Xem mã nguồn của Moken

{{infobox ethnic group
| group = '''Người Moken''', '''<small>(Mawken hay Morgan)</small>'''<br />'''<small>ဆလုံလူမျိုး / ชาวเล</small>'''
| image = Moken girl.jpg
| caption = Em bé dân tộc Moken 
| population = ~ 6.700 @2019 <ref name =joshuaprj-Moken/>
| popplace = {{MMR}}: 4.600<br>{{THA}}: 2.100 <ref name =joshuaprj-Moken/>
| langs = [[Tiếng Moken|Moken]], [[Tiếng Thái|Thái]], [[Tiếng Myanmar|Myanmar]], khác
| rels = Tôn giáo truyền thống, [[Phật giáo]]
| related = [[Người Mã Lai|Malay]], [[Orang Laut]]|
}}
[[Tập tin:Moken kids.jpg|nhỏ|Cậu bé Moken]]
[[Hình:Sea Nomads distribution map.jpg |thumb |300px |Vùng có "[[người du mục biển]] " cư trú ở Đông Nam Á<ref name="sopher">{{chú thích tạp chí |author=David E. Sopher |year=1965 |title=The Sea Nomads: A Study Based on the Literature of the Maritime Boat People of Southeast Asia |journal=Memoirs of the National Museum |volume=5 |pages=389–403 |doi=10.2307/2051635 }}</ref><small><br>{{Legend |#86adfd |Moken}}{{Legend |#e8bb9c |[[Orang Laut]]}}{{Legend |#88c885 |[[người Sama-Bajau|Sama-Bajau]]}}</small>]] 
'''Moken''' (còn gọi là '''Mawken''' hay '''Morgan''', [[tiếng Myanmar]]: ဆလုံ လူမျိုး, [[tiếng Thái Lan]]: ชาวเล ''chao le'', nghĩa là "người biển") là một dân tộc ít người sống ở vùng [[quần đảo Mergui]], một nhóm gồm khoảng 800 hòn đảo ở [[biển Andaman]] phía tây [[eo đất Kra]], thuộc chủ quyền của [[Myanmar]] và [[Thái Lan]]. Họ đang sống theo lối sống [[săn bắt hái lượm]] nửa [[du cư]] trên biển, được các văn liệu phương tây xếp vào nhóm ''"[[người du mục biển|Sea Gypsy]]"'', tức "Digan biển" để chỉ lối sống "[[người du mục biển|du cư trên biển]]" của họ.

Người Moken có dân số năm 2019 là 6.700 người theo [[Joshua Project]] <ref name =joshuaprj-Moken>[https://joshuaproject.net/people_groups/13769 Ethnic People Group: Moken]. [[Joshua Project]], 2019. Truy cập 30/3/2021.</ref>, năm 2013 vào khoảng 2.000 đến 3.000 người<ref>{{chú thích web |url=https://www.ft.com/content/de15a14a-a357-11e2-ac00-00144feabdc0 |title=The lost world: Myanmar's Mergui Islands |website=Financial Times |access-date =ngày 30 tháng 12 năm 2017}}</ref>. Họ nói [[tiếng Moken]], được xếp ở [[nhóm ngôn ngữ Sunda–Sulawesi]]? thuộc [[ngữ tộc Malay-Polynesia]] trong [[ngữ hệ Nam Đảo]].

Các nỗ lực của cả [[Myanmar]] và [[Thái Lan]] để thuần hóa người Moken vào văn hoá quốc gia thu được rất ít thành công. Tuy nhiên người Moken đang đối mặt với một tương lai không chắc chắn khi dân số của họ suy giảm, và nguồn lợi biển đang bị cạn kiệt vì đánh bắt cá thương mại gây ra. Lối sống du mục của họ dẫn đến tình trạng pháp lý chưa rõ ràng, nhiều người không biết chữ và không có giấy tờ tùy thân, khiến họ bị đặt ra bên lề xã hội theo các luật sở hữu và luật cư trú hiện đại, các chương trình bảo tồn và phát triển hàng hải, và chính sách thắt chặt biên giới.<ref name=classific>Some classifications do not include Moken under the Malayan languages, or even under the Aboriginal Malay group of languages. [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=mwt "Ethnologue report for Moken/Moklen" ''Ethnologue''].</ref><ref name=sea-gypsies>{{chú thích web |url=http://www.survivalinternational.org/galleries/moken-sea-gypsies |title='The ocean is our universe' - Survival International |publisher=Survivalinternational |date= |author= |access-date=ngày 30 tháng 12 năm 2017}}</ref><ref name=hrw>{{chú thích web |url=https://www.hrw.org/report/2015/06/25/stateless-sea/moken-burma-and-thailand |title=The Moken of Burma and Thailand |publisher=Human Rights Watch |date= |author= |access-date= ngày 30 tháng 12 năm 2017}}</ref><ref name=projectmoken>{{chú thích web |url=http://projectmoken.com/the-moken/ |title=The Moken |publisher=Projectmoken.com |date= |author= |access-date=ngày 30 tháng 12 năm 2017 |archive-date=2020-10-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201013223804/http://projectmoken.com/the-moken/ |url-status=dead }}</ref>

