Xem mã nguồn của Sao chổi Halley

{{Thông tin hành tinh
| name       = 1P/Halley (Sao chổi Halley)
| background = #FFE0C2
| image = Lspn comet halley.jpg
| image_size = 280
| image_alt  = A color image of comet Halley, shown flying to the left aligned flat against the sky
| caption    = Sao chổi Halley vào ngày 8 tháng 3 năm 1986
| discoverer = Tiền sử (quan sát)<br/>[[Edmund Halley]] (công nhận tính tuần hoàn)
| discovered = 1758<br/>(lần cận nhật ''được dự đoán'' đầu tiên)
| orbit_ref  = <ref name="jpldata" />
| epoch      = 9 tháng 2 năm 1994<br/>(2.449.400,5)
| aphelion   = 35,082 [[đơn vị thiên văn|AU]]
| perihelion = 0.582428 AU<br/>{{small|(lần cận nhật gần đây:<br/>9 tháng 2 năm 1986)}}<br/>{{small|(lần cận nhật tiếp theo:<br/>28 tháng 7 năm 2061)}}<ref name="Horizons2061"/>
| time_periastron = 28 tháng 7 năm 2061 <ref name="Horizons2061"/>
| semimajor  = 17,834 AU
| eccentricity = 0,967 14
| period     = 75,32 [[Năm Julius (thiên văn)|năm]]
| mean_anomaly = 38,38°
| inclination = 162,26°
| asc_node   = 58,42°
| arg_peri   = 111,33°
| moid       = {{Convert|0,0638|AU|e6km|sigfig=3|abbr=unit}}
| tisserand  = -0,605
| dimensions = {{val|15|x|8|ul=km}}<ref name="Learn" />
| mean_diameter = {{val|11|u=km}}<ref name="jpldata" />
| density    = {{val|0,6|ul=g/cm3}} {{small|(trung bình)}}<ref name="density"/><br/>{{val|0,2|-|1,5|u=g/cm3}} {{small|(est.)}}<ref name="Peale1989November"/>
| mass       = {{val|2,2|e=14|ul=kg}}<ref name="mass"/>
| escape_velocity = ~{{v2|0,00000022|5,5}} [[km/s]]
| albedo     = 0,04 <ref name="dark"/>
| rotation   = 2,2 ngày (52,8 giờ) (?)<ref name="Peale1989"/>
| magnitude  = 28,2 (vào năm 2003)<ref name="ESO2003"/>
}}

'''Sao chổi Halley''' {{IPAc-en|ˈ|h|æ|l|i}} (tên định danh chính thức: '''1P/Halley''')<ref name="jpldata" /> là một [[sao chổi]] được đặt tên theo [[nhà thiên văn học]] [[người Anh]] [[Edmund Halley]], là một [[Sao chổi#Quỹ đạo|sao chổi quỹ đạo ngắn]] có thể nhìn thấy cứ mỗi 75 đến 79 năm.<ref name="jpldata" /><ref name="kronk"/><ref name="yeo" /><ref name=A/> Nó là sao chổi nổi tiếng nhất trong [[Danh sách các sao chổi theo chu kỳ|các sao chổi theo chu kỳ]]. Dù trong mỗi thế kỷ đều có nhiều sao chổi có chu kỳ dài xuất hiện với độ sáng và ngoạn mục hơn nhưng sao chổi Halley là một ngôi sao chổi chu kỳ ngắn có thể thấy rõ bằng [[mắt thường]] và do đó, là sao chổi có thể nhìn thấy bằng mắt thường chắc chắn có thể trở lại trong một đời người.<ref name=B/> Sao chổi Halley xuất hiện lần cuối bên trong [[Hệ Mặt Trời]] vào năm 1986, và sẽ xuất hiện trở lại vào giữa năm [[2061]].<ref name="diagram"/>

