Xem mã nguồn của Roma (thiết giáp hạm Ý, 1940)

{{for|những tàu chiến cùng tên khác|Roma (tàu chiến Ý)}}
{|{{Infobox ship begin}}
{{Infobox ship image
| image = Italian battleship Roma (1940) starboard bow view.jpg
| Ship image = Thiết giáp hạm ''Roma''
| Ship caption = Thiết giáp hạm ''Roma''
}}

{{Infobox ship career
|Hide header=
|Ship country=Hải quân Hoàng Gia Ý
|Ship flag={{shipboxflag|Kingdom of Italy}} {{shipboxflag|Italy|naval}}
|Ship name=''Roma''
|Ship namesake=[[Roma]]
|Ship ordered=1937
|Ship builder=Xưởng Đóng tàu Cantieri Riuniti dell'Adriatico (C.R.D.A.), [[Trieste]]
|Ship laid down=18 tháng 9 năm 1938
|Ship launched=9 tháng 6 năm 1940
|Ship commissioned=14 tháng 6 năm 1942
|Ship in service=21 tháng 8 năm 1942
|Ship fate=Bị đánh chìm bởi máy bay Đức ở [[Eo biển Bonifacio]], ngày 9 tháng 9 năm 1943}}

{{Infobox ship characteristics
| Hide header = 
| Header caption = 
| Ship class = [[Littorio (lớp thiết giáp hạm)|Lớp thiết giáp hạm ''Littorio'']]
| Ship displacement = *Tiêu chuẩn: {{convert|40992|LT|t|abbr=on}}
*Đầy tải: {{convert|45485|LT|t|abbr=on}}
| Ship length = {{cvt|240,68|m|ftin}}
| Ship beam = {{cvt|32,82|m|ftin}}
| Ship draft = {{cvt|9,6|m|ftin}}
| Ship power = *8 x nồi hơi Yarrow
*{{convert|128000|shp|kW|lk=in|abbr=on}}
| Ship propulsion = *4 x tuabin hơi nước Belluzzo
*4 × trục chân vịt
| Ship speed = {{convert|30|kn|lk=in|abbr=on}}
| Ship complement = * 1.830 sĩ quan và thủy thủ (tiêu chuẩn)
* 1.950 sĩ quan và thủy thủ (tối đa)
| Ship armament = *3 × 3 pháo [[381mm / 50 Model 1934|{{convert|381|mm|in|abbr=on}} L/50]]
*4 × 3 pháo [[152 mm /55 Italian Models 1934 và 1936 {{convert|152|mm|in|abbr=on}} L/55]]
*4 × 1 pháo [[QF 4.7-inch Gun Mk I–IV]] (12 cm) (bắn pháo sáng)
*12 × 1 pháo phòng không [[Cannone da 90/53|{{convert|90|mm|in|abbr=on}} /50]]
*20 × pháo phòng không [[Cannone-Mitragliera da 37/54 (Breda)|{{convert|37|mm|in|abbr=on}} /54]]
*28 x pháo phòng không [[Breda Model 35|20 mm Breda]]
| Ship armor = *Đai giáp: {{convert|350|mm|abbr=on}}
*Sàn tàu: {{convert|162|mm|abbr=on}}
*Vách ngăn: {{convert|70-280|mm|in|abbr=on}}
*Mặt tháp pháo: 350&nbsp;mm
*Đài chỉ huy: {{convert|260|mm|abbr=on}}
| Ship aircraft = 3 ([[IMAM Ro.43]] hoặc [[Reggiane Re.2000]])
| Ship aircraft facilities = 1 x máy phóng thủy phi cơ
| Ship notes = 
| Ship sensors = Radar EC 3 ter 'Gufo'{{sfn|Bagnasco|de Toro|2010|p=101-102}}
}}

|}
'''''Roma''''' là một [[thiết giáp hạm]] của Regia Marina ([[Hải quân Hoàng Gia Ý|Hải quân Hoàng gia Ý]]). Được đặt theo tên của thành phố [[Rome|Roma]],<ref group="Note">Theo tiếng Anh và Pháp, thành phố có tên gọi là [[Roma|Rome]]. Còn theo tiếng Latin và tiếng Ý, thành phố có tên là Roma ({{IPA-it|ˈroːma}}). Trên danh nghĩa, chiếc thiết giáp hạm này được đặt tên theo một thành phố, nhưng Whitley cho rằng cái tên này cũng mang tính biểu tượng. ''Roma'' và ''Impero'' - chiếc thiết giáp hạm thứ tư của lớp ''Littorio'', được lựa chọn để đặt cho các thiết giáp hạm mới nhằm vinh danh Vua [[Vittorio Emanuele III của Ý|Victor Emmanuel III]] lên ngôi Hoàng đế của [[Ethiopia]] vào năm 1936, sau [[Chiến tranh Ý-Ethiopia thứ hai]].</ref> đây là thiết giáp hạm thứ ba của [[Littorio (lớp thiết giáp hạm)|lớp ''Littorio'']] và là một trong những thiết giáp hạm tân tiến nhất của [[Hải quân Hoàng Gia Ý|Hải quân Hoàng gia Ý]] trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh Thế giới thứ hai]]. Do căng thẳng leo thang trên toàn thế giới, cùng với lo ngại rằng chỉ với hai thiết giáp hạm lớp ''Littorio'' (''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Littorio]]'' và ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'') và các thiết giáp hạm cũ thời Chiến tranh Thế giới thứ nhất, Hải quân Hoàng gia Ý vẫn không có đủ sức mạnh để chống lại Hạm đội Địa Trung Hải của [[Hải quân Hoàng gia Anh]] và Pháp, nên người Ý đã đi đến quyết định đóng thêm hai thiết giáp hạm [[Littorio (lớp thiết giáp hạm)|lớp ''Littorio'']] là ''Roma'' và ''Impero''. Được hạ thủy sau bốn năm so với hai thiết giáp hạm đầu tiên cùng lớp, ''Roma'' đã nhận được nhiều sự cải tiến nhỏ trong thiết kế, bao gồm việc tăng phần nổi ở khu vực mũi tàu.

