Đế quốc Mogul

Đế quốc Mogul
	Tên bản ngữ گورکانیان (tiếng Ba Tư); Gūrkāniyān; مغلیہ سلطنت (tiếng Urdu); Mug̱liyah Salṭanat;
	1526–1540; 1555–1857;
	Quốc kỳ
	Cương thổ đế quốc thời cực thịnh dưới triều Hoàng đế Aurangzeb
Tổng quan
Thủ đô	Agra (1526–1540; 1555–1571; 1598–1648); Fatehpur Sikri (1571–1585); Lahore (May 1586–1598); Shahjahanabad, Delhi (1648–1857);
Ngôn ngữ thông dụng	Tiếng Ba Tư (ngôn ngữ chính thức và trong cung đình); Tiếng Ả Rập (dùng trong các nghi lễ tôn giáo); Tiếng Sát Hợp Đài (chỉ lúc ban đầu); Urdu (ngôn ngữ của giới thượng lưu, về sau trở thành chính thức); Các ngôn ngữ Nam Á khác;
Tôn giáo chính	Hồi giáo Sunni (1526–1857); Din-i Ilahi (1582–1605);
Chính trị
Chính phủ	Quân chủ chuyên chế, ; Nhà nước đơn nhất với cấu trúc liên bang, ; Chế độ chuyên chế trung ương hóa
Hoàng đế
• 1526–1530	Babur (đầu)
• 1837–1857	Bahadur Shah II (cuối)
Lịch sử
Thời kỳ	Early modern
• Trận Panipat lần thứ nhất	21 tháng 4 1526
• Đế quốc bị đứt quãng bởi Đế quốc Sur	1540–1555
• Chiến tranh Mogul–Maratha	1680-1707
• Aurangzeb mất	3 tháng 3 năm 1707
• Trận Karnal	24 tháng 2 năm 1739
• Các cuộc chiến tranh Carnatic	1746–1763
• Cuộc vây hãm Delhi	21 tháng 9 1857
Địa lý
Diện tích
• 1690	4.000.000 km2; (1.544.409 mi2)
Dân số
• 1700	158,400,000
Kinh tế
Đơn vị tiền tệ	Rupee, dam
Tiền thân	Kế tục
	Đế quốc Timur
	Hồi quốc Delhi
	Các tiểu quốc Rajput
	Hồi quốc Bengal
	Các Hồi quốc Decca
Đế quốc Maratha
Bengal Subah
Đế quốc Durrani
Đế quốc Sikh
Ấn Độ thuộc Công ty Đông Ấn Anh
Ấn Độ thuộc Anh

Đế quốc Mogul (Tiếng Ba Tư: شاهان مغول Shāhān-e Moġul; self-designation: گوركانى - Gūrkānī), thường được các sử liệu Anh ghi là đế quốc Mughal, Pháp ghi là đế quốc Moghol và Việt Nam gọi là đế quốc Mô-gôn, là một đế quốc Hồi giáo (chịu ảnh hưởng từ nền văn hoá Ba Tư) ở Tiểu lục địa Ấn Độ đã ra đời vào năm 1526, nắm quyền kiểm soát trên phần lớn tiểu lục địa trong các thế kỷ XVII và XVIII, và cáo chung vào giữa thế kỷ XIX.^[8] Các vua nhà Mogul đều thuộc dòng dõi nhà Timur có dòng máu Đột Quyết, Mông Cổ, Rajput và Ba Tư. Khi ở đỉnh cao quyền lực, vào khoảng năm 1700, đế quốc này trị vì trên phần lớn Tiểu lục địa - trải dài từ Bangladesh ở phía đông tới Balochistan ở phía tây, Kashmir ở phía bắc tới lòng chảo Kaveri ở phía nam. Trong thời gian này, đế quốc Mogul có lãnh thổ rộng đến 4.000.000 km² với dân số khoảng 110.000.000 - 130.000.000.^[9] Sau năm 1725, đế quốc Mogul suy yếu. Các sử gia xem nguyên nhân của sự suy yếu này là:

Chiến tranh giành quyền kế vị thường nổ ra.
Mâu thuẫn về ruộng đất, khiến nhân dân vùng lên khởi nghĩa.
Thực thi nhiều chính sách bất dung hòa tôn giáo.
Sự trỗi dậy của đế quốc Sikh, đế quốc Maratha, đế quốc Durrani, cũng như sự xâm lược của thực dân Anh.

