bản=Waring Historical Library}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
[[Thể loại:Hệ miễn dịch]]
[[Thể loại:Hệ bạch huyết]]
[[Thể loại:Bạch huyết bào]]
[[Thể loại:Mô lympho]]