Tiếng Nahuatl

Tiếng Nahuatl
Tiếng Aztec, tiếng Mexicano
Nawatlahtolli, mexikatlahtolli, mexkatl, mexikanoh, masewaltlahtol
Minh họa người Nahua trong Thủ bản Florentine.
Sử dụng tại	Mexico
Khu vực	Mexico: Puebla Veracruz Hidalgo Guerrero San Luis Potosí Bang Mexico Nuevo León Thành phố Mexico Morelos Tlaxcala Jalisco Tamaulipas Oaxaca Michoacán Durango Chihuahua Các cộng đồng tại: Hoa Kỳ El Salvador Guatemala Honduras Canada
Tổng số người nói	1,7 triệu người tại Mexico
Dân tộc	Người Nahua
Phân loại	Ngữ hệ Uto-Aztec Nam Uto-Aztec Nhánh Nahua Tiếng Nahuatl
Ngôn ngữ tiền thân	Nahua nguyên thủy Tiếng Nahuatl
Phương ngữ	Tiếng Nahuatl ngoại vi Tây Tiếng Nahuatl ngoại vi Đông Tiếng Nahuatl Huasteca Cụm Nahuatl trung tâm
Hệ chữ viết	Chữ Latinh Chữ Aztec (cho tới thế kỷ thứ 16)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	México (thông qua Công pháp về Quyền Ngôn ngữ của các Dân tộc Bản địa)
Quy định bởi	Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	nah
ISO 639-3	nhe tiếng Huasteca Để tìm hiểu về các biến thể khác, xem Ngữ tộc Nahua
Glottolog	azte1234  Aztec
Phân bố tiền kỳ thuộc địa (lục) và phân bố ngày nay (đỏ) của các ngôn ngữ Nahuatl tại Mexico

Tiếng Nahuatl (Phát âm Nahuatl: [ˈnaːwat͡ɬ] ()), tiếng Aztec hoặc tiếng Mexicano là một ngôn ngữ hoặc theo một số định nghĩa, là một nhóm ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Uto-Aztec. Hiện trên thế giới có tầm 1,7 triệu người Nahua nói thứ tiếng này như tiếng mẹ đẻ, sống chủ yếu ở miền Trung Mexico và một phần thiểu số ở Hoa Kỳ.

Ngày nay, các dạng của tiếng Nahuatl vẫn còn được sử dụng trong một số cộng đồng sống rải rác ở vùng nông thôn khắp miền trung México và dọc bờ biển. Giữa các biến thể này có sự khác biệt đáng kể; một số không thể hiểu được lẫn nhau khi giao tiếp. Tiếng Nahuatl Huasteca - với hơn một triệu người nói - là biến thể tiếng Nahuatl được nói nhiều nhất. Tất cả các biến thể Nahuatl đều chịu ảnh hưởng của tiếng Tây Ban Nha ở các mức độ khác nhau. Dù không có biến thể hiện đại nào còn giống với tiếng Nahuatl cổ điển nữa, song nói chung thứ tiếng Nahuatl dùng ở trong và ven thung lũng México là gần giống nhất với Nahuatl cổ điển. Theo Luật tổng quát về quyền ngôn ngữ của người bản địa (tiếng Tây Ban Nha: Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas) do México ban hành năm 2003 thì tiếng Nahuatl cùng với 63 thứ tiếng bản địa khác đều được công nhận là ngôn ngữ quốc gia (lenguas nacionales) ở những vùng sử dụng thứ tiếng đó, đồng thời có quyền bình đẳng với tiếng Tây Ban Nha ở địa phương đó.

Tiếng Nahuatl có hình thái học phức tạp, đặc trưng bởi tính hỗn nhập và chắp dính. Qua hàng thế kỷ cùng tồn tại song song với các ngôn ngữ bản địa khác của Trung Bộ châu Mỹ, tiếng Nahuatl chịu nhiều ảnh hưởng và trở thành một phần của Khu vực ngôn ngữ Trung Bộ châu Mỹ.

Nhiều từ trong tiếng Nahuatl đã được tiếng Tây Ban Nha vay mượn, từ đó tiếp tục được hàng trăm ngôn ngữ khác vay mượn. Nhiều từ mượn có nội dung về những thứ bản địa của miền trung México do người Tây Ban Nha lần đầu tiên nghe thấy chúng qua tiếng Nahuatl, chẳng hạn "aguacate" (trái bơ), "chayote" (cây su su), "jitomate" (cà chua),...

