Xem mã nguồn của Người Nanai

{{Infobox Ethnic group
|group=Nanai<br><small>Tên khác:<br>Hách Triết, Goldy, Samagir</small>
|image=
|caption=Các trẻ em Nanai
|poptime=18.000 (ước)
|popplace= [[Nga]], [[Trung Quốc]] ([[Hắc Long Giang]])
|region1 = {{Lá cờ|Nga}} [[Khabarovsk krai|Khabarovsk]]
|pop1 = 12.160
|ref1 = <ref>{{Chú thích web |url=http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_14_24.htm |ngày truy cập=2009-10-22 |tựa đề=Điều tra dân số Nga |archive-date=2011-08-21 |archive-url=https://www.webcitation.org/616Buov3D?url=http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_14_24.htm |url-status=dead }}</ref>
|region2 = {{Lá cờ|Trung Quốc}} [[Hắc Long Giang]]
|pop2 = 4.245<ref>[http://www.stats.gov.cn/was40/gjtjj_detail.jsp?channelid=2912&record=38 Điều tra dân số Trung Quốc lần 4 năm 1990]</ref>
|region3 = {{Lá cờ|Ukraina}}
|pop3 = 42
|ref3 = <ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/results/nationality_population/nationality_popul1/select_5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=75&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20%20%20%20%20%20&n_page=4 Quốc tịch của dân cư]{{Liên kết hỏng|date=2021-01-21 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
|langs= [[tiếng Nanai|Nanai]], [[tiếng Nga|Nga]], [[Tiếng Trung Quốc|Quan thoại]] (tại [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Trung Quốc]])
|rels=[[Phật giáo Tây Tạng]], [[đạo Shaman|Shaman]]
|related=
}}

'''Người Nanai''' (tên tự gọi нани/Nani nghĩa là người bản địa; tên tự gọi '''Hách Triết''' nghĩa là người phương Đông; [[tiếng Nga]]: нанайцы, "nanaitsy"; [[tiếng Trung Quốc|tiếng Trung]]: 赫哲族, "Hèzhézú"; Hán-Việt: Hách Triết tộc, trước đây còn gọi là ''Goldy'' và ''Samagir'') là một sắc tộc trong [[các dân tộc Tungus]] ở vùng [[Viễn Đông]], theo dòng lịch sử từng sinh sống dọc theo vùng bờ sông Hắc Long Giang ([[amur|sông Amur]]), [[tùng Hoa|sông Tùng Hoa]] (Sunggari) và [[ussuri|sông Ussuri]] trên lưu vực Trung Amur. Tổ tiên của người Nanai có lẽ là người [[Nữ Chân]] tại vùng xa nhất về phía bắc của [[Mãn Châu]].

[[Tiếng Nanai]] thuộc về [[Ngữ tộc Tungus|nhánh Mãn-Tungus]] của [[ngữ hệ Altai]].

==Tên tự gọi==
Người Nanai tự gọi bằng các tên gọi {{IPA2|xədʑən}}, {{IPA|[nanio]}}, {{IPA|[kilən]}}.<ref>An Tuấn (安俊): ''Đại cương về tiếng Hách Triết'' (赫哲语简志); Bắc Kinh, Nhà xuất bản Dân tộc (民族出版社), 1986. Trang 1.</ref>
 
