Xem mã nguồn của Sông Danube

{{chú thích trong bài}} 
{{1000 bài cơ bản}}
{{Geobox|River
<!-- &hearts Heading *** -->
| name = Danube
| other_name = Donau
| other_name1 = Dunaj
| other_name2 = Dunărea
| other_name3 = Donava
| other_name4 = Duna
| other_name5 = Dunav
| other_name6 = Дунав
| other_name7 = Tuna
| other_name8 = Дунáй
| other_name9 = Dunay
| category = 
<!-- *** Image *** -->
| image = Iron Gate Danube.jpg
| image_caption = Khúc [[Cổng Sắt (Danube)|Cổng Sắt]], ở biên giới Rumani - Séc-bi ([[công viên tự nhiên Cổng Sắt]] và [[vườn quốc gia Đerdap]])
<!-- *** Name *** -->
| etymology = 
| nickname = 
<!-- *** Country etc. *** -->
| country = Đức
| country1 = Áo
| country2 = Slovakia
| country3 = Hungary
| country4 = Croatia
| country5 = Serbia
| country6 = Bulgaria
| country7 = Moldova
| country8 = Ukraina
| country9 = România
| state = 
| region = 
| district = 
| commune = 
| municipality = 
<!-- *** Family *** -->
| parent = 
| tributary_left = 
| tributary_right = 
| tributary_right1 = [[Hình:Iron Gate Danube.jpg|nhỏ|The [[Iron Gate (Danube)|Gate]], on the Romanian–Serbian border]]
| city = Ulm
| city1 = Ingolstadt
| city2 = Regensburg
| city3 = Linz
| city4 = Viên
| city5 = Bratislava
| city6 = Győr
| city7 = Budapest 
| city8 = Vukovar 
| city9 = Novi Sad 
| city10 = Beograd
| city11 = Drobeta Turnu-Severin
| city12 = Orsova
| city13 = Rousse
| city14 = Brăila
| city15 = Galaţi
| city16 = Tulcea
| city17 = Izmail
| landmark = 
<!-- *** Locations *** -->
| source = [[Breg (river)|Breg]]
| source_location = [[Furtwangen|Martinskapelle]]
| source_region = [[Black Forest]]
| source_country = [[Đức]]
| source_length = 49
| source_length_unit = km
| source_elevation = 1078
| source_lat_d = 48
| source_lat_m = 05
| source_lat_s = 44
| source_lat_NS = N
| source_long_d = 08
| source_long_m = 09
| source_long_s = 18
| source_long_EW = E
| source1 = [[Brigach]]
| source1_location = [[Sankt Georgen im Schwarzwald|St. Georgen]], [[Black Forest]]
| source1_country = Đức
| source1_length = 43
| source1_length_unit = km
| source1_elevation = 940
| source1_lat_d = 48
| source1_lat_m = 06
| source1_lat_s = 24
| source1_lat_NS = N
| source1_long_d = 08
| source1_long_m = 16
| source1_long_s = 51
| source1_long_EW = E
| source_confluence_location = [[Donaueschingen]]
| source_confluence_lat_d = 47
| source_confluence_lat_m = 57
| source_confluence_lat_s = 03
| source_confluence_lat_NS = N
| source_confluence_long_d = 08
| source_confluence_long_m = 31
| source_confluence_long_s = 13
| source_confluence_long_EW = E
| mouth = Danube Delta
| mouth_country = Romania
| mouth_country1 = Bulgaria
| mouth_elevation = 
| mouth_lat_d = 45| mouth_lat_m = 13| mouth_lat_s =3 | mouth_lat_NS =N
| mouth_long_d = 29| mouth_long_m = 45| mouth_long_s = 41| mouth_long_EW =E
<!-- *** Dimensions *** -->
| length = 2860
| width = 
| depth = 54
| depth1 = 178
| depth1_type = Max. depth
| watershed = 817000
| discharge = 6500
| discharge_location = before [[Danube Delta|delta]]
| discharge1_average = 580
| discharge1_note = <br />30 km before town
| discharge1_location = Passau
| discharge2_average = 1900
| discharge2_location = Viên
| discharge3_average = 2350
| discharge3_location = Budapest
| discharge4_average = 4000
| discharge4_location = Belgrade
<!-- *** Free fields *** -->
| free = 
<!-- *** Maps *** -->
| map = Danube basin.png
| map_caption = Bản đồ sông
| map_locator = 
<!-- *** Websites *** -->
| commons = 
| statistics = 
| website = 
<!-- *** Footnotes *** -->
| footnotes = 
<!-- Processed by Geoboxer 3.0 on 2007-11-11T20:13:11+01:00 --> }}
'''Sông Danube''' (hay '''Đa-nuýp''' trong [[tiếng Việt]]) là [[sông]] dài thứ hai ở [[châu Âu]] (sau [[sông Volga]] ở [[Nga]]). Sông bắt nguồn từ vùng [[Rừng Đen]] của [[Đức]], là hợp lưu của hai dòng [[sông Brigach]] và [[Sông Breg|Breg]]. Lưu vực sông Danube được tính từ [[vùng Donaueschingen]] là điểm hai con sông được nhắc tới ở trên gặp nhau. Sông dài 2850 [[kilômét|km]], chảy qua nhiều nước [[Trung Âu|Trung]] và [[Đông Âu]] và đổ vào [[Biển Đen]].

