Xem mã nguồn của Tuamotu

{{Infobox islands
| name = Quần đảo Tuamotu
| image name = Flag of the Tuamotu Islands.svg
| image caption = Cờ của quần đảo Tuamotu
| image size = 150px
| locator map = French Polynesia-CIA WFB Map.png
| native name = Tuamotu
| native name link = tiếng Tuamotu
| nickname = 
| location = [[Thái Bình Dương]]
| coordinates = 
| archipelago = [[Polynesia]]
| total islands = 78
| major islands = [[Anaa]], [[Fakarava]], [[Hao (Polynésie thuộc Pháp)|Hao]] và [[Makemo]]
| area_km2 = 850
| highest mount = 
| elevation_m =
| country = {{Pháp}}
| country admin divisions title = [[Cộng đồng hải ngoại]]
| country admin divisions = [[Polynésie thuộc Pháp]]
| country capital city = 
| country largest city = 
| country largest city population = 
| country leader title = 
| country leader name = 
| population = 15.510<ref>{{chú thích web |url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=poplegalescom&page=recensement/poplegalescom/popsubpolynesie.htm |title=Population des subdivisions administratives de Polynésie française |publisher=Institut national de la statistique et des études économiques |date= |access-date =2013/5/2 |language=fr |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924224841/http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=poplegalescom&page=recensement%2Fpoplegalescom%2Fpopsubpolynesie.htm |archive-date = ngày 24 tháng 9 năm 2015 |url-status=dead }}. Ghi chú: đã trừ số người sống ở quần đảo Gambier.</ref>
| population as of = 2007
| density = 19 người/km²
| ethnic groups = 
| additional info =
}}
'''Quần đảo Tuamotu''' ([[tiếng Pháp]]: ''Archipel des Tuamotu'' hay ''îles Tuamotu'') là một chuỗi các [[đảo]] và [[rạn san hô vòng]] của [[Polynésie thuộc Pháp]]. Đây là chuỗi rạn san hô vòng lớn nhất thế giới,<ref>{{chú thích sách |title=Toward an Ecosystem Approach for the Western Pacific Region: from Species-based Fishery Management Plans to Place-based Fishery Ecosystem Plans: Environmental Impact Statement |author=United States. National Oceanic and Atmospheric Administration |publisher= |page=[http://books.google.com.vn/books?id=czw3AQAAMAAJ&q=%22tuamotu%22+%22largest%22+group+atolls&dq=%22tuamotu%22+%22largest%22+group+atolls&hl=en&sa=X&ei=dleCUfPAB-S7igL9tYHwBA&redir_esc=y 65]}}</ref><ref>{{chú thích web |url=http://www.springerreference.com/docs/html/chapterdbid/44069.html |title=Tuamotu Islands |authors=Fairbridge, Rhodes W. Chevalier, J.-P |publisher=SpringerReference |date= |access-date =2013/5/2 |language=tiếng Anh}}</ref> trải dài trên một vùng có diện tích cỡ [[Tây Âu]] trên [[Thái Bình Dương]]. Dân bản xứ là [[người Polynesia]] với cùng một nền [[văn hóa Polynesia|văn hóa]] và [[tiếng Tuamotu|ngôn ngữ]]. Nơi này lúc đầu bị người Tahiti gọi là "quần đảo khúm núm" trước khi được nhà cầm quyền Pháp đổi tên thành "Tuamotu" ("quần đảo xa xôi").

== Phân khu hành chính ==
[[Polynésie thuộc Pháp]] là một nhóm đảo bán tự trị được chỉ định là [[xứ hải ngoại thuộc Pháp]]. Quần đảo Tuamotu cùng với quần đảo [[Gambier (quần đảo thuộc Polynésie thuộc Pháp)|Gambier]] hợp thành ''[[Îles Tuamotu-Gambier]]'' - một trong năm [[phân khu hành chính của Polynésie thuộc Pháp]].