Nhà ngôn ngữ học Nga L.I. Sem viết tên tự gọi {{IPA|[xədʑən]}} bằng các ký tự Cyril, ''хэǯэ най'' (''Hezhe nai'') hoặc ''хэǯэны'' (''Hezheni''), và giải thích đó là tên tự gọi của người Nanai tại hạ du sông Amur, có nghĩa là "người sống ở vùng hạ du con sông".<ref>Сем Л. И. (L.I. Sem) "Нанайский язык" (tiếng Nanai), trong "Языки мира. Монгольские языки. Тунгусо-маньчжурские языки. Японский язык. Корейский язык" (''Các ngôn ngữ thế giới: [[Ngữ tộc Mông Cổ|Các ngôn ngữ Mông Cổ]]; [[Ngữ tộc Tungus|Các ngôn ngữ Tungus-Mãn]]; tiếng Nhật; tiếng Triều Tiên''). Moskva, Nhà xuất bản Indrik, 1997. ISBN 5-85759-047-7. Trang 174. L.I. Sem viết các tên tự gọi bằng ký tự Cyril, thành ''хэǯэ най'' và ''хэǯэны''</ref>. Đó là nguồn gốc cho tên gọi trong tiếng Trung đối với người Nanai, trước đây là "黑斤" (''Heijin'', Hắc Cân), "赫哲哈喇" (''Hezhehala'', Hách Triết Cáp Lạt), và hiện nay là "赫哲" (''Hezhe'', Hách Triết).<ref>[http://www.ethnichistory.cn/html/mzwh/minzujianjie/20070816/32.html Hezhe, Talk about the history of the Chinese ethnics]{{Liên kết hỏng|date=2021-05-16 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

==Lối sống và văn hóa truyền thống==
[[Tập tin:CEM-44-La-Chine-la-Tartarie-Chinoise-et-le-Thibet-1734-Amur-2572.jpg|nhỏ|Bản đồ năm 1734 của người Pháp chỉ ra người ''Yupi'' (Ngư bì, "da cá") trên cả hai bờ sông Ussuri và Amur ở phía nam cửa Dondon (''Tondon''), và người ''Ketching'' xa hơn nữa xuôi theo dòng sông Amur (nơi người Nanai, [[người Ulch|Ulch]] và [[người Nivkh|Nivkh]] hiện nay sinh sống)]]
Một trong số những mô tả đầu tiên về người Nanai trong các ngôn ngữ châu Âu là thuộc về các nhà địa lý kiêm tu sĩ dòng Tên người Pháp đã du hành dọc theo sông Ussury và Amur năm 1709. Theo các mô tả này, người bản địa sống dọc sông Ussury và dọc sông Amur phía trên cửa [[sông Anyuy (Khabarovsk krai)|sông Dondon]] (đổ vào sông Amur tại nơi giữa [[Khabarovsk]] và [[Komsomolsk-on-Amur]] ngày nay) được biết đến như là ''Yupi Tartar'' (người Tartar da cá, xem [[#Kinh tế|đoạn kinh tế dưới đây]]), trong khi tên gọi của dân tộc sinh sống ven sông Dondon và đoạn sông Amur phía dưới Dondon được các tu sĩ dòng tên phiên âm sang tiếng Pháp thành ''Ketching''.<ref name=halde7>{{chú thích sách|last=[[Jean-Baptiste Du Halde|Du Halde]]|first= Jean-Baptiste|title= Description géographique, historique, chronologique, politique et physique de l'empire de la Chine et de la Tartarie chinoise|volume=IV|publisher= P.G. Lemercier|location=Paris
|year= 1735|url= http://web2.bium.univ-paris5.fr/livanc/?cote=00992x04&do=chapitre|page=7}} Một loạt các ấn bản muộn hơn cũng có sẵn, như [http://books.google.com/books?id=1pcsAAAAYAAJ trên Google Books]</ref>.

Tên gọi sau có thể là phiên âm tiếng Pháp của tên tự gọi đã nêu (xem [[#Tên tự gọi]] trên đây) của người Nanai vùng hạ du sông Amur, {{IPA|[xədʑən]}}, cũng dược dùng để chỉ dân tộc [[người Ulch|Ulch]] có quan hệ họ hàng gần<ref>О.П. Суник (O.P. Sunik), "Ульчский язык" (tiếng Ulch), trong ''Các ngôn ngữ thế giới'' (1997), tr. 248; phiên tự Cyril tại đây là ''хэǯэны''.</ref>.

