Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nhà thờ chính tòa Bùi Chu”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Đã cứu 21 nguồn và đánh dấu 0 nguồn là hỏng.) #IABot (v2.0.8
Thẻ: Đã bị lùi lại IABotManagementConsole [1.2]
Dòng 27: Dòng 27:
'''Nhà thờ chính tòa Bùi Chu''' tọa lạc tại xã [[Xuân Ngọc]], huyện Xuân Trường, tỉnh [[Nam Định]] là [[nhà thờ chính tòa]] của [[Giáo phận Bùi Chu]]. Năm 2020, công trình nhà thờ cổ 135 năm tuổi đã bị dỡ bỏ vì lý do an toàn, hiện nay việc thi công nhà thờ mới đang được tiến hành.
'''Nhà thờ chính tòa Bùi Chu''' tọa lạc tại xã [[Xuân Ngọc]], huyện Xuân Trường, tỉnh [[Nam Định]] là [[nhà thờ chính tòa]] của [[Giáo phận Bùi Chu]]. Năm 2020, công trình nhà thờ cổ 135 năm tuổi đã bị dỡ bỏ vì lý do an toàn, hiện nay việc thi công nhà thờ mới đang được tiến hành.


Giáo xứ Bùi Chu, chính thức thành lập năm 1670, được chọn là nơi đặt tòa giám mục của Địa phận Đông Đàng Ngoài từ năm 1779, sau đó là của Địa phận Trung Đàng Ngoài từ khi thành lập năm 1848. Xứ đạo Bùi Chu là một làng toàn tòng, nằm giữa nhiều làng Công giáo khác trong vùng,<ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/giao-xu/Bui-Chu.html|tựa đề=Giáo xứ chính tòa Bùi Chu|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> từng được truyền giảng Phúc Âm bởi [[Dòng Tên]], [[Hội Thừa sai Paris]] và nhất là [[Dòng Đa Minh]] Tây Ban Nha. Nhà thờ Bùi Chu được hoàn thành năm 1885. Với sự bổ nhiệm giám mục [[Đa Minh Maria Hồ Ngọc Cẩn]], Bùi Chu là địa phận thứ hai ở Việt Nam được trao cho các giáo sĩ bản quốc coi sóc.
Giáo xứ Bùi Chu, chính thức thành lập năm 1670, được chọn là nơi đặt tòa giám mục của Địa phận Đông Đàng Ngoài từ năm 1779, sau đó là của Địa phận Trung Đàng Ngoài từ khi thành lập năm 1848. Xứ đạo Bùi Chu là một làng toàn tòng, nằm giữa nhiều làng Công giáo khác trong vùng,<ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/giao-xu/Bui-Chu.html|tựa đề=Giáo xứ chính tòa Bùi Chu|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20201127233337/http://gpbuichu.org/giao-xu/Bui-Chu.html|ngày lưu trữ=2020-11-27|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> từng được truyền giảng Phúc Âm bởi [[Dòng Tên]], [[Hội Thừa sai Paris]] và nhất là [[Dòng Đa Minh]] Tây Ban Nha. Nhà thờ Bùi Chu được hoàn thành năm 1885. Với sự bổ nhiệm giám mục [[Đa Minh Maria Hồ Ngọc Cẩn]], Bùi Chu là địa phận thứ hai ở Việt Nam được trao cho các giáo sĩ bản quốc coi sóc.


== Nhà thờ cũ ==
== Nhà thờ cũ ==
Nhà thờ Bùi Chu là một trong những nhà thờ cổ kính nhất ở Việt Nam, có lịch sử tương đương [[Nhà thờ chính tòa Đức Bà Sài Gòn]] (hoàn thành năm 1880), [[Nhà thờ Lớn Hà Nội]] (1887), [[Nhà thờ chính tòa Phát Diệm]] (1891). Đây là nơi lưu dấu ấn lịch sử truyền giáo, giao thoa văn hóa Đông – Tây ở vùng [[Đồng bằng sông Hồng|Đồng bằng Bắc Bộ]], và là công trình có giá trị đặc biệt về phương diện lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc. Nhà thờ chính tòa Bùi Chu cách [[Xuân Trường (thị trấn)|huyện lị Xuân Trường]] 3&nbsp;km, cách [[thành phố Nam Định]] 31&nbsp;km và cách [[Hà Nội]] 115&nbsp;km. Hàng năm vào ngày [[8 tháng 8]] có rất nhiều giáo dân tập trung về dự lễ kính [[Thánh Đa Minh]] quan thầy của giáo phận, quen gọi là lễ đầu dòng.<ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/news/TU-LIEU/Le-Dau-Dong-xua-va-nay-3534.html|tựa đề=Lễ Đầu Dòng xưa và nay|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2016|website=Giáo phận Bùi Chu|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-dau-dong-va-chung-tich-nha-tho-chinh-toa-bui-chu-5816.html|tựa đề=Lễ Đầu Dòng và chứng tích Nhà thờ Chính tòa|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2017|website=Giáo phận Bùi Chu|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>
Nhà thờ Bùi Chu là một trong những nhà thờ cổ kính nhất ở Việt Nam, có lịch sử tương đương [[Nhà thờ chính tòa Đức Bà Sài Gòn]] (hoàn thành năm 1880), [[Nhà thờ Lớn Hà Nội]] (1887), [[Nhà thờ chính tòa Phát Diệm]] (1891). Đây là nơi lưu dấu ấn lịch sử truyền giáo, giao thoa văn hóa Đông – Tây ở vùng [[Đồng bằng sông Hồng|Đồng bằng Bắc Bộ]], và là công trình có giá trị đặc biệt về phương diện lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc. Nhà thờ chính tòa Bùi Chu cách [[Xuân Trường (thị trấn)|huyện lị Xuân Trường]] 3&nbsp;km, cách [[thành phố Nam Định]] 31&nbsp;km và cách [[Hà Nội]] 115&nbsp;km. Hàng năm vào ngày [[8 tháng 8]] có rất nhiều giáo dân tập trung về dự lễ kính [[Thánh Đa Minh]] quan thầy của giáo phận, quen gọi là lễ đầu dòng.<ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/news/TU-LIEU/Le-Dau-Dong-xua-va-nay-3534.html|tựa đề=Lễ Đầu Dòng xưa và nay|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2016|website=Giáo phận Bùi Chu|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20200108144322/http://gpbuichu.org/news/TU-LIEU/Le-Dau-Dong-xua-va-nay-3534.html|ngày lưu trữ=2020-01-08|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-dau-dong-va-chung-tich-nha-tho-chinh-toa-bui-chu-5816.html|tựa đề=Lễ Đầu Dòng và chứng tích Nhà thờ Chính tòa|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2017|website=Giáo phận Bùi Chu|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20200225085117/http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-dau-dong-va-chung-tich-nha-tho-chinh-toa-bui-chu-5816.html|ngày lưu trữ=2020-02-25|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>