==Từ nguyên==
''Danube'' là một tên sông trong tiếng Âu Cổ bắt nguồn từ ''*dānu'' của [[tiếng Ấn-Âu nguyên thủy]]. Các tên sông chung gốc khác là Dunaj, Dzvina/[[Daugava]], [[Don]], [[Donets]], [[Dnieper]], [[Dniestr]], [[Dysna]] và [[Tana]]/Deatnu. Trong [[tiếng Phạn Vệ Đà]], ''dānu'' có nghĩa là "chất lỏng, giọt sương" và ''dānuja'' có nghĩa là "sinh ra từ ''dānu''" hoặc "sinh ra từ giọt sương". Trong [[tiếng Avesta]], từ tương tự có nghĩa là "sông". Trong [[Rigveda]], nữ thần [[Danu]] là mẹ của [[Vrtra]], "một con rồng chặn sông". [[Tiếng Phần Lan|Người Phần Lan]] gọi dòng Danube là ''Tonava'', rất có thể có nguồn gốc từ tên con sông trong [[tiếng Đức]] là Donau. Tên [[tiếng Sámi]] của con sông là Deatnu, nghĩa là "Sông lớn". ''Dānu'' trong [[tiếng Scythia]] cổ có lẽ là danh từ chung chỉ các con sông: ''Dnieper'' và ''Dniestr'', ''Danapris'' và ''Danastius'', được cho là hậu duệ của lần lượt hai từ tiếng Scythia ''*dānu apara'' "sông xa" và ''*dānu nazdya-'' "sông gần".<ref name="Mallory, J.P 2000. p. 106">{{chú thích sách |author-link1=J. P. Mallory |last1=Mallory |first1=J.P |author-link2=Victor H. Mair |first2=Victor H. |last2=Mair |title=The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West |url=https://archive.org/details/tarimmummiesanci00mall |url-access=registration |location=London |publisher=Thames and Hudson |year=2000 |page=[https://archive.org/details/tarimmummiesanci00mall/page/106 106] }}. {{chú thích sách |url=http://i.ironau.ru/pdf/osjazfolk1949.pdf |author=V. I. Adaev |script-title=ru:Осетинский язык и фольклор |trans-title=Ossetian language and folklore |location=Moscow |publisher=Publishing house of Soviet Academy of Sciences |year=1949 |page=236 |language=ru }}</ref>