Phân loại các phương ngữ

Bài chi tiết: Các phương ngữ tiếng Nahuatl

Thuật ngữ

Không có sự nhất quán về thuật ngữ dùng để mô tả các biến thể của tiếng Nahuatl nói. Từ Nahuatl thực chất là một từ trong tiếng Nahuatl, có lẽ xuất phát từ nāwatlaʔtōlli [naːwat͡laʔˈtoːlli] (tạm dịch: "ngôn ngữ rõ ràng"). Trước đây có thời người ta gọi tiếng Nahuatl là tiếng Aztec do người Aztec dùng tiếng này; tuy nhiên, bản thân người Aztec không gọi mình là "Aztec" mà là mēxihcah [meːˈʃiʔkaʔ] và gọi ngôn ngữ mà họ nói là mēxihcacopa [meːʃiʔkaˈkopa] hay mēxihcatlahtolli. Ngày nay hiếm khi còn thấy từ "Aztec" trong các biến thể Nahuatl hiện đại, song tên gọi truyền thống do các nhà ngôn ngữ học đặt cho một nhánh của hệ ngôn ngữ Ute-Aztec vẫn là "Aztec", dù rằng một vài nhà ngôn ngữ thích gọi là "Nahua" hơn. Từ năm 1978, thuật ngữ "Aztec tổng quát" được dùng để chỉ nhánh ngôn ngữ Aztec, trừ Pochutec.

Bản thân người nói tiếng Nahuatl lại gọi tiếng này là Mexicano hoặc một cái tên nào đó bắt nguồn từ từ mācēhualli (trong tiếng Nahuatl có nghĩa là "dân thường"), chẳng hạn dân ở vùng Tetelcingo, Morelos gọi tiếng Nahuatl là mösiehuali. Người Pipil ở El Sanvador không gọi ngôn ngữ của họ là "Pipil" như đa số các nhà ngôn ngữ mà gọi là nawat. Các nhà ngôn ngữ thường định danh cho một phương ngữ Nahuatl bằng cách lấy tên của ngôi làng hay khu vực có nói thứ phương ngữ đó để đặt tên.

Phương ngữ học

Hiện tại cách phân loại các phương ngữ Nahuatl dựa trên nghiên cứu của Una Canger (1980, 1988) và Lastra de Suárez (1986). Dưới đây là cách phân loại dựa theo Lastra de Suarez, có kết hợp với cách phân loại hệ ngôn ngữ Ute-Aztec của Lyle Campbell (1997).

• Ute-Aztec 5000 BP^*
  • Aztec 2000 BP (aka Nahua)
    • Pochutec † Bờ biển Oaxaca
    • Aztec tổng quát (bao gồm tiếng Nahuatl)
      • Ngoại vi Tây Các phương ngữ của Durango (Mexicanero), Michoacán, bang Tây México, và các phương ngữ đã tuyệt chủng của Colima và Nayarit
      • Ngoại vi Đông Tiếng Pipil và các phương ngữ của Sierra de Puebla, nam Veracruz và Tabasco (các phương ngữ Isthmus)
      • Huasteca Các phương ngữ của bắc Puebla, Hidalgo, San Luis Potosí và bắc Veracruz
      • Trung Tâm Các phương ngữ của trung Puebla, Tlaxcala, trung Veracruz, Morelos, bang México, trung và nam Guerrero

^*Thời điểm chia tách được ước lượng theo ngữ thời học (BP = số năm so với hiện tại).