Nhà thờ Bùi Chu được chuẩn bị xây dựng từ thời giám mục [[Manuel Ignacio Riaño|Manuel Ignacio Riaño Hòa]],<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/nha-tho-bui-chu-thuo-binh-minh-1502303.htm|tựa đề=Nhà thờ Bùi Chu thuở bình minh|tác giả=Trần Thị Vĩnh Tường|họ=|tên=|ngày=2019-5-20|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> và khánh thành vào năm [[1885]] dưới thời giám mục [[Wenceslao Oñate|Wenceslao Oñate Thuận]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/bui-chu-cathedral-beating-or-breaking-05032019154238.html|title=Nhà thờ chính tòa Bùi Chu: hạ giải hay phá bỏ?|last=|first=|date=|website=[[RFA]]|archive-url=|archive-date=|url-status=|date=3 tháng 5 năm 2019}}</ref> Nguyên vật liệu lấy tại địa phương là gạch, vôi vữa rất đơn giản. Dù vậy, nhà thờ có kiến trúc độc đáo với phong cách chính là [[kiến trúc Baroque|Baroque]] Tây Ban Nha, kết hợp với cách thức xây dựng truyền thống Việt Nam. Các đường nét hoa văn thể hiện sự hài hòa kiến trúc Âu – Á. Bộ tòa chính ở cung thánh được sơn son thếp vàng lộng lẫy, các cột gỗ lim lớn được đặt trên bệ đá chạm trổ tỉ mỉ, vòm trần nhà thờ làm từ vôi rơm trộn mật, có thiết kế đặc sắc là những hình oval ba lá.<ref>{{Chú thích web|url=https://kienthuc.net.vn/kho-tri-thuc/kien-truc-baroque-o-nha-tho-bui-chu-dang-thao-do-co-gi-dac-biet-1411571.html|tựa đề=Kiến trúc Baroque ở nhà thờ Bùi Chu đang tháo dỡ có gì đặc biệt?|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-20|website=Kiến Thức|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>
Nhà thờ Bùi Chu được chuẩn bị xây dựng từ thời giám mục [[Manuel Ignacio Riaño|Manuel Ignacio Riaño Hòa]],<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/nha-tho-bui-chu-thuo-binh-minh-1502303.htm|tựa đề=Nhà thờ Bùi Chu thuở bình minh|tác giả=Trần Thị Vĩnh Tường|họ=|tên=|ngày=2019-5-20|website=|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20200401232947/https://tuoitre.vn/nha-tho-bui-chu-thuo-binh-minh-1502303.htm|ngày lưu trữ=2020-04-01|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> và khánh thành vào năm [[1885]] dưới thời giám mục [[Wenceslao Oñate|Wenceslao Oñate Thuận]].<ref>{{Chú thích web|url=https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/bui-chu-cathedral-beating-or-breaking-05032019154238.html|title=Nhà thờ chính tòa Bùi Chu: hạ giải hay phá bỏ?|last=|first=|date=3 tháng 5 năm 2019|website=[[RFA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210425170145/https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/bui-chu-cathedral-beating-or-breaking-05032019154238.html|archive-date=2021-04-25|url-status=|ngày truy cập=2021-05-08}}</ref> Nguyên vật liệu lấy tại địa phương là gạch, vôi vữa rất đơn giản. Dù vậy, nhà thờ có kiến trúc độc đáo với phong cách chính là [[kiến trúc Baroque|Baroque]] Tây Ban Nha, kết hợp với cách thức xây dựng truyền thống Việt Nam. Các đường nét hoa văn thể hiện sự hài hòa kiến trúc Âu – Á. Bộ tòa chính ở cung thánh được sơn son thếp vàng lộng lẫy, các cột gỗ lim lớn được đặt trên bệ đá chạm trổ tỉ mỉ, vòm trần nhà thờ làm từ vôi rơm trộn mật, có thiết kế đặc sắc là những hình oval ba lá.<ref>{{Chú thích web|url=https://kienthuc.net.vn/kho-tri-thuc/kien-truc-baroque-o-nha-tho-bui-chu-dang-thao-do-co-gi-dac-biet-1411571.html|tựa đề=Kiến trúc Baroque ở nhà thờ Bùi Chu đang tháo dỡ có gì đặc biệt?|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-20|website=Kiến Thức|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20200811220545/https://kienthuc.net.vn/kho-tri-thuc/kien-truc-baroque-o-nha-tho-bui-chu-dang-thao-do-co-gi-dac-biet-1411571.html|ngày lưu trữ=2020-08-11|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>


