Xem mã nguồn của Hậu Bột Hải

{{Infobox country
|native_name = {{nobold|{{lang|zh-hant|後渤海|nocat=true}}}}<br/>{{nobold|{{lang|ko|후발해}}}}
|conventional_long_name = Hậu Bột Hải <br> 後渤海 <br> 후발해
|common_name = Hậu Bột Hải
|era       =
|government_type  = [[Chế độ quân chủ]]
|
|year_start  = [[927]]
|year_end    = [[994]]
|
|event_start = Thành lập
|date_start  =
|event_end   = Bị [[Định An Quốc]] chia cắt năm [[935]] <br> Bị [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] thay thế năm [[994]]
|date_end    =
|
|event1      =
|date_event1 =
|event2      =
|date_event2 =
|event3      =
|date_event3 =
|
|event_pre   =
|date_pre    =
|
|<!--- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 --->
|p1          = Vương quốc Bột Hải
|flag_p1    =
|s1          = Định An Quốc
|flag_s1    =
|
|image_flag   = <!--- Default: Flag of {{{common name}}}.svg --->
|flag         = <!--- Link target under flag image. Default: Flag of {{{common name}}} --->
|flag_type    = <!--- Displayed text for link under flag. Default "Flag" --->
|
|image_coat   =
|symbol       =
|symbol_type  =
|
|image_map    =  
|image_map_caption  = 
|
|capital          = [[Thượng Kinh|Hốt Hãn]]
|latd=
|
|national_motto   =
|national_anthem  =
|common_languages = Tiếng Bột Hải ([[Tiếng Cao Câu Ly]], [[Tiếng Hán]])
|religion         = [[Phật giáo]], [[Nho giáo]], [[Đạo giáo]], [[Shaman giáo]]
|currency         =
|
|title_leader = 
|leader1      = 
|year_leader1 =
|leader2      = 
|year_leader2 = 
|
|<!--- Area and population of a given year --->
|stat_year1 =
|stat_area1 =
|stat_pop1  =
|footnotes  =
|today      = [[Trung Quốc]]<br>[[Triều Tiên]]
}}
{{Infobox transliteration
| title = Hậu Bột Hải
| c = 后渤海
| p = Hòu bó hǎi
| w = Hu Bohai
| hangul = 후발해 
| hanja = 後渤海 
| rr = Hu Balhae 
| mr = Hu Parhae 
| ibox-order = zh, ko1, ko4, ko3}}
{{Infobox Korean name
|hangul=후발해
|hanja=後渤海
|hanviet=Hậu Bột Hải
|rr=Hu Balhae
|mr=Hu Parhae
}}
'''Hậu Bột Hải''' ([[927]] - [[994]]) là một quốc gia được cho là đã tồn tại ở [[Mãn Châu]] và miền bắc [[bán đảo Triều Tiên]]. Quốc gia này được vương tộc họ Đại thành lập vào năm [[927]] sau khi [[vương quốc Bột Hải]] (đời vua [[Đại Nhân Soạn]]) bị [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tổ|Gia Luật A Bảo Cơ]]) tiêu diệt vào năm [[926]]. Đây là quốc gia đầu tiên trong số nhiều quốc gia kế thừa trực tiếp [[vương quốc Bột Hải]] sau khi nước này bị [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] chinh phục. Hậu Bột Hải do gia tộc họ Đại trị vì, song cuối cùng bị [[Liệt Vạn Hoa]] đoạt lấy vương quyền vào năm [[935]] và bị chia cắt bởi [[Định An Quốc]] của Liệt Vạn Hoa. Nhưng bộ phận còn lại tiếp tục cai trị ở thành Hốt Hãn (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) thuộc Long Tuyền phủ cho đến năm [[994]] mới bị tướng dưới quyền gốc [[Yên Pha]] là [[Ô Chiêu Đạc]] đoạt lấy vương quyền 1 lần nữa và đổi tên vương quốc thành vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] ([[994]] - [[1114]]).

Sự tồn tại của Hậu Bột Hải lần đầu tiên được đề xuất bởi học giả Nhật Bản là [[Hino Kaizaburo]] vào năm [[1943]] và sau đó được một số học giả [[Hàn Quốc]] ủng hộ. Bên ngoài [[Hàn Quốc]], "Hậu Bột Hải" thường được hiểu là tên của vương quốc [[Đông Đan]] hoặc các chính thể khác trên lãnh thổ [[vương quốc Bột Hải]] trước đây.<ref>{{chú thích sách |author=日野 開三郎 |title=後渤海の建國 (昭和十八年十月十二日報告) |date=1943 |publisher=九州帝國大學 |url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/tja1942/2/3/2_3_473/_article/-char/ja/}}</ref><ref>{{chú thích web |url=http://ihaefe.org/files/dissertations/kim_aleks/avtoreferat.pdf |title=История государства Бохай (по материалам исследований южнокорейских учёных) |language=ru|trans-title=History of Bohai State}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Crossley |first1=Pamela Kyle |title=Bohai/Parhae Identity and the Coherence of Dan gur under the Kitan/Liao Empire |journal=International Journal of Korean History |date=2016 |volume=21 |issue=1 |page=11-44 |doi=10.22372/ijkh.2016.21.1.11|doi-access=free }}</ref>

==Thành lập==
[[File:Map of The east barbarian 6.png|thumb|Khu vực do [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] kiểm soát. Vương quốc [[Đông Đan]] được tô màu xanh lam.]]
Sau khi chinh phục Dan Gur ([[vương quốc Bột Hải]] trong tiếng Khiết Đan) vào đầu năm [[926]],<ref>[[Liêu sử]] [http://www.confucianism.com.cn/detail.asp?id=17880 quyển 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518204644/http://www.confucianism.com.cn/detail.asp?id=17880 |date=2015-05-18 }}:"辛未，諲譔素服，稿索牽羊，率僚屬三百餘人出降。"</ref> [[Liêu Thái Tổ|Gia Luật A Bảo Cơ]] đổi tên kinh đô [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Thượng Kinh]] (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) thành pháo đài Hốt Hãn. [[Gia Luật A Bảo Cơ]] đã lập ra vương quốc Đông Đan trên lãnh thổ cũ của [[vương quốc Bột Hải]], với kinh thành đặt ở Phù Dư, và lập [[Gia Luật Bội]] làm vương, tước hiệu ''Nhân Hoàng vương'' (人皇王),<ref>Mote (1999), 49-51.</ref>{{sfn|Twitchett|1994|p=69}} ứng với tước hiệu của bản thân Hoàng đế [[Gia Luật A Bảo Cơ]] là ''Thiên Hoàng đế'' và tước hiệu của hoàng hậu của ông ta là ''Địa Hoàng hậu''. Một phần đất đai của Bột Hải được sáp nhập vào Đại Khiết Đan quốc và phần đất đai Bột Hải còn lại là nơi sinh sống của người Bột Hải gốc [[Cao Câu Ly]] vẫn giữ được độc lập. [[Gia Luật A Bảo Cơ]] trao cho con thứ [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] hiệu ''Nguyên soái thái tử'' và cho Gia Luật Đức Quang thay thế [[Gia Luật Bội]] trông nom Lâm Hoàng (臨潢, nay thuộc [[Xích Phong]], [[Nội Mông]], [[Trung Quốc]]), nơi mà trước đây [[Gia Luật Bội]] từng phụ trách.<ref name=ZZTJ275>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷275|quyển 275]].</ref> [[Gia Luật A Bảo Cơ]] còn tiến hành thu biên người Nữ Chân của Bột Hải ở phương nam, gọi là Thục Nữ Chân, người Nữ Chân của Bột Hải ở phương bắc là Sinh Nữ Chân. [[Gia Luật A Bảo Cơ]] luôn có ý đồ nam hạ Trung Nguyên.<ref>{{chú thích sách|title=《資治通鑑‧卷第二百七十五‧后唐纪四》|quote=（後唐明宗）帝遣供奉官姚坤告哀于契丹。......（遼太祖）又曰："吾儿与我虽世旧，然屡与我战急，于今天子则无怨，足以修好。若与我大河之北，吾不复南侵矣。"坤曰："此非使臣之所得专也。"契丹主怒，囚之，旬馀，复召之，曰："河北恐难得，得镇、定、幽州亦可也。"给纸笔趣令为状，坤不可，欲杀之，韩延徽谏，乃复囚之。}}</ref> Những người dân [[vương quốc Bột Hải|Bột Hải]] bị chinh phục ngay lập tức bắt đầu nổi dậy chống lại [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] của [[Gia Luật A Bảo Cơ]] từ năm [[926]].