== Tên gọi ==
Tên tự gọi của họ là ''"Moken"''. Đó là tên được sử dụng bởi tất cả các bộ lạc nói [[ngữ hệ Nam Á|tiếng Austronesia]] sống ở bờ biển và các hòn đảo ở [[biển Andaman]] ở bờ biển phía tây [[Thái Lan]] là các tỉnh [[Satun (tỉnh)|Satun]], [[Trang]], [[Krabi]], [[Phuket (tỉnh)|Phuket]], [[Phang Nga (tỉnh)|Phang Nga]] và [[Ranong]], đến [[quần đảo Mergui]] của [[Myanmar]]. Nhóm này bao gồm những người Moken thật sự, người Moklen (Moklem), Orang Sireh (hay người Betel-leaf), và Orang Lanta. Người Orang Lanta là một nhóm lai tạo, hình thành khi [[người Malay]] định cư trên [[Ko Lanta|các đảo Lanta]], nơi mà [[Cổ Mã Lai|người proto-Malay]] Orang Sireh đã từng sinh sống.

[[Người Miến|Người Myanmar]] gọi người Moken là "selung", "salone", hay "chalome".<ref>Anderson, John (1890). ''The Selungs of the Mergui Archipelago''. London: Trübner & Co. pp. 1–5.</ref> [[Người Thái Lan]] gọi họ là "chao le" ("người biển") hoặc "chao nam" ("người ở nước"), là thuật ngữ lỏng lẻo gọi bao gồm cả người [[Urak Lawoi]] và thậm chí là [[Orang Laut]]. Tại Thái Lan người Moken đã định cư được gọi là "Thai mai" ("người Thái mới").

Người Moken còn được ghép chung vào nhóm ''"[[người du mục biển|Sea Gypsy]]"'' (tức ''[[người Digan]] biển''), thuật ngữ chỉ một số dân tộc ở Đông Nam Á sống du cư trên biển. [[Urak Lawoi]] đôi khi được xếp loại với người Moken, tuy nhiên thực tế họ khác nhau về ngôn ngữ và dân tộc học, và có liên quan chặt chẽ hơn đến [[người Mã Lai]].<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=urk Classification of Urak Lawoi language]. [[Ethnologue]].</ref><ref>{{chú thích web |url=http://www.iucn.org/themes/ceesp/WAMIP/Urak%20Lawoi%20pamphlet.doc |title=Urak Lawoi of the Adang Archipelago, Tarutao National Marine Park, Satun Province, Thailand |author=Dr. Supin Wongbusarakum |date=December 2005 |ngày truy cập=2018-01-01 |archive-date=2006-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060628213628/http://iucn.org/themes/ceesp/WAMIP/Urak%20Lawoi%20pamphlet.doc |url-status=dead }}</ref>

Người Moken có nguồn gốc từ vùng quần đảo Malay. Trong ba thế kỷ qua những biến động chính trị ở đó dẫn đến những nhóm người di cư về phía bắc, đến cả [[vịnh Thái Lan]] và [[biển Andaman]].