Công trình này dài 78 m, rộng 22 m, cao 15 m,<ref>{{chú thích web|title=Lược Sử Giáo phận Bùi Chu|url=http://vntaiwan.catholic.org.tw/vnchurch/lsbuichu.htm|website = Vietnamese Missionaries in Asia }}</ref> hai tháp chuông cao 35 m. Tháp cổng phía đầu nhà thờ có chiếc đồng hồ cổ kính, sản xuất đơn chiếc theo đơn đặt hàng ở Pháp năm 1922. Khu vực nơi đây ngoài nhà thờ chính tòa còn có tòa giám mục và đại chủng viện của Giáo phận Bùi Chu, dòng nữ Đa Minh Bùi Chu và cô nhi viện Thánh An.
Công trình này dài 78 m, rộng 22 m, cao 15 m,<ref>{{chú thích web|title=Lược Sử Giáo phận Bùi Chu|url=http://vntaiwan.catholic.org.tw/vnchurch/lsbuichu.htm|website=Vietnamese Missionaries in Asia|ngày truy cập=2021-05-08|archive-date=2017-05-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170517141509/http://vntaiwan.catholic.org.tw/vnchurch/lsbuichu.htm}}</ref> hai tháp chuông cao 35 m. Tháp cổng phía đầu nhà thờ có chiếc đồng hồ cổ kính, sản xuất đơn chiếc theo đơn đặt hàng ở Pháp năm 1922. Khu vực nơi đây ngoài nhà thờ chính tòa còn có tòa giám mục và đại chủng viện của Giáo phận Bùi Chu, dòng nữ Đa Minh Bùi Chu và cô nhi viện Thánh An.


==Dỡ bỏ và xây mới==
==Dỡ bỏ và xây mới==
{{Công trình đang xây dựng}}
{{Công trình đang xây dựng}}
Ý định xây mới nhà thờ đã có từ thời cố giám mục [[Giuse Hoàng Văn Tiệm]]. Năm 2016 dưới thời giám mục [[Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu]], phương án xây mới này được giáo quyền lên kế hoạch và chính quyền cấp phép.<ref>{{chú thích web|title=Việc trùng tu nhà thờ Bùi Chu được yêu cầu giữ các chi tiết kiến trúc như cũ|url=http://baovanhoa.vn/van-hoa/di-san/artmid/488/articleid/18778/viec-trung-tu-nha-tho-bui-chu-duoc-yeu-cau-giu-cac-chi-tiet-kien-truc-nhu-cu|website=Văn Hóa|date = ngày 24 tháng 5 năm 2019}}</ref> Năm 2019, Giáo phận Bùi Chu thông báo sẽ hạ giải (tháo dỡ) nhà thờ, dự kiến ban đầu là ngày 13 tháng 5, để xây mới trên nền cũ.<ref>[http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-truyen-dau-nam-nay-se-duoc-to-chuc-o-dau-8587.html "Lễ Truyền dầu năm nay sẽ được tổ chức ở đâu?"] ''Giáo phận Bùi Chu''. 2019.</ref> Việc này khiến một số [[kiến trúc sư]] không đồng tình, và đề nghị tạm hoãn để chờ đánh giá toàn diện của Hội đồng di sản quốc gia, mặc dù nhà thờ không thuộc diện [[Danh sách Di tích quốc gia Việt Nam|di tích quốc gia Việt Nam]]. Dựa vào cảm tính cho rằng nhà thờ không hư hỏng nặng, các kiến trúc sư này gửi đơn xin cứu xét đến chính quyền. Ngày 3 tháng 5 năm 2019, trang web Vatican News đăng tải một bản tin [[tiếng Đức]] về nhà thờ Bùi Chu với nhan đề: "Việt Nam: Liệu còn cứu được nhà thờ?"<ref>{{Chú thích web|url=https://vietnamnet.vn/vn/bat-dong-san/du-an/vatican-dua-tin-ve-nha-tho-bui-chu-528780.html|title=Vatican đưa tin về nhà thờ Bùi Chu|last=|first=|date=|website=Vietnamnet|archive-url=|archive-date=|url-status=|date=5 tháng 5 năm 2019}}</ref>