Sau thất bại cuộc binh biến Ấn Độ năm 1857, vị vua cuối cùng là Bahadur Shah II bị thực dân Anh bắt sống và đày ải.

Thời cực thịnh của đế quốc Mogul được bắt đầu khi Jalaluddin Mohammad Akbar, được biết như Akbar Đại đế, lên ngôi năm 1556 và kết thúc khi vua Aurangzeb qua đời năm 1707, mặc dù đế quốc Mogul vẫn tiếp tục tồn tại trong 150 năm sau đó. Trong giai đoạn này, đất nước được trị vì bởi triều đình trung ương liên kết với các địa phương, thi hành chính sách tự do tôn giáo. Nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng mà ngày nay thu hút rất nhiều khách du lịch, đều được xây dựng vào giai đoạn này.

- Năm 1562: vua Babua đánh chiếm Đêli

Lăng mộ Taj Mahal được vua nhà Mogul là Shah Jahan cho xây dựng để tưởng niệm ái phi Mumtaz Mahal.

Chú thích

^ Conan, Michel (2007). Middle East Garden Traditions: Unity and Diversity: Questions, Methods and Resources in a Multicultural Perspective. 31. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. tr. 235. ISBN 978-0884023296.
^ “BBC – Religions – Islam: Mughal Empire (1500s, 1600s)”. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2017.
^ Ignacio Pichardo Pagaza, Demetrios Argyriades (2009), Winning the Needed Change: Saving Our Planet Earth: a Global Public Service, p. 129, IOS Press
^ The title (Mirza) descends to all the sons of the family, without exception. In the royal family it is placed after the name instead of before it, thus, Abbas Mirza and Hosfiein Mirza. Mirza is a civil title, and Khan is a military one. The title of Khan is creative, but not hereditary. The Monthly Magazine, Volume 34, p. 601. Printed for Sir Richard Phillips, 1812. Original from Harvard University.
^ Rein Taagepera (tháng 9 năm 1997). “Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia”. International Studies Quarterly. 41 (3): 500. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793.
^ József Böröcz. The European Union and Global Social Change. Routledge. tr. 21. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2017.
^ Richards, James (1995). The Mughal Empire. Cambridge University Press. tr. 73–74.
^ "The Mughal Empire"
^ John F Richards, The Mughal Empire, Vol I.5 of the New Cambridge History of India, Cambridge University Press, 1996

Liên kết ngoài

Tư liệu liên quan tới Mughal Empire tại Wikimedia Commons

Mughal India an interactive experience from the British Museum
The Mughal Empire from BBC
Mughal Empire Lưu trữ 2005-12-02 tại Wayback Machine
The Great Mughals
Gardens of the Mughal Empire
Indo-Iranian Socio-Cultural Relations at Past, Present and Future, by M.Reza Pourjafar, Ali
A. Taghvaee, in Web Journal on Cultural Patrimony (Fabio Maniscalco ed.) Lưu trữ 2016-01-30 tại Wayback Machine, vol. 1, January–June 2006
Adrian Fletcher's Paradoxplace — PHOTOS — Great Mughal Emperors of India Lưu trữ 2017-09-30 tại Wayback Machine
A Mughal diamond on BBC

[Conan-1] Conan, Michel (2007). Middle East Garden Traditions: Unity and Diversity: Questions, Methods and Resources in a Multicultural Perspective. 31. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. tr. 235. ISBN 978-0884023296.

[bbc.co.uk-2] “BBC – Religions – Islam: Mughal Empire (1500s, 1600s)”. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2017.

[Pagaza-3] Ignacio Pichardo Pagaza, Demetrios Argyriades (2009), Winning the Needed Change: Saving Our Planet Earth: a Global Public Service, p. 129, IOS Press

[4] The title (Mirza) descends to all the sons of the family, without exception. In the royal family it is placed after the name instead of before it, thus, Abbas Mirza and Hosfiein Mirza. Mirza is a civil title, and Khan is a military one. The title of Khan is creative, but not hereditary. The Monthly Magazine, Volume 34, p. 601. Printed for Sir Richard Phillips, 1812. Original from Harvard University.

[Taagepera-5] Rein Taagepera (tháng 9 năm 1997). “Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia”. International Studies Quarterly. 41 (3): 500. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793.

[borocz-6] József Böröcz. The European Union and Global Social Change. Routledge. tr. 21. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2017.

[richards96-7] Richards, James (1995). The Mughal Empire. Cambridge University Press. tr. 73–74.