== Lịch sử quan sát sao chổi Halley ==
== Chu kỳ sao chổi Halley ==
{|align="right" cellspacing="0" cellpadding="0"
|[[Tập tin:Tapestry of bayeux10.jpg|nhỏ|220px|Quan sát sao chổi Halley năm 1066, hình trên tấm thảm Bayeux Tapestry]]
|}
Theo thuyết Newton, một số sao chổi quay xung quanh Mặt trời trên những quỹ đạo hình ellip. Nhà thiên văn học [[Edmund Halley]], người Anh (thế kỷ thứ 17-18) áp dụng định luật Newton để tính quỹ đạo cho biết là các sao chổi hiện ra những năm 1531, 1607 và 1682, có quỹ đạo giống nhau và chỉ là một thiên thể. Cứ khoảng 74-76 năm thì sao chổi lại quay trở lại gần Mặt trời và được nhìn thấy từ Trái Đất. Ông tiên đoán là sao chổi này sẽ trở lại năm 1758.<ref>Lancaster-Brown, Peter; ''Halley & His Comet'', p. 78</ref>

Đúng hôm lễ Giáng sinh năm đó, sao chổi hiện lên bầu trời, nhưng tiếc thay ông đã mất trước và không được biết là tiên đoán của ông được xác minh. Sao chổi này được đặt tên là sao chổi Halley để ghi nhớ thành tích khoa học của ông.

{{Clear|Left}}

== Quỹ đạo ==
[[Tập tin:Giotto Halley Grigg-Skjellerup orbit-multi-lang.svg|nhỏ|300px|Quỹ đạo của Halley]]
Sao chổi Halley chuyển động trên quỹ đạo quanh [[Mặt Trời]], hình [[elíp|elip]] dẹt, [[củng điểm quỹ đạo#Cận điểm quỹ đạo|điểm cận nhật]] 87,13 triệu km, giữa [[Sao Thủy]] và [[Sao Kim]] với [[tốc độ]] 54,3 [[km/s]], [[củng điểm quỹ đạo#Viễn điểm quỹ đạo|điểm viễn nhật]] 5 tỷ 295 triệu km, xa hơn [[Sao Hải Vương|Hải Vương tinh]] (4,5 tỷ km) với tốc độ 0,91&nbsp;km/s.

== Hình ảnh ==
<gallery>
Image:Comet Halley.jpg
Image:Edmond Halley plaque in Westminster Abbey.jpg
Image:Lspn comet halley.jpg
</gallery>

== Tham khảo ==
{{Tham khảo|30em|refs=

<ref name="jpldata">{{Chú thích web|type=11 January 1994 last obs |title=JPL Small-Body Database Browser: 1P/Halley |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1P| publisher=Jet Propulsion Laboratory|access-date=13 October 2008}}</ref>

<ref name="Horizons2061">{{Chú thích web
  |title=Horizons Batch for 1P/Halley (90000033) on 2061-Jul-28
  |publisher=[[JPL Horizons On-Line Ephemeris System|JPL Horizons]]
  |type=Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive @ 2061-Jul-28 17:20 UT
  |url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons_batch.cgi?batch=1&COMMAND=%2790000033%27&START_TIME=%272061-Jul-28%2017:00%27&STOP_TIME=%272061-Jul-28%2018:00%27&STEP_SIZE=%271%20min%27&QUANTITIES=%2719%27
  |access-date=2021-04-10}}</ref>

<ref name="Learn">{{Chú thích web
 |date=1986
 |title=What Have We Learned About Halley's Comet?
 |publisher=Astronomical Society of the Pacific (No. 6 – Fall 1986)
 |url=http://www.astrosociety.org/education/publications/tnl/06/06.html
 |access-date=16 December 2008}}</ref>

<ref name="density">{{chú thích tạp chí |title=Is the nucleus of Comet Halley a low density body? |first1=Roald Z. |last1=Sagdeev |first2=Pavel E. |last2=Elyasberg |first3=Vasily I. |last3=Moroz |s2cid=4335780 |journal=Nature |volume=331 |bibcode=1988Natur.331..240S |issue=6153 |date=1988 |pages=240–242 |doi=10.1038/331240a0 }}</ref>