Ý định xây mới nhà thờ đã có từ thời cố giám mục [[Giuse Hoàng Văn Tiệm]]. Năm 2016 dưới thời giám mục [[Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu]], phương án xây mới này được giáo quyền lên kế hoạch và chính quyền cấp phép.<ref>{{chú thích web|title=Việc trùng tu nhà thờ Bùi Chu được yêu cầu giữ các chi tiết kiến trúc như cũ|url=http://baovanhoa.vn/van-hoa/di-san/artmid/488/articleid/18778/viec-trung-tu-nha-tho-bui-chu-duoc-yeu-cau-giu-cac-chi-tiet-kien-truc-nhu-cu|website=Văn Hóa|date=ngày 24 tháng 5 năm 2019|ngày truy cập=2021-05-08|archive-date=2020-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200723183723/http://baovanhoa.vn/van-hoa/di-san/artmid/488/articleid/18778/viec-trung-tu-nha-tho-bui-chu-duoc-yeu-cau-giu-cac-chi-tiet-kien-truc-nhu-cu}}</ref> Năm 2019, Giáo phận Bùi Chu thông báo sẽ hạ giải (tháo dỡ) nhà thờ, dự kiến ban đầu là ngày 13 tháng 5, để xây mới trên nền cũ.<ref>[http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-truyen-dau-nam-nay-se-duoc-to-chuc-o-dau-8587.html "Lễ Truyền dầu năm nay sẽ được tổ chức ở đâu?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210220180204/http://gpbuichu.org/news/TIN-GIAO-PHAN-75/le-truyen-dau-nam-nay-se-duoc-to-chuc-o-dau-8587.html |date=2021-02-20 }} ''Giáo phận Bùi Chu''. 2019.</ref> Việc này khiến một số [[kiến trúc sư]] không đồng tình, và đề nghị tạm hoãn để chờ đánh giá toàn diện của Hội đồng di sản quốc gia, mặc dù nhà thờ không thuộc diện [[Danh sách Di tích quốc gia Việt Nam|di tích quốc gia Việt Nam]]. Dựa vào cảm tính cho rằng nhà thờ không hư hỏng nặng, các kiến trúc sư này gửi đơn xin cứu xét đến chính quyền. Ngày 3 tháng 5 năm 2019, trang web Vatican News đăng tải một bản tin [[tiếng Đức]] về nhà thờ Bùi Chu với nhan đề: "Việt Nam: Liệu còn cứu được nhà thờ?"<ref>{{Chú thích web|url=https://vietnamnet.vn/vn/bat-dong-san/du-an/vatican-dua-tin-ve-nha-tho-bui-chu-528780.html|title=Vatican đưa tin về nhà thờ Bùi Chu|last=|first=|date=5 tháng 5 năm 2019|website=Vietnamnet|archive-url=https://web.archive.org/web/20190909161033/https://vietnamnet.vn/vn/bat-dong-san/du-an/vatican-dua-tin-ve-nha-tho-bui-chu-528780.html|archive-date=2019-09-09|url-status=|ngày truy cập=2021-05-08}}</ref>