''Roma'' được đưa vào hoạt động ngày 14 tháng 6 năm 1942, nhưng tình trạng khan hiếm nhiên liệu ở Ý tại thời điểm đó đã cản trở việc ra khơi chinh chiến của tàu; thay vào đó, cùng với ''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Littorio]]'' và ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'', ''Roma'' được hoạt động với vai trò pháo đài phòng không tại một số thành phố ở Ý. Trong thời gian neo đậu ở [[La Spezia]], con tàu bị hư hại hai lần trong các đợt không kích của máy bay ném bom Đồng Minh trong tháng 6 năm 1943. Sau đợt sửa chữa kéo dài từ tháng 7 tới tháng 8 ở Genoa, ''Roma'' được chọn làm soái hạm của Đô đốc [[Carlo Bergamini]] trong một hạm đội lớn gồm ba thiết giáp hạm lớp ''Littorio'', tám tuần dương hạm và tám khu trục hạm. Hạm đội dự định sẽ tham gia đánh chặn hạm đội Đồng Minh đang tiến về Salerno để hỗ trợ cuộc đổ bộ vào Ý ngày 9 tháng 9 năm 1943. Tuy nhiên, ngày 3 tháng 9 năm 1942, Hiệp định Đình chiến Cassibile được ký kết, nước Ý chính thức bước ra khỏi cuộc chiến và chiến dịch đánh chặn buộc phải hủy bỏ. Theo các thỏa thuận với phe Đồng Minh, ''Roma'', cùng với toàn bộ hạm đội Ý, được lệnh khởi hành về [[La Maddalena]] ([[Sardegna|Sardinia]]), và sau đó là Malta để đầu hàng quân đội Anh.

Khi đang di chuyển qua [[Eo biển Bonifacio]], hạm đội Ý bị tấn công bởi một tốp máy bay [[Dornier Do 217]] được trang bị bom thông minh [[Fritz X]], thuộc Không đoàn KG 100 (''Kampfgeschwader'' 100) của [[Không quân Đức Quốc xã|Không quân Đức Quốc Xã]]. Cuộc tấn công đầu tiên không gây được thiệt hại gì cho hạm đội Ý, nhưng cuộc tấn công thứ hai đã làm hư hại đáng kể thiết giáp hạm ''Italia'' (gốc-''Littorio'') và ''Roma''. Quả Fritz X đầu tiên ném trúng ''Roma'' lúc 15:52, khiến con tàu bị ngập nặng tại hai phòng lò hơi và phòng động cơ phía sau. Lửa bùng lên ở khu vực bên trong đuôi tàu và ''Roma'' dần bị thất tốc. Không lâu sau quả bom đầu tiên, một quả Fritz X nữa được ném trúng khu vực mũi tàu và phát nổ ngay tại phòng động cơ phía trước, khiến nước tràn vào mất kiểm soát và kích nổ hầm đạn tại tháp pháo 381 mm số 2. ''Roma'' chìm trong tư thế lập úp và gãy làm đôi, đem theo sinh mạng của 1.393 thành viên thủy thủ đoàn, trong đó có Đô đốc [[Carlo Bergamini]].