Thư mục

• Aguilar, Andrés Ehecatl (2013). Phonological description of Huasteca Nahuatl from Chicontepec, Veracruz (Luận văn). California State University, Northridge. tr. 25. hdl:10211.2/3997.
• Amith, Jonathan D. (1989). Acento en el nahuatl de Oapan. Presentation to the Seminario de Lenguas Indígenas, Instituto de Investigaciones Filológicas-UNAM (bằng tiếng Tây Ban Nha). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México.
• Andrews, J. Richard (2003). Introduction to Classical Nahuatl . Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3452-9. OCLC 50090230.
• Baker, Mark C. (1996). The Polysynthesis Parameter. Oxford Studies in Comparative Syntax. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-509308-7. OCLC 31045692.
• Bedell, George (2011). “The Nahuatl Language” (PDF). Language in India. 11. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm 2021.
• Beller, Richard; Beller, Patricia (1979). “Huasteca Nahuatl”. Trong Ronald Langacker (biên tập). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. tr. 199–306. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
• Brockway, Earl (1963). “The Phonemes of North Puebla Nahuatl”. Anthropological Linguistics. 5 (2): 14–18. ISSN 0003-5483. JSTOR 30022406.
• Bierhorst, J. (1985). Cantares mexicanos: Songs of the Aztecs. Stanford University Press.
• Bierhorst, J. (1998). History and Mythology of the Aztecs: The Codex Chimalpopoca. University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-1886-9.
• Boas, Franz (1917). “El dialecto mexicano de Pochutla, Oaxaca”. International Journal of American Linguistics (bằng tiếng Tây Ban Nha). 1 (1): 9–44. doi:10.1086/463709. OCLC 56221629. S2CID 145443094.
• Bright, William (1990). “'With One Lip, with Two Lips': Parallelism in Nahuatl”. Language. 66 (3): 437–452. doi:10.2307/414607. JSTOR 414607. OCLC 93070246.
• Campbell, Lyle (1985). The Pipil Language of El Salvador. Mouton Grammar Library, no. 1. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 978-3-11-010344-1. OCLC 13433705.
• Campbell, Lyle (1997). American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. Oxford Studies in Anthropological Linguistics, 4. London and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-509427-5. OCLC 32923907.
• Campbell, Lyle; Langacker, ronald (1978). “Proto-Aztecan vowels: Part I”. International Journal of American Linguistics. 44 (2): 85–102. doi:10.1086/465526. OCLC 1753556. S2CID 143091460.
• Canger, Una (1980). Five Studies Inspired by Náhuatl Verbs in -oa. Travaux du Cercle Linguistique de Copenhague, Vol. XIX. Copenhagen: The Linguistic Circle of Copenhagen; distributed by C.A. Reitzels Boghandel. ISBN 978-87-7421-254-6. OCLC 7276374.
• Canger, Una (1988). “Nahuatl dialectology: A survey and some suggestions”. International Journal of American Linguistics. 54 (1): 28–72. doi:10.1086/466074. OCLC 1753556. S2CID 144210796.
• Canger, Una (1996). “Is there a passive in nahuatl”. Trong Engberg-Pedersen, Elisabeth; và đồng nghiệp (biên tập). Content, expression and structure: studies in Danish functional grammar. Amsterdam: John Benjamin's Publishing Co. tr. 1–15. ISBN 9781556193811.
• Canger, Una (2000). “Stress in Nahuatl of Durango: whose stress?”. Trong Eugene H. Casad; Thomas L. Willett (biên tập). Uto-Aztecan: Structural, Temporal, and Geographic Perspectives: Papers in Memory of Wick R. Miller by the Friends of Uto-Aztecan. Hermosillo, Sonora: Universidad de Sonora División de Humanidades y Bellas Artes, Editorial UniSon. tr. 373–386. ISBN 978-970-689-030-6. OCLC 50091799.
• Canger, Una (2001). Mexicanero de la Sierra Madre Occidental. Archivo de Lenguas Indígenas de México, #24 (bằng tiếng Tây Ban Nha). México D.F.: El Colegio de México. ISBN 978-968-12-1041-0. OCLC 49212643.
• Canger, Una (2002). “An interactive dictionary and text corpus”. Trong William Frawley; Pamela Munro; Kenneth C. Hill (biên tập). Making dictionaries: Preserving Indigenous Languages of the Americas. Berkeley, CA: University of California Press. tr. 195–218. ISBN 978-0-520-22995-2. OCLC 47863283.
• Canger, Una (2011). “El nauatl urbano de Tlatelolco/Tenochtitlan, resultado de convergencia entre dialectos, con un esbozo brevísimo de la historia de los dialectos”. Estudios de Cultura Náhuatl: 243–258.
• Canger, Una; Dakin, Karen (1985). “An inconspicuous basic split in Nahuatl”. International Journal of American Linguistics. 51 (4): 358–361. doi:10.1086/465892. S2CID 143084964.
• Canger, Una; Jensen, Anne (2007). “Grammatical borrowing in Nahuatl”. Trong Yaron Matras; J Sakel (biên tập). Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective Empirical Approaches to Language Typology. 38. Berlin: Mouton de Gruyter. tr. 403–418.