Thực tế, Hội đồng linh mục Giáo phận Bùi Chu đã họp bàn vấn đề này trong nhiều năm và đi đến quyết định hạ giải nhà thờ; thủ tục hành chính cũng đã hoàn tất.<ref>[https://tuoitre.vn/hon-20-kien-truc-su-nha-bao-ton-gui-don-xin-cuu-xet-nha-tho-bui-chu-20190501155020295.htm "Hơn 20 kiến trúc sư, nhà bảo tồn gửi đơn xin ‘cứu xét' nhà thờ Bùi Chu"]. ''Tuổi Trẻ.'' 1 tháng 5 năm 2019.</ref> Giáo phận không được cấp phép xây dựng nhà thờ mới ở cạnh đó, trong khi nhà thờ cũ với kết cấu gạch vữa đã quá xuống cấp, có nguy cơ mất an toàn.<ref>{{Chú thích web|url=http://nhipcauthegioi.hu/goc-nhin/MOT-LAN-VE-BUI-CHU-DE-NGHE-CHUYEN-TU-CA-HAI-TAI-6096.html|tựa đề=Một lần về Bùi Chu để nghe chuyện từ cả hai tai|tác giả=Vũ Lê Hoàng|họ=|tên=|ngày=2019-05-22|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, Michael Croft sau khi khảo sát cho biết nền móng nhà thờ bị sụt lún, cấu trúc gỗ và mái mục nát. Ông cũng nhấn mạnh việc tiếp nối di sản phi vật thể là những thực hành văn hóa, tín ngưỡng đôi khi còn quan trọng hơn việc bảo tồn di sản vật chất.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/unesco-khong-nhat-thiet-bao-ton-nguyen-trang-nha-tho-bui-chu-3928544.html|tựa đề=UNESCO: 'Không nhất thiết bảo tồn nguyên trạng nhà thờ Bùi Chu'|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2019-5-24|website=VnExpress|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Viện trưởng Bảo tồn Di tích Việt Nam, tiến sĩ Hoàng Đạo Cương cho biết nhà thờ đã xuống cấp ở mức báo động.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/vien-truong-bao-ton-di-tich-nha-tho-bui-chu-xuong-cap-o-muc-bao-dong-3945682.html|tựa đề=Viện trưởng bảo tồn di tích: 'Nhà thờ Bùi Chu xuống cấp ở mức báo động'|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2019-6-30|website=VnExpress|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Không gian nhà thờ được số hóa 3D để lưu giữ lại lâu dài hình ảnh cách chi tiết.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.hdgmvietnam.com/chi-tiet/nha-tho-chinh-toa-bui-chu-dau-an-giai-doan-phat-trien-moi-cua-giao-phan-bui-chu-41745|tựa đề=Nhà thờ chính tòa Bùi Chu - Dấu ấn giai đoạn phát triển mới của Giáo phận Bùi Chu|tác giả=Vinh Sơn Đỗ Huy Hoàng|ngày=tháng 11 năm 2020|website=Hội đồng Giám mục Việt Nam}}</ref>
Thực tế, Hội đồng linh mục Giáo phận Bùi Chu đã họp bàn vấn đề này trong nhiều năm và đi đến quyết định hạ giải nhà thờ; thủ tục hành chính cũng đã hoàn tất.<ref>[https://tuoitre.vn/hon-20-kien-truc-su-nha-bao-ton-gui-don-xin-cuu-xet-nha-tho-bui-chu-20190501155020295.htm "Hơn 20 kiến trúc sư, nhà bảo tồn gửi đơn xin ‘cứu xét' nhà thờ Bùi Chu"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210128063003/https://tuoitre.vn/hon-20-kien-truc-su-nha-bao-ton-gui-don-xin-cuu-xet-nha-tho-bui-chu-20190501155020295.htm |date=2021-01-28 }}. ''Tuổi Trẻ.'' 1 tháng 5 năm 2019.</ref> Giáo phận không được cấp phép xây dựng nhà thờ mới ở cạnh đó, trong khi nhà thờ cũ với kết cấu gạch vữa đã quá xuống cấp, có nguy cơ mất an toàn.<ref>{{Chú thích web|url=http://nhipcauthegioi.hu/goc-nhin/MOT-LAN-VE-BUI-CHU-DE-NGHE-CHUYEN-TU-CA-HAI-TAI-6096.html|tựa đề=Một lần về Bùi Chu để nghe chuyện từ cả hai tai|tác giả=Vũ Lê Hoàng|họ=|tên=|ngày=2019-05-22|website=|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20210115174628/http://nhipcauthegioi.hu/goc-nhin/MOT-LAN-VE-BUI-CHU-DE-NGHE-CHUYEN-TU-CA-HAI-TAI-6096.html|ngày lưu trữ=2021-01-15|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, Michael Croft sau khi khảo sát cho biết nền móng nhà thờ bị sụt lún, cấu trúc gỗ và mái mục nát. Ông cũng nhấn mạnh việc tiếp nối di sản phi vật thể là những thực hành văn hóa, tín ngưỡng đôi khi còn quan trọng hơn việc bảo tồn di sản vật chất.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/unesco-khong-nhat-thiet-bao-ton-nguyen-trang-nha-tho-bui-chu-3928544.html|tựa đề=UNESCO: 'Không nhất thiết bảo tồn nguyên trạng nhà thờ Bùi Chu'|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2019-5-24|website=VnExpress|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Viện trưởng Bảo tồn Di tích Việt Nam, tiến sĩ Hoàng Đạo Cương cho biết nhà thờ đã xuống cấp ở mức báo động.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/vien-truong-bao-ton-di-tich-nha-tho-bui-chu-xuong-cap-o-muc-bao-dong-3945682.html|tựa đề=Viện trưởng bảo tồn di tích: 'Nhà thờ Bùi Chu xuống cấp ở mức báo động'|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2019-6-30|website=VnExpress|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Không gian nhà thờ được số hóa 3D để lưu giữ lại lâu dài hình ảnh cách chi tiết.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.hdgmvietnam.com/chi-tiet/nha-tho-chinh-toa-bui-chu-dau-an-giai-doan-phat-trien-moi-cua-giao-phan-bui-chu-41745|tựa đề=Nhà thờ chính tòa Bùi Chu - Dấu ấn giai đoạn phát triển mới của Giáo phận Bùi Chu|tác giả=Vinh Sơn Đỗ Huy Hoàng|ngày=tháng 11 năm 2020|website=Hội đồng Giám mục Việt Nam|ngày truy cập=2021-05-08|archive-date=2021-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20210427214724/https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/nha-tho-chinh-toa-bui-chu-dau-an-giai-doan-phat-trien-moi-cua-giao-phan-bui-chu-41745}}</ref>