[[Gia Luật Bội]] đã bước lên ngai vàng của vương quốc tại pháo đài Hốt Hãn, kinh đô [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Thượng Kinh]] của Bột Hải cũ, nay thuộc [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]. Vương quốc dùng tên Hán là Đông Đan, để tỏ lòng kính trọng với [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] ở phía tây.<ref>徐俊. 中国古代王朝和政权名号探源. 湖北武昌: 华中师范大学出版社. 2000年11月: 262. {{ISBN|7-5622-2277-0}}.</ref>

Lãnh thổ của vương quốc [[Đông Đan]] bao gồm 19 phủ như vương quốc Bột Hải ngày trước, trong đó vua [[Gia Luật Bội]] đã đổi tên Phù Dư phủ thành Hoàng Long phủ:

* Yongcheon (Longquan, ''Long Tuyền''). Thủ phủ của Long Tuyền phủ này là kinh đô [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Hốt Hãn]] (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Hyeondeok (Xiande, ''Hiển Đức''). Thủ phủ của Hiển Đức phủ này là cố đô [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Trung Kinh]] (nay là [[Hòa Long (Cát Lâm)|Hòa Long]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Yongwon (Longyuan, ''Long Nguyên''). Thủ phủ của Long Nguyên phủ này là cố đô [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Đông Kinh]] (nay là [[Hồn Xuân]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Namhae (Nanhai, ''Nam Hải''). Thủ phủ của Nam Hải phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Nam Kinh]] (nay là [[Hàm Hưng]], [[Triều Tiên]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Amnok (Yalu, ''Áp Lục''). Thủ phủ của Áp Lục phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Tây Kinh]] (nay là [[Lâm Giang, Bạch Sơn|Lâm Giang]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Jangnyeong (Changling, ''Trường Lĩnh''). Thủ phủ của Trường Lĩnh phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Hà Châu]] (nay là [[Hoa Điện]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Hwanglong (Huanglong, ''Hoàng Long''). Thủ phủ của Hoàng Long phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Phù Dư]] (nay là [[Tứ Bình]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Makhil (Moxie, ''Mạc Hiệt''). Thủ phủ của Mạc Hiệt phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Mạc Châu]] (nay là [[A Thành]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Jeongmi (Dingli, ''Định Lý''). Thủ phủ của Định Lý phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Định Châu]] (nay là [[Partizansk]], [[Primorsky (vùng)|Primorsky Krai]], [[Nga]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Anbyeon (Anbian, ''An Biên''). Thủ phủ của An Biên phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|An Châu]] (nay là [[Olga, Nga|Olga]], [[Primorsky (vùng)|Primorsky Krai]], [[Nga]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Solbin (Shuaibin, ''Súy Tân''). Thủ phủ của Súy Tân phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Hoa Châu]] (nay là [[Ussuriysk]], [[Primorsky (vùng)|Primorsky Krai]], [[Nga]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Dongpyeong (Dongping, ''Đông Bình''). Thủ phủ của Đông Bình phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Y Châu]] (nay là [[Mật Sơn]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Cheolli (Tieli, ''Thiết Lợi''). Thủ phủ của Thiết Lợi phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Đức Lý trấn]] (nay là [[Y Lan]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Hoewon (Huaiyuan, ''Hoài Viễn''). Thủ phủ của Hoài Viễn phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Đạt Châu]] (nay là [[Đồng Giang]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Anwon (Anyuan, ''An Viễn''). Thủ phủ của An Viễn phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Ninh Châu Châu]] (nay là [[Dalnerechensk]], [[Primorsky (vùng)|Primorsky Krai]], [[Nga]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Yodong (Liaodong, ''Liêu Đông''). Thủ phủ của Liêu Đông phủ này là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Liêu Đông thành]] (nay là [[Bạch Tháp]], [[Liêu Ninh]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Sokju (Suzhou, ''Túc Châu''). Thủ phủ của Túc Châu phủ là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Túc Châu]] (nay là [[Cửu Đài]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Dongju (Tongzhou, ''Đồng Châu''). Thủ phủ của Đồng Châu phủ là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Đồng Châu]] (nay là [[Uông Thanh]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].
* Yeongju (Yingzhou, ''Doanh Châu''). Thủ phủ của Doanh Châu phủ là [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Doanh Châu]] (nay là [[Lâm Khẩu]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Đông Đan]].

Đội quân gồm hàng vạn người Bột Hải của [[Đại Quang Hiển]] (Dae Gwang-hyeon, con của cựu vua [[Đại Nhân Soạn]]) sau khi thoát khỏi [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Thượng Kinh]] thì ẩn nấu trong các làng mạc. [[Gia Luật A Bảo Cơ]] mất vào ngày [[6 tháng 9]] năm [[926]]. [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] lên ngôi vua của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] vào ngày [[11 tháng 12]] năm [[927]] và mâu thuẫn với vua [[Gia Luật Bội]] của vương quốc [[Đông Đan]]. Để ngăn cản [[Gia Luật Bội]] tạo lập quyền lực riêng tại Đông Đan, Hoàng đế mới [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] đã lệnh cho anh trai mình cùng toàn bộ dân trong thành phải dời đô từ Hốt Hãn thuộc Long Tuyền phủ ở Đông Mãn Châu đến Đông Bình (nay là [[Liêu Dương]]) thuộc Liêu Đông phủ ở Tây Mãn Châu trong tháng 12 năm [[927]].<ref name="Twitchett and Tietze 69.">Twitchett and Tietze (1994), 69.</ref> Những người Bột Hải cũ cũng bị cưỡng bách đến Đông Bình. Bản thân Hoàng vương [[Gia Luật Bội]] bị đặt dưới sự giám sát của các cận binh hoàng cung do hoàng đế [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] phái đến.<ref name="Mote 51">Mote (1999), 51.</ref>

Bột Hải hoàn toàn nằm dưới sự kiểm soát của người Khiết Đan, những người đã lập nên vương quốc [[Đông Đan]]. Người dân Bột Hải cùng nhau nổi dậy để chống lại những thế lực cai trị mới, và nhiều phong trào phục quốc đã xuất hiện trong khoảng 200 năm. Phong trào phục quốc đầu tiên là Hậu Bột Hải, được hoàng tộc Bột Hải lập nên.

Bắt đầu từ năm [[927]], người Khiết Đan bắt đầu săn lùng và hành quyết tất cả các thành viên của vương tộc Bột Hải để ngăn chặn việc bất kỳ ai có thể được đưa lại lên ngai vàng Bột Hải, dù là vua hay nữ vương. Tuy nhiên, một vài thành viên của vương tộc vẫn sống sót. Trong số họ có [[Đại Quang Hiển]] (Dae Gwang-hyeon) đang ẩn nấu. Một số thành viên gia tộc họ Đại khác đã thống nhất các nhóm kháng cự ở phía tây sông [[Áp Lục]], đánh chiếm thành Hốt Hãn (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) thuộc Long Tuyền phủ và lập nên vương quốc Hậu Bột Hải tại thành Hốt Hãn đó trong tháng 12 năm [[927]].

==Giao tranh với vương quốc Đông Đan==
Hậu Bột Hải ra đời với sự nỗ lực của các quý tộc Bột Hải cũ để lập nên một vị vua mới họ Đại lên ngai vàng và hồi sinh vương quốc. Những người dân Bột Hải ngay lập tức đã nổi dậy chống lại người Khiết Đan và điều này nằm ngoài tầm kiểm soát của vương quốc [[Đông Đan]] (đời vua [[Gia Luật Bội]]). Vua [[Gia Luật Bội]] liền bổ nhiệm cựu vua Bột Hải là [[Đại Nhân Soạn]] (khi đó đã hơn 50 tuổi) làm quan chức cấp cao của vương quốc Đông Đan nhằm xoa dịu sự phẫn nộ của dân chúng Bột Hải. Gia Luật Bội còn lập một thành viên vương tộc Bột Hải là Đại thị làm trắc thất (vương phi) của ông. Tuy nhiên dân chúng Bột Hải vẫn tiếp tục tham gia vào quân đội của vương quốc Hậu Bột Hải để chống lại vương quốc [[Đông Đan]].

Đông đô của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (gọi là thành Đông Kinh, [[Liêu Dương]], [[Liêu Ninh]] ngày nay) từng là căn cứ để giám sát các lãnh thổ Bột Hải trước đây. Theo một số liệu do [[Pamela Crossley]] trích dẫn, cư dân của thành phố, hơn 40.000 người vào đầu thế kỷ thứ 10, chủ yếu là người Bột Hải. [[Đại Nhân Soạn]], vị vua Bột Hải cuối cùng và các thành viên khác của dòng dõi hoàng gia Bột Hải trước đây vẫn nắm giữ quyền lực đáng kể ở [[Đông Đan]] và thành Đông Kinh sau khi Bột Hải sụp đổ. Mặt khác, một số tầng lớp tinh hoa của Bột Hải đã hòa nhập vào tầng lớp quý tộc [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] và thường thay đổi danh tính cá nhân của họ một cách đáng kể.<ref name="Crossley 2016">{{cite journal |last1=Crossley |first1=Pamela Kyle |title=Bohai/Parhae Identity and the Coherence of Dan gur under the Kitan/Liao Empire |journal=International Journal of Korean History |date=2016 |volume=21 |issue=1 |page=11-44 |doi=10.22372/ijkh.2016.21.1.11|doi-access=free }}</ref>

Năm [[928]], quân đội của vương quốc Hậu Bột Hải từ Long Tuyền phủ tiến hành nam hạ, lần lượt đánh chiếm Đồng Châu phủ, Hiển Đức phủ, Long Nguyên phủ, Trường Lĩnh phủ, Áp Lục phủ và Nam Hải phủ của vương quốc [[Đông Đan]] (đời vua [[Gia Luật Bội]]). Vương quốc [[Đông Đan]] chỉ còn lại 12 phủ.

