Xem mã nguồn của R (ngôn ngữ lập trình)

{{Infobox programming language
| name                   = R
| logo                   = [[Tập tin:R logo.svg|100px]]
| paradigm               = 
| year                   = 1993 <ref>[http://cran.r-project.org/doc/html/interface98-paper/paper_2.html A Brief History] R: Past and Future History, Ross Ihaka, Statistics Department, The University of Auckland, Auckland, New Zealand, có tại website CRAN</ref>
| designer               = [[Ross Ihaka]] và [[Robert Gentleman (nhà thống kê)|Robert Gentleman]]
| developer              = R Development Core Team
| latest_release_version = 2.15.2
| latest_release_date    = {{release date and age|2012|10|26}}
| latest_test_version    = Qua [[Subversion (phần mềm)|SVN]]
| latest_test_date       = 
| typing                 = 
| implementations        = 
| dialects               = 
| influenced_by          = [[Ngôn ngữ lập trình S|S]]
| influenced             = 
| operating_system       = [[đa hệ|Nhiều hệ điều hành]]
| license                = [[Giấy phép Công cộng GNU]]
| website                = http://www.r-project.org/
}}
'''R''' là một [[ngôn ngữ lập trình]] và môi trường phần mềm dành cho tính toán và đồ họa [[khoa học Thống kê|thống kê]]. Đây là một bản hiện thực [[S (ngôn ngữ lập trình)|ngôn ngữ lập trình S]] với ngữ nghĩa khối từ vựng lấy cảm hứng từ [[Scheme]]. R do [[Ross Ihaka]] và [[Robert Gentleman (nhà thống kê)|Robert Gentleman]] tạo ra<ref>{{chú thích web | url=http://gentleman.fhcrc.org/ | title=Robert Gentleman's home page | access-date =ngày 20 tháng 7 năm 2009 | archive-date = ngày 23 tháng 6 năm 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060623120308/http://gentleman.fhcrc.org/ }}</ref> tại [[Đại học Auckland]], [[New Zealand]], đến nay do ''R Development Core Team'' chịu trách nhiệm phát triển. Tên của ngôn ngữ một phần lấy từ chữ cái đầu của hai tác giả (Robert Gentleman và Ross Ihaka), một phần cũng là cách chơi chữ từ tên [[S (ngôn ngữ lập trình)|S]].<ref>{{chú thích sách |title=The R FAQ: Why is R named R? |author=Kurt Hornik |isbn=3-900051-08-9 |url=http://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Why-is-R-named-R_003f |access-date = ngày 29 tháng 1 năm 2008}}</ref>

Ngôn ngữ R đã trở thành một tiêu chuẩn trên thực tế (''de facto'') giữa các nhà thống kê cho thấy sự phát triển của phần mềm thống kê,<ref>{{cite paper | author = Fox, John and Andersen, Robert | title = Using the R Statistical Computing Environment to Teach Social Statistics Courses | publisher = Department of Sociology, McMaster University | date = January 2005 | url = http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | format = [[PDF]] | access-date = ngày 3 tháng 8 năm 2006 | archive-date = 2016-06-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160611085820/http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf }}</ref><ref name="nytimes09">{{chú thích web | url=http://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html |title=Data Analysts Captivated by R's Power | date = ngày 6 tháng 1 năm 2009 | access-date = ngày 28 tháng 4 năm 2009 |last=Vance| first=Ashlee |work=[[The New York Times|New York Times]]| quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}}</ref> và được sử dụng rộng rãi để phát triển phần mềm thống kê và phân tích dữ liệu.<ref name="nytimes09" />

R là một bộ phận của [[dự án GNU]].<ref>{{chú thích web | url=http://www.r-project.org/about.html | title=What is R? | access-date = ngày 28 tháng 4 năm 2009}}</ref> [[Mã nguồn]] của nó được công bố tự do theo [[Giấy phép Công cộng GNU]], và có các phiên bản dịch sẵn cho nhiều [[hệ điều hành]] khác nhau. R sử dụng [[giao diện dòng lệnh]], tuy cũng có một vài [[giao diện người dùng đồ họa|giao diện đồ họa người dùng]] dành cho nó.

== Tính năng ==
R có chứa nhiều loại kỹ thuật [[khoa học Thống kê|thống kê]] (mô hình hóa [[tuyến tính]] và [[phi tuyến]], kiểm thử thống kê cổ điển, [[phân tích chuỗi thời gian]], phân loại, phân nhóm,...) và [[đồ họa]]. R, giống như S, được thiết kế xoay quanh một ngôn ngữ máy thực thụ, và nó cho phép người dùng thêm các tính năng bổ sung bằng cách định nghĩa các hàm mới. Cũng có một số khác biệt quan trọng đối với S, nhưng nhiều mã viết bằng S vẫn chạy được mà không cần thay đổi. Nhiều hệ thống trong R được viết bằng chính ngôn ngữ của nó, giúp cho người dùng dễ theo dõi các giải thuật. Để thực hiện công việc chuyên về tính toán, R có thể liên kết được với [[c (ngôn ngữ lập trình)|ngôn ngữ C]], [[C++]] và [[Fortran]] để có thể được gọi trong khi chạy. Người dùng thông thạo có thể viết mã [[C (ngôn ngữ lập trình)|C]] để xử lý trực tiếp các đối tượng của R.