Sau khi hoãn kế hoạch hạ giải năm 2019,<ref>{{chú thích web|title=Giáo phận Bùi Chu hoãn hạ giải nhà thờ chính tòa|url=https://vnexpress.net/giao-phan-bui-chu-hoan-ha-giai-nha-tho-chinh-toa-3921456.html|website=VnExpress|date = ngày 10 tháng 5 năm 2019}}</ref> đến ngày 4 tháng 2 năm 2020, nội thất, bàn thờ và các bộ tòa đã được đưa ra ngoài, chuẩn bị cho việc hạ giải toàn bộ.<ref>[https://vnexpress.net/thoi-su/nha-tho-bui-chu-sap-duoc-ha-giai-4049923.html "Nhà thờ Bùi Chu sắp được hạ giải"]. ''VnExpress''. 4 tháng 2 năm 2020</ref> Sau 135 năm tồn tại, nhà thờ chính thức được hạ giải vào ngày 17 tháng 7 năm [[2020]],<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/nha-tho-bui-chu-duoc-ha-giai-4132666.html|tựa đề=Nhà thờ Bùi Chu được hạ giải|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-19|website=VnExpress|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/dang-thao-do-nha-tho-bui-chu-20200719105911558.htm|tựa đề=Đang tháo dỡ nhà thờ Bùi Chu|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-07-19|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.nytimes.com/2020/07/22/world/asia/biu-chu-cathedral-vietnam-demolish.html|tựa đề=Demolition of Historic Vietnam Cathedral Is Underway|tác giả=|họ=Paddock|tên=Richard|ngày=2020-07-22|website=The New York Times|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> việc phá dỡ hoàn tất vào đầu tháng 8.<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/bi-trang-ve-dep-nha-tho-bui-chu-nhung-ngay-tro-cot-keo-20200725192842251.htm|tựa đề=Bi tráng vẻ đẹp nhà thờ Bùi Chu những ngày... trơ cột kèo|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-25|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/video-nhung-hinh-anh-2-thap-chuong-nha-tho-bui-chu-khi-sup-do-20200805182943415.htm|tựa đề=Video những hình ảnh 2 tháp chuông nhà thờ Bùi Chu khi sụp đổ|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-8-5|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Nhà thờ mới sẽ được xây với kích thước rộng hơn, theo thiết kế thì kiến trúc bên ngoài tương tự nhà thờ cũ nhưng bên trong là hệ vì kèo gỗ theo [[kiến trúc cổ Việt Nam]] thay vì trần Baroque Tây Ban Nha.<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/pha-do-nha-tho-bui-chu-roi-lam-gi-20200720184114155.htm|tựa đề=Phá dỡ nhà thờ Bùi Chu rồi làm gì?|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-20|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>
Sau khi hoãn kế hoạch hạ giải năm 2019,<ref>{{chú thích web|title=Giáo phận Bùi Chu hoãn hạ giải nhà thờ chính tòa|url=https://vnexpress.net/giao-phan-bui-chu-hoan-ha-giai-nha-tho-chinh-toa-3921456.html|website=VnExpress|date=ngày 10 tháng 5 năm 2019|ngày truy cập=2021-05-08|archive-date=2020-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200723183720/https://vnexpress.net/giao-phan-bui-chu-hoan-ha-giai-nha-tho-chinh-toa-3921456.html}}</ref> đến ngày 4 tháng 2 năm 2020, nội thất, bàn thờ và các bộ tòa đã được đưa ra ngoài, chuẩn bị cho việc hạ giải toàn bộ.<ref>[https://vnexpress.net/thoi-su/nha-tho-bui-chu-sap-duoc-ha-giai-4049923.html "Nhà thờ Bùi Chu sắp được hạ giải"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200204171037/https://vnexpress.net/thoi-su/nha-tho-bui-chu-sap-duoc-ha-giai-4049923.html |date=2020-02-04 }}. ''VnExpress''. 4 tháng 2 năm 2020</ref> Sau 135 năm tồn tại, nhà thờ chính thức được hạ giải vào ngày 17 tháng 7 năm [[2020]],<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/nha-tho-bui-chu-duoc-ha-giai-4132666.html|tựa đề=Nhà thờ Bùi Chu được hạ giải|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-19|website=VnExpress|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20201024011647/https://vnexpress.net/nha-tho-bui-chu-duoc-ha-giai-4132666.html|ngày lưu trữ=2020-10-24|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/dang-thao-do-nha-tho-bui-chu-20200719105911558.htm|tựa đề=Đang tháo dỡ nhà thờ Bùi Chu|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-07-19|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20210123234215/https://tuoitre.vn/dang-thao-do-nha-tho-bui-chu-20200719105911558.htm|ngày lưu trữ=2021-01-23|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.nytimes.com/2020/07/22/world/asia/biu-chu-cathedral-vietnam-demolish.html|tựa đề=Demolition of Historic Vietnam Cathedral Is Underway|tác giả=|họ=Paddock|tên=Richard|ngày=2020-07-22|website=The New York Times|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20201028193616/https://www.nytimes.com/2020/07/22/world/asia/biu-chu-cathedral-vietnam-demolish.html|ngày lưu trữ=2020-10-28|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> việc phá dỡ hoàn tất vào đầu tháng 8.<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/bi-trang-ve-dep-nha-tho-bui-chu-nhung-ngay-tro-cot-keo-20200725192842251.htm|tựa đề=Bi tráng vẻ đẹp nhà thờ Bùi Chu những ngày... trơ cột kèo|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-25|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20210223053320/https://tuoitre.vn/bi-trang-ve-dep-nha-tho-bui-chu-nhung-ngay-tro-cot-keo-20200725192842251.htm|ngày lưu trữ=2021-02-23|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/video-nhung-hinh-anh-2-thap-chuong-nha-tho-bui-chu-khi-sup-do-20200805182943415.htm|tựa đề=Video những hình ảnh 2 tháp chuông nhà thờ Bùi Chu khi sụp đổ|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-8-5|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20210117131950/https://tuoitre.vn/video-nhung-hinh-anh-2-thap-chuong-nha-tho-bui-chu-khi-sup-do-20200805182943415.htm|ngày lưu trữ=2021-01-17|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Nhà thờ mới sẽ được xây với kích thước rộng hơn, theo thiết kế thì kiến trúc bên ngoài tương tự nhà thờ cũ nhưng bên trong là hệ vì kèo gỗ theo [[kiến trúc cổ Việt Nam]] thay vì trần Baroque Tây Ban Nha.<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/pha-do-nha-tho-bui-chu-roi-lam-gi-20200720184114155.htm|tựa đề=Phá dỡ nhà thờ Bùi Chu rồi làm gì?|tác giả=|họ=|tên=|ngày=2020-7-20|website=Tuổi Trẻ|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20201205023749/https://tuoitre.vn/pha-do-nha-tho-bui-chu-roi-lam-gi-20200720184114155.htm|ngày lưu trữ=2020-12-05|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>