Để tiếp tục quan hệ hữu nghị giữa Bột Hải và Nhật Bản, vương quốc [[Đông Đan]] của vua [[Gia Luật Bội]] đã cử một phái đoàn ngoại giao qua [[Biển Nhật Bản]] vào năm [[929]]. Triều đình Nhật Bản ở [[Kyoto]] (đời [[Thiên hoàng Daigo]]) đã từ chối phái đoàn của Đông Đan vì lòng trung thành với [[vương quốc Bột Hải]] cũ.<ref>[http://ci.nii.ac.jp/naid/110009479720 The Kitai Dynasty’s governance of Bohai and the structure of Dongdanguo as seen from Yelu-Yuzu’s Epitaph]</ref> Nền độc lập của [[Đông Đan]] (đời vua [[Gia Luật Bội]]) bị yếu dần trong năm [[929]] khi người cai trị mới của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] là [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] ra lệnh di dời dân cư của [[Đông Đan]] sang [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]].{{sfn|Twitchett|1994|p=69}}

Khi vua [[Lý Tự Nguyên|Hậu Đường Minh Tông]] của [[Hậu Đường|nhà Hậu Đường]] biết được việc [[Gia Luật Bội]] đang bị đặt dưới sự giám sát của [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] thì ông ta đã cử các mật sứ đến khuyên Gia Luật Bội hãy chạy trốn đến nhà Hậu Đường, nhằm tránh bị ám sát. [[Gia Luật Bội]] nói rằng: "''Ta nhường đế quốc cho [[Liêu Thái Tông|hoàng đế]], song nay ta bị ngờ vực. Sẽ tốt hơn khi ta đi đến một nước khác mà ở đó ta có thể giống như [[Ngô Thái Bá]]''". [[Gia Luật Bội]] đã mang theo sủng thiếp Cao thị cùng bộ sách to lớn của mình, lên một con thuyền và đi đến Hậu Đường vào năm [[930]].<ref name=HL72>''[[Liêu sử]]'', [[:zh:s:遼史/卷72|quyển 72]].</ref> Tháng 11 âm lịch năm [[930]], [[Gia Luật Bội]] đã đến [[Yên Đài|Đăng Châu]] của nhà Hậu Đường.<ref name=ZZTJ277>''Tư trị thông giám'', [[:zh:s:資治通鑑/卷277|quyển 277]].</ref> Tại đây [[Gia Luật Bội]] đã trở thành một khách quý của vua [[Lý Tự Nguyên|Hậu Đường Minh Tông]], thậm chí còn được vị Hoàng đế này ban cho họ Lý của hoàng tộc.<ref name="Mote 51"/>

Con trai trưởng của [[Gia Luật Bội]] là [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]] còn ở lại [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]], nhưng Gia Luật Nguyễn được hoàng đế [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] coi như con<ref name=LS5>[[:zh:s:遼史/卷5|Liêu sử: quyển 5 - Bản kỷ 5: Thế Tông]]</ref> và được tôn lên làm vua của vương quốc [[Đông Đan]], với [[Đoan Thuận hoàng hậu]] Tiêu thị làm nhiếp chính của vương quốc [[Đông Đan]]. Cựu vua Bột Hải là [[Đại Nhân Soạn]] tiếp tục phò tá cho vua [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]] và nhiếp chính [[Đoan Thuận hoàng hậu]] Tiêu thị.

[[Tập tin:Baitou Mountain Tianchi.jpg|nhỏ|phải|300px|[[Thiên Trì (núi Trường Bạch)|Thiên Trì]] thuộc [[núi Trường Bạch]] - Hõm chảo núi lửa lớn nhất thế giới.]]
Thời gian này, [[núi Trường Bạch]] (Baekdu, Bạch Đầu trong tiếng Triều Tiên) thuộc Áp Lục phủ của vương quốc Hậu Bột Hải tiếp tục phun trào núi lửa một cách khủng khiếp vào thế kỷ thứ X (có khả năng là trong thời gian từ đầu năm [[925]] đến năm [[947]]).<ref name=":12">{{chú thích tạp chí |last1=Horn |first1=Susanne |last2=Schmincke |first2=Hans-Ulrich |date=2000-02-01 |title=Volatile emission during the eruption of Baitoushan Volcano (China/North Korea) ca. 969 AD |url=https://doi.org/10.1007/s004450050004 |journal=Bulletin of Volcanology |language=en |volume=61 |issue=8 |pages=537–555 |doi=10.1007/s004450050004 |s2cid=129624918 |issn=1432-0819}}</ref><ref name="jstage.jst.go.jp">{{chú thích tạp chí |last=Nakamura |first=Toshio |date=2007 |title=High-precision Radiocarbon Dating with Accelerator Mass Spectrometry and Calibration of Radiocarbon Ages |url=http://www.jstage.jst.go.jp/article/jaqua/46/3/46_3_195/_article |journal=The Quaternary Research (Daiyonki-Kenkyu) |volume=46 |issue=3 |pages=195–204 |doi=10.4116/jaqua.46.195 |issn=1881-8129|doi-access=free }}</ref><ref name="cambridge.org">{{chú thích tạp chí |last1=Yatsuzuka |first1=Shinya |last2=Okuno |first2=Mitsuru |last3=Nakamura |first3=Toshio |last4=Kimura |first4=Katsuhiko |last5=Setoma |first5=Yohei |last6=Miyamoto |first6=Tsuyoshi |last7=Kim |first7=Kyu Han |last8=Moriwaki |first8=Hiroshi |last9=Nagase |first9=Toshiro |last10=Jin |first10=Xu |last11=Jin |first11=Bo Lu |last12=Takahashi |first12=Toshihiko |last13=Taniguchi |first13=Hiromitsu |date=2010 |title=14 C Wiggle-Matching of the B-Tm Tephra, Baitoushan Volcano, China/North Korea |url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0033822200046038/type/journal_article |journal=Radiocarbon |language=en |volume=52 |issue=3 |pages=933–940 |doi=10.1017/S0033822200046038 |s2cid=62840908 |issn=0033-8222}}</ref><ref name="jglobal.jst.go.jp">{{chú thích tạp chí |last1=澤田恵美 |last2=木村勝彦 |last3=八塚槙也 |last4=中村俊夫 |last5=宮本毅 |last6=中川光弘 |last7=長瀬敏郎 |last8=菅野均志 |last9=Xu |first9=J. I. N. |last10=奥野充 |date=2018 |title=白頭山北麓,10世紀噴火のラハール堆積物の埋没樹木の14Cウイグルマッチング年代 |trans-title=<sup>14</sup>C Wiggle-matching Age of a Wood Trunk in the Lahar Deposits Caused by the 10th Century Eruption at the Northern Foot of Baitoushan Volcano, China/North Korea|url=https://jglobal.jst.go.jp/detail?JGLOBAL_ID=201802217843314458 |journal=福岡大学理学集報 |language=ja |volume=48 |issue=2 |pages=43–48 |issn=0386-118X}}</ref> Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống cư dân Hậu Bột Hải.

Cùng năm [[930]], các tướng lĩnh của vương quốc Hậu Bột Hải tại Áp Lục phủ và Nam Hải phủ đã tôn thái tử [[Đại Quang Hiển]] (con trai của [[Đại Nhân Soạn]]) lên làm thủ lĩnh cai trị 2 phủ này. Từ đó vương quốc Hậu Bột Hải chỉ còn cai trị 5 phủ là Long Tuyền phủ, Đồng Châu phủ, Long Nguyên phủ, Hiển Đức phủ và Trường Lĩnh phủ.

Năm [[931]], Đoan Thuận hoàng hậu Tiêu Thị phái sứ giả từ vương quốc [[Đông Đan]] (đời vua [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]]) sang [[Hậu Đường|nhà Hậu Đường]] (đời vua [[Lý Tự Nguyên|Hậu Đường Minh Tông]]) để bang giao và triều cống.<ref name="DD">[http://ci.nii.ac.jp/naid/110009479720 The Kitai Dynasty’s governance of Bohai and the structure of Dongdanguo as seen from Yelu-Yuzu’s Epitaph]</ref> Một số lượng lớn quân nổi dậy đã nổi lên trên lãnh thổ Bột Hải trước đây sau cuộc chinh phục vương quốc của triều đại nhà Liêu từ năm [[926]], mặc dù hầu hết đều nhanh chóng bị quân Liêu đánh bại.

Từ năm [[932]] đến năm [[935]], [[Đại Quang Hiển]] cùng vua của vương quốc Hậu Bột Hải họ Đại (không rõ tên) liên tục phát binh tấn công Liêu Đông phủ, Hoàng Long phủ, Túc Châu phủ, Mạc Hiệt phủ, Thiết Lợi phủ, Doanh Châu phủ, Đông Bình phủ và Súy Tân phủ của vương quốc [[Đông Đan]] (đời vua [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]]). Tuy nhiên phần thắng thường nghiêng về vương quốc [[Đông Đan]].