== Bối cảnh ==
{{further|Littorio (lớp thiết giáp hạm)}}
[[Tập_tin:Oni-Littorio.JPG|trái|nhỏ|Bản vẽ thiết kế lớp thiết giáp hạm ''Littorio'' của [[Văn phòng Tình báo Hải quân|Văn phòng Tình báo Hải quân Hoa Kỳ]].]]
[[Duce|Lãnh tụ]] [[Phát xít Ý|Phát Xít Ý]], [[Benito Mussolini]], đã không cấp phép thực hiện bất kỳ đợt tái vũ trang hải quân lớn nào cho đến năm 1933. Đầu năm 1933, sau khi [[Benito Mussolini|Mussolini]] chính thức ký quyết định tái vũ trang hải quân, hai thiết giáp hạm cũ lớp ''Conte di Cavour'' được đưa đi tái cấu trúc và hai thiết giáp hạm lớp ''Littorio'' là ''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Littorio]]'' và ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'' được đặt lườn vào năm 1934. Tháng 5 năm 1935, Bộ Hải quân Hoàng gia Ý bắt đầu soạn thảo một chương trình xây dựng hải quân kéo dài năm năm bao gồm bốn [[thiết giáp hạm]], ba [[Tàu sân bay|hàng không mẫu hạm]], bốn [[tuần dương hạm]], 54 [[tàu ngầm]] và 40 tàu chiến cỡ nhỏ hơn. Tháng 12 năm 1935, Đô đốc [[Domenico Cavagnari]] đề xuất với [[Benito Mussolini|Mussolini]] rằng, ngoài những tàu chiến khác, họ sẽ phải cần thêm hai thiết giáp hạm lớp ''Littorio'' để có đủ khả năng chống lại hạm đội hùng mạnh của Anh và Pháp, và nếu hai nước này hợp lực với nhau, họ sẽ dễ dàng áp đảo hoàn toàn hạm đội của Ý. Mussolini ban đầu chưa đồng ý với quyết định trên, nhưng sau đó đã cho phép Hải quân Ý lập kế hoạch đóng thêm hai con tàu lớp ''Littorio'' vào tháng 1 năm 1937, theo Chương trình Mở rộng Hải quân vào năm 1938. Vào tháng 12 cùng năm, việc đóng thêm hai chiếc của lớp ''Littorio'' được chấp thuận, và hai con tàu đó được đặt tên là ''Roma'' và ''Impero''.{{sfn|Knox|1982|p=20}}{{sfn|Garzke|Dulin|1985|p=404}}

Do được hạ thủy sau chiếc ''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Littorio]]'' và ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'' gần bốn năm, ''Roma'' đã được áp dụng nhiều cải tiến mới trong thiết kế nhằm nâng cao tính hiệu quả của tàu. Nổi bất nhất là phần mũi tàu của ''Roma'', được thiết kế lại dựa trên kinh nghiệm của ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]],'' với kiểu dáng mới, cao hơn và được gia tăng phần nổi giúp con tàu di chuyển êm hơn trên mặt nước.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|p=418-419}}

== Đặc tính ==
{{main|Littorio (lớp thiết giáp hạm)}}
[[Tập tin:Italian Battleship Roma during 1942 while completing at the Trieste shipyard of the Cantieri Riuniti dell'Adriatico (50319625118).jpg|nhỏ|Thiết giáp hạm ''Roma'' trong quá trình lắp đặt trang thiết bị tại Xưởng Đóng tàu C.R.D.A vào năm 1942.]]
''Roma'' có chiều dài tổng thể là 240,68 mét (735,1 ft), mức mớn nước đạt 9,6 mét (31 ft) và cao 32,82 mét (107,7 ft). ''Roma'' có mức choán nước tiêu chuẩn là 41.650 tấn và 46.215 tấn khi đầy tải. Về bản chất, điều này đã vi phạm nghiêm trọng các điều khoản được đặt ra trong [[Hiệp ước Hải quân Washington]], vì Hiệp ước chỉ quy định các quốc gia chỉ được phép hạ thủy các tàu chủ lực có mức choán nước tối đa là 35.000 tấn/tàu. Tuy vậy, Hải quân Ý đã khéo léo đánh tráo thông tin và thuyết phục được các đoàn khảo sát rằng [[Littorio (lớp thiết giáp hạm)|lớp ''Littorio'']] của họ vẫn nằm trong giới hạn mà hiệp ước áp đặt.{{sfn|Gardiner|Chesneau|1980|pp=290–292}} Hệ thống động cơ của tàu bao gồm bốn động cơ [[Động cơ tuốc bin hơi nước|tuabin hơi nước]] Belluzzo được cung cấp năng lượng bởi tám nồi hơi Yarrow chạy bằng dầu. Động cơ của tàu đạt công suất trục là 128.200 [[Mã lực|mã lục]] (95.600 [[Watt|kW]]) và đạt tốc độ tối đa là 30 knot (56 km/h; 35 mph). Tàu có biên chế thủy thủ đoàn theo mức tiêu chuẩn là 80 sĩ quan và 1.750 thủy thủ, và con số này tăng lên thành 1.950 sĩ quan và thủy thủ khi ''Roma'' được chọn làm soái hạm của hạm đội trong giai đoạn cuối của cuộc chiến.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=435}}{{sfn|Gardiner|Chesneau|1980|pp=289–290}}
[[Tập_tin:Italian_battleship_'Roma'.jpg|trái|nhỏ|Tháp pháo 381 mm số 1 và 2 của thiết giáp hạm ''Roma''.]]
Hệ thống pháo chính của ''Roma'' bao gồm chín khẩu pháo [[Pháo 381 mm L/50 Ansaldo 1934|381 mm L/50 Ansaldo 1934]] được chia đều ra ba tháp pháo ba nòng, hai tháp pháo đặt ở trước đài chỉ huy và một tháp đặt ở cuối hệ thống thượng tầng. Hệ thống vũ khí phụ của tàu bao gồm 12 khẩu pháo 152 mm (6.0 in) L/55 Ansaldo Model 1934, được chia đều cho bốn tháp pháo ba nòng. Hai tháp pháo 152 mm được đặt hai bên tháp pháo 381 mm số 2 và hai tháp còn lại được đặt ở hai bên rìa tháp pháo 381 mm số 3. Hệ thống pháo phòng không của tàu bao gồm 12 khẩu pháo 90 mm (3.5 in) L/50 mạnh mẽ được đặt ở bên bên thượng tầng của tàu, 12 khẩu pháo 37 mm (1.5 in) L/54 và 16 pháo 20 mm (0.79 in) L/65 (sau được bổ sung lên 28 khẩu 20 mm). Pháo 90 mm có nhiệm vụ cung cấp hỏa lực phòng không tầm xa cho tàu, và được đặt trong các ụ riêng lẻ với hệ thống ổn định chạy biệt lập. Tốc độ bắn của pháo 90 mm là 12 viên/phút và có trần bay khoảng 10.800 m. Pháo 37 mm và 20 mm có nhiệm vụ cung cấp hỏa lực phòng không tầm gần và có tầm bắn hiệu quả lần lượt là 4.000 mét và 2.500 mét. Ngoài ra, con tàu còn được lắp đặt bốn khẩu pháo 120 mm (4.7 in) L/40 làm nhiệm vụ bắn pháo sáng.{{sfn|Gardiner|Chesneau|1980|pp=289–290}} Hệ thống radar [[Radar Gufo|EC 3 ter 'Gufo']], có khả năng quét được các mục tiêu trên mặt biển trong khoảng cách 30 kilomét và máy bay ở khoảng cách 80 kilomét, được lắp đặt vào tháng 7 năm 1943.{{sfn|Whitley|1998|p=172}}{{sfn|Bagnasco|de Toro|2010|p=100-102}}