• Carmack, Robert M. (1981). The Quiché Mayas of Utatlán: The Evolution of a Highland Guatemala Kingdom. Civilization of the American Indian series, no. 155. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-1546-7. OCLC 6555814.
• Carochi, Horacio (1645). Arte de la lengua mexicana con la declaracion de los adverbios della. Al Illustrisso. y Reuerendisso. Mexico: Juan Ruyz. OCLC 7483654. (tiếng Tây Ban Nha và Nahuatl)
• Carochi, Horacio (2001). Grammar of the Mexican Language: With an Explanation of Its Adverbs (1645), by Horacio Carochi. James Lockhart (trans., ed., and notes). Stanford and Los Angeles: Stanford University Press, UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-8047-4281-8. OCLC 46858462.
• Cline, Sarah biên tập (1993). The Book of Tributes. Los Angeles: UCLA Latin American Center Publications, Nahuatl Studies Series. ISBN 978-0-87903-082-7.
• Cline, Sarah; Adams, Richard E.W.; MacLeod, Murdo J. biên tập (2000). “Native Peoples of Colonial Central Mexico”. The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas: Volume II, Mesoamerica, Part 2. New York: Cambridge University Press. tr. 187–222.
• Cline, Sarah; León-Portilla, Miguel biên tập (1984). The Testaments of Culhuacan. Los Angeles: UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-87903-502-0.
• Cowgill, George L. (1992). “Teotihuacan Glyphs and Imagery in the Light of Some Early Colonial Texts”. Trong Janet Catherine Berlo (biên tập). Art, Ideology, and the City of Teotihuacan: A Symposium at Dumbarton Oaks, 8th and 9th October 1988. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. tr. 231–246. ISBN 978-0-88402-205-3. OCLC 25547129.
• Cowgill, George L. (2003). “Teotihuacan and Early Classic Interaction: A Perspective from Outside the Maya Region”. Trong Geoffrey E. Braswell (biên tập). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Austin: University of Texas Press. tr. 315–336. ISBN 978-0-292-70587-6. OCLC 49936017.
• Dakin, Karen (1982). La evolución fonológica del Protonáhuatl (bằng tiếng Tây Ban Nha). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Filológicas. ISBN 978-968-5802-92-5. OCLC 10216962.
• Dakin, Karen (1994). “El náhuatl en el yutoazteca sureño: algunas isoglosas gramaticales y fonológicas”. Trong Carolyn MacKay; Verónica Vázquez (biên tập). Investigaciones lingüísticas en Mesoamérica. Estudios sobre Lenguas Americanas, no. 1 (bằng tiếng Tây Ban Nha). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Filológicas, Seminario de Lenguas Indígenas. tr. 3–86. ISBN 978-968-36-4055-0. OCLC 34716589.
• Dakin, Karen; Wichmann, Søren (2000). “Cacao and Chocolate: A Uto-Aztecan Perspective” (PDF). Ancient Mesoamerica. 11 (1): 55–75. doi:10.1017/S0956536100111058. OCLC 88396015. S2CID 162616811. Bản gốc (PDF online reprint) lưu trữ ngày 8 tháng 4 năm 2008.
• Dakin, Karen (2001). “Estudios sobre el náhuatl”. Avances y balances de lenguas yutoaztecas. Mexico: Instituto Nacional de Antropología e Historia, UNAM. ISBN 978-970-18-6966-6.
• Flores Farfán, José Antonio (1999). Cuatreros Somos y Toindioma Hablamos. Contactos y Conflictos entre el Náhuatl y el Español en el Sur de México (bằng tiếng Tây Ban Nha). Tlalpán D.F.: Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropología Social. ISBN 978-968-496-344-3. OCLC 42476969.
• Flores Farfán, José Antonio (2002). “The Use of Multimedia and the Arts in Language Revitalization, Maintenance, and Development: The Case of the Balsas Nahuas of Guerrero, Mexico”. Trong Barbara Jane Burnaby; John Allan Reyhner (biên tập). Indigenous Languages across the Community (PDF). Proceedings of the Annual Conference on Stabilizing Indigenous Languages (7th, Toronto, Ontario, Canada, 11–14 May 2000). Flagstaff, AZ: Center for Excellence in Education, Northern Arizona University. tr. 225–236. ISBN 978-0-9670554-2-8. OCLC 95062129.
• Flores Farfán, José Antonio (2006). “Intervention in indigenous education. Culturally-sensitive materials for bilingual Nahuatl speakers”. Trong Margarita G. Hidalgo (biên tập). Mexican Indigenous Languages at the Dawn of the Twenty-first Century. Contributions to the sociology of language, no. 91. Berlin: Mouton de Gruyter. tr. 301–324. ISBN 978-3-11-018597-3. OCLC 62090844.
• Fowler, William R. Jr. (1985). “Ethnohistoric Sources on the Pipil Nicarao: A Critical Analysis”. Ethnohistory. 32 (1): 37–62. doi:10.2307/482092. JSTOR 482092. OCLC 62217753.
• Francis, Norbert (2016). “Prospects for indigenous language bilingualism in Mexico: A reassessment”. Language Problems and Language Planning. 40: 269–286. doi:10.1075/lplp.40.3.04fra.pdf