== Vương quốc bị đổi chủ và bị chia cắt ==
[[Tập tin:Jeongan.svg|thumb|Bản đồ [[Định An Quốc]] ([[935]] - [[999]]).]]
Sau khi chiến bại trước quân đội [[Đông Đan]] (đời vua [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]]) vào năm [[935]], vua của vương quốc Hậu Bột Hải họ Đại (không rõ tên) đã bị cựu tri phủ của Nam Hải phủ là [[Liệt Vạn Hoa]] (열만화, 烈萬華, Yeol Manhwa) và [[Ô Tế Hiển]] (오제현, 烏濟顯, Oh Je-hyeon) của gia tộc Ô tiến hành đảo chính. Vua của Hậu Bột Hải họ Đại đó đã bị lật đổ ngôi vua và bị giết chết ở Tây Kinh (nay là [[Lâm Giang, Bạch Sơn|Lâm Giang]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]). Với sự giúp đỡ của [[Ô Tế Hiển]] (오제현, 烏濟顯, Oh Je-hyeon) của gia tộc Ô, [[Liệt Vạn Hoa]] đã tự lập làm vua, định đô tại Tây Kinh, đổi tên vương quốc sang Định An, lập ra [[Định An Quốc]] trong năm [[935]].<ref name="苗威">{{cite journal |author1=苗威 |title=定安国考论 |journal=中国边疆史地研究 |date=2011 |volume=21 |issue=2 |pages=110-118 |url=https://kns.cnki.net/kcms/detail/detail.aspx?dbcode=CJFD&dbname=CJFD2011&filename=ZGBJ201102012}}</ref>

Một số quý tộc họ Đại người Bột Hải vẫn trấn giữ thành Hốt Hãn (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) và cai trị Long Tuyền phủ. Họ tuyên bố không phục tùng vua [[Liệt Vạn Hoa]] mà tuyên bố độc lập khỏi [[Định An Quốc]], với quốc hiệu vẫn giữ nguyên là Hậu Bột Hải. Như vậy [[Định An Quốc]] chỉ cai trị 4 phủ là Long Nguyên phủ, Hiển Đức phủ, Trường Lĩnh phủ và Đồng Châu phủ.

Cảm thấy không cần thiết để vương quốc [[Đông Đan]] tồn tại bên cạnh mình, hoàng đế [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] quyết định sáp nhập toàn bộ lãnh thổ vương quốc [[Đông Đan]] với 12 phủ (Hoàng Long phủ, Mạc Hiệt phủ, Định Lý phủ, An Biên phủ, Súy Tân phủ, Đông Bình phủ, Thiết Lợi phủ, Hoài Viễn phủ, An Viễn phủ, Liêu Đông phủ, Túc Châu phủ và Doanh Châu phủ) vào lãnh thổ [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] trong năm [[936]].<ref name="Dillon2016">{{chú thích sách|author=Michael Dillon|title=Encyclopedia of Chinese History|url=https://books.google.com/books?id=kp6iDQAAQBAJ&pg=PT95|date=1 December 2016|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-317-81715-4|page=95}}</ref> Vua [[Liêu Thế Tông|Gia Luật Nguyễn]] và nhiếp chính [[Đoan Thuận hoàng hậu]] Tiêu thị của vương quốc [[Đông Đan]] trở thành những tông thất của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]]. Vương quốc [[Đông Đan]] từ đây biến mất mãi mãi.<ref>徐俊. 中国古代王朝和政权名号探源. 湖北武昌: 华中师范大学出版社. 2000年11月: 262. {{ISBN|7-5622-2277-0}}.</ref> Lực lượng chính của quân Liêu cũng rời khỏi khu vực của [[vương quốc Bột Hải]] cũ.<ref name="苗威"/>

Sau khi chiến bại trước quân đội [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và phải chịu ảnh hưởng từ việc phun trào núi lửa của [[núi Trường Bạch]] vào cuối năm [[936]], thái tử [[Đại Quang Hiển]] cũng tập hợp những người tị nạn [[vương quốc Bột Hải|Bột Hải]], gồm nhiều người dân và quý tộc Bột Hải gốc [[Cao Câu Ly]], tổ chức đào thoát đến láng giềng [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Thái Tổ]]) ở phía nam vào tháng 1 năm [[937]],<ref>{{chú thích tạp chí|title=North and South States Period: Unified Silla and Balhae|url=http://www.korea.net/AboutKorea/History/Unified-Silla-Balhae|journal=Korea}}</ref> một thực thể mới cũng tự xưng là kế tục của [[Cao Câu Ly]]. Theo ''[[Cao Ly sử]]'', số người tị nạn Bột Hải đi cùng thái tử lên tới hàng chục nghìn hộ gia đình.<ref>{{chú thích web |title=발해 유민 포섭 |url=http://contents.history.go.kr/front/hm/view.do?treeId=010401&tabId=01&levelId=hm_045_0020 |website=우리역사넷 |publisher=National Institute of Korean History |access-date=13 March 2019 |language=ko}}</ref> Nhiều hậu duệ của hoàng tộc Bột Hải tại [[Cao Ly]] đã đổi họ thành Thái (Tae, 태, 太) trong khi thái tử [[Đại Quang Hiển]] đổi sang họ Vương (Wang, 왕, 王), tên của hoàng tộc Cao Ly. Điều này đã dẫn đến việc [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (sang năm [[947]] gọi là [[nhà Liêu|Đại Liêu quốc]]) cắt quan hệ ngoại giao với [[Cao Ly]] song không đe dọa xâm lược.<ref>[Mote p. 62]</ref> Bột Hải là quốc gia cuối cùng trong lịch sử Triều Tiên nắm giữ bất kể một lãnh thổ đáng kể nào tại Mãn Châu, mặc dù các triều đại Triều Tiên tiếp theo tiếp tục coi mình là người thừa kế của Cao Câu Ly và Bột Hải. Hơn nữa, đó là sự bắt đầu của việc mở rộng lên phía bắc của các triều đại Triều Tiên sau này.

Năm [[938]], hoàng đế [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] thấy [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]) ở Mãn Châu đang khá mạnh nên nhân lúc [[núi Trường Bạch]] vừa phun trào ở [[Định An Quốc]] thì phái quân Khiết Đan tấn công [[Định An Quốc]] theo nhiều hướng.{{sfn|Twitchett|1994|p=102}} Quân Khiết Đan thế như chẻ tre, liên tục đánh chiếm Đồng Châu phủ, Long Nguyên phủ và Nam Hải phủ của Định An Quốc. [[Định An Quốc]] chỉ còn lại 3 phủ là Hiển Đức phủ, Trường Lĩnh phủ và Áp Lục phủ. Quân Khiết Đan tiếp tục đánh chiếm vài thành trì phía tây của Trường Lĩnh phủ và Áp Lục phủ, sau đó đánh chiếm tiếp vài thành trì phía đông của Hiển Đức phủ, khiến cho lãnh thổ của [[Định An Quốc]] bị thu hẹp đáng kể. Sau đó, do vua [[Liệt Vạn Hoa]] đã chỉ huy quân dân Định An Quốc chống trả quyết liệt nên quân Khiết Đan tạm dừng chiến dịch chinh phục [[Định An Quốc]] này lại.{{sfn|Twitchett|1994|p=102}}

Sau cuộc chiến này, [[Liệt Vạn Hoa]] đã lập một căn cứ quân sự tại lưu vực sông Áp Lục, bắt đầu tuyển chọn và xây dựng lực lượng quân đội hùng mạnh cho Định An Quốc.

Cùng năm [[938]] có 3000 hộ gia đình Bột Hải di cư đến [[Cao Ly]] và được vua [[Cao Ly Thái Tổ]] thu nhận.<ref>{{cite journal |last1=Jeon |first1=Young-Joon |title=10~12세기 고려의 渤海難民 수용과 주변국 同化政策* |trans-title=A Study on Korea's Accommodation of the Refugees from the Collapsed Kingdom of Balhae and Policy of Assimilating the Neighboring Nations in 10th~12th Centuries |url=http://scholar.dkyobobook.co.kr/builderDownload.laf?barcode=4010028143027&artId=10576093&gb=view&rePdf=view |journal=Society for Jeju Studies |date=28 February 2021 |volume=55 |pages=27–53 |doi=10.47520/jjs.2021.55.27 |s2cid=233796106 |access-date=2024-02-17 |archive-date=2021-12-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211206130722/http://scholar.dkyobobook.co.kr/builderDownload.laf?barcode=4010028143027&artId=10576093&gb=view&rePdf=view }}</ref>