Đai giáp chính của ''Roma'' bao gồm lớp giáp đồng chất dày 70 mm đặt ở bên ngoài và lớp giáp trát xi măng dày 280 mm được đặt phía sau tấm giáp đồng chất. Con tàu được lắp đặt Hệ thống đai chống ngư lôi Pugliese - một trong những hệ thống chống ngư lôi hiệu quả nhất trong [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Chiến tranh Thế giới thứ hai]]. Boong tàu bao gồm một lớp giáp đồng nhất dày 36 mm đặt trên một lớp giáp dày 9 mm; lớp giáp trên khu vực boong tàu sẽ thay đổi tùy thuộc vào không gian và vị trí chúng bảo vệ. Ở khu vực khoang chứa đạn, boong tàu dày 162 mm. Tại khu vực khoang động cơ, độ dày của boong được giảm xuống còng 110 mm và 90 mm ở các khu vực còn lại. Bệ tháp pháo chính của tàu được bảo vệ bởi một lớp giáp tráng xi măng dày 350 mm ở bên trên boong tàu và giảm xuống còn 280 mm ở bên dưới boong tàu. Mặt trước của các tháp pháo chính dày 350 mm, hai bên tháp và trần dày 200 mm và 130 mm ở khu vực hông tháp pháo. Tháp pháo phụ 152 mm được đặt trong các bệ dày 150 mm ở trên boong tàu và 100 mm ở dưới boong tàu. Mặt trước tháp pháo 152 mm dày 280 mm và 70 mm ở hai mặt bên. Hệ thống pháo phòng không của tàu được bảo vệ bởi các tấm thép chống đạn có độ dày từ 12 mm tới 40 mm. Con tàu được lắp đặt một máy phóng thủy phi cơ, và được trang bị ba thủy phi cơ trinh sát [[IMAM Ro.43]] hoặc tiêm kích [[Reggiane Re.2000]].{{sfn|Bagnasco|de Toro|2010|p=48}}{{sfn|Whitley|1998|p=171}}