Theo các tu sĩ dòng Tên, ngôn ngữ của người "Yupi" dường như ở vị trí trung gian giữa [[tiếng Mãn]] và ngôn ngữ của người "Ketching"; giao tiếp ở một mức độ nào đó giữa người Yupi và người Ketching là có thể.<ref>Du Halde (1735), tr. 12</ref>

===Kinh tế===
Theo miêu tả của các lữ khách ban đầu (như các nhà địa lý dòng Tên trên sông Ussury năm 1709), kinh tế của người dân sống tại đây (ngày nay có thể phân loại như người Nanai, hoặc cũng có thể là [[người Udegeits]]) dựa trên đánh bắt cá. Người dân sống trong các làng dọc hai bờ sông Ussuri, và dành toàn bộ thời gian mùa hè của mình vào đánh bắt cá, ăn cá tươi trong mùa hè (cụ thể họ đặc biệt thích [[Bộ Cá tầm|cá tầm]]), và phơi cá khô để ăn trong mùa đông. Cá cũng có thể sử dụng làm thức ăn cho một vài loại gia súc mà họ có (làm cho mùi vị thịt lợn của họ trở thành khó ăn đối với các lữ khách với khẩu vị châu Âu).<ref name=halde10>Du Halde (1735), tr. 10-12}}</ref>

[[Tập tin:CEM-36-Regno-di-Nivche-2429.jpg|nhỏ|trái|Bản đồ năm 1682 của người Ý, chỉ ra "regno di Nivche/regno di Nivchan" (vương quốc Nivche/Nivchan, nghĩa là Nữ Chân) hoặc "Kin (Kim) Tartar", cũng như vùng đất của "Tartari di Yupy" - nghĩa là "Tartar da cá" (Nanai và các bộ lạc liên quan) xa hơn về phía đông.]]
Quần áo truyền thống của họ làm từ da cá. Các tấm da cá này được phơi khô. Khi khô, chúng được người ta đập nện nhiều lần bằng vồ để cho bề mặt hoàn toàn nhẵn nhụi. Cuối cùng người ta khâu các tấm da này lại với nhau.<ref name=halde10/> Những con cá được chọn cho mục đích này có cân nặng trên 50&nbsp;kg.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.chinaculture.org/gb/en_curiosity/2003-12/17/content_44524.htm |ngày truy cập=2009-10-22 |tựa đề=Quần áo da cá |archive-date=2009-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090703023014/http://www.chinaculture.org/gb/en_curiosity/2003-12/17/content_44524.htm |url-status=dead }}</ref> Trong quá khứ, thực tiễn khác lạ này đã làm cho người ta gọi người Nanai là "Tartar da cá" ({{lang-zh|鱼皮鞑子}}, ''Yupi Dazi'', Hán-Việt: Ngư bì Thát tử). Tên gọi này cũng áp dụng, tổng quát hơn, cho các nhóm thổ dân khác tại lưu vực hạ du sông Sungari và Amur.<ref>[http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html UNESCO red book on endangered languages: Northeast Asia]</ref>

Nông nghiệp đến với vùng đất của người Nanai một cách chậm chạp. Trên thực tế loại cây trồng duy nhất do các làng của người ''Yupi'' trên bờ sông Ussuri gieo trồng vào năm 1709 chỉ là [[thuốc lá (cây)|thuốc lá]].<ref name=halde10/>

===Tôn giáo===
[[Tập tin:Ravenstein-p377-Maack-Goldi-Idol-Poles.png|nhỏ|200px|"Idol poles" (Cột vật tổ (totem) của người Nanai ("Goldy"). Do [[Richard Maack]] vẽ, khoảng 1854-1860]]
Người Nanai chủ yếu theo [[đạo Shaman]], với sự sùng kính lớn dành cho [[gấu]] (''Doonta'') và [[hổ]] (''Amba''). Họ cho rằng các pháp sư có quyền năng xua đuổi tà ma bằng cách cầu khấn các vị thần linh. Trong các thế kỷ qua, họ từng sùng bái các vị thần mặt trời, mặt trăng, núi, nước và cây. Theo niềm tin của họ, vùng đất này từng có thời bằng phẳng cho tới khi những con rắn lớn đục khoét các thung lũng sông. Họ cho rằng vạn vật trong vũ trụ đều có linh khí riêng và rằng các linh khí này lang thang trong thế giới. Trong tín ngưỡng Nanai, các vật thể bất động thường được nhân cách hóa. Chẳng hạn, lửa được nhân cách hóa thành bà lão mà người Nanai gọi là Fadzya Mama. Những đứa trẻ không được phép nhảy trên lửa, do chúng có thể làm Fadzya Mama giật mình, và những người đàn ông luôn luôn giữ lịch sự khi có lửa.