Thời gian này vụ phun trào của [[núi Trường Bạch]] tiếp tục giáng những đòn mạnh vào lực lượng còn sống sót của người Bột Hải tại [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]) dựa trên các ghi chép về sự di cư ồ ạt của người Bột Hải đến [[bán đảo Liêu Đông]] của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và đến [[bán đảo Triều Tiên]] của [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Thái Tổ]]).<ref>{{chú thích web |script-title=ko:발해멸망과 백두산 화산폭발 |trans-title=The Fall of Bohai and the Mt. |url=http://m.khan.co.kr/view.html?art_id=201205300951451 |website=Khan.co|date=30 May 2012 |language=ko}}</ref><ref>{{chú thích news |title=Eruption of Mt. Baekdu and collapse of Balhae |url=http://www.donga.com/en/article/all/20150403/410414/1/Eruption-of-Mt-Baekdu-and-collapse-of-Balhae |access-date=27 March 2020 |agency=[[Dong-a Ilbo]] |date=3 April 2015}}</ref> Theo [[Wittfogel]] và [[Feng]], một cuộc điều tra dân số không ghi ngày tháng của người Khiết Đan cho thấy số hộ gia đình người [[vương quốc Bột Hải|Bột Hải]] ở [[Liêu Dương]] của [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] vào khoảng 100.000 hộ, nếu tính 1 hộ có 5 thành viên tức là khoảng nửa triệu người Bột Hải đang sinh sống ở [[Liêu Dương]] vào lúc đó.<ref>{{chú thích sách |last1=Wittfogel |first1=Karl August |last2=Feng |first2=Chia-Sheng |title=History of Chinese Society: Liao |page=56 }}</ref>{{sfn|Sloane|2014|p=390}}

Theo [[Nihon Kiryaku]] (Biên niên sử Nhật Bản), ngày [[19 tháng 2]] năm [[944]], vào khoảng nửa đêm, có tiếng rung chuyển mạnh ở phía đông của [[Nhật Bản]] (đời [[Thiên hoàng Suzaku]]), có lẽ chính là [[núi Trường Bạch]] đang phun trào dữ dội trong lãnh thổ của [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]).<ref name=":3">{{Chú thích tạp chí |last=Hayakawa|first=Yukio|last2=Koyama|first2=Masato|volume=43|issue=5|pages=403-407|year=1998|title=日本海をはさんで10世紀に相次いで起こった二つの大噴火の年月日 --十和田湖と白頭山--|trans-title=Dates of Two Major Eruptions from Towada and Baitoushan in the 10th Century |url=http://www.hayakawayukio.jp/paper/946/|journal=火山|trans-journal=Bulletin of the Volcanological Society of Japan|doi=10.18940/kazan.43.5_403|issn= 2189-7182}}</ref>

Vụ phun trào thiên niên kỷ của [[núi Trường Bạch]] trong lãnh thổ [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]) được cho là đã thải ra một khối lượng lớn chất dễ bay hơi vào tầng bình lưu, có khả năng dẫn đến tác động lớn đến khí hậu trên toàn thế giới, mặc dù các nghiên cứu gần đây hơn chỉ ra rằng vụ phun trào thiên niên kỷ của núi lửa Bạch Đầu (Baekdu) trong dãy [[núi Trường Bạch]] có thể chỉ giới hạn ở các tác động khí hậu khu vực.<ref name=":1">{{Chú thích tạp chí |last=Horn |first=S |date=2000 |title=Volatile emission during the eruption of Baitoushan Volcano (China/North Korea) ca. 969 AD |journal=Bull Volcanol |volume=61 |issue=8 |pages=537–555 |doi=10.1007/s004450050004 |s2cid=129624918}}</ref><ref name=":8">{{Chú thích tạp chí |last1=Sun |first1=Chunqing |last2=Plunkett |first2=Gill |last3=Liu |first3=Jiaqi |last4=Zhao |first4=Hongli |last5=Sigl |first5=Michael |last6=McConnell |first6=Joseph R. |last7=Pilcher |first7=Jonathan R. |last8=Vinther |first8=Bo |last9=Steffensen |first9=J. P. |last10=Hall |first10=Valerie |date=2014-01-28 |title=Ash from Changbaishan Millennium eruption recorded in Greenland ice: Implications for determining the eruption's timing and impact: SUN ET. AL. MILLENNIUM ERUPTION ASH IN GREENLAND |journal=Geophysical Research Letters |language=en |volume=41 |issue=2 |pages=694–701 |doi=10.1002/2013GL058642|s2cid=53985654 |doi-access=free }}</ref><ref name=":9">{{Chú thích tạp chí |last1=Sigl |first1=M. |last2=Winstrup |first2=M. |last3=McConnell |first3=J. R. |last4=Welten |first4=K. C. |last5=Plunkett |first5=G. |last6=Ludlow |first6=F. |last7=Büntgen |first7=U. |last8=Caffee |first8=M. |last9=Chellman |first9=N. |last10=Dahl-Jensen |first10=D. |last11=Fischer |first11=H. |last12=Kipfstuhl |first12=S. |last13=Kostick |first13=C. |last14=Maselli |first14=O. J. |last15=Mekhaldi |first15=F. |date=2015-07-08 |title=Timing and climate forcing of volcanic eruptions for the past 2,500 years |url=https://www.nature.com/articles/nature14565 |journal=Nature |language=en |volume=523 |issue=7562 |pages=543–549 |doi=10.1038/nature14565 |pmid=26153860 |bibcode=2015Natur.523..543S |s2cid=4462058 |issn=1476-4687}}</ref> Tuy nhiên, có một số hiện tượng bất thường về khí tượng những năm [[945]] đến năm [[948]] có thể liên quan đến Vụ phun trào thiên niên kỷ này.<ref>{{Chú thích tạp chí|title = The possible climatic impact in China of Iceland's Eldgja eruption inferred from historical sources|last = Fei|first = J|date = 2006|journal = Climatic Change|doi = 10.1007/s10584-005-9012-3|volume=76|issue = 3–4|pages=443–457|bibcode = 2006ClCh...76..443F|s2cid = 129296868}}</ref> Sự kiện được cho là đã gây ra [[mùa đông núi lửa]]. Theo [[Cựu Ngũ Đại sử]], ngày [[4 tháng 4]] năm [[945]] có tuyết rơi dày đặc ở [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và [[Hậu Tấn]] (đời vua [[Hậu Tấn Xuất Đế]]).

Theo [[Cao Ly sử]], vào năm đầu tiên trị vì của vua [[Cao Ly Định Tông]] của [[Cao Ly]] (năm [[946]]), "''tiếng sấm từ trống trời''" vang lên ở phía bắc khiến hoàng cung [[Kaesong|Khai Thành]] của [[Cao Ly]] bị náo động lớn.<ref name=":3"/> Đó có lẽ là do vụ phun trào núi lửa thiên niên kỷ của [[núi Trường Bạch]] trong lãnh thổ [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]). Khai Thành cách núi lửa Bạch Đầu (Baekdu) trong dãy [[núi Trường Bạch]] khoảng 470&nbsp;km, khoảng cách mà người ta có thể nghe thấy vụ phun trào thiên niên kỷ.<ref name=":3"/><ref name=":10">{{Chú thích tạp chí |last1=Oppenheimer |first1=Clive |last2=Wacker |first2=Lukas |last3=Xu |first3=Jiandong |last4=Galván |first4=Juan Diego |last5=Stoffel |first5=Markus |last6=Guillet |first6=Sébastien |last7=Corona |first7=Christophe |last8=Sigl |first8=Michael |last9=Di Cosmo |first9=Nicola |last10=Hajdas |first10=Irka |last11=Pan |first11=Bo |last12=Breuker |first12=Remco |last13=Schneider |first13=Lea |last14=Esper |first14=Jan |last15=Fei |first15=Jie |date=2017-02-15 |title=Multi-proxy dating the 'Millennium Eruption' of Changbaishan to late 946 CE |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=158 |pages=164–171 |doi=10.1016/j.quascirev.2016.12.024 |bibcode=2017QSRv..158..164O |s2cid=56233614 |issn=0277-3791|doi-access=free }}</ref> Năm đó trời ầm ầm kêu gào hai lần, [[Cao Ly Định Tông]] khiếp sợ đến mức phải hạ lệnh đại xá toàn quốc [[Cao Ly]]. Những người bị kết án đều được triều đình [[Cao Ly]] ân xá và giải thoát.<ref name=":3"/>

Theo [[Lịch sử đền Heungboksa]] (Biên niên sử Kōfukuji) đã ghi lại một quan sát đặc biệt thú vị ở Nara, [[Nhật Bản]] (đời [[Thiên hoàng Murakami]]), cách ngọn [[núi Trường Bạch]] khoảng 1.100&nbsp;km (680&nbsp;mi) về phía đông nam:<ref name=":3"/>

:''Vào ngày [[3 tháng 11]] năm [[946]], buổi tối, "mưa tro trắng" từ bầu trời phía đông nhẹ nhàng rơi xuống [[Nhật Bản]] như tuyết.''

"''Mưa tro trắng''" đó có thể là sự rơi tro trắng từ vụ phun trào núi lửa Bạch Đầu (Baekdu) trong dãy [[núi Trường Bạch]] tại lãnh thổ [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]).<ref name=":3"/><ref name=":10"/>

Một [[hồ miệng núi lửa]] lớn, gọi là hồ [[Thiên Trì]] (천지, 天池), đã xuất hiện trong một [[hõm chảo núi lửa]] trên đỉnh ngọn Trường Bạch. Hõm chảo được hình thành bởi vụ phun trào VEI 7 "Thiên niên kỷ" hoặc "Tianchi" trong năm [[946]] này, phun trào khoảng 100-120 km3 (24-29 cu mi) của [[mạt vụn núi lửa]]. Đây là một trong những vụ phun trào lớn nhất và dữ dội nhất trong 5.000 năm qua (cùng với vụ phun trào Minoan, vụ phun trào Hatepe của [[hồ Taupo]] vào khoảng năm [[180]], vụ phun trào núi Samalas năm [[1257]] gần [[núi Rinjani]] và vụ phun trào [[núi Tambora]] năm [[1815]]). Vụ phun trào, có [[mạt vụn núi lửa]] đã được tìm thấy ở khu vực phía nam của [[Hokkaidō]], [[Nhật Bản]] và xa tận [[Greenland]], đã phá hủy phần lớn đỉnh núi lửa, để lại một miệng núi lửa ngày nay được lấp đầy bởi [[Thiên Trì]].