R cũng có tính mở rộng cao bằng cách sử dụng các gói cho người dùng đưa lên cho một số chức năng và lĩnh vực nghiên cứu cụ thể. Do được thừa hưởng từ S, R có nền tảng [[lập trình hướng đối tượng]] mạnh hơn đa số các ngôn ngữ tính toán thống kê khác. Việc mở rộng R cũng dễ dàng nhờ các luật [[đóng khối từ vựng]].<ref>{{chú thích tạp chí | last = Jackman | first = Simon | title = R For the Political Methodologist | journal = The Political Methodologist | volume = 11 | issue = 1 | pages = 20–22 | date = Spring 2003 | publisher = Political Methodology Section, [[American Political Science Association]] | url = http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf | format = [[PDF]] | access-date = ngày 3 tháng 8 năm 2006 | archive-date = ngày 21 tháng 7 năm 2006 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060721143309/http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf }}</ref>

Một điểm mạnh khác của R là nền tảng đồ họa của nó, có thể tạo ra những đồ thị chất lượng cao cùng các biểu tượng toán học. R cũng có đinh dạng văn bản riêng tương tự như [[TeX#C.C3.A1c c.C3.B4ng tr.C3.ACnh d.E1.BA.ABn xu.E1.BA.A5t|LaTeX]], dùng để cung cấp tài liệu hướng dẫn toàn diện, có trực tuyến ở các định dạng khác nhau và cả bản in.

Dù R được dùng chủ yếu bởi những nhà thống kê và những người sử dụng khác đòi hỏi một môi trường tính toán thống kê và phát triển phần mềm, nó cũng có thể dùng làm một công cụ [[đại số tuyến tính số|tính toán ma trận tổng quát]] với các kết quả đo đạc cạnh tranh so với [[Octave|GNU Octave]] và đối thủ thương mại của nó, [[MATLAB]].<ref>{{chú thích web
 | url=http://www.sciviews.org/benchmark
 | publisher=SciView
 | title=Speed comparison of various number crunching packages (version 2)
 | access-date =ngày 3 tháng 11 năm 2007
 | archive-date = ngày 8 tháng 8 năm 2009 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090808220014/http://www.sciviews.org/benchmark/
 }}</ref> Giao diện RWeka<ref>{{chú thích web
 | url=http://CRAN.R-project.org/package=RWeka
 | publisher=Kurt Hornik, Achim Zeileis, Torsten Hothorn and Christian Buchta
 | title=RWeka: An R Interface to Weka. R package version 0.3-17
 | access-date =2009
}}
</ref> đã được thêm vào phần mềm khai phá dữ liệu phổ biến [[Weka (học máy)|Weka]], cho phép đọc/ghi định dạng arff vì vậy cho phép sử dụng tính năng khai phá dữ liệu trong Weka và thống kê trong R.

== Ví dụ ==
Các ví dụ sau minh họa cho cú pháp cơ bản của ngôn ngữ và cách dùng giao diện dòng lệnh.
[[Tập tin:Plots from lm example.svg|nhỏ|phải|300px|Đồ thị dự đoán do hàm plot.lm() tạo ra. Các tính năng có thể thấy là các ký hiệu toán học ở các tên trục, ở phía dưới bên trái.]]
<syntaxhighlight lang="r">
> x <- c(1,2,3,4,5,6)   # Tạo tập hợp có thứ tự
> y <- x^2              # Bình phương các phần tử trong x
> mean(y)               # Tính trung bình số hoc của y
[1] 15.16667
> var(y)                # Tính phương sai mẫu
[1] 178.9667
> summary(lm(y ~ x))    # Ước lượng mô hình hồi quy tuyến tính

Call:
lm(formula = y ~ x)

Residuals:
1       2       3       4       5       6
3.3333 -0.6667 -2.6667 -2.6667 -0.6667  3.3333

Coefficients:
Estimate Std. Error t value Pr(>|t|)
(Intercept)  -9.3333     2.8441  -3.282 0.030453 *
x             7.0000     0.7303   9.585 0.000662 ***
---
Signif. codes:  0 ‘***’ 0.001 ‘**’ 0.01 ‘*’ 0.05 ‘.’ 0.1 ‘ ’ 1

Residual standard error: 3.055 on 4 degrees of freedom
Multiple R-squared: 0.9583,	Adjusted R-squared: 0.9478
F-statistic: 91.88 on 1 and 4 DF,  p-value: 0.000662

> par(mfrow=c(2, 2))    # Gọi đồ thị kích thước 2x2
> plot(lm(y ~ x))       # Vẽ đồ thị dự đoán của mô hình hồi quy
</syntaxhighlight>

== Các mốc quan trọng ==
<!-- Only list notable changes; service/bug-fig releases should be ignored -->

Một số mốc quan trọng trong quá trình phát triển.