== Lịch sử hoạt động ==
[[Tập_tin:RN_Roma_at_launch_on_June_9th_1940_(1).jpg|nhỏ|''Roma'' trong buổi lễ hạ thủy, 9 tháng 6 năm 1940.]]
''Roma'' được đặt lườn tại Xưởng Đóng tàu ''Cantieri Riuniti dell'Adriatico'' vào ngày 18 tháng 9 năm 1938 và được hạ thủy vào ngày 9 tháng 6 năm 1940. Sau hơn hai năm lắp đặt trang thiết bị, con tàu được đưa vào biên chế Hải quân Hoàng gia Ý vào ngày 14 tháng 6 năm 1942. Roma sau đó khởi hành về căn cứ hải quân ở [[Taranto]] vào ngày 21 tháng 8 và gia nhập Hải đoàn Thiết giáp hạm số 9 của Đô đốc [[Carlo Bergamini]].{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=404}} Dù được tăng cường tham gia các buổi huấn luyện và nhiều lần thuyên chuyển tới các căn cứ khác nhau như Taranto, [[Napoli]] và [[La Spezia]], nhưng ''Roma'' không được tham gia bất kỳ chiến dịch tấn công hay đánh chặn nào do Hải quân Ý đang gặp vấn đề khan hiếm nhiên liệu trầm trọng. Vào cuối năm 1942, Hải quân Ý chỉ còn duy nhất ba thiết giáp hạm lớp ''Littorio'' được đặt ở trạng thái sẵn sàng chiến đấu, vì tình trạng thiếu nhiên liệu đã khiến họ phải ưu tiên nhiên liệu cho ba chiếc thiết giáp hạm tân tiến nhất. Kết quả là bốn chiếc thiết giáp hạm cũ khác cùng phần lớn các tàu cỡ nhỏ hơn phải cho ngừng hoạt động, và khả năng tác chiến của Hải quân Hoàng gia Ý gần như không còn khi họ không có đủ tàu để làm nhiệm vụ hộ tống các tàu chiến chủ lực lớp ''Littorio''.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=392,404}}{{sfn|Whitley|1998|p=178}}
[[Tập tin:Admiral Carlo Bergamini on the deck of battleship Roma.jpg|trái|nhỏ|Đô đốc Carlo Bergamini (đi đầu) trên thiết giáp hạm ''Roma''.]]
Ngày 12 tháng 11, ''Roma'' cùng ''Vittorio Veneto'' và ''Littorio'' được lệnh rời Taranto về Naples sau khi [[Chiến dịch Bó đuốc|cuộc đổ bộ của quân đội Đồng Minh vào Bắc Phi]] diễn ra và tháng 11. Trên đường đi, chúng bị tàu ngầm [[HMS Umbra (P35)|HMS ''Umbra'']] của [[Hải quân Hoàng gia Anh]] tấn công, nhưng không quả ngư lôi nào được bắn trúng và ba con tàu cập bến Naples bình an vô sự. Ngày 4 tháng 12, máy bay ném bom Mỹ không kích Naples nhằm tiêu diệt hạm đội Ý neo đậu ở đây, nhưng chỉ phá hủy một tuần dương hạm và khiến hai chiếc khác cùng bốn khu trục hạm bị hư hại. Hai ngày sau, ''Roma,'' ''Vittorio Veneto'' và ''Littorio'' khởi hành về [[La Spezia]], nơi ''Roma'' được chọn làm soái hạm của Hải quân Hoàng gia Ý. Chúng neo đậu ở đó trong suốt sáu tháng đầu năm 1943 mà không tiến hành bất kỳ chiến dịch đánh chặn nào.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=392,404}}{{sfn|Whitley|1998|p=178}}
[[Tập tin:Laspezia littorio roma bombardamento.jpg|nhỏ|Thiết giáp hạm ''Roma'' trong một đợt không kích của máy bay Đồng Minh tại La Spezia, ngày 5 tháng 6 năm 1943.]]
Trong thời gian neo đậu ở La Spezia, hạm đội Ý liên tục hứng chịu các đợt ném bom của máy bay Đồng Minh. ''Roma'' sống sót qua các đợt không kích vào ngày 14 và 19 tháng 4 năm 1943, nhưng cuộc không kích của máy bay Mỹ vào ngày 5 tháng 6 đã làm hư hại đáng kể chiếc ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'' và ''Roma''. Hai quả bom xuyên giáp 908 kg thả từ máy bay [[Boeing B-17 Flying Fortress|B-17]] đã phát nổ ở hai bên sườn chiếc ''Roma''. Quả bom thứ ba được ném trúng mạn phải của tàu, xuyên thẳng qua lườn tàu trước khi phát nổ dưới biển. Tuy vậy quả bom đó đã tạo một lỗ thủng lớn ở khoang 221, nước tràn vào liên tục khiến khu vực khoang 221-226 và khu vực mũi tàu đến khoang 212 bị ngập nặng. Một quả bom phát nổ bên sườn tàu cũng tạo ra vài chỗ rò rỉ nằm rải rác ở một khu vực rộng 2,8 mét vuông từ khoang 198 tới khoang 207. Khoảng 2.390 tấn nước đã tràn vào bên trong tàu.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=392,403-404}}

''Roma'' tiếp tục gặp hư hại bởi hai quả bom trong một cuộc không kích khác vào ngày 23-24 tháng 6. Một quả được ném trúng khu vực đuôi tàu, ở bên phải tháp pháo 381 mm số 3, phá hủy một số phòng nghỉ của thủy thủ và làm hỏng các ống dẫn nước tại khu vực đó. Quả bom thứ hai rơi trúng trần của tháp pháo 381 mm số 3, nhưng không gây thiệt hại đáng kể do độ dày của trần tháp pháo đã hấp thụ toàn bộ vụ nổ. ''Roma'' sau đó khởi hành tới [[Genova|Genoa]] để sửa chữa và đến nơi vào ngày 1 tháng 7. Sau khi việc sửa chữa hoàn tất, con tàu quay trở lại La Spezia vào ngày 13 tháng 8.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=404}}