Theo [[Cựu Ngũ Đại sử]], do tác động của vu phun trào núi lửa ở dãy [[núi Trường Bạch]] thuộc [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]), ngày [[28 tháng 11]] năm [[946]] có hiện tượng băng men (xảy ra khi mưa đóng băng hoặc mưa phùn chạm vào bề mặt) ở [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và [[Hậu Tấn]] (đời vua [[Hậu Tấn Xuất Đế]]). Tiếp đó, vào ngày [[7 tháng 12]] năm [[946]] có hiện tượng sương mù quy mô lớn bao phủ tất cả các loài thực vật ở [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và [[Hậu Tấn]] (đời vua [[Hậu Tấn Xuất Đế]]). Vào ngày [[31 tháng 1]] năm [[947]] có hiện tượng tuyết rơi hơn mười ngày, gây ra tình trạng thiếu lương thực và nạn đói ở [[nhà Liêu|Đại Khiết Đan quốc]] (đời vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]]) và vùng Trung Nguyên (khi đó đang bị vua [[Liêu Thái Tông|Gia Luật Đức Quang]] chiếm đóng).

Sau đó [[Dai Nihon Kokiroku]] (Nhật ký cũ của Nhật Bản) và [[Nihon Kiryaku]] (Biên niên sử Nhật Bản) đều ghi lại một vụ náo động lớn trong cùng một ngày ở phía đông [[Nhật Bản]] (đời [[Thiên hoàng Murakami]]):<ref name=":3"/>

:''Vào ngày [[7 tháng 2]] năm [[947]], có một âm thanh lớn trên bầu trời phía đông giống như "tiếng sấm trống".''

"Tiếng sấm trống" đó đã được nghe thấy ở thành phố [[Kyoto]] (Nhật Bản), cách [[núi Trường Bạch]] khoảng 1.000&nbsp;km (620 dặm) về phía đông nam. Điều đó chứng tỏ rằng vụ phun trào núi lửa Bạch Đầu (Baekdu) trong dãy [[núi Trường Bạch]] tại lãnh thổ [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]) là cực kỳ dữ dội.<ref name=":3"/> Theo [[Tài liệu khí tượng lịch sử Nhật Bản]], do tác động của vu phun trào núi lửa ở dãy [[núi Trường Bạch]] thuộc [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]), từ ngày [[24 tháng 2]] năm [[947]] đến ngày [[23 tháng 4]] năm [[947]] có hiện tượng mùa xuân ấm áp tại [[Nhật Bản]] (đời [[Thiên hoàng Murakami]]), trong khi mùa xuân tại Nhật Bản bình thường là phải lạnh. Sau đó, ngày [[14 tháng 5]] năm [[947]] lại có hiện tượng sương giá và lạnh như mùa đông khắc nghiệt ở [[Nhật Bản]] (đời [[Thiên hoàng Murakami]])<ref>Theo [[Tài liệu khí tượng lịch sử Nhật Bản]].</ref>.

Sang tháng 12 năm [[947]], [[núi Trường Bạch]] mới chính thức kết thúc việc phun trào núi lửa lớn nhất thế kỷ X (sau 22 năm phun trào liên tục từ năm [[925]]),<ref name=":12"/><ref name="jstage.jst.go.jp"/><ref name="cambridge.org"/><ref name="jglobal.jst.go.jp"/> vua [[Liệt Vạn Hoa]] của [[Định An Quốc]] bắt tay vào việc ổn định lại đời sống dân cư của [[Định An Quốc]] xung quanh [[núi Trường Bạch]] đó.

Theo [[Cựu Ngũ Đại sử]], do tác động của vu phun trào núi lửa ở dãy [[núi Trường Bạch]] thuộc [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]), ngày [[16 tháng 12]] năm [[947]], ngày [[25 tháng 12]] năm [[947]] và ngày [[6 tháng 1]] năm [[948]] có hiện tượng băng men (xảy ra khi mưa đóng băng hoặc mưa phùn chạm vào bề mặt) ở [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thế Tông]]) và [[Hậu Hán]] (đời vua [[Lưu Tri Viễn|Hậu Hán Cao Tổ]]). Ngày [[24 tháng 10]] năm [[948]] có hiện tượng tuyết rơi dày đặc ở Khai Phong của [[Hậu Hán]] (đời vua [[Lưu Thừa Hựu|Hậu Hán Ẩn Đế]]), trong khi tuyết chỉ rơi nhẹ ở Khai Phong tầm tháng 11 hoặc tháng 12 trong nhiều năm trước đó.<ref>Theo [[Cựu Ngũ Đại sử]].</ref>

Nhiều người tị nạn Bột Hải đã trốn sang [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Quang Tông]]) do các chính sách ủng hộ Bột Hải vào giữa thế kỷ thứ 10. Trong vài thập kỷ đầu tiên sau khi [[vương quốc Bột Hải]] sụp đổ, những người tị nạn Bột Hải đã được triều đình [[Cao Ly]] chào đón. Tuy nhiên, có vẻ như rất ít người tị nạn Bột Hải giữ được các vị trí cao ở [[Cao Ly]] vì việc phục vụ trong chính quyền [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thế Tông]]) mang lại nhiều lợi ích hơn. Theo biên niên sử Cao Ly thì chỉ có sáu cái tên của các quan chức cấp cao Cao Ly gốc Bột Hải.

[[Định An Quốc]] của vua [[Liệt Vạn Hoa]] được ghi chép là đã tranh thủ sự giúp đỡ của các bộ lạc lân cận với hi vọng lật đổ [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Mục Tông]]), song đã thất bại.

Theo ''[[Cao Ly sử]]'', khoảng năm [[959]], người [[Nữ Chân]] (hậu duệ của [[vương quốc Bột Hải]] và người [[Mạt Hạt]]) vượt [[sông Áp Lục]] đến cư ngụ ở khu vực [[núi Trường Bạch|núi Bạch Đầu]] thuộc dãy [[núi Trường Bạch]] của [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]).

Năm [[962]], vua [[Cao Ly Quang Tông]] của [[Cao Ly]] lập liên minh với [[nhà Tống]] (đời vua [[Tống Thái Tổ]]) ở miền trung Trung Quốc và theo đuổi chính sách bành trướng về phía bắc. Ngoài ra, quốc gia của người Bột Hải là [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]) ở vùng giữa sông Áp Lục còn tiến hành lập liên minh với [[nhà Tống]] và [[Cao Ly]] để chống lại [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Mục Tông]]).

Năm [[970]], vua [[Liệt Vạn Hoa]] phái sứ giả sang [[nhà Tống]] (đời vua [[Tống Thái Tổ]]) để cống nạp và thiết lập quan hệ ngoại giao lâu dài giữa hai nước Định An Quốc và [[nhà Tống]].<ref name="苗威"/> Ngoài ra, vua [[Liệt Vạn Hoa]] cũng phái sứ giả đi cống nạp cho người [[Nữ Chân]] lân cận.<ref name="苗威"/> Theo ghi chép lịch sử chính thức của [[Trung Quốc]] thì [[nhà Tống]] cho rằng nguồn gốc của người [[Định An Quốc]] có thể bắt nguồn từ liên minh cũ của [[Mã Hàn]]. Tuy nhiên, liên minh [[Mã Hàn]] ở phía nam xa xôi của [[bán đảo Triều Tiên]] đã biến mất gần một thiên niên kỷ vào thế kỷ thứ 10, và nhiều học giả coi ghi chép này, được viết vào thời [[nhà Nguyên]], là một sai sót.<ref name="苗威"/>

Vua [[Liêu Cảnh Tông]] của [[nhà Liêu]] đã có [[Tiêu Xước]] là hoàng hậu nhưng ông ta vẫn nạp một cô gái thuộc vương tộc Bột Hải làm phi (gọi là Bột Hải phi) và một cô gái họ Mỗ (gọi là Mỗ thị) làm phi.

Năm [[975]] vua [[Liêu Cảnh Tông]] phát động một cuộc xâm lược lớn vào hậu duệ của [[vương quốc Bột Hải]] là [[Định An Quốc]] (đời vua [[Liệt Vạn Hoa]]). Tuy nhiên quân Khiết Đan của [[Liêu Cảnh Tông]] đã bị quân Định An Quốc của [[Liệt Vạn Hoa]] đánh bại.<ref>{{chú thích sách|last1=Twitchett |first1=Dennis |title="The Liao", The Cambridge History of China,  Alien Regime and Border States, 907–1368 |date=1994 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |page=102}}</ref> Quân Khiết Đan của [[Liêu Cảnh Tông]] phải lui quân.<ref name= "TaT">Twitchett and Tietze (1994), 102.</ref>

Sau cuộc chiến này, một số tướng lĩnh người Bột Hải của [[nhà Liêu]] đã nổi dậy đánh chiếm thành Phù Châu (nay là [[Khai Nguyên]], [[Liêu Ninh]], [[Trung Quốc]]) của [[nhà Liêu]], lập ra vương quốc [[Yên Pha]] (頗頗 Yeonpa), tuyên bố chống lại [[nhà Liêu]] của vua [[Liêu Cảnh Tông]]. Kinh đô của vương quốc [[Yên Pha]] đặt tại Phù Châu.