[[Tập tin:Moken boat.jpg|thumb|Thuyền của người Moken ở Surin, Thái Lan]]
== Lối sống ==
Người Moken sử dụng các công cụ đơn giản như lưới và giáo để tìm kiếm thực phẩm từ biển. Những gì dư thừa thì được làm khô trên thuyền của họ, sau đó được dùng để đổi hàng tại các chợ địa phương. Trong mùa mưa, họ làm thêm thuyền trong khi trú trong các hầm tạm thời trên đất liền. Do có nhiều thời gian dành cho lặn biển, trẻ em Moken có khả năng nhìn dưới nước tốt hơn.<ref>Gislén, Anna (ngày 13 tháng 5 năm 2003) "Superior Underwater Vision in a Human Population of Sea Gypsies" ''Current Biology'' 13(10): pp. 833–836;</ref><ref>[http://www.projectmaje.org/gypsies.htm#18 Travis, J. (ngày 17 tháng 5 năm 2003) "Children of Sea See Clearly Underwater" ''Science News'' 163(20): pp. 308–309];</ref>

Một số người Moken Myanmar vẫn còn là những người du mục lang thang trên biển trong những chiếc thuyền bằng gỗ thủ công nhỏ gọi là "kabang", phục vụ mọi sinh hoạt của cả gia đình. Tuy nhiên phần lớn cuộc sống truyền thống của họ, được xây dựng trên tiền đề của không gian mở, đang bị đe dọa <ref name=hrw />.

Ngoài thờ cúng tổ tiên, người Moken không có tôn giáo.<ref name="BP-20170212">{{chú thích |last1=Na Thalang |first1=Jeerawat |title=Sea gypsies turning the tide |url=http://www.bangkokpost.com/news/special-reports/1197265/sea-gypsies-turning-the-tide |access-date=ngày 30 tháng 12 năm 2017 |work=Bangkok Post |date=ngày 12 tháng 2 năm 2017}}</ref>

== Kiểm soát nhà nước ==
Chính phủ Myanmar và Thái Lan đã có những nỗ lực nhằm thuần hóa người Moken vào văn hoá của đất nước, nhưng những nỗ lực này thu được rất ít thành công. Người Moken Thái Lan đã được định cư ổn định tại các ngôi làng nằm trên [[quần đảo Surin]] (thuộc Vườn Quốc gia Mu Ko Surin), ở [[Phuket (tỉnh)|tỉnh Phuket]],<ref name="settings">[http://www.unesco.org/csi/pub/papers2/surin7.htm Environmental, social and cultural settings of the Surin Islands]</ref><ref name = surin >[https://www.thainationalparks.com/mu-ko-surin-national-park Mu Ko Surin National Park]. Thai National Parks, 2017. Truy cập 30/12/2017</ref> trên bờ biển tây bắc đảo Phuket, và trên các [[đảo Phi Phi]] gần đó của [[tỉnh Krabi]].<ref>Bauerlein, Monika (November 2005) "Sea change: they outsmarted the tsunami, but Thailand's ''sea gypsies'' could be swept away by an even greater force" ''Mother Jones'' 30(6): pp. 56–61;</ref>

[[Biển Andaman]] ngoài khơi [[vùng Tanintharyi]] (Tenasserim) đã được các công ty đa quốc gia kể cả [[Unocal]], [[Petronas]],... quan tâm kỹ lưỡng từ những năm 1990. Các báo cáo từ cuối những năm 1990 đã nói về việc chế độ quân sự Myanmar buộc di dời những người du cư biển đến các địa điểm ở đất liền, và có tuyên bố rằng hầu hết vùng Salone đã được di dời vào năm 1997.

Ở Thái Lan người Moken đã là mục tiêu tranh chấp sở hữu đất đai. Mặc dù cư dân biển sống ở các tỉnh duyên hải Andaman của Thái Lan trong nhiều thế kỷ, nhưng họ đã bỏ qua lịch sử để đăng ký quyền sở hữu chính thức đất đai do sự thiếu hiểu biết về quy trình pháp lý của họ <ref name="BP-20170212" />.

== Sóng thần ở Ấn Độ Dương năm 2004 ==
Năm 2005 trong thời gian phục hồi sau [[Động đất và sóng thần Ấn Độ Dương 2004|trận động đất và sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004]] thì người Moken đã nhận được nhiều sự chú ý của giới truyền thông. Do sống gắn liền với đại dương, người Moken ở một số khu vực đảo nhận biết sóng thần xảy ra vào ngày 26/12/2004 và đã tự bảo vệ nên ít thiệt hại.<ref name =cbsnews>{{chú thích |url=http://www.cbsnews.com/stories/2005/03/18/60minutes/main681558.shtml |title=Sea Gypsies See Signs In The Waves |author=Leung,Rebecca |work=60 Minutes |publisher=CBS News |date=ngày 25 tháng 12 năm 2005}}</ref> Tuy nhiên tại các thôn ven biển của [[tỉnh Phang Nga]], như Tap Tawan, người Moken cũng bị thiệt hại nghiêm trọng về nhà ở và tàu đánh cá chung với các cộng đồng khác.<ref name =alertnet >{{chú thích |url=http://www.alertnet.org/thenews/photogallery/THfisherfolk.htm |author=Jones, Mark |date=ngày 6 tháng 5 năm 2005 | title=Thailand's fisherfolk rebuild after tsunami |agency=''Reuters''}}</ref>