[8] "The Mughal Empire"

[9] John F Richards, The Mughal Empire, Vol I.5 of the New Cambridge History of India, Cambridge University Press, 1996

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

x t s Đế quốc Mogul (1526–1857)
Vua	Babur • Humayun • Akbar • Jahangir • Shah Jahan • Aurangzeb • Các vua cuối cùng
Sự kiện	Trận Panipat lần thứ nhất (1526) • Trận Khanwa • Trận Panipat lần thứ hai (1556) • Trận Haldighati • Trận Karnal • Trận Buxar
Công trình nghệ thuật	Lăng mộ Humayun • Pháo đài Agra • Thánh đường Hồi giáo Badshahi • Pháo đài Lahore • Pháo đài Đỏ • Taj Mahal • Vườn Shalimar • Lăng mộ Akbar • Lăng mộ Jahangir • Bibi Ka Maqbara • khác
Kẻ thù	Ibrahim Lodhi • Rana Sanga • Sher Shah Suri • Hemu • Maharana Pratap • Gokula • Shivaji • Khushal Khan Khattak • Guru Gobind Singh • Nader Shah • Hector Munro

Bài này nằm trong loạt bài về
Lịch sử Ấn Độ
Satavahana gateway at Sanchi, 1st century CE
Tiền sử Văn hóa Madras Văn hóa Soan, k. 500.000 TCN
Cổ đại Đồ đá mới, k. 7600 – k. 3300 TCN Bhirrana 7570 – 6200 TCN Jhusi 7106 TCN Lahuradewa 7000 TCN Mehrgarh 7000 – 2600 TCN Văn minh lưu vực sông Ấn, k. 3300 – k. 1700 TCN Văn hóa Cemetery H, k. 1700 – k. 1500 TCN Văn minh Vệ Đà, k. 1500 – k. 500 TCN Thời kỳ Tiền Vệ Đà Phong trào Śramaṇa Thời kỳ Hậu Vệ Đà Kỳ Na giáo – Parshvanatha Kỳ Na giáo – Mahavira Phật giáo Mahajanapadas, k. 500 – k. 345 TCN Vương triều Nanda, k. 345 – k. 322 TCN
Cổ điển Vương triều Maurya, k. 322 – k. 185 TCN Thời kỳ Sangam Vương triều Shunga, k. 185 – k. 75 TCN Vương triều Kanva, k. 75 – k. 30 TCN Vương triều Kushan, k. 30 – k. 230 CN Vương triều Satavahana, k. 30 TCN – k. 220 CN Vương triều Gupta, k. 200 – k. 550 CN
Tiền trung cổ Vương triều Chalukya, k. 543 – k. 753 CN Vương triều Harsha, k. 606 CN – k. 647 CN Vương triều Karakota, k. 724 – k. 760 CN Ả Rập xâm lược, k. 738 CN Tripartite Struggle, k. 760 – k. 973 CN Vương triều Gurjara-Pratihara Vương triều Rastrakuta Vương triều Pala Vương triều Chola, k. 848 – k. 1251 CN Vương triều Chalukya thứ hai, k. 973 – k. 1187 CN
Hậu trung cổ Vương quốc Hồi giáo Delhi, k. 1206 – k. 1526 CN Vương triều Mamluk Vương triều Khalji Vương triều Tughlaq Vương triều Sayyid Vương triều Lodi Vương triều Pandyan, k. 1251 – k. 1323 CN Đế quốc Vijayanagara, k. 1336 – k. 1646 CN Vương quốc Hồi giáo Bengal, k. 1342 – k. 1576 CN
Cận đại Vương triều Mogul, k. 1526 – k. 1540 CN Vương triều Suri, k. 1540 – k. 1556 CN Vương triều Mogul, k. 1556 – k. 1857 CN Subah Bengal, k. 1576 – k. 1757 CN Đế quốc Maratha, k. 1674 – k. 1818 CN Raj thuộc Công ty, k. 1757 – k. 1858 CN Vương quốc Mysore, k. 1760 – k. 1799 CN Đế quốc Sikh, k. 1799 – k. 1849 CN
Hiện đại Khởi nghĩa, 1857 – 1858 CN Raj thuộc Anh, 1858 – 1947 CN Phong trào độc lập Ấn Độ độc lập, 1947 CN – nay Lãnh thổ tự trị Ấn Độ, 1947 – 1950 CN Cộng hòa Ấn Độ, 1950 CN – hiện tại
Liên quan Dòng thời gian lịch sử Ấn Độ Vương triều Ấn Độ Lịch sử kinh tế Lịch sử ngôn ngữ
x t s