Con sông này được người [[Hy Lạp cổ đại]] gọi là {{lang|grc-Latn|Istros}} ({{lang|grc|Ἴστρος}})<ref>{{Chú thích web|url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0016.tlg001.perseus-grc1:4.48|title=Herodotus, The Histories, book 4, chapter 48|website=www.perseus.tufts.edu}}</ref> vay mượn từ tiếng [[Daco-Thracia]] có nghĩa là 'mạnh mẽ, nhanh chóng', có lẽ bắt nguồn từ tên cổ là Dniester (''Danaster'' trong [[tiếng Latinh]], ''Tiras'' trong [[tiếng Hy Lạp]]) và tương tự như từ ''turos'' 'nhanh chóng' trong [[tiếng Iran]] và ''iṣiras'' (इषिरस्) 'nhanh chóng' trong tiếng Phạn, đều có gốc từ tiếng Ấn-Âu nguyên thủy (PIE) là ''*isro-'', ''*sreu'' 'chảy'.<ref name="Felecan & Felecan 2015">{{chú thích tạp chí |title=Straturi etimologice reflectate în hidronimia românească |first1=Oliviu |last1=Felecan |first2=Nicolae |last2=Felecan |page=254 |journal=Quaderns de Filologia: Estudis Lingüístics |volume=20 |year=2015 |issue=1 |publisher=Universitat de València |doi=10.7203/qfilologia.20.7521 |url=http://roderic.uv.es/bitstream/10550/49693/1/5283423.pdf }}</ref> Vào thời Trung cổ, ''Tiras'' trong tiếng Hy Lạp được mượn sang [[tiếng Ý]] thành ''Tyrlo'' và lan sang [[ngữ hệ Turk]] thành ''Tyrla'', [[tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]] tiếp tục ảnh hưởng sang [[tiếng Rumani]] thành Turlă.<ref name="Felecan & Felecan 2015"/>

Con sông được gọi là ''Matoas'' trong tiếng Thraco-Phrygia,<ref>{{chú thích tạp chí |title=Matoas, the Thraco-Phrygian name for the Danube, and the IE root *madų |first=Robert |last=Dyer |journal=Glotta |volume=52 |year=1974 |issue=1/2 |pages=91–95 |publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG) |jstor=40266286}}</ref> nghĩa là "kẻ mang lại may mắn".<ref name="Šašel2009">{{chú thích sách |first=Marjeta |last=Šašel Kos |language=sl, en |url=http://iza.zrc-sazu.si/pdf/Sasel_Kos_Ukrocena_lepotica.pdf |pages=42–50 |chapter=Reka kot božanstvo&nbsp;— Sava v antiki |trans-chapter=River as a Deity&nbsp;– The Sava in Antiquity |editor-first=Jožef |editor-last=Barachini |title=Ukročena lepotica: Sava in njene zgodbe |trans-title=The Tamed Beauty: The Sava and Its Stories |isbn=978-961-92735-0-0 |year=2009 |place=Sevnica |publisher=Javni zavod za kulturo, šport, turizem in mladinske dejavnosti |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304041135/http://iza.zrc-sazu.si/pdf/Sasel_Kos_Ukrocena_lepotica.pdf |archive-date=ngày 4 tháng 3 năm 2016 }}</ref>

Trong tiếng Latinh, sông Danube được biết đến với nhiều tên khác nhau là ''Danubius'', ''Danuvius'', ''Ister''<ref>{{chú thích sách|title=Ancient Languages of the Balkans, Part One|location=Paris|publisher=Mouton|year=1976|page=144}}</ref> hoặc ''Hister''. Tên Latinh của con sông là giống đực, cũng như tất cả các tên [[Slav]] của nó, ngoại trừ [[tiếng Slovene]] (tên [[sông Rhine]] cũng là giống đực trong tiếng Latinh, hầu hết các ngôn ngữ Slav, và cả trong tiếng Đức). ''Donau'' trong tiếng Đức (Tiếng Đức cận đại ''Donaw'', ''Tonaw'',<ref>{{lang|de|Tonaw}} trong {{chú thích sách|author=Sebastian Franck |title=Weltbuch |year=1542 |url=https://books.google.com/books?id=dk9QLBxWmxcC&q=tonach&pg=PT167 |page=81 |author-link=Sebastian Franck}} {{lang|de|Donaw}} e.g. in {{chú thích sách |author=Leonhard Thurneisser zum Thurn |title=Pison |year=1572 |url=https://books.google.com/books?id=PWhWAAAAcAAJ&pg=PR186|page=186}} Spelling {{lang|de|Donau}} from the 17th century.</ref> tiếng Đức Thượng trung kỳ ''Tuonowe'')<ref>{{chú thích sách|author=Grimm|title=Deutsche Grammatik|page=[https://archive.org/details/bub_gb_VXTJ_C205t4C/page/n426 407]|title-link=Deutsche Grammatik}}</ref> là giống cái, vì chứa hậu tố ''-ouwe'' "đất ngập nước".