Các pháp sư Nanai, giống như các dân tộc Tungus khác trong khu vực, có quần áo riêng đặc trưng, bao gồm quần rộng và áo vét; thắt lưng da với tua tòn ten bằng kim loại hình nón; các găng tay hở ngón với các hình rắn, thằn lằn hay ếch nhái; và mũ với các gạc sừng hay lông gấu, sói, cáo gắn vào. Các mảnh gương của người Trung Quốc đôi khi cũng được dùng kèm với bộ quần áo này.

Người chết thường được [[chôn cất]] trong đất với ngoại lệ là những đứa trẻ chết trước khi đủ một ngày tuổi; trong trường hợp này thi thể đứa trẻ được bọc trong áo hay vỏ cây bạch dương và [[chôn cất]] trên các cành cây như một hình thức của "phong táng". Nhiều người Nanai cũng theo [[Phật giáo Tây Tạng]].

==Dân cư hiện đại==
===Tại Nga===
Tại Nga, người Nanai sống trong khu vực ven [[biển Okhotsk]], [[amur|sông Amur]], phía dưới [[Khabarovsk]], trên cả hai bờ sông tại [[Komsomolsk-on-Amur]], cũng như trên hai bờ sông Ussuri và [[sông Girin|Girin]] (người Samagir). Người Nga trước đây gọi người Nanai là Goldy, lấy theo tên gọi của một tộc người Nanai. Theo điều tra dân số năm 2002, hiện có khoảng 12.160 người Nanai tại [[Nga]].

Trong thời kỳ [[Liên Xô]], chuẩn chữ viết cho [[tiếng Nanai]] (dựa trên [[bảng chữ cái Cyril]]) được [[Valentin Aleksandrovich Avrorin|Valentin Avrorin]] và một số người khác tạo ra. Hiện nay nó vẫn được giảng dạy trong 13 trường học tại [[Khabarovsk]].

===Tại Trung Quốc===
Người Hách Triết (赫哲) là một trong số 56 dân tộc được [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]] công nhận chính thức. Trong thời kỳ [[Mãn Châu quốc|Mãn Châu Quốc]], người Hách Triết trên thực tế đã bị người Nhật xua đuổi khỏi Trung Quốc. Họ bị giam giữ trong các trại tù và năm 1949 chỉ còn khoảng 300 người tại Trung Quốc. Theo điều tra dân số gần đây vào năm 2004, dân tộc Hách Triết có khoảng 4.640 người tại Trung Quốc (chủ yếu trong tỉnh [[Hắc Long Giang]]). Người Hách Triết nói phương ngữ Hách Triết của [[tiếng Nanai]]. Họ cũng có văn hóa truyền khẩu phong phú, được biết đến như là Yimakan.<ref>{{Chú thích web |url=http://english.cri.cn/4026/2008/07/10/1361s379104.htm |ngày truy cập=2009-10-22 |tựa đề=Hezhe Ethnic Group |archive-date=2008-08-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080804061439/http://english.cri.cn/4026/2008/07/10/1361s379104.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{Chú thích web |url=http://www.ethnic-china.com/Hezhe/hezheyimakan.htm |ngày truy cập=2009-10-22 |tiêu đề=Yimakan songs of the Hezhe |archive-date=2009-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090822003656/http://www.ethnic-china.com/Hezhe/hezheyimakan.htm |url-status=dead }}</ref> Phương ngữ này không có hệ thống chữ viết riêng tại Trung Quốc và người Hách Triết thường viết bằng chữ Hán. (Sự biết đọc, biết viết ngôn ngữ thứ hai này đạt 84%.) Tuy nhiên, vào năm 2005, người ta đã hoàn thành có lẽ là bộ sách giáo khoa bằng ngôn ngữ Hách Triết đầu tiên.<ref>[http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-06/06/content_448856.htm Textbook preserves Hezhe language]</ref>