Quần đảo Tuamotu gồm 16 [[xã của Pháp|xã]] là [[Anaa]], [[Arutua]], [[Fakarava]], [[Fangatau]], [[Hao (Polynésie thuộc Pháp)|Hao]], [[Hikueru]], [[Makemo]], [[Manihi]], [[Napuka]], [[Nukutavake]], [[Puka-Puka|Puka Puka]], [[Rangiroa]], [[Reao]], [[Takaroa]], [[Tatakoto]] và [[Tureia]].

=== Phân khu bầu cử ===
Các xã ở Tuamotu được phân thành hai khu vực bầu cử (''circonscriptions électorales'') khác nhau có ghế trong [[Hội đồng Lập pháp Polynésie thuộc Pháp]]. Khu bầu cử ''Îles Gambier et Tuamotu Est'' (nghĩa là "quần đảo Gambier và Tuamotu Đông") bao gồm xã Gambier và 11 xã ở đông Tuamotu là Anaa, Fangatau, Hao, Hikueru, Makemo, Napuka, Nukutavake, Pukapuka, Reao, Tatakoto và Tureia. Năm xã còn lại ở tây Tuamotu là Arutua, Fakarava, Manihi, Rangiroa và Takaroa thì hợp thành khu bầu cử ''Îles Tuamotu Ouest'' (nghĩa là "quần đảo Tuamotu Tây").

== Địa lý ==
[[Hình:Karta FP Tuamotus isl.PNG|nhỏ|250px|Bản đồ quần đảo Tuamotu]]
Mặc dầu trải rộng trên một diện tích biển rất lớn nhưng tổng diện tích đất nổi của quần đảo Tuamotu chỉ vào khoảng 885&nbsp;km². Khí hậu [[nhiệt đới]] ấm áp và không phân mùa rõ rệt. Nhiệt độ trung bình năm duy trì tương đối với mức 26&nbsp;°C. Do không có hồ hay sông để lấy nước nên nước mưa là nguồn cung cấp nước ngọt duy nhất tại quần đảo. Lượng mưa trung bình trong năm đạt 1.400&nbsp;mm. Giữa các tháng không có sự khác biệt nhiều về lượng mưa, dù rằng tháng 9 và tháng 11 là những tháng mưa ít hơn cả.

===Địa chất===
Các đảo ở Tuamotu đều là các "đảo thấp" mà về bản chất là các [[bãi cạn|đê cát]] nằm trên các [[ám tiêu]] san hô. [[Makatea]] ở tây nam quần đảo Palliser là một trong ba hòn đảo nhiều [[phosphat]] nhất trong Thái Bình Dương (hai hòn còn lại là đảo [[Banana (đảo)|Banana]] ở [[Kiribati]] và quốc đảo [[Nauru]]). Quần đảo Gambier là một phần của quần đảo Tuamotu xét về mặt địa lý (khoảng cách) nhưng lại khác biệt hẳn với quần đảo này về mặt địa chất và văn hoá.

Rạn san hô vòng [[Taiaro]] ở phía tây bắc của Tuamotu là một ví dụ hiếm hoi về rạn san hô vòng có [[phá|vụng biển]] kín hoàn toàn với đại dương. [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc]] (UNESCO) đã công nhận rạn vòng này là [[Khu dự trữ sinh quyển thế giới]] vào năm 1977.<ref>{{chú thích web |url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=FRA+01&mode=all |title= Biosphere Reserve Information  |author= |year=2008 |publisher=Unesco.com |access-date =2013/5/2 |language=tiếng Anh}}</ref>

Quần đảo có mức ổn định địa chất cao do hình thành từ [[đới đứt gãy Phục Sinh]] hoạt động yếu. Người ta chưa từng ghi nhận trường hợp phun trào núi lửa nào trong quá khứ.