Tên con sông trong [[tiếng Rumani]] là ''Dunărea'', khác với các ngôn ngữ xung quang do nó là giống cái.<ref name="Felecan & Felecan 2015"/> Ngữ pháp này chắc chắn không được kế thừa từ tiếng Latinh, mặc dù tiếng Rumani là một ngôn ngữ thuộc nhóm Rôman.<ref name=Vékony>{{chú thích sách |last=Vékony |first=Gábor |year=2000 |title=Dacians, Romans, Romanians |publisher=Matthias Corvinus Publishing |isbn=978-1-882785-13-1 |page=[https://archive.org/details/daciansromansrom0000veko/page/210 210] |url-access=registration |url=https://archive.org/details/daciansromansrom0000veko/page/210 }}</ref> Để giải thích sự biệt lập này, các nhà ngôn học cho rằng tên tiếng Rumani của con sông có nguồn gốc từ tiếng Thracia ''*Donaris''. Căn tố Ấn-Âu nguyên thủy của cái tên này cõ lẽ liên quan với tiền tố "''don-"/"dan-''" tiếng Iran, còn hậu tố giả định ''-aris'' xuất hiện trong tên cổ của [[sông Ialomița]], ''Naparis'', và con sông Miliare được [[Jordanes]] nhắc tới trong tác phẩm ''[[Getica]]''.<ref name="Felecan & Felecan 2015"/> Gábor Vékony cho rằng giả thuyết này không hợp lý, bởi vì người Hy Lạp đã mượn ''Istros'' từ người Thracia bản địa.<ref name=Vékony/> Ông đề xuất rằng tên Rumani của dòng sông là từ mượn của một ngôn ngữ Turk ([[tiếng Cuman]] hoặc [[tiếng Pecheneg]]).<ref name=Vékony/>

Tên hiện đại của sông Danube ở châu Âu lần lượt là: Donau ([[tiếng Đức]]), Danube ([[tiếng Anh]], [[tiếng Pháp]]) Dunaj ([[tiếng Slovakia]]), Duna ([[tiếng Hungary]]), Dunav ([[tiếng Croatia]]), Дунав ([[tiếng Serbia|Serbia]] và [[tiếng Bulgaria|Bulgaria]]), Dunărea ([[tiếng România]]), Дунай ([[tiếng Ukraina]]), Danuvius ([[latinh|tiếng Latinh]]), Tuna ([[tiếng Thổ Nhĩ Kỳ]]).

==Địa lý==
Sông Danube chảy qua các nước theo thứ tự: [[Đức]], [[Áo]], [[Slovakia]], [[Hungary]], [[Croatia]], [[Serbia]], [[Bulgaria]], [[România]], [[Moldova]] và [[Ukraina]].

Các phụ lưu chính của sông Danube theo thứ tự từ nguồn đến cửa sông: Iller - Lech - Regen (đổ vào sông Danube tại Regensburg) - Isar - Inn (nhập dòng tại Passau) - Enns - Morava - Leitha - Váh (nhập dòng tại Komárno) - Hron - Ipel - Sió - Drava - Vuka - Tisza - Sava (nhập dòng tại Belgrade) - Tamiš - Velika Morava - Caraş - Jiu - Iskar - Olt - Vedea - Argeş - Ialomiţa - Siret - Prut.