=== Bị đánh chìm ===
Dưới sự chỉ huy của Đô đốc [[Carlo Bergamini]], ''Roma'' cùng phần lớn hạm đội Ý - trong đó có thiết giáp hạm ''[[Vittorio Veneto (thiết giáp hạm Ý)|Vittorio Veneto]]'' và ''Italia'' (gốc-''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Littorio]]'')<ref group="Note">''Littorio'' được đổi tên thành ''Italia'' vào ngày 30 tháng 7 năm 1943 sau khi chính phủ Phát Xít của Mussolini bị lật đổ vào ngày 25 cùng tháng.</ref>, tuần dương hạm ''Eugenio di Savoia'', ''Raimondo Montecuccoli'', và ''Emanuele Filiberto Duca d'Aosta'', cùng với tám khu trục hạm, rời [[La Spezia]] vào ngày 9 tháng 9 năm 1943, một ngày sau khi Ý ký kết [[Hiệp định Đình chiến Cassiblile]] và rút khỏi cuộc chiến. Khi đang trên đường đi, thêm ba tuần dương hạm khởi hành từ Genoa là ''Luigi di Savoia Duca degli Abruzzi'', ''Giuseppe Garibaldi'', và ''Attilio Regolo'', gia nhập với họ.{{sfn|Whitley|1998|p=178}}{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=405}}
[[Tập tin:RN Roma at La Spezia harbor 1943 (1).jpg|nhỏ|''Roma'' đang neo đậu ở La Spezia, năm 1943.]]
Theo kế hoạch, hạm đội của Đô đốc Bergamini đang chuẩn bị xuất chinh về Salerno để tấn công hạm đội vận tải của Đồng Minh làm nhiệm vụ hỗ trợ cuộc đổ bộ vào Ý (Chiến dịch Avalanche). Tuy nhiên, việc ký kết Hiệp định Cassiblile buộc Đô đốc Bergamini phải hủy bỏ nhiệm vụ. Trong khi quân đội Đức ở Ý đang tiến hành [[Chiến dịch Aches]], Bergamini được lệnh rời La Spezia và tiến vào khu vực quân Đồng Minh kiểm soát để tránh tàu chiến của ông rơi vào tay quân Đức. Tuy nhiên, Bergamini không được thông tin chi tiết về hiệp định đình chiến và ông không chắc chắn được về kết cục của hạm đội ông khi cập cảng của Đồng Minh kiểm soát. Ngoài ra, kế hoạch ban đầu của ông là phải sơ tán Vua [[Vittorio Emanuele III của Ý|Victor Emmanuel III]] và nội các chính phủ Ý từ [[Roma]] tới La Maddalena, nên Bergamini vẫn giữ nguyên điểm đến đầu tiên của hạm đội là ở La Maddalena, một căn cứ hải quân ở Sardinia. Một khi cập bến La Maddalena, Bergamini sẽ được nhận những chỉ thị tiếp theo (tức đến [[Malta (đảo)|Malta]] thuộc Anh) từ Đô đốc [[Bruno Brivonesi]], chỉ huy căn cứ Sardinia, cũng như một số tài liệu liên quan đến các điều kiện của hiệp định đình chiến đối với Hải quân Hoàng gia Ý. Tuy nhiên, việc chuyển giao nhà vua đến La Maddalena đã bị hủy bỏ (thay vào đó ông được một đơn vị tàu khác chở đến Pescara), và khi hạm đội của Bergamini tiến vào vùng biển La Maddalena, quân Đức đã chiếm đóng căn cứ đó để làm cảng trung chuyển quân của họ từ [[Sardegna|Sardinia]] đến [[Corse|Corsica]]. Trước tình hình trên, Bộ chỉ huy Tối cao Hải quân Hoàng gia Ý đã lệnh cho Bergamini đưa hạm đội của ông về [[Annaba|Bône]] do Đồng Minh kiểm soát, và điểm đến tiếp theo sẽ là Malta. Hạm đội sau đó chuyển hướng, nhưng nhanh chóng bị người Đức phát hiện. Biết được rằng tàu chiến Ý đang cố gắng chạy thoát về căn cứ của quân Đồng Minh, Không quân Đức Quốc Xã đã điều động máy bay ném bom [[Dornier Do 217]] trang bị bom thông minh [[Fritz X]] đi ngăn chặn hạm đội Ý. Sau một hồi tìm kiếm, nhóm [[Dornier Do 217|Do 217]] phát hiện ra hạm đội của Bergamini ở [[Eo biển Bonifacio]].{{sfn|Whitley|1998|p=178}}{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=405}}{{sfn|Fioravanzo|1971|pp=8-34}}{{sfn|Wade|2005|pp=225}}
[[Tập tin:Fritz X side.jpg|trái|nhỏ|[[Fritz X]] - bom thông minh/chống hạm dẫn đường bằng sóng radio của Không quân Đức Quốc Xã.]]
Những chiếc Do 217 đó tiếp tục bám theo hạm đội Ý một thời gian, nhưng hạm đội Ý không nổ súng mặc dù họ đã phát hiện ra những chiếc máy bay đó từ sớm. Nguyên nhân là những chiếc Do 217 bám theo hạm đội Ý ở khoảng cách rất xa, nên hoa tiêu trên các tàu chiến Ý không thể xác định được đó là máy bay Đồng Minh hay là máy bay Đức, và bản thân Bergamini thì tin rằng đó là nhóm máy bay Đồng Minh làm nhiệm vụ bảo vệ họ như quân Đồng Minh đã hứa. Máy bay Đức sau đó hạ độ cao và tấn công thiết giáp hạm ''Italia'' và ''Roma'' lúc 15:37. Toàn bộ pháo phòng không bắt đầu khai hỏa và tất cả các tàu chiến Ý chuyển vào trạng thái cơ động né tránh. Khoảng 15 phút sau, ''[[Littorio (thiết giáp hạm Ý)|Italia]]'' trúng một quả [[Fritz X]] vào mạn phải tàu, dưới khu vực tháp pháo 381 mm số 2, trong khi ''Roma'' trúng một quả Fritz X vào khu vực giữa khoang 100 và 108. Quả bom đâm xuyên qua con tàu và phát nổ ngay bên dưới lườn tàu, làm hỏng nặng dầm thân, làm ngập phòng máy phía sau cùng với hai buồng lò hơi. Nước tràn vào nặng đến mức khiến chân vịt của tàu bị trục trặc và tạo nhiều đám cháy lớn ở trong các khoang đuôi của tàu.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=407}}{{sfn|Fioravanzo|1971|pp=8-34}}
[[Tập tin:Italian battleship Roma (1940) exploding.jpg|nhỏ|Thiết giáp hạm ''Roma'' bốc cháy sau khi trúng quả Fritz X thứ hai vào khu vực mũi tàu, 9 tháng 9 năm 1943.]]
''Roma'' dần thất tốc và tụt lại phía sau đội hình. Lúc 16:02, quả [[Fritz X]] thứ hai được ném khu vực boong bên phải của ''Roma'', giữa khoang 123 và 136. Quả bom phát nổ ngay tại phòng động cơ phía trước, tạo nhiều đám cháy, và làm ngập nặng kho đạn tháp pháo 381 mm số 2 và kho đạn pháo 152 mm ở mạn trái tàu. Vài giây sau đó, kho đạn 381 mm số 2 phát nổ, thổi bay tháp pháo 381 mm số 2 ra khỏi ''Roma''.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=407}}{{sfn|Fioravanzo|1971|pp=8-34}} Vụ nổ kho đạn nghiêm trọng đến mức khiến con tàu bị ngập rất nhanh ở phần mũi tàu. ''Roma'' dần chìm xuống theo hướng mũi tàu và ngày một nghiêng hơn về phía mạn phải. Con tàu lật úp rất nhanh và gãy ra làm đôi. Cảnh tượng ''Roma'' bị gãy đôi và chìm đã chụp lại bởi một máy bay trinh sát [[Martin B-26 Marauder|Martin B-26]] của Không quân Hoàng gia Anh, do Trung tá Herbert Law-Wright điều khiển ở độ cao trung bình.