<ref name="Peale1989November">{{chú thích tạp chí
 |first=Stanton J. |last=Peale |author-link=Stanton J. Peale
 |title=On the density of Halley's comet
 |journal=[[Icarus (journal)|Icarus]]
 |volume=82 |issue=1 |pages=36–49 |date=1989 |doi=10.1016/0019-1035(89)90021-3 |quote=densities obtained by this procedure are in reasonable agreement with intuitive expectations of densities near 1&nbsp;g/cm3, the uncertainties in several parameters and assumptions expand the error bars so far as to make the constraints on the density uniformative&nbsp;... suggestion that cometary nuclei tend to by very fluffy,&nbsp;... should not yet be adopted as a paradigm of cometary physics. |bibcode=1989Icar...82...36P}}</ref>

<ref name="mass">{{chú thích tạp chí |title=Halley, comet's mass loss and age |first1=Giordano |last1=Cevolani |first2=Giuseppe |last2=Bortolotti |first3=Anton |last3=Hajduk |date=1987 |publisher=Società Italiana di Fisica [Italian Physical Society] |journal=Il Nuovo Cimento C |volume=10 |issue=5 |pages=587–591 |doi=10.1007/BF02507255 |bibcode=1987NCimC..10..587C |s2cid=120603847 }}</ref>

<ref name="dark">{{Chú thích web
 |date=29 November 2001
 |title=Comet Borrelly Puzzle: Darkest Object in the Solar System
 |publisher=Space.com
 |first=Robert Roy |last=Britt
 |url=http://www.meteorite-list-archives.com/2001/nov/0597.html
 |access-date=16 December 2008
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140104000957/http://www.meteorite-list-archives.com/2001/nov/0597.html
 |archive-date=4 January 2014
 |url-status=dead
 }}</ref>

<ref name="Peale1989">{{chú thích tạp chí
 |first1=Stanton J. |last1=Peale |first2=Jack J. |last2=Lissauer |author-link2=Jack J. Lissauer
 |title=Rotation of Halley's Comet
 |journal=Icarus
 |volume=79 |issue=2 |pages=396–430 |date=1989
 |doi=10.1016/0019-1035(89)90085-7 |bibcode=1989Icar...79..396P}}</ref>

<ref name="ESO2003">{{Chú thích web|title=New Image of Comet Halley in the Cold |url=https://www.eso.org/public/news/eso0328/ |publisher=European Southern Observatory |date=1 September 2003 |access-date=26 February 2018}}</ref>

<ref name="kronk">{{Chú thích web |first=Gary W. |last=Kronk |author-link=Gary W. Kronk |title=1P/Halley |url=http://cometography.com/pcomets/001p.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20171123064132/http://cometography.com/pcomets/001p.html |archive-date=23 November 2017 |url-status=dead |publisher=cometography.com |access-date=13 October 2008 }}</ref>

<ref name="yeo">{{chú thích tạp chí |title=The History of Comet Halley |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-the-royal-astronomical-society-of-canada_1986-04_80_2/page/70 |first1=Donald Keith |last1=Yeomans |first2=Jürgen |last2=Rahe |first3=Ruth S. |last3=Freitag |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=80 |page=70 |bibcode=1986JRASC..80...62Y |date=1986 }}</ref>

<ref name=A>{{chú thích tạp chí |last1=Yeomans |first1=Donald Keith |last2=Kiang |first2=Tao |date=1 December 1981 |title=The long-term motion of comet Halley |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |language=en |volume=197 |issue=3 |pages=633–646 |doi=10.1093/mnras/197.3.633 |issn=0035-8711 |bibcode=1981MNRAS.197..633Y |doi-access=free }}</ref>

<ref name=B>{{Chú thích web|tiêu đề=Comets, awesome celestial objects|Author=Marc Delehanty|work=AdtronomyToday|url=http://www.astronomytoday.com/astronomy/comets.html|ngày truy cập=ngày 15 tháng 3 năm 2007|archive-date=2011-09-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110904031752/http://www.astronomytoday.com/astronomy/comets.html|url-status=dead}}</ref>