==Hệ động thực vật==
Lượng đất ít ỏi trên các [[đảo san hô]] nơi đây không cho phép thảm thực vật phát triển đa dạng. [[Dừa]] là loại cây mang ý nghĩa kinh tế quan trọng. Ở vài đảo người ta có trồng cây [[vani]]. Các loại rau quả chủ yếu là [[khoai mỡ]], [[khoai nước]], [[xa kê]] và các loại trái cây nhiệt đới. Lá cây [[Pandanus|dứa dại]] từ lâu được dùng để lợp mái [[nhà tranh]] cũng như làm thảm và mũ.

Các [[rạn san hô]] đa dạng chủng loài là ngôi nhà của nhiều thực vật sống dưới nước. Các sinh vật sống nơi nước mặt có thể kể ra là [[chim biển]], [[côn trùng]] và [[thằn lằn]]. Quần đảo chỉ có [[Danh sách chim ở Tuamotu|57 loài chim]] nhưng trong đó mười loài là [[đặc hữu]] như ''[[Todiramphus gambieri]]'', ''[[Acrocephalus atyphus]]'' và ''[[Prosobonia cancellata]]''. Có mười ba loài bị đe doạ trên phạm vi toàn cầu và một loài đã tuyệt chủng.<ref>Blanvillain, C; Florent, C & V. Thenot (2002) "Land birds of Tuamotu Archipelago, Polynesia: relative abundance and changes during the 20th century with particular reference to the critically endangered Polynesian ground-dove (''Gallicolumba erythroptera'')". ''Biological Conservation'' '''103''' (2): 139-149 {{doi|10.1016/S0006-3207(01)00112-4}}</ref>

== Dân cư ==
[[Hình:TuamotuWaterside.jpg|nhỏ|250px|Một cảnh bờ biển điển hình ở Tuamotu]]
Theo thống kê năm 2007, dân số quần đảo Tuamotu (tính cả quần đảo Gambier) là 18.317 người<ref>{{chú thích web |url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=poplegalescom&page=recensement/poplegalescom/popsubpolynesie.htm |title=Population des subdivisions administratives de Polynésie française |publisher=Institut national de la statistique et des études économiques |date= |access-date =2013/5/2 |language=fr |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924224841/http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=poplegalescom&page=recensement%2Fpoplegalescom%2Fpopsubpolynesie.htm |archive-date = ngày 24 tháng 9 năm 2015 |url-status=dead }}</ref> (8.100 người năm 1983 và 15.862 người năm 2002). Trong số này có 769 người sống trong vòng bán kính 215 hải lý (400&nbsp;km) xung quanh [[Mururoa]] và [[Fangataufa]] - hai khu vực từng là nơi thử hạt nhân của Pháp.

Ngôn ngữ phổ biến ở quần đảo Tuamotu là [[tiếng Tuamotu]]; riêng ở Puka-Puka thì người ta dùng [[tiếng Marquises]]. Dân quần đảo Gambier gần đó nói [[tiếng Mangareva]].

== Kinh tế ==
[[Hình:TuamotuPearlFarm.jpg|nhỏ|250px|Trại nuôi trai lấy ngọc ở Tuamotu]]
Kinh tế quần đảo Tuamotu chủ yếu là [[nông nghiệp tự cung tự cấp]]. Nguồn thu nhập bổ sung quan trọng nhất là từ hoạt động nuôi trai đen lấy ngọc và chế biến [[cùi dừa khô]]. Thu nhập từ [[du lịch]] vẫn còn nghèo nàn, đặc biệt là khi so sánh với ngành du lịch của quần đảo [[Quần đảo Société|Société]] gần đó. Hạ tầng du lịch sơ sài có ở rạn san hô vòng Rangiroa và Manihi, nơi du khách có thể trải nghiệm [[lặn biển]] và [[bơi ống thở]].

== Lịch sử ==
Nhìn chung lịch sử thuở đầu của quần đảo Tuamotu bị bao phủ một màn sương bí ẩn. Các phát hiện [[khảo cổ học]] dẫn tới kết luận rằng có người từ quần đảo Société đến sống ở phần phía tây của quần đảo vào khoảng năm 700. Có các nền phẳng dùng để tổ chức nghi lễ (gọi là ''marae'') xây bằng các khối san hô trên các đảo Rangiroa, Manihi và Mativa. Người ta vẫn chưa biết đích xác niên đại của chúng.