===Phần nước Đức===
[[Tập tin:Donaueschingen Donauzusammenfluss 20080714.jpg|nhỏ|trái|nhập từ sông [[Brigach]] (đằng sau phải) và sông [[Breg]] (đằng sau trái) vào sông Danube tại [[Donaueschingen]]]]
[[Tập tin:Ulm2-midsize.jpg|nhỏ|Sông Danube tại [[Ulm]] (nhìn từ [[Nhà thờ lớn Ulm|Ulmer Münster]])]]

Sông Danube bắt nguồn cách [[Donaueschingen]] 1,4 Km về phía đông durch do hai sông [[Brigach]] và [[Breg]] nhập lại.

Ở nước Đức từ nguồn sông Breg cho tới biên giới Đức-Áo là một đoạn dài 618 Kilometer; coi như là một đoạn sông dài thứ tư ở Đức. Những thành phố lớn nhất nằm dọc theo dòng sông là [[Tuttlingen (huyện)|Tuttlingen]], [[Ulm]], [[Neu-Ulm]], [[Neuburg an der Danube]], [[Ingolstadt]], [[Regensburg]], [[Straubing]] và [[Passau]] (theo thứ tự dòng nước chảy).

[[Tập tin:Donau Winter.jpg|nhỏ |trái|Sông Danube vào mùa đông tại [[Dillingen an der Danube]]]]

Những phụ lưu quan trọng bên hữu ngạn là 
[[Iller]] tại [[Neu-Ulm]], [[Lech]] tại [[Marxheim]] (phía tây của [[Donauwörth]]), [[Sông Isar|Isar]] tại [[Deggendorf]] và cuối cùng tại Passau là sông [[Inn]]; hữu ngạn là sông [[Donauwörth]] tại [[Wörnitz]], sau [[Kelheim]] là sông Altmühl và sau cùng tại Regensburg sông Naab và sông Regen.
[[Tập tin:Stadtansicht Regensburg.JPG|nhỏ|Cổ thành của [[Regensburg]] và [[Stadtamhof]] với nhà thờ chính và cầu [[Steinerne Brücke|Steinerer Brücke]], [[Welterbe in Deutschland|UNESCO-Welterbe]] từ năm 2006]]

Những kiến trúc quan trọng dọc theo dòng sông là nhà dòng [[Erzabtei Beuron]], lâu đài [[Schloss Sigmaringen|Fürstenschloss]] của dòng họ [[Hohenzollern-Sigmaringen|Hohenzollern]] tại [[Sigmaringen]], nhà thờ Gotik [[Nhà thờ lớn Ulm|Münster zu Ulm]] với cái tháp nhà thờ cao nhất thế giới (161,53 m), tại eo [[Weltenburger Enge]] nhà dòng [[Abtei Weltenburg]] và [[Befreiungshalle]] tại Kelheim. Kế đó là cầu đá [[Steinerne Brücke]] và nhà thờ [[Regensburger Dom|Dom St. Peter]] tại Regensburg cũng như tượng đài [[Walhalla (Denkmal)|Walhalla]] tại [[Donaustauf]].

==Đồng bằng châu thổ sông Danube==
{{chính|Châu thổ sông Danube}}
Châu thổ sông Danube là một di sản thế giới từ năm 1991. Các vùng đất ngập nước của nó (theo danh sách các vùng đất ngập nước quan trọng trên thế giới Ramsar) là nơi cư trú và dừng chân của nhiều loài chim di cư, bao gồm các loài có nguy cơ bị đe dọa như ''[[Microcarbo pygmaeus|Phalacrocorax pygmaeus]]''. Châu thổ là nơi cư trú của hơn 300 loài chim cũng như 45 loài cá nước ngọt.

Châu thổ sông Danube (tiếng Romania: Delta Dunării phát âm [ˈdelta ˈdunərij]; tiếng Ukraina: Дельта Дунаю, Del'ta Dunaju) là đồng bằng châu thổ sông lớn thứ 2 ở châu Âu sau đồng bằng châu thổ [[sông Volga]] và là nơi được bảo tồn tốt nhất trên lục địa. Phần lớn của châu thổ này nằm trên lãnh thổ Romania (quận Tulcea), trong khi phần phía bắc, thuộc bờ trái của [[nhánh Chilia]] thì nằm trên lãnh thổ Ukraina (tỉnh [[Odessa]]). Diện tích bề mặt khoảng 4152&nbsp;km², trong đó 3446&nbsp;km² thuộc Romani. Nếu kể cả các đầm phá của Razim-Sinoe (1015&nbsp;km² trong đó có 865&nbsp;km² mặt nước), nằm ở phía nam của đồng bằng, nhưng có mối quan hệ về địa lý và sinh thái, thì tổng diện tích của châu thổ lên đến 5165&nbsp;km².