==Các khu vực tự trị của người Nanai ==
{|class="wikitable" style="margin:auto;width:90%;"
|-
!Tỉnh <br>(hoặc tương đương)
!Châu
!Huyện, thị
!Xã
|-
| rowspan="3"|[[Hắc Long Giang]]
|[[Song Áp Sơn]] <br>双鸭山市
|[[Nhiêu Hà]] <br> 饶河县
|Hương dân tộc Hách Triết Tứ Bài <br> 四排赫哲族乡
|-
| rowspan="2"|[[Giai Mộc Tư]] <br>佳木斯市
| rowspan="2"|[[Đồng Giang]] <br> 同江市
|Hương dân tộc Hách Triết Nhai Tân Khẩu <br> 街津口赫哲族乡
|-
|Hương dân tộc Hách Triết Bát Xóa <br> 八岔赫哲族乡
|-
|[[Khabarovsk krai]]
|
|Huyện Nanaysky <br> Нанайский Район
|
|}

==Người Nanai nổi tiếng==
[[Tập tin:Dersuuzala.jpg|nhỏ|[[Dersu Uzala]]]]
*Bộ phim năm 1975 của đạo diễn người Nhật [[Kurosawa Akira]] về [[Dersu Uzala]], dựa trên cuốn sách của nhà thám hiểm Nga [[Vladimir Klavdiyevich Arsenyev|Vladimir Arsenyev]], thuật lại quan hệ bằng hữu của nhà thám hiểm Nga và người dẫn đường của ông là người Nanai có tên gọi là [[Dersu Uzala]].
*Nữ pháp sư Nanai là Tchotghtguerele Chalchin đã biểu diễn phần niệm chú được ghi tại [[Xibia|Siberi]] cho bài hát "The Lighthouse" (phỏng theo bài thơ "Flannan Isle" (đảo Flannan) của nhà thơ người Anh là [[Wilfred Wilson Gibson]]) trong album năm 1994 của nhà sản xuất người Pháp [[Hector Zazou]] là ''[[Chansons des mers froides]]'' (''Các bài hát từ vùng biển lạnh''). Ca sĩ chính là [[Siouxsie Sioux]] và nhạc nền do Sakharine Percussion Group và Sissimut Dance Drummers thể hiện.
*[[Nikolay Ivanovich Beldy|Kola Beldy]] (1929-1993) ca sĩ nổi tiếng tại Liên Xô và Nga, đặc biệt được biết đến nhiều nhất từ việc thể hiện bài hát "Увезу тебя я в тундру" (''Anh đưa em vào lãnh nguyên'').
*[[Hàn Canh]], ca sĩ Trung Quốc, thành viên của nhóm nam ca sĩ Hàn Quốc [[Super Junior]].

==Tham khảo==
{{Tham khảo}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Nanai people}}
{{1911}}
* [http://www.erm.ee/?node=191 The Nanai National Mentality and World Model] của Tatyana Sem
* [http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=GLD Ethnolog on Nanai]
* [http://pandora.cii.wwu.edu/vajda/ea210/maritime.htm Notes on the Nanai] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141005202826/http://pandora.cii.wwu.edu/vajda/ea210/maritime.htm |date=2014-10-05 }}
* [http://www.narodru.ru/peoples1247.html Народы России: Нанайцы]
* [http://www.eki.ee/books/redbook/nanais.shtml The Nanais]

{{CEG}}
{{Các dân tộc tại Nga}}
{{DEFAULTSORT:Nanai}}
[[Thể loại:Dân tộc bản địa Bắc Cực|Nanai]]
[[Thể loại:Nhóm sắc tộc được Trung Quốc chính thức công nhận]]
[[Thể loại:Mãn Châu]]
[[Thể loại:Người Tungus]]
[[Thể loại:Nhóm sắc tộc ở Siberia]]
[[Thể loại:Người bản địa Bắc Á]]
[[Thể loại:Vùng Khabarovsk]]
[[Thể loại:Dân tộc thiểu số bản địa Bắc, Siberia và Viễn Đông]]