Theo báo cáo chính thức, ''Roma'' lúc đó có 1.849 sĩ quan và thủy thủ trên tàu, 596 người sống sót và 1.253 người đi theo con tàu.{{sfn|Bagnasco|de Toro|2010|p=273,344}} Tuy nhiên, nhà sử học hải quân [[Francesco Mattesini]], sau khi nghiên cứu báo cáo của Pier Paolo Bergamini (con trai của Đô đốc Bergamini), đã kết luận rằng có khoảng 200 thành viên trong ban tham mưu của Bergamini đã có mặt trên ''Roma'' lúc đó. Do nhầm lẫn nên tên của họ đã không được đề cập trong các báo cáo điều tra chính thức sau này. Do đó, tổng số người có mặt trên ''Roma'' trong chuyến ra khơi cuối cùng là 2.021 người và 1.393 người đã thiệt mạng trong cuộc tấn công.{{sfn|Mattesini|2002|pp=529–530}} 

Trong 15 tháng hoạt động, ''Roma'' đã tiến hành 20 chuyến ra khơi, đa phần là thay đổi căn cứ neo đậu và không tham gia bất kỳ chiến dịch chiến đấu nào. Con tàu đã đi được 4.010 [[kilômét]] và tiêu thụ khoảng 3.320 tấn dầu cho khoảng 133 giờ di chuyển.{{sfn|Garzke|Dulin|1985|pp=410}}

== Phát hiện ==
Xác của Roma được phát hiện vào tháng 6 năm 2012, bởi tàu thăm dò không người lái ''Pluto Palla'' của kỹ sư người Ý Guido Gay. ''Roma'' yên nghỉ ở độ sâu khoảng 1.200 mét và cách bờ biển [[Sardegna]] khoảng 30 kilômét về phía bắc.<ref>{{Chú thích web|url=https://phys.org/news/2012-06-italy-battleship-sunk-german-warplane.html|tựa đề=Italy finds battleship sunk in 1943 by German warplane|ngày=2012-06-28|website=Phys.org|url-status=live|ngày truy cập=2022-07-23}}</ref> Ngày 10 tháng 9 năm 2012, một buổi lễ tưởng niệm đã được tổ chức trên một tàu frigate của Hải quân Ý tại khu vực ''Roma'' bị đánh chìm. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Giampaolo Di Paola, nguyên là một Đô đốc Hải quân Ý, đã phát biểu tại buổi lễ rằng những thủy thủ hi sinh ngày hôm đó "là những người anh hùng vô tình tìm thấy chỗ đứng của mình trong lịch sử vì họ đã thực hiện nghĩa vụ của mình đến những giờ phút cuối cùng".<ref>{{Chú thích web|url=http://www.telegraph.co.uk/history/world-war-two/9541566/Massive-Luftwaffe-plane-wreck-found-off-Sardinian-coast.html|tựa đề=Massive Luftwaffe plane wreck 'found off Sardinian coast'|họ=Squires|tên=Nick|website=The Telegraph|url-status=bot: unknown|ngày truy cập=2022-07-23|archive-date=2012-09-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20120916222544/http://www.telegraph.co.uk/history/world-war-two/9541566/Massive-Luftwaffe-plane-wreck-found-off-Sardinian-coast.html}}</ref>

