Xem mã nguồn của Tiếng Albania

{{Infobox language
| name = Tiếng Albania
| nativename = {{lang|sq|shqip}}<br/>{{lang|sq|gjuha shqipe}}
| pronunciation = {{IPA-sq|ʃc͡çip|}}
| states = [[Albania]], [[Hy Lạp]], [[Kosovo]], [[Ý]], [[Montenegro]], [[Bắc Macedonia]], [[Serbia]]
| ethnicity = [[Người Albania]]
| speakers = 5,37 triệu ở Balkan (2011)
| date = 
| ref = 
| familycolor = Indo-European
| protoname = Albania nguyên thủy
| dia1 = [[Tiếng Albania Gheg|Gheg]]
| dia2 = [[Tiếng Albania Tosk|Tosk]]
| dia3 = [[Tiếng Arbëresh|Arbëresh]]
| dia4 = [[Arvanitika]]
| dia5 = [[Tiếng Albania Istria|Istria]] {{extinct}}
| script = [[Bảng chữ cái Latinh|Latinh]] ([[Bảng chữ cái tiếng Albania|biến thể tiếng Albania]])<br />[[Hệ chữ nổi Albania]]
| nation = {{flag|Albania}}<br />{{flag|Kosovo}}<br />{{flag|Montenegro}}{{ref label|a|a}}<br />{{flag|Bắc Macedonia}}{{ref label|a|a}}<ref>{{chú thích sách |url=http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=187544 |title=Constitution of Montenegro |chapter-url=http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=187544#LinkTarget_1506 |chapter=Language and alphabet Article 13 |publisher=[[WIPO]] |date=ngày 19 tháng 10 năm 2007 |quote=Serbian, Bosnian, Albanian and Croatian shall also be in the official use.}}</ref>
| minority = {{flag|Ý}}<br />{{flag|Serbia}}<br />
{{flag|Croatia}}<br />{{flag|România}}
| agency = Ban Khoa học Xã hội và Albania học của [[Viện hàn lâm Khoa học Albania]]
| iso1 = sq
| iso2b = alb
| iso2t = sqi
| lingua = 55-AAA-aaa to 55-AAA-ahe (25 varieties)
| iso3 = sqi
| lc1 = aae
| ld1 = [[Tiếng Arbëresh|Arbëresh]]
| lc2 = aat
| ld2 = [[Arvanitika]]
| lc3 = aln
| ld3 = [[Tiếng Albania Gheg|Gheg]]
| lc4 = als
| ld4 = [[Tiếng Albania Tosk|Tosk]]
| glotto = alba1267
| glottorefname = Albanian
| map = Albanian dialects.svg
| mapcaption = {{center|Phân bố của phương ngữ tiếng Albania.<br />{{small|(Vùng tô màu không nhất thiết là nơi tiếng Albania là ngôn ngữ số đông.)}}}}
| notice = IPA
}}

'''Tiếng Albania''' ({{lang|sq|shqip}} {{IPA-sq|ʃc͡çip|}} hay {{lang|sq|gjuha shqipe}} {{IPA-sq|ɟ͡ʝuha ˈʃc͡çipɛ|}}) là một [[ngữ hệ Ấn-Âu|Ấn-Âu]], là ngôn ngữ của [[người Albania]] miền [[Balkan]] và của [[kiều dân Albania]] ở [[châu Mỹ]], (những nơi khác ở) [[châu Âu]] và [[châu Đại Dương]].<ref>{{chú thích web|author=Fatjona Mejdini |url=http://www.balkaninsight.com/en/article/albania-registers-diaspora-after-more-than-two-decade-12-14-2015 |title=Albania Aims to Register its Huge Diaspora |publisher=Balkan Insight |date = ngày 3 tháng 5 năm 2013 |access-date = ngày 17 tháng 1 năm 2017}}</ref> Đây là ngôn ngữ của chừng 7,5 triệu người,{{sfn|Rusakov|2017|p=552}} nằm trong một nhánh riêng trong hệ Ấn-Âu, không có quan hệ gần gũi với ngôn ngữ nào.{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}}