== Tham khảo ==
{{tham khảo}}

== Xem thêm ==
* [[Người Sama-Bajau]]
* [[Người du mục biển]]

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons|Moken}}
* [http://www.cbsnews.com/videos/the-sea-gypsies-50109115/ "The Sea Gypsies"] (CBS-TV; 60 Minutes; 2005).
* [http://www.enchantingmyanmar.com/2011/01/salons-sea-gypsies-of-myanmar/ Salons: Sea Gypsies @ Enchanting Myanmar ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110106051251/http://www.enchantingmyanmar.com/2011/01/salons-sea-gypsies-of-myanmar/ |date=2011-01-06 }}
* [http://magma.nationalgeographic.com/ngm/0504/feature4/ Moken: Sea Gypsies @ National Geographic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080906141844/http://magma.nationalgeographic.com/ngm/0504/feature4/online_extra.html |date=2008-09-06 }} (Subscription Required)
* [http://magma.nationalgeographic.com/ngm/0504/feature4/online_extra.html Moken: Sea Gypsies @ National Geographic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080906141844/http://magma.nationalgeographic.com/ngm/0504/feature4/online_extra.html |date=2008-09-06 }} (Tsunami Extra)
* [http://www.phuketmagazine.com/the-moken-traditional-sea-gypsies/ Phuket Magazine: The Moken – Traditional Sea Gypsies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130622123216/http://www.phuketmagazine.com/the-moken-traditional-sea-gypsies/ |date=2013-06-22 }}
* [http://www.projectmaje.org/gypsies.htm ProjectMaje.org] – Burma "Sea Gypsies" Compendium
* [http://wiki.verbix.com/Languages/Moken Moken language and verbs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180817091532/http://wiki.verbix.com/Languages/Moken |date=2018-08-17 }}
* [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=mwt Ethnologue report for Moken]
* [https://web.archive.org/web/20110930144758/http://www.xpeditions.be/publication/seagypsies/seagypsies.html The Sea Gypsies of Surin Island] – Expeditions, Research in Applied Anthropology
* [http://www.asiasentinel.com/index.php?option=com_content&task=view&id=400&Itemid=34 "The Sea Gypsies of Surin Island" by Antonio Graceffo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131003032253/http://asiasentinel.com/index.php?option=com_content&task=view&id=400&Itemid=34 |date=2013-10-03 }}
* [http://www.the-andaman-eye.net/Mergui/Moken-people.php Tourist view on the Moken in Burma/Myanmar]
* [http://www.andaman.cusri.chula.ac.th/article/data/13/0001.html Ten most frequently asked questions about the Moken]
* [http://www.timesonline.co.uk/tol/global/article6902678.ece?slideshowPopup=true&articleId=6902678&sectionName=UKScience images of Moken children underwater]
* [http://video.nationalgeographic.com/video/player/places/regions-places/asia-southern/myanmar_moken.html Moken-Video-NAG] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111229164936/http://video.nationalgeographic.com/video/player/places/regions-places/asia-southern/myanmar_moken.html |date=2011-12-29 }}
* [http://www.burmaboating.com/blog/2013/10/7/book-on-the-mergui-archipelago-and-the-moken-people-reading-recommendations A reading list of books on the Moken and the Mergui Archipelago]
* [https://archive.org/details/Moken Moken music, Archive.org]

{{Các dân tộc Myanmar}}
{{Các dân tộc Thái Lan}}

[[Thể loại:Người Nam Đảo]]
[[Thể loại:Nhóm sắc tộc ở Thái Lan]]
[[Thể loại:Nhóm sắc tộc ở Myanmar]]
[[Thể loại:Du mục hiện đại]]
[[Thể loại:Bộ lạc du mục Á-Âu]]