== Tham khảo ==
=== Ghi chú ===
<references group="Note" />

=== Chú thích ===
{{tham khảo|20em}}

=== Sách tham khảo ===

* {{chú thích sách
 | last1      = Bagnasco
 | first1     = Erminio
 | last2      = de Toro
 | first2     = Augusto
 | title      = The Littorio Class
 | location   = Barnsley
 | publisher  = Seaforth Publishing
 | year       = 2010
 | isbn       = 978-1-59114-445-8
 }}
* {{chú thích sách|title=La Marina italiana nella seconda guerra mondiale – Volume XV – La Marina dall'8 settembre 1943 alla fine del conflitto|last=Fioravanzo|first=Giuseppe|publisher=Italian Navy Historical Branch|year=1971|location=Rome|language=it|trans-title=The Italian Navy in the Second World War – Volume XV – The Navy from 8 September 1943 to the End of the Conflict}}
* {{chú thích sách|title=Battleships: Axis and Neutral Battleships in World War II|url=https://archive.org/details/battleshipsaxisn0000garz|last1=Garzke|first1=William H.|last2=Dulin|first2=Robert O.|publisher=Naval Institute Press|year=1985|isbn=0-87021-101-3|location=Annapolis}}
* {{chú thích web|url=http://www.miramarshipindex.org.nz/ship/list?search_op=OR&IDNo=6114073|title=Search results for "6114073" (''Roma'')|last=Haworth|first=R.B.|work=Miramar Ship Index|publisher=New Zealand Ship & Marine Society (Inc)|format=Click on link for ship data|access-date=21 November 2009}}
* {{chú thích sách|title=Mussolini Unleashed, 1939-1941: Politics and Strategy in Fascist Italy's Last War|last=Knox|first=MacGregor|publisher=Cambridge University Press|year=1982|isbn=0-521-23917-6|location=Cambridge|oclc=7775314}}
* {{chú thích sách|title=La Marina e l'8 settembre|last=Mattesini|first=Francesco|publisher=Ufficio Storico della Marina Militare|year=2002|location=Roma|oclc=61487486}}
* {{chú thích sách|title=Chronology of the War at Sea, 1939–1945: The Naval History of World War Two|url=https://archive.org/details/chronologyofwara0000rohw_v7p9|last=Rohwer|first=Jürgen|publisher=Naval Institute Press|year=2005|isbn=978-1-59114-119-8|location=Annapolis|ref={{sfnRef|Rohwer}}|author-link=Jürgen Rohwer}}
* {{chú thích sách|title=Battleships of World War Two: An International Encyclopedia|last=Whitley|first=M.J.|publisher=Naval Institute Press|year=1998|isbn=1-55750-184-X|location=Annapolis}}
* {{chú thích sách|title=Conway's All the World's Fighting Ships, 1922–1946|publisher=Naval Institute Press|year=1980|isbn=0-87021-913-8|editor1-last=Gardiner|editor1-first=Robert|location=Annapolis|editor2-last=Chesneau|editor2-first=Roger}}
* {{chú thích sách|title=A Midshipman's War: A Young Man in the Mediterranean Naval War 1941–1943|url=https://archive.org/details/midshipmanswaryo0000wade|last=Wade|first=Frank|publisher=Trafford|year=2005|isbn=1-4120-7069-4|location=Victoria|oclc=64344050|orig-year=1994}}

== Đọc thêm ==

* {{chú thích sách|title=Battleships and Battle Cruisers, 1905–1970|last=Breyer|first=Siegfried|publisher=Doubleday|year=1973|isbn=0-385-07247-3}}

* {{chú thích sách|title=The Italian Navy and Fascist Expansionism, 1935–1940|last=Mallett|first=Robert|publisher=Frank Cass|year=1998|isbn=0-7146-4878-7}}

* {{chú thích sách|title=Dark Navy: The Italian Regia Marina and the Armistice of 8 September 1943|last=O'Hara|first=Vincent|publisher=Nimble Books|year=2009|isbn=1-934840-91-2}}

* {{chú thích sách|title=Conway's All the World's Battleships: 1906 to the Present|url=https://archive.org/details/conwaysallworlds0000unse_n1m0|publisher=Conway Maritime Press|year=1987|isbn=0-85177-448-2|editor1-last=Sturton|editor1-first=Ian|location=London|oclc=246548578}}

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons|Roma (ship, 1942)}}

* [https://www.marina.difesa.it/noi-siamo-la-marina/mezzi/mezzi-storici/Pagine/PQRS/roma_battaglia02.aspx Roma] Trang web của Marina Militare (Hải quân Ý)
{{Lớp thiết giáp hạm Littorio}}
[[Thể loại:Lớp thiết giáp hạm Littorio]]
[[Thể loại:Thiết giáp hạm trong Thế Chiến II]]
[[Thể loại:Tàu thủy năm 1940]]
[[Thể loại:Sự cố hàng hải năm 1943]]