• Goller, Theodore R.; Goller, Patricia L.; Waterhouse, Viola G. (1974). “The Phonemes of Orizaba Nahuatl”. International Journal of American Linguistics. 40 (2): 126–131. doi:10.1086/465295. S2CID 142992381.
• Haugen, J. D. (2009). “Borrowed borrowings: Nahuatl loan words in English”. Lexis: e-Journal in English Lexicology. 3: 63–106.
• Hill, J. H.; Hill, K. C. (1980). “Mixed grammar, purist grammar, and language attitudes in modern Nahuatl”. Language in Society. 9 (3): 321–348. doi:10.1017/S0047404500008241.
• Hill, Jane H. (2001). “Proto-Uto-Aztecan: A Community of Cultivators in Central Mexico?”. American Anthropologist. 103 (4): 913–934. doi:10.1525/aa.2001.103.4.913. OCLC 192932283.
• Hill, Jane H.; Hill, Kenneth C. (1986). Speaking Mexicano: Dynamics of Syncretic Language in Central Mexico. Tucson: University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-0898-3. OCLC 13126530.
• Hinz, Eike biên tập (1983). Azteckischer Zensus, Zur indianischen Wirtschaft und Gesellschaft im Marquesado um 1540: Aus dem "Libro de Tributos" (Col. Ant. Ms. 551) im Archivo Histórico. Hanover.
• INALI, [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] (14 tháng 1 năm 2008). “Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas” (PDF online facsimile). Diario Oficial de la Federación (bằng tiếng Tây Ban Nha). 652 (9): 22–78 (first section), 1–96 (second section), 1–112 (third section). OCLC 46461036.
• INEGI, [Instituto Nacional de Estadísticas, Geografia e Informática] (2005). Perfil sociodemográfica de la populación hablante de náhuatl (PDF). XII Censo General de Población y Vivienda 2000 (bằng tiếng Tây Ban Nha) . Aguascalientes, Mex.: INEGI. ISBN 978-970-13-4491-0. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 2 tháng 10 năm 2008. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2008.
• IRIN, [Iniciativa para la Recuperación del Idioma Náhuat] (2004). “IRIN-International homepage”. The Nawat Language Recovery Initiative. IRIN. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 5 năm 2010. Truy cập ngày 31 tháng 3 năm 2008.
• Jackson, Robert H. (2000). From Savages to Subjects: Missions in the History of the American Southwest. Latin American Realities hardcover series. Armonk, NY: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0597-9. OCLC 49415084.
• Justeson, John S.; Norman, William M.; Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence (1985). The Foreign Impact on Lowland Mayan Language and Script. Middle American Research Institute Publications, no. 53. New Orleans, LA: Middle American Research Institute, Tulane University. ISBN 978-0-939238-82-8. OCLC 12444550.
• Karttunen, Frances; Lockhart, James (1980). “La estructura de la poesía nahuatl vista por sus variantes”. Estudios de Cultura Nahuatl (bằng tiếng Tây Ban Nha). 14: 15–64. ISSN 0071-1675. OCLC 1568281.
• Kaufman, Terrence; Justeson, John (2009). “Historical linguistics and pre-columbian Mesoamerica”. Ancient Mesoamerica. 20 (2): 221–231. doi:10.1017/S0956536109990113. S2CID 163094506.
• Kaufman, Terrence; Justeson, John (2007). “Writing the history of the word for cacao in ancient Mesoamerica”. Ancient Mesoamerica. 18 (2): 193–237. doi:10.1017/s0956536107000211. S2CID 163097273.
• Kaufman, Terrence (2001). “The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results” (PDF). Project for the Documentation of the Languages of Mesoamerica. Revised March 2001. Truy cập ngày 7 tháng 10 năm 2007.
• Kimball, G. (1990). “Noun pluralization in Eastern Huasteca Nahuatl”. International Journal of American Linguistics. 56 (2): 196–216. doi:10.1086/466150. S2CID 145224238.
• Knab, Tim (1980). “When Is a Language Really Dead: The Case of Pochutec”. International Journal of American Linguistics. 46 (3): 230–233. doi:10.1086/465658. OCLC 1753556. S2CID 145202849.
• Lacadena, Alfonso (2008). “Regional scribal traditions: Methodological implications for the decipherment of Nahuatl writing” (PDF). The PARI Journal. 8 (4): 1–23.
• Langacker, Ronald W (1977). Studies in Uto-Aztecan Grammar 1: An Overview of Uto-Aztecan Grammar. Summer Institute of Linguistics publications in linguistics, publication no. 56. Dallas: Summer Institute of Linguistics and University of Texas at Arlington. ISBN 978-0-88312-070-5. OCLC 6087919.
• Lastra de Suárez, Yolanda (1986). Las áreas dialectales del náhuatl moderno. Serie antropológica, no. 62 (bằng tiếng Tây Ban Nha). Ciudad Universitaria, México, D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Antropológicas. ISBN 978-968-837-744-4. OCLC 19632019.
• Launey, Michel (1979). Introduction à la langue et à la littérature aztèques, vol. 1: Grammaire. Série ethnolinguistique amérindienne (bằng tiếng Pháp). Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-85802-107-9.