==Hợp tác quốc tế==
===Sinh thái và môi trường===
[[Tập tin:Pelicani din Delta Dunarii.PNG|nhỏ|phải|[[Bồ nông]] ở đồng bằng tam giác châu sông Danube, Rumani]]
{{chính|Ủy ban quốc tế về bảo vệ sông Danube}}
Tổ chức quốc tế về bảo vệ sông Danube (ICPDR) là một tổ chức bao gồm 14 quốc gia và cùng lãnh thổ (Đức, Áo, cộng hòa Séc, Slovakia, Slovenia, Hungary, Croatia, Bosnia và Herzegovina, Serbia, Bulgary, Romani, Moldova, Montenegro và Ukraina) và [[Liên minh châu Âu|EU]]. Tổ chức này được thành lập năm 1998 để quản lý tòa bộ lưu vực sông Danube, bao gồm các chi lưu và các tài nguyên nước ngầm. Mục tiêu của tổ chức này là thực hiện công ước về bảo vệ sông Danube bằng cách thúc đẩy và điều phối việc quản lý nguồn nước một cách cân bằng và bền vững, bao gồm bảo tồn, cải thiện và sử dụng hợp lý tài nguyên nước và thực hiện chỉ thị khung về nước của EU.

===Giao thông thủy===
{{chính|Ủy ban Danube}}
Ủy ban Danube quan tâm đến dự duy trì và phát triển các điều kiện giao thông trên sông. Ủy ban này được 7 quốc gia có ranh giới với sông này thành lập năm 1948. Các thành viên tham gia gồm Áo, Bulgary, Croatia, Đức, Hungary, Moldova, Slovakia, Romani, Nga, Ukraina, và Serbia, và hội họp định kỳ 2 lần mỗi năm.

== Tham khảo ==
{{thể loại Commons|Danube}}
{{tham khảo|30em}}

{{Danube}}

{{DEFAULTSORT:Danube}}
[[Thể loại:Sông Hạ Áo]]
[[Thể loại:Sông Bulgaria]]
[[Thể loại:Sông Croatia]]
[[Thể loại:Sông Hungary]]
[[Thể loại:Sông România]]
[[Thể loại:Sông Serbia]]
[[Thể loại:Sông Slovakia]]
[[Thể loại:Bài cơ bản dài trung bình]]
[[Thể loại:Sông Ukraina]]
[[Thể loại:Sông Baden-Württemberg]]
[[Thể loại:Sông Thượng Áo]]
[[Thể loại:Sông Bayern]]
[[Thể loại:Địa lý Trung Âu]]
[[Thể loại:Sông Danube| ]]
[[Thể loại:Địa lý Đông Nam Âu|Danube]]
[[Thể loại:Lưu vực sông Danube|*]]
[[Thể loại:Sông quốc tế Châu Âu]]
[[Thể loại:Địa lý Đông Âu]]
[[Thể loại:Sông Moldova]]
[[Thể loại:Sông Viên]]
[[Thể loại:Bačka]]
[[Thể loại:Banatoniscus]]
[[Thể loại:Địa lý hạt Bács-Kiskun]]
[[Thể loại:Địa lý Vojvodina]]
[[Thể loại:Syrmia]]
[[Thể loại:Sông biên giới]]
[[Thể loại:Biên giới Bulgaria-România]]
[[Thể loại:Biên giới Croatia-Serbia]]
[[Thể loại:Biên giới România-Ukraina]]
[[Thể loại:Biên giới România-Serbia]]
[[Thể loại:Biên giới Hungary-Slovakia]]
[[Thể loại:Đường thủy liên bang Đức]]
[[Thể loại:Sông của Đức]]