Vào năm 1521, [[Fernão de Magalhães]] (Ferdinand Magellan) là người châu Âu lần đầu tiên đặt chân đến quần đảo Tuamotu. Tiếp sau ông còn nhiều chuyến viếng thăm khác, gồm:
* [[Pedro Fernandes de Queirós]], thủy thủ người Bồ Đào Nha, năm 1606;
* [[Willem Schouten]] và [[Jacob Le Maire]], thủy thủ người Hà Lan, năm 1616;
* [[Jakob Roggeveen]], năm 1722 (ông cũng là người châu Âu đầu tiên ghé đảo [[đảo Phục Sinh|Phục Sinh]]);
* [[John Byron]], năm 1765;
* [[Louis Antoine de Bougainville]], năm 1768;
* [[James Cook]], năm 1769; 
* [[Domingo de Bonechea]]năm 1774 và
* [[Otto von Kotzebue]], nhà hàng hải người Đức khi đó phục vụ cho [[sa hoàng]] [[Nga]], năm 1815.

Các chuyến đi này đều không mang tính chính trị do quần đảo khi đó vẫn nằm trong vòng ảnh hưởng của [[Nhà Pomare|triều đình Pomare]] ở [[Tahiti]].

Đầu thế kỉ 19, các nhà truyền đạo [[Kitô giáo|Kitô]] đặt chân đến quần đảo này. Các thương nhân mang [[ngọc trai]] nơi đây về bán tại thị trường châu Âu từ cuối thế kỉ 19, khiến họ thèm muốn sở hữu quần đảo này. Người Pháp cưỡng ép [[Pomare V|vua Pomare V]] của Tahiti phải thoái vị và tuyến bố chủ quyền đối với quần đảo dù chưa bao giờ chính thức sáp nhập chúng vào lãnh thổ của mình.

Vào năm 1888, nhà văn [[Robert Louis Stevenson]] và [[Fanny Van de Grift|Fanny Vandegrift Stevenson]] du lịch qua nhiều đảo thuộc Tuamotu trên du thuyền ''Casco'', và những điều ghi nhận được từ chuyến đi được xuất bản trong cuốn sách có nhan đề ''In the South Seas''.<ref>''In the South Seas'' (1896) & (1900) Chatto & Windus; tái bản bởi The Hogarth Press (1987)</ref> Nhà văn [[Jack London]] cũng viết truyện ''[[South Sea Tales (1911)|The Seed of McCoy]]'' dựa trên sự kiện tàu ''Pyrenees'' dù bị cháy nhưng đã cập bến đảo Mangareva an toàn năm 1900.

Năm 1947, quần đảo xuất hiện trên các tít báo khắp thế giới qua sự kiện nhà khảo cổ học [[Thor Heyerdahl]] vượt biển từ [[Nam Mỹ]] đến Raroia thuộc Tuamotu trên chiếc bè ''[[Kon-Tiki]]'' của ông. Về sau báo chí còn nhắc đến các rạn san hô vòng Moruroa và Fangataufa của Tuamotu do đây là những nơi thử hạt nhân của Pháp.

==Phân nhóm đảo==
Quần đảo Tuamotu bao gồm bảy nhóm đảo - rạn san hô vòng là:
{{Multicol}}
===[[Quần đảo Désappointement]]===
*[[Puka-Puka]]
*[[Napuka]]
*[[Tepoto Nord]]

===[[Quần đảo Duc de Gloucester]]===

*[[Hereheretue]]
*[[Anuanuraro]]
*[[Anuanurunga]]
*[[Nukutepipi]]