• Launey, Michel (1980). Introduction à la langue et à la littérature aztèques, vol. 2: Littérature. Série ethnolinguistique amérindienne. Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-85802-155-0. (tiếng Pháp và Nahuatl)
• Launey, Michel (1992). Introducción a la lengua y a la literatura náhuatl (bằng tiếng Tây Ban Nha). México D.F.: National Autonomous University of Mexico, Instituto de Investigaciones Antropológicas. ISBN 978-968-36-1944-0. OCLC 29376295.
• Launey, Michel (1994). Une grammaire omniprédicative: Essai sur la morphosyntaxe du nahuatl classique (bằng tiếng Pháp). Paris: CNRS Editions. ISBN 978-2-271-05072-4. OCLC 30738298.
• Launey, M. (1999). “Compound nouns vs. incorporation in classical Nahuatl”. STUF - Language Typology and Universals. 52 (3–4): 347–364. doi:10.1524/stuf.1999.52.34.347. S2CID 170339984.
• Launey, Michel (2011). An Introduction to Classical Nahuatl. Christopher Mackay (trans.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73229-1.
• León-Portilla, Miguel (1978). Los manifiestos en náhuatl de Emiliano Zapata (bằng tiếng Tây Ban Nha). Cuernavaca, Mex.: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Antropológicas. OCLC 4977935.
• León-Portilla, Miguel (1985). “Nahuatl literature”. Trong Munro S. Edmonson (Volume ed.), with Patricia A. Andrews (biên tập). Supplement to the Handbook of Middle American Indians, Vol. 3: Literatures. Victoria Reifler Bricker (General ed.). Austin: University of Texas Press. tr. 7–43. ISBN 978-0-292-77577-0. OCLC 11785568.
• Lockhart, James (1991). Nahuas and Spaniards: Postconquest Mexican History and Philology. UCLA Latin American studies vol. 76, Nahuatl studies series no. 3. Stanford and Los Angeles, CA: Stanford University Press and UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-8047-1953-7. OCLC 23286637.
• Lockhart, James (1992). The Nahuas After the Conquest: A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1927-8. OCLC 24283718.
• Lockhart, James; Berdan, Frances F.; Anderson, Arthur J.O. (1986). The Tlaxcalan Actas: A Compendium of the Records of the Cabildo of Tlaxcala, 1545-1627. University of Utah Press. ISBN 978-0-874-80253-5.: Macri, Martha J. (2005). “Nahua loan words from the early classic period: Words for cacao preparation on a Río Azul ceramic vessel”. Ancient Mesoamerica. 16 (2): 321–326. doi:10.1017/S0956536105050200. OCLC 87656385. S2CID 162422341.
• Macri, Martha J.; Looper, Matthew G. (2003). “Nahua in ancient Mesoamerica: Evidence from Maya inscriptions”. Ancient Mesoamerica. 14 (2): 285–297. doi:10.1017/S0956536103142046. OCLC 89805456. S2CID 162601312.
• Matthew, Laura E. (2012). Memories of conquest: Becoming Mexicano in colonial Guatemala. University of North Carolina Press.
• McDonough, K. S. (2014). The Learned Ones: Nahua Intellectuals in Postconquest Mexico. University of Arizona Press.
• Merrill, W. L.; Hard, R. J.; Mabry, J. B.; Fritz, G. J.; Adams, K. R.; Roney, J. R.; Macwilliams, A. C. (2010). “Reply to Hill and Brown: Maize and Uto-Aztecan cultural history”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (11): E35–E36. Bibcode:2010PNAS..107E..35M. doi:10.1073/pnas.1000923107. PMC 2841871.
• Olmos, Fray Andrés de (1993) [1547 MS.]. Arte de la lengua mexicana: concluido en el Convento de San Andrés de Ueytlalpan, en la provincia de la Totonacapan que es en la Nueva España, el 1^o. de enero de 1547, 2 vols (Facsimile edition of original MS.) (bằng tiếng Tây Ban Nha). Ascensión León-Portilla and Miguel León-Portilla (introd., transliteration, and notes). Madrid: Ediciones de Cultura Hispánica, Instituto de Cooperación Iberoamericana. ISBN 978-84-7232-684-2. OCLC 165270583.
• Olko, J.; Sullivan, J. (2013). “Empire, Colony, and Globalization. A Brief History of the Nahuatl Language”. Colloquia Humanistica (2): 181–216.
• Pasztory, Esther (1993). “An Image Is Worth a Thousand Words: Teotihuacan and the Meanings of Style in Classic Mesoamerica”. Trong Don Stephen Rice (biên tập). Latin American horizons: a symposium at Dumbarton Oaks, 11th and 12th October 1986. Washington DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Trustees for Harvard University. tr. 113–146. ISBN 978-0-88402-207-7. OCLC 25872400.
• Pellicer, Dora; Cifuentes, Bábara; Herrera, Carmen (2006). “Legislating diversity in twenty-first century Mexico”. Trong Margarita G. Hidalgo (biên tập). Mexican Indigenous Languages at the Dawn of the Twenty-first Century. Contributions to the Sociology of Language, no. 91. Berlin: Mouton de Gruyter. tr. 127–168. ISBN 978-3-11-018597-3. OCLC 62090844.
• Peralta Ramírez, Valentin (1991). “La reduplicación en el náhuatl de Tezcoco y sus funciones sociales”. Amerindia. 16: 20–36.
