Xem mã nguồn của Tiếng Bayern

{{Thông tin ngôn ngữ|name=Tiếng Bayern|map=Bairisches Mundartgebiet.PNG|glottoname=Bairisch|glotto=baye1239|glottorefname2=Bavarian|glottoname2=Bavarian|glotto2=bava1246|iso3=bar|fam5=[[nhóm ngôn ngữ Thượng Đức|Thượng Đức]]|nativename={{lang|bar|Boarisch}}, {{lang|bar|Bairisch}}|fam4=[[nhóm ngôn ngữ Đức Cao địa|Đức Cao địa]]|fam3=[[nhóm ngôn ngữ Tây German|Tây German]]|fam2=[[ngữ tộc German|German]]|familycolor=Indo-European|speakers={{Sigfig|14.089.000|4}}<!--not more precise than to the nearest million-->|ethnicity=[[người Áo]]<br>[[người Bayern]]|region=[[Áo]], [[Bayern]] và [[Nam Tyrol]]|mapcaption=Bản đồ vị trí của Bayern ở châu Âu}}
'''Tiếng Bayern''' còn được gọi là '''tiếng Đức''' '''Bayern''', '''tiếng Áo Bayern''' hoặc '''tiếng Áo-Bayern''' ({{Lang-de|Bairisch}} {{IPA-de|ˈbaɪ̯ʁɪʃ||Bairisch.ogg}}; {{Lang-hu|bajor}}) là một [[Nhóm ngôn ngữ Thượng Đức|ngôn ngữ Thượng Đức]] thuộc [[Ngữ chi German Tây|nhóm ngôn ngữ Tây German]]<ref name=":0">{{Chú thích web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=bar|tựa đề=Documentation for ISO 639 identifier: bar|tác giả=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=}}</ref>, được nói ở phía đông nam của khu vực [[tiếng Đức]], phần lớn [[Bayern]], hầu khắp [[Áo]] và [[Nam Tirol]] của Ý, cũng như [[Samnaun]] ở [[Thụy Sĩ]].<ref>{{Chú thích báo|url=http://www.ethnologue.com/18/language/bar/|title=Bavarian|work=Ethnologue|access-date = ngày 31 tháng 8 năm 2017}}</ref> Trước năm 1945, tiếng Bayern cũng phổ biến ở một số vùng miền nam [[Cộng hòa Séc]] và miền tây [[Hungary]]. Nó tạo thành một [[Dãy phương ngữ|cụm phương ngữ]] và ít nhiều thông hiểu lẫn nhau với các phương ngữ địa phương và khu vực.

[[Cụm phương ngữ]] này được phân loại là một ''ngôn ngữ riêng'' (riêng biệt và độc lập<ref>{{Chú thích web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/scope.asp#I|tựa đề=Scope of denotation for language identifiers - Individual languages|tác giả=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|ngày truy cập=}}</ref>) theo mã [[ISO 639-3|ISO 693-3]].<ref name=":0"/>

== Lịch sử ==
Người Bayern là dân tộc được hình thành vào đầu thời trung cổ, với tư cách là dân cư của [[Công quốc Bayern]], tạo thành phần đông nam của [[vương quốc Đức]]. Các văn liệu [[tiếng Đức cổ]] từ khu vực Bayern được xác định là {{Lang|de|Altbairisch}} ("Tiếng Bayern cổ"), thậm chí vào thời kì đầu này, đã có một vài đặc điểm khác biệt phân tách nó với [[tiếng Alemanni]].

Sự phân tách Thượng Đức thành Đông Thượng Đức (Bayern) và Tây Thượng Đức (Alemanni) trở nên rõ ràng hơn trong thời kỳ [[tiếng Thượng Đức trung đại|Thượng Đức trung đại]], từ khoảng thế kỷ thứ 12.