===Nhóm đảo Tuamotu Viễn Đông===
*[[Fangatau]]
*[[Fakahina]]
*[[Tatakoto]]
*[[Akiaki]]
*[[Vahitahi]]
*[[Nukutavake]]
*[[Vairaatea]]
*[[Pinaki (đảo)|Pinaki]]
*[[Reao]]
*[[Pukarua]]
*[[Vanavana]]
*[[Tureia]]
*[[Tematangi]]
*[[Moruroa]]
*[[Fangataufa]]
{{Multicol-break}}

===[[Nhóm đảo Hao]]===
*[[Rekareka]] ([[Tehuata]])
*[[Tauere]]
*[[Amanu]]
*[[Hao (Polynésie thuộc Pháp)|Hao]]
*[[Paraoa]]
*[[Nengonengo]]
*[[Manuhangi]]
*[[Ahunui]]

===[[Nhóm đảo Hikueru]]===

*[[Tekokota]]
*[[Hikueru]]
*[[Reitoru]]
*[[Marokau]]
*[[Ravahere]]

===[[Quần đảo Roi Georges]]===

*[[Ahe]]
*[[Manihi]]
*[[Takaroa]]
*[[Takapoto]]
*[[Tikei]]

===[[Quần đảo Palliser]]===

*[[Fakarava]]
*[[Niau]]
*[[Toau]]
*[[Arutua]]
*[[Apataki]]
*[[Kaukura]]
*[[Mataiva]]
*[[Tikehau]]
*[[Rangiroa]]
*[[Makatea]]
{{Multicol-break}}

===[[Quần đảo Raevski]]===
*[[Anaa]]
*[[Faaite]]
*[[Tahanea]]
*[[Motutunga]]
*[[Takume]]
*[[Raroia]]
*[[Taenga]]
*[[Nihiru]]
*[[Makemo]]
*[[Katiu]]
*[[Tuanake]]
*[[Hiti]]
*[[Tepoto Sud]]
*[[Marutea Nord]]
*[[Haraiki]]
*[[Aratika]]
*[[Kauehi]]
*[[Taiaro]]
*[[Raraka]]
{{Multicol-end}}

'''Các nhóm đảo có liên quan:'''
* '''Quần đảo Gambier''': [[Akamaru (đảo)|Akamaru]], [[Angakauitai]], [[Aukena]], [[Kamaka (Polynésie thuộc Pháp)|Kamaka]], [[Kouaku]], [[Makapu]], [[Makaroa]], [[Mangareva]], [[Manui]], [[Mekiro]], [[Papuri (đảo)|Papuri]], [[Puaumu]], [[Taravai]], [[Tokorua]] và [[Totengengie]].
* '''Nhóm đảo Ngoại Gambier''': [[Marutea Sud]], [[Maria Est]], [[Morane (Polynésie thuộc Pháp)|Morane]] và [[Temoe]].
* '''Nhóm đảo [[Actéon]]''': [[Matureivavao]], [[Tenararo]], [[Tenarunga]] và [[Vahanga]].

==Xem thêm==
* [[Tỉnh hải ngoại và lãnh thổ hải ngoại thuộc Pháp]]
* [[Danh sách đảo do Pháp quản lý trong Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương]]

==Tham khảo==
{{commonscat|Tuamotu|quần đảo Tuamotu}}
{{tham khảo}}

==Liên kết ngoài==
*[https://web.archive.org/web/20010508004148/http://www.presidence.pf/index.php?181 Archipel des Tuamotu] {{fr icon}}
*[http://www.polynesie-francaise.pref.gouv.fr/ Accueil - Portail de l'Etat en Polynésie française] {{fr icon}}
*[http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=44596 Archipel des Tuamotu: Image of the Day] {{en icon}}
*[http://www.TahitiTourisme.com Trang du lịch Tahiti] {{en icon}}

{{coord|18|02|27|S|141|24|34|W|region:PF_type:isle|display=title}}

{{Các quần đảo của Polynésie thuộc Pháp}}
{{Tuamotu và Gambier}}

[[Thể loại:Tuamotu]]
[[Thể loại:Polynésie thuộc Pháp]]