• Pharao Hansen, Magnus (2010). “Polysynthesis in Hueyapan Nahuatl: The Status of Noun Phrases, Basic Word Order, and Other Concerns” (PDF). Anthropological Linguistics. 52 (3): 274–299. doi:10.1353/anl.2010.0017. S2CID 145563657.
• Pharao Hansen, Magnus (2013). Nahuatl in the Plural: Dialectology and Activism in Mexico. The Annual Meeting of the American Anthropological Association.
• Pury-Toumi, S. D. (1980). “Le saltillo en nahuatl”. Amerindia. Revue d'Ethnolinguistique Amérindienne Paris. 5: 31–45.
• Rincón, Antonio del (1885) [1595]. Arte mexicana compuesta por el padre Antonio Del Rincón de la compañia de Jesus: Dirigido al illustrissimo y reverendissimo s. Don Diego Romano obispo de Tlaxcallan, y del consejo de su magestad, &c. En Mexico en casa de Pedro, Balli. 1595 (PDF facsimile, University of Chicago Library digital collections) (bằng tiếng Tây Ban Nha) . México D.F.: Oficina tip. de la Secretaría de fomento. OCLC 162761360.
• Rolstad, Kellie (2002). “Language death in Central Mexico: The decline of Spanish-Nahuatl bilingualism and the new bilingual maintenance programs”. The Bilingual Review/La revista bilingüe. 26 (1): 3–18. ISSN 0094-5366. OCLC 1084374.
• Sahagún, Bernardino de (1950–82) [ca. 1540–85]. Florentine Codex: General History of the Things of New Spain, 13 vols. vols. I-XII. Charles E. Dibble and Arthur J.O. Anderson (eds., trans., notes and illus.) . Santa Fe, NM and Salt Lake City: School of American Research and the University of Utah Press. ISBN 978-0-87480-082-1. OCLC 276351.
• Sahagún, Bernardino de (1997) [ca.1558–61]. Primeros Memoriales. The Civilization of the American Indians Series vol. 200, part 2. Thelma D. Sullivan (English trans. and paleography of Nahuatl text), with H.B. Nicholson, Arthur J.O. Anderson, Charles E. Dibble, Eloise Quiñones Keber, and Wayne Ruwet (completion, revisions, and ed.). Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2909-9. OCLC 35848992.
• Sischo, William R. (1979). “Michoacán Nahual”. Trong Ronald W. Langacker (biên tập). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, no. 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. tr. 307–380. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
• Smith-Stark, T. C. (2005). “Phonological description in New Spain”. Trong Zwartjes, O.; Altman, C. (biên tập). Missionary Linguistics II/Lingüística misionera II: Orthography and Phonology. Selected papers from the Second International Conference on Missionary Linguistics. 109. John Benjamins Publishing.
• Suárez, Jorge A. (1977). “La influencia del español en la estructura gramatical del náhuatl”. Anuario de Letras. Revista de la Facultad de Filosofía y Letras (bằng tiếng Tây Ban Nha). 15: 115–164. ISSN 0185-1373. OCLC 48341068.
• Suárez, Jorge A. (1983). The Mesoamerian Indian Languages. Cambridge Language Surveys. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22834-3. OCLC 8034800.
• Sullivan, Thelma D. (1988). Wick R. Miller; Karen Dakin (biên tập). Compendium of Náhuatl Grammar. Thelma D. Sullivan & Neville Stiles biên dịch . Salt Lake City: University of Utah Press. ISBN 978-0-87480-282-5. OCLC 17982711.
• Tuggy, David H. (1979). “Tetelcingo Náhuatl”. Trong Ronald Langacker (biên tập). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, no. 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. tr. 1–140. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
• Voegelin, Charles F.; Florence M. Voegelin; Kenneth L. Hale (1962). Typological and Comparative Grammar of Uto-Aztecan I: Phonology (Supplement to International Journal of American Linguistics, vol. 28, no. 1). Indiana University publications in anthropology and linguistics, Memoir 17. Baltimore MD: Waverly Press. OCLC 55576894.
• Whittaker, G. (2009). “The Principles of Nahuatl Writing” (PDF). Göttinger Beiträge zur Sprachwissenschaft. 16: 47–81.
• Whorf, Benjamin Lee; Karttunen, Frances; Campbell, Lyle (1993). “Pitch Tone and the 'Saltillo' in Modern and Ancient Nahuatl”. International Journal of American Linguistics. 59 (2): 165–223. doi:10.1086/466194. OCLC 1753556. S2CID 144639961.
• Wimmer, Alexis (2006). “Dictionnaire de la langue nahuatl classique” (online version, incorporating reproductions from Dictionnaire de la langue nahuatl ou mexicaine [1885], by Rémi Siméon). Truy cập ngày 4 tháng 2 năm 2008. (tiếng Pháp và Nahuatl)
• Wolgemuth, Carl (2002). Gramática Náhuatl (melaʼtájto̱l): de los municipios de Mecayapan y Tatahuicapan de Juárez, Veracruz. Sharon Stark and Albert Bickford (online eds.) (ấn bản 2). México D.F.: Instituto Lingüístico de Verano. ISBN 978-968-31-0315-4. OCLC 51555383. Bản gốc (PDF online edition) lưu trữ ngày 19 tháng 4 năm 2008.