Được ghi chép lại lần đầu vào thế kỷ XV, tiếng Albania là nhánh ngôn ngữ Ấn-Âu cuối cùng xuất hiện trên tư liệu viết. Đây là một lý do mà nguồn gốc chính xác của nó từ lâu đã là vấn đề tranh luận trong giới [[ngôn ngữ học]] và [[sử học]].{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}} Tiếng Albania được cho hậu duệ của một [[ngôn ngữ Cổ Balkan]] thời xa xưa. Vì lý do địa lý-lịch sử hơn là ngôn ngữ, có nhiều sử gia và nhà ngôn ngữ học cho rằng tiếng Albania có lẽ bắt nguồn từ một phương ngữ [[Nhóm ngôn ngữ Illyria|Illyria]] miền nam<ref>
*{{harvnb|Ceka|2005|pages=40–42, 59}}
*Thunmann, Johannes E. "Untersuchungen uber die Geschichte der Oslichen Europaischen Volger". Teil, Leipzig, 1774.
*see Malcolm, Noel. ''Origins: Serbs, Vlachs, and Albanians.'' Malcolm is of the opinion that the Albanian language was an Illyrian dialect preserved in Dardania and then it (re-?)conquered the Albanian lowlands
*Indo-European language and culture: an introduction By Benjamin W. Fortson Edition: 5, illustrated Published by Wiley-Blackwell, 2004 {{ISBN|1-4051-0316-7}}, {{ISBN|978-1-4051-0316-9}}
*Stipčević, Alexander. Iliri (2nd edition). Zagreb, 1989 (also published in Italian as "Gli Illiri")
*NGL Hammond The Relations of Illyrian Albania with the Greeks and the Romans. In Perspectives on Albania, edited by Tom Winnifrith, St. Martin’s Press, New York 1992
*Encyclopedia of Indo-European culture By J. P. Mallory, Douglas Q. Adams Edition: illustrated Published by Taylor & Francis, 1997 {{ISBN|1-884964-98-2}}, {{ISBN|978-1-884964-98-5}}</ref> từng nói ở [[Illyria|khu vực cùng tên]] vào thời [[Cổ đại Hy-La]]. Giả thuyết khác lại cho rằng tiếng Albania là "con cháu" của [[tiếng Thracia]] hay [[tiếng Dacia]] (những ngôn ngữ cổ khác nói xa hơn về phía đông so với tiếng Albania).{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}}<ref>{{chú thích sách|last=Villar|first=Francisco|title=Los indoeuropeos y los orígenes de Europa|language=es|publisher=Gredos|place=Madrid|year=1996|url=https://books.google.com/books?id=d5NbPAAACAAJ&dq|isbn=84-249-1787-1|p=313–314, 316}}</ref> Hiện ta vẫn
chưa có đủ hiểu biết để khẳng định hay bác bỏ các giả thuyết trên.<ref>{{harvnb|Mallory|Adams|1997|p=9}};{{harvnb|Fortson|2004}}</ref>

==Phân bố địa lý==

[[Tập tin:Dialect map albania.png|upright=0.9|thumb|Các phương ngữ ở Albania]]

Tiếng Albania là ngôn ngữ của hơn 7 triệu người, sống chủ yếu ở Albania, [[Kosovo]], [[Hy Lạp]], [[Ý]], [[Bắc Macedonia]] và [[Montenegro]]. Tuy nhiên, do số [[kiều dân Albania]] lớn, tiếng Albania có mặt ở khá nhiều quốc gia.