==Chú thích==
==Chú thích==

Phiên bản lúc 23:28, ngày 8 tháng 5 năm 2021

Nhà thờ chính toà Bùi Chu

Mặt tiền nhà thờ cổ, năm 2010
Nhà thờ
Tên chính Nhà thờ chính tòa Nữ vương
Rất Thánh Mân Côi
Tôn giáo Công giáo
Chức năng Nhà thờ chính tòa
Quốc gia Việt Nam
Vùng Giáo phận Bùi Chu
Kiến trúc
Hoàn thành 1885
Phong cách Baroque, chiết trung
Chất liệu Gạch, vôi vữa, gỗ
Cao 35 m
Quản nhiệm nhà thờ
Sự kiện
 
Nhà thờ chính tòa Bùi Chu, 2011

Nhà thờ chính tòa Bùi Chu tọa lạc tại xã Xuân Ngọc, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Bùi Chu. Năm 2020, công trình nhà thờ cổ 135 năm tuổi đã bị dỡ bỏ vì lý do an toàn, hiện nay việc thi công nhà thờ mới đang được tiến hành.

Giáo xứ Bùi Chu, chính thức thành lập năm 1670, được chọn là nơi đặt tòa giám mục của Địa phận Đông Đàng Ngoài từ năm 1779, sau đó là của Địa phận Trung Đàng Ngoài từ khi thành lập năm 1848. Xứ đạo Bùi Chu là một làng toàn tòng, nằm giữa nhiều làng Công giáo khác trong vùng,[1] từng được truyền giảng Phúc Âm bởi Dòng Tên, Hội Thừa sai Paris và nhất là Dòng Đa Minh Tây Ban Nha. Nhà thờ Bùi Chu được hoàn thành năm 1885. Với sự bổ nhiệm giám mục Đa Minh Maria Hồ Ngọc Cẩn, Bùi Chu là địa phận thứ hai ở Việt Nam được trao cho các giáo sĩ bản quốc coi sóc.

Nhà thờ cũ

Nhà thờ Bùi Chu là một trong những nhà thờ cổ kính nhất ở Việt Nam, có lịch sử tương đương Nhà thờ chính tòa Đức Bà Sài Gòn (hoàn thành năm 1880), Nhà thờ Lớn Hà Nội (1887), Nhà thờ chính tòa Phát Diệm (1891). Đây là nơi lưu dấu ấn lịch sử truyền giáo, giao thoa văn hóa Đông – Tây ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ, và là công trình có giá trị đặc biệt về phương diện lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc. Nhà thờ chính tòa Bùi Chu cách huyện lị Xuân Trường 3 km, cách thành phố Nam Định 31 km và cách Hà Nội 115 km. Hàng năm vào ngày 8 tháng 8 có rất nhiều giáo dân tập trung về dự lễ kính Thánh Đa Minh quan thầy của giáo phận, quen gọi là lễ đầu dòng.[2][3]

Nhà thờ Bùi Chu được chuẩn bị xây dựng từ thời giám mục Manuel Ignacio Riaño Hòa,[4] và khánh thành vào năm 1885 dưới thời giám mục Wenceslao Oñate Thuận.[5] Nguyên vật liệu lấy tại địa phương là gạch, vôi vữa rất đơn giản. Dù vậy, nhà thờ có kiến trúc độc đáo với phong cách chính là Baroque Tây Ban Nha, kết hợp với cách thức xây dựng truyền thống Việt Nam. Các đường nét hoa văn thể hiện sự hài hòa kiến trúc Âu – Á. Bộ tòa chính ở cung thánh được sơn son thếp vàng lộng lẫy, các cột gỗ lim lớn được đặt trên bệ đá chạm trổ tỉ mỉ, vòm trần nhà thờ làm từ vôi rơm trộn mật, có thiết kế đặc sắc là những hình oval ba lá.[6]

Công trình này dài 78 m, rộng 22 m, cao 15 m,[7] hai tháp chuông cao 35 m. Tháp cổng phía đầu nhà thờ có chiếc đồng hồ cổ kính, sản xuất đơn chiếc theo đơn đặt hàng ở Pháp năm 1922. Khu vực nơi đây ngoài nhà thờ chính tòa còn có tòa giám mục và đại chủng viện của Giáo phận Bùi Chu, dòng nữ Đa Minh Bùi Chu và cô nhi viện Thánh An.

Dỡ bỏ và xây mới

Ý định xây mới nhà thờ đã có từ thời cố giám mục Giuse Hoàng Văn Tiệm. Năm 2016 dưới thời giám mục Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu, phương án xây mới này được giáo quyền lên kế hoạch và chính quyền cấp phép.[8] Năm 2019, Giáo phận Bùi Chu thông báo sẽ hạ giải (tháo dỡ) nhà thờ, dự kiến ban đầu là ngày 13 tháng 5, để xây mới trên nền cũ.[9] Việc này khiến một số kiến trúc sư không đồng tình, và đề nghị tạm hoãn để chờ đánh giá toàn diện của Hội đồng di sản quốc gia, mặc dù nhà thờ không thuộc diện di tích quốc gia Việt Nam. Dựa vào cảm tính cho rằng nhà thờ không hư hỏng nặng, các kiến trúc sư này gửi đơn xin cứu xét đến chính quyền. Ngày 3 tháng 5 năm 2019, trang web Vatican News đăng tải một bản tin tiếng Đức về nhà thờ Bùi Chu với nhan đề: "Việt Nam: Liệu còn cứu được nhà thờ?"[10]

Thực tế, Hội đồng linh mục Giáo phận Bùi Chu đã họp bàn vấn đề này trong nhiều năm và đi đến quyết định hạ giải nhà thờ; thủ tục hành chính cũng đã hoàn tất.[11] Giáo phận không được cấp phép xây dựng nhà thờ mới ở cạnh đó, trong khi nhà thờ cũ với kết cấu gạch vữa đã quá xuống cấp, có nguy cơ mất an toàn.[12] Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, Michael Croft sau khi khảo sát cho biết nền móng nhà thờ bị sụt lún, cấu trúc gỗ và mái mục nát. Ông cũng nhấn mạnh việc tiếp nối di sản phi vật thể là những thực hành văn hóa, tín ngưỡng đôi khi còn quan trọng hơn việc bảo tồn di sản vật chất.[13] Viện trưởng Bảo tồn Di tích Việt Nam, tiến sĩ Hoàng Đạo Cương cho biết nhà thờ đã xuống cấp ở mức báo động.[14] Không gian nhà thờ được số hóa 3D để lưu giữ lại lâu dài hình ảnh cách chi tiết.[15]