== Phân bố và phương ngữ ==
[[Tập tin:Dialecto_austro-bávaro.PNG|nhỏ|Bản đồ phân bố người nói tiếng Bayern ở châu Âu.]]
Có ba nhóm phương ngữ tiếng Bayern là:

* [[Phương ngữ Bắc Bayern|Bắc Bayern]], chủ yếu được nói ở [[Thượng Pfalz]], nhưng cũng ở các khu vực lân cận (một phần nhỏ của [[Oberfranken|Thượng Franconia]] ([[Wunsiedel (huyện)|Wuniedel]] và [[Bayreuth (huyện)|Bayreuth]]), [[Sachsen]] (miền nam [[Vogtland]]), [[Mittelfranken|Trung Franconia]], [[Thượng Bayern]] và [[Hạ Bayern]]).
* [[Phương ngữ Trung Bayern|Trung Bayern]] dọc theo các con sông chính [[Sông Isar|Isar]] và [[Sông Danube|Danube]], được nói ở [[Thượng Bayern]] (bao gồm cả [[München]], nơi có đa số người nói [[tiếng Đức chuẩn]]), [[Hạ Bayern]], miền nam [[Thượng Pfalz]], huyện [[Aichach-Friedberg]] của [[Schwaben (Bayern)|Schwaben]], mạn bắc của [[Salzburg (bang)|bang Salzburg]], [[Thượng Áo]], [[Hạ Áo]], [[Viên|Vienna]] (''xem [[tiếng Đức Vienna]]'') và Bắc [[Burgenland]].
* [[Phương ngữ Nam Bayern|Nam Bayern]] ở [[Tirol|Tyrol]], [[Nam Tirol|Nam Tyrol]], [[Kärnten|Carinthia]], [[Steiermark|Styria]] và các phần phía nam của Salzburg và Burgenland.

Có sự khác biệt rõ rệt trong ba nhóm này, mà ở Áo thường trùng với ranh giới của bang cụ thể. Ví dụ, mỗi giọng Carinthia, Styria và Tyrol có thể dễ dàng được nhận ra. Ngoài ra, có một sự khác biệt rõ rệt giữa miền đông và miền tây trung Bayern, gần như trùng với biên giới giữa Áo và Bayern. Ngoài ra, phương ngữ Vienna có một số đặc điểm phân biệt nó với tất cả các phương ngữ khác. Ở Vienna, các biến thể nhỏ, nhưng dễ nhận biết, là đặc trưng cho mỗi quận của thành phố.

== Sử dụng ==
[[Tập tin:Rottach-Egern_-_Kramer_Lad’l_-_Essen_ist_ein_Bedürfnis.jpg|nhỏ|Biển hiệu công cộng kết hợp tiếng Đức chuẩn và tiếng Bayern.]]
Trái ngược với nhiều phương ngữ tiếng Đức khác, tiếng Bayern đủ khác với [[tiếng Đức chuẩn]] để khiến người bản ngữ khó có thể thích nghi với phát âm chuẩn. Tuy nhiên, tất cả những người Bayern và [[người Áo]] có học thức đều có thể đọc, viết và hiểu tiếng Đức chuẩn, nhưng có thể có rất ít cơ hội để nói nó, đặc biệt là ở khu vực nông thôn. Ở những vùng đó, việc sử dụng tiếng Đức chuẩn có phần hạn chế: nó chỉ đóng vai trò làm ngôn ngữ viết và trong truyền thông. Do đó, nó thường được gọi là {{Lang|de|Schriftdeutsch}} ("tiếng Đức viết") chứ không phải là thuật ngữ thông thường {{Lang|de|Hochdeutsch}} ("[[Các ngôn ngữ Đức cao địa|Tiếng Đức cao địa]]" hoặc "Tiếng Đức chuẩn").

== Xem thêm ==

* [[Tiếng Đức Áo]] 
* [[Tiếng Đức Vienna]] 
* [[Tiếng Đức]]

== Tham khảo ==
{{tham khảo}}

== Đọc thêm ==

; Từ điển

* {{Citation|last=Hietsch|first=Otto|date=2015|title=Wörterbuch Bairisch-Englisch, Von Apfelbutzen bis Zwickerbusserl|location=Regenstauf|publisher=SüdOst Verlag|others=|isbn=978-3-86646-307-3}}
* Schikowski, Robert (2009), Die Phonologie des Westmittelbairischen
* Wiesinger, Peter, The Dialects of Modern German: A Linguistic Survey, pp. 438–519

== Liên kết ngoài ==
{{commonscatinline}}

* [[:bar:Wikipedia:Boarische Umschrift#Lauttab.C3.B6lln|Wikipedia: Boarische Umschrift]] 
* [[:bar:Boarische Dialekte im Vagleich|Boarische Dialekte im Vagleich]] 
{{Ngôn ngữ tại Đức}}
{{Ngôn ngữ tại Áo}}

{{DEFAULTSORT:Bayern}}
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Trentino-Nam Tirol]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Đức]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Áo]]
[[Thể loại:Phương ngữ tiếng Đức]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Ý]]