===Châu Âu===

Tiếng Albania là ngôn ngữ chính thức của [[Albania]] và [[Kosovo]], ngôn ngữ đồng chính thức ở [[Bắc Macedonia]]. Nó là ngôn ngữ thiểu số được công nhận ở [[Croatia]], [[Ý]], [[Montenegro]], [[România]] và [[Serbia]]. Ở [[Hy Lạp]], cộng đồng người Albania tập trung ở [[Thesprotia]] và [[Preveza (đơn vị khu vực)|Preveza]] cũng như vài ngôi làng tại [[Ioannina (đơn vị khu vực)|Ioannina]] và [[Florina (đơn vị khu vực)|Florina]].<ref name = Euromosaic>{{chú thích web| url = http://www.uoc.edu/euromosaic/web/document/albanes/fr/i2/i2.html| title = L'arvanite/albanais en Grèce| access-date = ngày 5 tháng 12 năm 2016 | author = Euromosaic project| year = 2006| publisher = [[European Commission]]| location = Brussels| language = fr}}</ref> Ngoài ra, nó cũng là ngôn ngữ của 450.000 người nhập cư gốc Albania (di cư đến gần đây hơn) ở Hy Lạp.

Tiếng Albania trở thành ngôn ngữ chính thức của Bắc Macedonia vào năm 2019.<ref>{{chú thích web | url = https://www.rferl.org/a/macedonia-s-albanian-language-bill-becomes-law/29711502.html | tiêu đề = Macedonia's Albanian-Language Bill Becomes Law | author =  | ngày =  | ngày truy cập = 11 tháng 6 năm 2023 | nơi xuất bản = RadioFreeEurope/RadioLiberty | ngôn ngữ = }}</ref>

== Phương ngữ ==
{{Main|Phương ngữ tiếng Albania}}
Tiếng Albania gồm hai phương ngữ chính riêng rẽ, [[Tiếng Albania Tosk|Tosk]] nói ở miền nam, [[tiếng Albania Gheg|Gheg]] nói ở miền bắc.<ref>Gjinari, Jorgji. Dialektologjia shqiptare</ref> Tiếng Albania chuẩn dựa trên phương ngữ Tosk. [[Sông Shkumbin]] là đường phân chia xấp xỉ giữa hai phương ngữ.<ref>Concise Encyclopedia of Languages of the World By Keith Brown, Sarah Ogilvie Contributor Keith Brown, Sarah Ogilvie Edition: illustrated Published by Elsevier, 2008 {{ISBN|0-08-087774-5}}, {{ISBN|978-0-08-087774-7}}</ref>

[[Tiếng Albania Gheg|Gheg]] được chia ra làm bốn tiểu phương ngữ: Gheg Tây Bắc, Gheg Đông Bắc, Gheg Trung, Gheg Nam. Nó được nói chủ yếu ở bắc Albania, khắp [[Montenegro]], [[Kosovo]] và tây bắc [[Bắc Macedonia]]. Một tiểu phương ngữ khác biệt là [[phương ngữ Thượng Reka]] (tuy vẫn nằm trong Gheg Trung). Ở [[Croatia]], có một phương ngữ kiều dân là [[phương ngữ Arbanasi]].

[[Tiếng Albania Tosk|Tosk]] tách làm năm tiểu phương ngữ: Tosk Bắc (đông người nói nhất), [[Labërisht]], [[Phương ngữ Cham|Çam]], [[Arvanitika]], [[Tiếng Arbëreshë|Arbëresh]]. Tosk được nói ở nam Albania, tây nam Bắc Macedonia, Hy Lạp. Tiếng Albania Cham được nói ở tây bắc Hy Lạp, còn [[Arvanitika]] nói ở miền nam Hy Lạp. [[Tiếng Arbëresh|Arbëresh]] là ngôn ngữ của người [[Người Arbëreshë|Arbëreshë]], hậu duệ của người Albania nhập cư đến Ý vào thế kỷ XV-XVI, hiện diện trong những cộng đồng nhỏ ở [[Sicilia]] và [[Calabria]].

==Tham khảo==
{{tham khảo}}

{{DEFAULTSORT:Albania}}
[[Thể loại:Tiếng Albania| ]]
[[Thể loại:Ngữ hệ Ấn-Âu]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Albania]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Bulgaria]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Hy Lạp]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Ý]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Kosovo]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Cộng hòa Macedonia]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Montenegro]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Serbia]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Thổ Nhĩ Kỳ]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ Illyria]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ chủ-động-tân]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại România]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Sicilia]]