Gia tộc họ Liệt cai trị Định An Quốc bị thay thế bởi gia tộc họ Ô vào năm [[976]] sau một cuộc binh biến lớn trên khắp vương quốc. Vua [[Liệt Vạn Hoa]] bị giết chết. Nhiều vương tộc họ Liệt cũng bị giết. Vương quốc Định An nằm dưới quyền của [[Ô Huyền Minh]] (오현명, 烏玄明, Oh Hyeon-myeong) - hậu duệ của [[Ô Tế Hiển]] (người từng giúp [[Liệt Vạn Hoa]] thành lập [[Định An Quốc]] vào năm [[935]]). Các nhà sử học Triều Tiên và Hàn Quốc đưa ra giả thuyết rằng việc gia tộc họ Ô thay thế Gia tộc họ Liệt bằng hành vi bạo lực có thể đã đóng một vai trò nào đó trong việc hủy diệt [[Định An Quốc]]. [[Ô Huyền Minh]] tự lập làm vua của Định An Quốc và bổ nhiệm dòng tộc họ Ô của mình vào các chức vụ quan trọng của Định An Quốc. Thành Tây Kinh (nay là [[Lâm Giang, Bạch Sơn|Lâm Giang]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) tiếp tục được vua [[Ô Huyền Minh]] chọn làm kinh đô của vương quốc.

Theo ''[[Cao Ly sử]]'', hàng chục ngàn người Bột Hải tị nạn đã chạy trốn từ [[Định An Quốc]] (đời vua [[Ô Huyền Minh]]) đến [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Cảnh Tông]]) vào năm [[979]]. Đây là sự kiện được ghi nhận là cuộc di cư của người Bột Hải lớn nhất kể từ cuộc di cư năm [[937]] khi thái tử [[Đại Quang Hiển]] của [[vương quốc Bột Hải]] dẫn hàng chục ngàn người Bột Hải tị nạn vào [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Thái Tổ]]).<ref>{{chú thích web|last1=Kim |first1=Jongseo |last2=Jeong |first2=Inji |title=고려사 (발해인 수만 명이 내투해오다) |url=https://db.history.go.kr/KOREA/item/level.do?itemId=kr&types=r#detail-kingYear/kr_002r_0610_0020_0020/5/0979/99 |website=고려시대 |access-date=29 January 2023}}</ref>

Năm [[981]], vua [[Ô Huyền Minh]] phái quân Định An Quốc tấn công vương quốc [[Yên Pha]]. Quân Yên Pha liên tục bại trận. Quân Định An Quốc bao vây kinh thành Phù Châu (nay là [[Khai Nguyên]], [[Liêu Ninh]], [[Trung Quốc]]) của vương quốc [[Yên Pha]]. Vua của vương quốc [[Yên Pha]] tuyên bố đầu hàng quân Định An Quốc. Vua [[Ô Huyền Minh]] sáp nhập lãnh thổ của vương quốc [[Yên Pha]] vào lãnh thổ Định An Quốc của mình. Việc này đe dọa đến [[nhà Liêu]] của vua [[Liêu Cảnh Tông]]. Một số quý tộc và dân chúng Bột Hải của vương quốc [[Yên Pha]] đã di tản sang vương quốc Hậu Bột Hải ở kinh thành Hốt Hãn (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]).

Cùng năm [[981]], vua [[Ô Huyền Minh]] của [[Định An Quốc]] đã cử một sứ giả đến [[nhà Tống]] (đời vua [[Tống Thái Tông]]) và đưa ra chiến dịch gọng kìm chống lại [[nhà Liêu]] (đời vua Liêu Cảnh Tông). Vua [[Ô Huyền Minh]] tuyên bố rằng người dân của ông ta là tàn dư của [[vương quốc Bột Hải]] sống trên vùng đất cũ của [[Cao Câu Ly]], không phải là liên minh [[Mã Hàn]]. Mục đích của sứ mệnh triều cống [[nhà Tống]] của [[Định An Quốc]] lần này là đề nghị [[nhà Tống]] cùng [[Định An Quốc]] lập liên minh và bắt đầu một cuộc tấn công chung chống lại [[nhà Liêu]], nhưng [[nhà Tống]] của Thái Tông đã từ chối đề nghị này do e ngại sức mạnh quân sự của [[nhà Liêu]].<ref>{{chú thích sách|title=The Cambridge History of China. The Liao (Chapter 1) |date=March 2008 |publisher=Cambridge University Press |pages=43–88 |url=https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-history-of-china/liao/40E26AA348C389272574241A2092D79C}}</ref><ref>{{chú thích web|url=https://terms.naver.com/entry.nhn?cid=40942&docId=1122516&categoryId=33382|title=정안국|last=|first=|date=|website=terms.naver.com|language=ko|trans-title=Jeongan Kingdom|archive-url=|archive-date=|access-date=2019-05-20}}</ref><ref>''[[Tống sử]]'', Quyển 491, Định An Quốc: "''Gia tộc [[Mã Hàn]] ban đầu của vương quốc Định An đã bị người Khiết Đan chinh phục, các thủ lĩnh của họ đã tập hợp những người còn lại và bảo vệ họ ở Tây Bỉ, họ thành lập đất nước và thay đổi nhà Nguyên, tự gọi mình là Vương quốc Định An. ... Tôi dựa trên mảnh đất cũ của Cao Ly và phần còn lại của biển Bột Hải. Tôi đã đảm bảo vị trí của mình trong góc. Tôi đã du hành qua các vì sao và niên đại. Tôi đã nhìn lên để tiết lộ những đức tính của Hồng quân. Tôi đã đắm mình trong vẻ đẹp của thế giới bên ngoài, mỗi người đều tìm thấy vị trí của riêng mình và thể hiện đúng bản chất thật của mình.''"</ref>

Khi đó hậu duệ của [[vương quốc Bột Hải]] (quốc gia kình địch của của [[nhà Liêu]]) là [[Định An Quốc]] (đời vua [[Ô Huyền Minh]]) vẫn đang tồn tại trong lãnh thổ cũ của [[vương quốc Bột Hải]]. Điều đó khiến cho [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]) e ngại về việc người Bột Hải của quốc gia này sẽ gây họa phía sau cho họ.

Năm [[985]] [[Tiêu Xước|Tiêu thái hậu]] của [[nhà Liêu]] phái quân Khiết Đan chinh phục [[Định An Quốc]] (đời vua [[Ô Huyền Minh]]). Tuy nhiên quân Khiết Đan đã bị quân Định An Quốc đánh bại. Không thể trừ khử mối đe dọa, [[nhà Liêu]] quyết định dựng nên ba pháo đài với quân đồn trú ở khu vực thung lũng sông [[Áp Lục]].<ref name= "TaT"/>

Biết được sức mạnh quân sự của [[nhà Tống]] (đời vua [[Tống Thái Tông]]) yếu hơn so với [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]) và thường thua trận trước họ, cùng năm [[985]], vua [[Ô Huyền Minh]] của [[Định An Quốc]] cử sứ giả đến [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Thành Tông]]) và cầu cứu. Nhưng vua [[Cao Ly Thành Tông]] đã từ chối lời đề nghị đó và đã dùng vũ lực đuổi sứ giả [[Định An Quốc]] ra ngoài hoàng cung.

Tháng 12 năm [[985]] [[Tiêu Xước|Tiêu thái hậu]] của [[nhà Liêu]] lại phái quân Khiết Đan chinh phục [[Định An Quốc]] (đời vua [[Ô Huyền Minh]]).{{sfn|Twitchett|1994|p=102}}<ref name="ĐAQ">{{chú thích sách|last1=Kim|first1=Jinwung|title=A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict|date=2012|publisher=Indiana University Press|isbn=978-0253000248|pages=87–88|url=https://books.google.com/books?id=s2EVi-MpnUsC&pg=PA87|access-date=27 August 2017|language=en}}</ref><ref name="BirthDeath">據《渤海国记》："定安国王大氏、乌氏迭见其理不可晓。渤海亡，始建国，下讫淳化二年，凡六十四年。"</ref> Thành Phù Châu (nay là [[Khai Nguyên]], [[Liêu Ninh]], [[Trung Quốc]]), thành Hà Châu (nay là [[Hoa Điện]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) và thành Nô Châu (nay là [[Thông Hóa]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của [[Định An Quốc]] nhanh chóng bị quân Khiết Đan đánh hạ.{{sfn|Twitchett|1994|p=102}}

Nhân dân Bột Hải trong lãnh thổ [[Định An Quốc]] đều không thần phục vua [[Ô Huyền Minh]] (do Ô Huyền Minh từng làm binh biến lớn cướp ngôi vua của vua [[Liệt Vạn Hoa]] vào 10 năm trước) nên họ đã quy hàng và dẫn dắt quân Khiết Đan công hạ kinh đô Tây Kinh (nay là [[Lâm Giang, Bạch Sơn|Lâm Giang]], [[Cát Lâm]], [[Trung Quốc]]) của Định An Quốc. Kinh đô Tây Kinh thất thủ vào tháng 1 năm [[986]]. Nhân dân Bột Hải dẫn quân Khiết Đan đi bắt vua [[Ô Huyền Minh]]. [[Định An Quốc]] bị sụp đổ và bị sáp nhập vào lãnh thổ [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]).{{sfn|Twitchett|1994|p=102}}<ref name="ĐAQ"/><ref name="BirthDeath"/> Người Bột Hải tiếp tục di cư đến [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Thành Tông]]). Việc này khiến cho [[Cao Ly Thành Tông]] lo lắng về việc [[Cao Ly]] sẽ bị [[nhà Liêu]] xâm lược trong nay mai.