Đọc thêm

Từ điển tiếng Nahuatl cổ điển

• de Molina, Fray Alonso: Vocabulario en Lengua Castellana y Mexicana y Mexicana y Castellana. [1555] Reprint: Porrúa México 1992
• Karttunen, Frances, An analytical dictionary of Náhuatl. Univ. of Oklahoma Press, Norman 1992
• Siméon, Rémi: Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana. [Paris 1885] Reprint: México 2001

Ngữ pháp tiếng Nahuatl cổ điển

• Carochi, Horacio. Grammar of the Mexican Language: With an Explanation of its Adverbs (1645) Translated by James Lockhart. Stanford University Press. 2001.
• Lockhart, James: Nahuatl as written: lessons in older written Nahuatl, with copious examples and texts, Stanford 2001
• Sullivan, Thelma: Compendium of Nahuatl Grammar, Univ. of Utah Press, 1988.
• Campbell, Joe and Frances Karttunen, Foundation course in Náhuatl grammar. Austin 1989
• Launey, Michel. Introducción a la lengua y a la literatura Náhuatl. México D.F.: UNAM. 1992 (Spanish); An Introduction to Classical Nahuatl [English translation/adaptation by Christopher Mackay], 2011, Cambridge University Press.
• Andrews, J. Richard. Introduction to Classical Nahuatl University of Oklahoma Press: 2003 (revised edition)

Các phương ngữ hiện đại

• Ronald W. Langacker (ed.): Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches, Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington, pp. 1–140. ISBN 0-88312-072-0. OCLC 6086368. 1979. (Contains studies of Nahuatl from Michoacan, Tetelcingo, Huasteca and North Puebla)
• Canger, Una. Mexicanero de la Sierra Madre Occidental, Archivo de Lenguas Indígenas de México, #24. México D.F.: El Colegio de México. ISBN 968-12-1041-7. OCLC 49212643. 2001 (Spanish)
• Campbell, Lyle. The Pipil Language of El Salvador, Mouton Grammar Library (No. 1). Berlin: Mouton Publishers. 1985. ISBN 0-89925-040-8. OCLC 13433705.
• Wolgemuth, Carl. Gramática Náhuatl (melaʼtájto̱l) de los municipios de Mecayapan y Tatahuicapan de Juárez, Veracruz, 2nd edition. 2002. (tiếng Tây Ban Nha)

Sách tản mạn

• The Nahua Newsletter: edited by the Center for Latin American and Caribbean Studies of the Indiana University (Chief Editor Alan Sandstrom)
• Estudios de Cultura Náhuatl: special interest-yearbook of the Instituto de Investigaciones Históricas (IIH) of the Universidad Autónoma de México (UNAM), Ed.: Miguel León Portilla
• A Catalogue of Pre-1840 Nahuatl Works Held by The Lilly Library from The Indiana University Bookman No. 11. November, 1973: 69–88.
• Collection of Nahuatl of the Sierra Nororiental de Puebla, Mexico of Jonathan Amith, containing recordings in Nahuatl by native speakers and transcriptions, from the Archive of Indigenous Languages of Latin America.
• Barnstone, Willis (2003). Literatures of Latin America: From Antiquity to Present. Princeton: Prentice Hall.

Liên kết ngoài

• Các phương ngữ Náhuatl, Ethnologue
• Họ Nahuatl (Aztec) family
• Sách bằng tiếng Nahuatl, Project Gutenberg
• Một số ghi chú ngắn gọn về tiếng Nahuatl cổ điển
• Từ điển Tây Ban Nha-Nahuatl, AULEX
• Một số đoạn ghi âm bằng tiếng Nahuatl