* Phiên bản 0.16&nbsp;– Đây là bản alpha cuối cùng do Ihaka và Gentleman phát triển. Đa số các tính năng cơ bản trong "Sách Trắng" đã được hiện thực. Danh sách gửi thư bắt đầu vào ngày [[1 tháng 4]] năm [[1997]].
* Phiên bản 0.49&nbsp;– [[23 tháng 4]] năm [[1997]]&nbsp;– Đây là bản phát hành [[mã nguồn]] cũ nhất, và dịch trên một số [[Tương tự Unix|hệ điều hành tương tự Unix]]. CRAN được bắt đầu vào ngày này, với 3 trang gương ban đầu chứa 12 gói. Phiên bản alpha của R dành cho Microsoft Windows và [[Mac OS]] đã được đưa lên một thời gian ngắn sau phiên bản này.
* Phiên bản 0.60&nbsp;– [[5 tháng 12]] năm [[1997]]&nbsp;– R trở thành một phần chính thức của [[Dự án GNU]]. Mã nguồn được lưu giữ và bảo trì trên [[CVS]].
* Phiên bản 1.0.0&nbsp;– [[29 tháng 2]] năm [[2000]]&nbsp;– Được các nhà phát triển xem là đủ ổn định để sử dụng đại trà.<ref>{{chú thích web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/2000/000127.html|title=R-1.0.0 is released|author=Peter Dalgaard|access-date = ngày 6 tháng 6 năm 2009}}</ref>
* Phiên bản 1.4.0&nbsp;– Các phương thức S4 được giới thiệu và phiên bản đầu tiên dành cho [[Mac OS X]] được phát hành ngay sau đó.
* Phiên bản 2.0.0&nbsp;– Giới thiệu ''[[lazy loading]]'', cho phép tải nhanh dữ liệu mà ít tốn bộ nhớ.
* Phiên bản 2.1.0&nbsp;– Hỗ trợ mã hóa [[UTF-8]], và bắt đầu [[quốc tế hóa và bản địa hóa]] cho các ngôn ngữ khác nhau.
* Phiên bản 2.9.0&nbsp;– Gói 'Matrix' giờ là gói đề nghị chứa trong bản phân phối R cơ bản.

== Giao diện ==

=== Giao diện đồ họa ===
* [[R Studio]] - [[Môi trường phát triển tích hợp]] đa nền tảng, (có thể chạy trên một máy linux từ xa)
* [[Deducer]] - Giao diện hướng - menu
* [[Java GUI for R]] (&nbsp;JGR) - trình biên tập và terminal R viết trên [[Java (ngôn ngữ lập trình)|Java]] 
* [[Rattle GUI]] - giao diện dựa trên RGtk2, thiết kế riêng cho [[Khai thác dữ liệu]]
* [[R Commander]]
* [[Revolution Analytics]] - 
* [[RGUI]]
* [[RKWard]]
* [[RWeka]] - hỗ trợ tính năng [[khai thác dữ liệu]] trong [[Weka (học máy)|Weka]] và phân tích thống kê trong R

== Liên kết ngoài ==
{{Wikibooks-en|R Programming}} 
{{Wikiversity|How to use R}}
{{Thể loại Commons|R (programming language)}}
* [http://www.r-project.org/ The R Project for Statistical Computing] (trang dự án chính của R)
* [http://www.wessa.net/delhistory.wasp  Wessa.net R-Framework Statistics and Forecasting]
* {{Dmoz|/Science/Math/Statistics/Software/S/R/|R}}
*

== Tham khảo ==
{{Tham khảo}}
<!-- chưa có các template này
{{dự án GNU}}
{{phần mềm thống kê}}
{{phần mềm số}}
-->

{{Các ngôn ngữ lập trình chính}}

[[Thể loại:R (ngôn ngữ lập trình)| ]]
[[Thể loại:Phần mềm vẽ đồ thị]]
[[Thể loại:Phần mềm tự do]]
[[Thể loại:Phần mềm chạy trên nhiều hệ điều hành]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ lập trình hàm]]
[[Thể loại:Phần mềm thống kê]]
[[Thể loại:Phần mềm dự án GNU]]