Năm [[990]], [[Liêu Thánh Tông]] đem một cô gái họ Tiêu (gọi là Tiêu thị) thuộc vương tộc Bột Hải (cháu gái của hoàng gia Bột Hải) gả cho em trai mình là [[Gia Luật Long Khánh]] (耶律隆庆). Sang năm [[991]], Tiêu thị đó đã hạ sinh [[Gia Luật Tông Giáo]] ([[991]] - [[1053]]). [[Gia Luật Tông Giáo]] trở thành một tướng Liêu mang hai dòng máu hoàng gia Bột Hải và hoàng gia Khiết Đan.<ref>Theo văn bia trên mộ của [[Gia Luật Tông Giáo]].</ref>

Mặc dù [[Định An Quốc]] chính thức thất thủ vào năm [[986]], nhưng các ghi chép cho thấy cuộc kháng chiến của người Bột Hải chống lại [[nhà Liêu]] vẫn tiếp tục ở vùng phía tây, bất chấp sự sụp đổ của nhà nước [[Định An Quốc]] và [[nhà Liêu]] phải thiết lập ba tiền đồn quân sự ở hạ lưu sông Áp Lục khi họ chính thức sáp nhập tàn dư [[Định An Quốc]] vào năm [[991]].<ref>{{chú thích sách|last1=Twitchett |first1=Dennis |title="The Liao", The Cambridge History of China,  Alien Regime and Border States, 907–1368 |date=1994 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |page=102}}</ref>

== Vương quốc bị đổi chủ một lần nữa và bị diệt vong ==
Vương quốc Hậu Bột Hải của vương tộc họ Đại tại thành [[Danh sách các tỉnh của Bột Hải|Hốt Hãn]] (nay là [[Ninh An, Mẫu Đơn Giang|Ninh An]], [[Hắc Long Giang]], [[Trung Quốc]]) thuộc Long Tuyền phủ vẫn duy trì tồn tại cho đến tận năm [[994]] thì bị một thuộc tướng có nguồn gốc từ vương quốc [[Yên Pha]] tên là [[Ô Chiêu Đạc]] (烏昭度, Oh So-do) lật đổ, đổi quốc hiệu sang [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] (올야, 兀惹, Olya). Kinh thành Hốt Hãn trở thành kinh thành Ô Xá của vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]]. Tầng lớp thống trị quý tộc họ Ô này là một trong những tầng lớp quý tộc truyền thống của Bột Hải khi xưa. Tuy nhiên người dân của vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] đa phần là người [[Nữ Chân]]. Khu vực của vương quốc này nằm ở [[Khabarovsk]], [[Primorsky (vùng)|Primorsky Krai]], [[Nga]] ngày nay. Vương quốc Ô Nha đã cố gắng thiết lập mối quan hệ ngoại giao với các nước láng giềng.

Sang năm [[996]], vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] (đời vua [[Ô Chiêu Đạc]]) trở thành quốc gia chư hầu của [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]). Sau đó vua [[Ô Chiêu Đạc]] mất, con là [[Ô Chiêu Khánh]] (烏昭慶, Oh So-gyeong) lên kế vị ngôi vua. 

Tàn dư cuối cùng của cuộc kháng chiến của người Bột Hải từ [[Định An Quốc]] trước đây thật sự bị nhà Liêu tiêu diệt sạch sẽ vào năm [[999]].<ref>{{chú thích sách|last1=Twitchett |first1=Dennis |title="The Liao", The Cambridge History of China,  Alien Regime and Border States, 907–1368 |date=1994 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |page=102}}</ref><ref>{{chú thích sách|last1=Bielenstein |first1=Hans |title=Diplomacy and Trade in the Chinese World, 589-1276 |url=https://archive.org/details/diplomacytradein0000biel |date=2005 |publisher=Brill |page=[https://archive.org/details/diplomacytradein0000biel/page/217 217]}}</ref> Người Bột Hải tiếp tục di cư đến [[Cao Ly]] (đời vua [[Cao Ly Mục Tông]]). Việc này đe dọa đến Cao Ly.

''[[Crossley]]'' tin rằng theo ghi chép của [[Cao Ly]], những người tị nạn Bột Hải chỉ đến [[Cao Ly]] theo nhóm từ vài trăm đến vài nghìn người. ''[[Crossley]]'' gợi ý rằng tổng số người Bột Hải đến [[Cao Ly]] không thể nhiều hơn 100.000, trong khi hàng triệu người Bột Hải vẫn ở trong các vùng lãnh thổ do [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]) kiểm soát. Theo ''Crossley'', cũng không rõ liệu họ ở lại, quay lại Bột Hải hay chuyển đi nơi khác như [[nhà Tống]] hay [[Nhật Bản]].<ref name="Crossley 2016"/> Theo ''Kim'', giữa thế kỷ 10 và 11, 30.000 hộ gia đình Bột Hải (hơn 100.000 người Bột Hải) đã di cư đến [[Cao Ly]], 94.000 hộ gia đình địa phương (470.000 cư dân Bột Hải) bị người Liêu trục xuất và chỉ có 20.000 gia đình Bột Hải sống ở vùng lãnh thổ cũ của vương quốc Bột Hải, một con số nhỏ hơn đáng kể so với những người di cư đến Cao Ly.{{sfn|Kim|2019|p=108, 110}} Các nhà sử học [[Triều Tiên]] và [[Hàn Quốc]] thường ước tính có khoảng 100.000 đến 200.000 người Bột Hải đã chạy trốn khỏi lãnh thổ cũ của Bột Hải để đến [[Cao Ly]].<ref>{{chú thích sách |last1=김 |first1=위현 |title=渤海遺民의 再建運動 : 後渤海와 大渤海}}</ref><ref>{{chú thích sách |last1=나 |first1=영남 |title=《요·금시대 이민족 지배와 발해인》. 외대 역사문화 연구총서 |date=2017 |publisher=History and Culture Research Series at the University of Foreign Studies}}</ref> Giáo sư sử học [[Park Jong-gi]] ước tính rằng có 120.600 người Bột Hải đã chạy trốn khỏi lãnh thổ cũ của Bột Hải để đến [[Cao Ly]], và riêng họ đã chiếm khoảng 6,3% trong tổng số khoảng 2 triệu dân Cao Ly thời kỳ đầu của [[Cao Ly]].<ref>{{chú thích web |last1=Lee |first1=Sang-Do |title=[평화칼럼] 발해 유민(遺民)과 꼬마 난민(難民) '쿠르디' |url=http://m.cpbc.co.kr/paper/view.php?cid=598022&path=201510 |website=Catholic Peace Newspaper |access-date=8 February 2023}}</ref>

Từ năm [[1004]] đến năm [[1022]] người [[Nữ Chân]] và người [[Thiết Lợi Mạt Hạt]] đã bắt bớ những người dân Bột Hải của vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] và cống nạp hết mình cho [[nhà Liêu]] (đời vua [[Liêu Thánh Tông]]), khiến cho vương quốc Ô Nha bị suy yếu nhanh chóng do thiếu con người làm việc, thiếu nhân lực lao động. Cùng năm [[1022]] vua [[Ô Chiêu Khánh]] mất, dòng họ Ô tiếp tục cai trị vương quốc [[Ô Nha Quốc|Ô Nha]] cho đến năm [[1114]] thì bị bộ tộc [[nhà Kim|Nữ Chân]] (đời thủ lĩnh [[Kim Thái Tổ|Hoàn Nhan A Cốt Đả]]) tiêu diệt và bị sáp nhập vào bộ tộc [[nhà Kim|Nữ Chân]].

==Xem thêm==
*[[Vương quốc Bột Hải]]
*[[Định An Quốc]]
*[[Hưng Liêu]]

== Tham khảo ==
{{tham khảo}}
* [http://mtcha.com.ne.kr/korea-term/goryo/term122-jungangug.htm 정안국 (定安國)]

[[Thể loại:Vương quốc Bột Hải]]
[[Thể loại:Lịch sử Mãn Châu]]
[[Thể loại:Lịch sử Triều Tiên]]
[[Thể loại:Cựu quốc gia châu Á]]
[[Thể loại:Cựu quốc gia trong lịch sử Trung Quốc]]
[[Thể loại:Cựu quốc gia trong lịch sử Triều Tiên]]