<ref name="diagram">{{Chú thích web
 |title=Orbit Diagram (Java) of 1P/Halley
 |publisher=Jet Propulsion Laboratory Solar System Dynamics
 |first1=Osamu |last1=Ajiki |first2=Ron |last2=Baalke <!-- these two wrote the Orbit Viewer applet -->|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1P;orb=1
 |access-date=1 August 2008}}</ref>
}}

== Thư mục ==
* {{chú thích tạp chí |last=Gore |first=Rick |title=Halley's Comet '86|url=https://archive.org/details/sim_national-geographic_1986-12_170_6/page/758 |magazine=[[National Geographic (magazine)|National Geographic]]|pages=758–785|volume=170|issue=6|date=December 1986|issn=0027-9358|oclc=643483454}}
* {{Chú thích sách |last=Lancaster-Brown |first=Peter |title=Halley & His Comet |publisher=Blandford Press |date=1985 |isbn=0-7137-1447-6 |url=https://archive.org/details/halleyhiscomet00pete }}
* {{Chú thích sách |last=Needham |first=Joseph |author-link=Joseph Needham |title=Science and Civilisation in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth |chapter-url=https://books.google.com/books?id=jfQ9E0u4pLAC&pg=PA430 |date=1959 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-05801-8 |pages=430–433 |chapter=Comets, meteors, and meteorites }}
* {{Chú thích sách |last1=Sagan |first1=Carl |first2=Ann |last2=Druyan |title=Comet |publisher=[[Random House]] |date=1985 |isbn=0-394-54908-2 |url=https://archive.org/details/comet00saga }}

== Liên kết ngoài ==
{{Thể loại Commons|Comet Halley}}
* [https://books.google.com/books?id=bKAwAAAAYAAJ&pg=PA321 Synopsis of the Astronomy of Comets] (1706 reprint of Halley's 1705 paper)
* [http://www.esa.int/images/giotto_3_l.jpg Halley's nucleus by Giotto spacecraft (ESA link)]
* [https://web.archive.org/web/20110927022415/http://sse.jpl.nasa.gov/multimedia/display.cfm?IM_ID=11423 Image of Halley in 1986 by Giotto spacecraft (NASA link)]
* [http://cometography.com/pcomets/001p.html cometography.com]
* [http://cometbase.net/en/observation/listObserv/246 1P/Halley at CometBase database]
* [http://spider.seds.org/spider/Comets/halley.html seds.org]
* [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1P;orb=1;view=Far Orbital simulation] from JPL (Java) / [http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=1P Ephemeris]
*  [http://ssd.jpl.nasa.gov/?great_comets Donald Keith Yeomans, "Great Comets in History"]
* [http://www.ianridpath.com/halley/halley1.htm A brief history of Halley's Comet] ([[Ian Ridpath]])
* [http://digitalcollections.ucsc.edu/cdm/search/collection/p265101coll10/searchterm/Halley's%20Comet/order/title Photographs of 1910 approach taken from the Lick Observatory from the Lick Observatory Records Digital Archive, UC Santa Cruz Library's Digital Collections] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190520001326/http://digitalcollections.ucsc.edu/cdm/search/collection/p265101coll10/searchterm/Halley%27s%20Comet/order/title |date=20 May 2019 }}

{{Định vị sao chổi tuần hoàn|PageName=1P/Halley||2P/Encke}}
{{Sao chổi}}

{{Sơ khai sao chổi}}

{{DEFAULTSORT:Halley, 001P}}
[[Thể loại:Sao chổi được đánh số|0001]]
[[Thể loại:Sao chổi gần Trái Đất|001P]]
[[Thể loại:Sao chổi Halley| ]]
[[Thể loại:Sao chổi tuần hoàn]]
[[Thể loại:Sao chổi lớn]]