Sau khi hoãn kế hoạch hạ giải năm 2019,[16] đến ngày 4 tháng 2 năm 2020, nội thất, bàn thờ và các bộ tòa đã được đưa ra ngoài, chuẩn bị cho việc hạ giải toàn bộ.[17] Sau 135 năm tồn tại, nhà thờ chính thức được hạ giải vào ngày 17 tháng 7 năm 2020,[18][19][20] việc phá dỡ hoàn tất vào đầu tháng 8.[21][22] Nhà thờ mới sẽ được xây với kích thước rộng hơn, theo thiết kế thì kiến trúc bên ngoài tương tự nhà thờ cũ nhưng bên trong là hệ vì kèo gỗ theo kiến trúc cổ Việt Nam thay vì trần Baroque Tây Ban Nha.[23]

Chú thích

  1. ^ “Giáo xứ chính tòa Bùi Chu”. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2020.
  2. ^ “Lễ Đầu Dòng xưa và nay”. Giáo phận Bùi Chu. 2016. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 1 năm 2020.
  3. ^ “Lễ Đầu Dòng và chứng tích Nhà thờ Chính tòa”. Giáo phận Bùi Chu. 2017. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 2 năm 2020.
  4. ^ Trần Thị Vĩnh Tường (20 tháng 5 năm 2019). “Nhà thờ Bùi Chu thuở bình minh”. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 4 năm 2020.
  5. ^ “Nhà thờ chính tòa Bùi Chu: hạ giải hay phá bỏ?”. RFA. 3 tháng 5 năm 2019. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  6. ^ “Kiến trúc Baroque ở nhà thờ Bùi Chu đang tháo dỡ có gì đặc biệt?”. Kiến Thức. 20 tháng 7 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 8 năm 2020.
  7. ^ “Lược Sử Giáo phận Bùi Chu”. Vietnamese Missionaries in Asia. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 5 năm 2017. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  8. ^ “Việc trùng tu nhà thờ Bùi Chu được yêu cầu giữ các chi tiết kiến trúc như cũ”. Văn Hóa. ngày 24 tháng 5 năm 2019. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  9. ^ "Lễ Truyền dầu năm nay sẽ được tổ chức ở đâu?" Lưu trữ 2021-02-20 tại Wayback Machine Giáo phận Bùi Chu. 2019.
  10. ^ “Vatican đưa tin về nhà thờ Bùi Chu”. Vietnamnet. 5 tháng 5 năm 2019. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 9 năm 2019. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  11. ^ "Hơn 20 kiến trúc sư, nhà bảo tồn gửi đơn xin ‘cứu xét' nhà thờ Bùi Chu" Lưu trữ 2021-01-28 tại Wayback Machine. Tuổi Trẻ. 1 tháng 5 năm 2019.
  12. ^ Vũ Lê Hoàng (22 tháng 5 năm 2019). “Một lần về Bùi Chu để nghe chuyện từ cả hai tai”. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 1 năm 2021.
  13. ^ “UNESCO: 'Không nhất thiết bảo tồn nguyên trạng nhà thờ Bùi Chu'”. VnExpress. 24 tháng 5 năm 2019.
  14. ^ “Viện trưởng bảo tồn di tích: 'Nhà thờ Bùi Chu xuống cấp ở mức báo động'”. VnExpress. 30 tháng 6 năm 2019.
  15. ^ Vinh Sơn Đỗ Huy Hoàng (tháng 11 năm 2020). “Nhà thờ chính tòa Bùi Chu - Dấu ấn giai đoạn phát triển mới của Giáo phận Bùi Chu”. Hội đồng Giám mục Việt Nam. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  16. ^ “Giáo phận Bùi Chu hoãn hạ giải nhà thờ chính tòa”. VnExpress. ngày 10 tháng 5 năm 2019. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 5 năm 2021.
  17. ^ "Nhà thờ Bùi Chu sắp được hạ giải" Lưu trữ 2020-02-04 tại Wayback Machine. VnExpress. 4 tháng 2 năm 2020
  18. ^ “Nhà thờ Bùi Chu được hạ giải”. VnExpress. 19 tháng 7 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 10 năm 2020.
  19. ^ “Đang tháo dỡ nhà thờ Bùi Chu”. Tuổi Trẻ. 19 tháng 7 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 1 năm 2021.
  20. ^ Paddock, Richard (22 tháng 7 năm 2020). “Demolition of Historic Vietnam Cathedral Is Underway”. The New York Times. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 10 năm 2020.
  21. ^ “Bi tráng vẻ đẹp nhà thờ Bùi Chu những ngày... trơ cột kèo”. Tuổi Trẻ. 25 tháng 7 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 2 năm 2021.
  22. ^ “Video những hình ảnh 2 tháp chuông nhà thờ Bùi Chu khi sụp đổ”. Tuổi Trẻ. 5 tháng 8 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 1 năm 2021.
  23. ^ “Phá dỡ nhà thờ Bùi Chu rồi làm gì?”. Tuổi Trẻ. 20 tháng 7 năm 2020. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 12 năm 2020.

Liên kết ngoài

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nhà_thờ_chính_tòa_Bùi_Chu&oldid=64874061”