Xem mã nguồn của Thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất

{{dablink|Về các thời kì Bắc thuộc khác trong lịch sử Việt Nam, xin xem bài [[Bắc thuộc]]}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
{{Infobox former country
| native_name                = 北屬吝次一
| conventional_long_name                = Bắc thuộc lần thứ nhất
| common_name                = Bắc thuộc
| status                = Tỉnh
| status_text                = '''Quận của [[Nhà Hán]]'''
| era                = 
| government_type                = Chế độ quân chủ|
| year_start                = 179 hoặc 111 trước công nguyên (TCN)
| year_end                = 40|
| event_start                = 
| date_start                = 
| event_end                = [[Khởi nghĩa Hai Bà Trưng]]
| date_end                = |
| event1                = 
| date_event1                = 
| event2                = 
| date_event2                = 
| event3                = 
| date_event3                = |
| event_pre                = [[Chiến tranh Hán-Nam Việt]]
| date_pre                = ||<!--- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 --->
| p1                = Nam Việt
| flag_p1                = 
| p2                = 
| p3                = 
| p4                = 
| s1                = Hai Bà Trưng
| flag_s1                = |
| image_flag                = 
| flag_border                = 
| flag                = 
| flag_type                = |
| image_coat                = 
| symbol                = 
| symbol_type                = |
| image_map                = 汉朝行政区划(繁).png
| image_map_caption                = Bản đồ thời kỳ Bắc thuộc lần 1 cai trị bởi [[Nhà Hán]] của [[Hán Vũ Đế]]|
| capital                = [[Giao Chỉ]]|
| national_motto                = 
| national_anthem                = 
| common_languages                = [[Tiếng Hán thượng cổ]]
| religion                = 
| currency                = [[Xu (Tiền Trung Quốc)|Tiền xu]]|
| title_leader                = [[Danh sách vua Trung Quốc#Nhà Hán 漢|Hoàng đế]]
| leader1                = [[Hán Vũ Đế]]
| year_leader1                = 111-87 TCN
| leader2                = [[Hán Chiêu Đế]]
| year_leader2                = 87-74 TCN
| leader3                = [[Hán Quang Vũ Đế]] (cuối cùng)
| year_leader3                = 40|
| title_deputy                = 
| deputy1                = 
| year_deputy1                = 
| deputy2                = 
| year_deputy2                = 
| deputy3                = 
| year_deputy3                = 
| deputy4                = 
| year_deputy4                = 
| deputy5                = 
| year_deputy5                = 
| deputy6                = 
| year_deputy6                = ||<!--- Area and population of a given year --->
| stat_year1                = 35
| stat_area1                = 
| stat_pop1                = 2.000.000
| stat_year2                = 
| stat_area2                = 
| stat_pop2                = 
| stat_year3                = 
| stat_area3                = 
| stat_pop3                = 
| footnotes                = 
| today                = {{flag|Việt Nam}}<br>{{flag|Trung Quốc}}
}}

'''Bắc thuộc lần thứ nhất''' ([[chữ Nôm]]: 北屬吝次一, ngắn gọn: '''Bắc thuộc lần 1''') trong [[lịch sử Việt Nam]] là thời kỳ đầu tiên Việt Nam nằm dưới sự cai trị của của nền [[phong kiến]] [[Trung Quốc]].

==Lịch sử==
{{lịch sử Việt Nam}}
===Thời điểm bắt đầu===
{{Chính|Vấn đề chính thống của nhà Triệu}}

Dấu mốc xác định thời kỳ đầu tiên này chưa thống nhất giữa các tài liệu, do quan niệm khác nhau về nước [[Nam Việt]] và [[nhà Triệu]].
* Quan điểm công nhận [[nhà Triệu]] là triều đại của Việt Nam ([[Đại Việt sử ký toàn thư]], [[Khâm định Việt sử Thông giám cương mục|Khâm định Việt sử thông giám cương mục]], [[Việt Nam sử lược]]) xác định rằng khi [[nhà Triệu]] bị [[Hán Vũ Đế]] diệt năm 111 trước công nguyên (TCN) là lúc bắt đầu thời Bắc thuộc. Theo mốc thời gian này, thời Bắc thuộc lần 1 kéo dài 150 năm. Theo quan điểm này, thời Bắc thuộc lần 1 thực chất là thời '''thuộc Hán'''<ref>{{Chú thích web|url=https://books.google.com.vn/books?id=YkqsAgAAQBAJ&pg=PA524#v=onepage&q&f=false|title=“Bowman, John Stewart (2000). Columbia Chronologies of Asian History and Culture. Columbia University Press (published August 15, 2000). p. 524. ISBN 978-0231110044. "Finally, in 111 B.C. the Han Chinese seize and annex the entire kingdom of Nan Yueh, reducing it to a province named Chiao - Chih". - Đến năm 111 Tr CN, nhà Hán Trung Quốc chiếm và ghép toàn bộ nước Nam Việt, biến nó trở thành quận Giao Chỉ.”|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.britannica.com/place/Vietnam/Sports-and-recreation|title=After almost 100 years of diplomatic and military duels between the Han dynasty of China and Trieu Da and his successors, Nam Viet was conquered (111 BCE) by the Chinese under the Han emperor Wudi. Thus, the territories occupied by the ancestors of the Vietnamese fell under Chinese rule". Thời khi Trung Quốc cai trị bắt đầu sau khi Nam Việt của nhà Triệu bị đánh đổ.”|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://medium.com/@sushisev/the-rich-history-of-vietnam-the-4-periods-of-chinese-domination-16acbf426071|title="Part of the lower China used to be Vietnam. During the first Chinese conquest in 111 B.C., the Han Dynasty conquered the south and expanded its territorial dominance"|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=http://factsanddetails.com/southeast-asia/Vietnam/sub5_9a/entry-3332.html|title=China dominated Vietnam for over 1,000 years (111 B.C. to A.D. 938) but were never able to assimilate the Vietnamese and endured frequent Vietnamese rebellions." Trung Quốc cai trị Việt Nam hơn 100 năm (từ năm 111 TCN đến 938 CN).”|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.ducksters.com/geography/country/vietnam_history_timeline.php|title=BCE 111 - The land is conquered by the Chinese and the Han Dynasty." - Đất này bị xâm lược bởi Trung Quốc và nhà Hán từ năm 111 trước Công nguyên|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://archive.org/details/vietnam00tuck_0/page/6|title=Chinese Rule (111 BC- AD 938)" Trung Quốc cai trị 111 trước công nguyên (nhà Triệu mất) - 938 sau công nguyên. University of Kentucky Press. trang. 6–7|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.loc.gov/resource/frdcstdy.vietnamcountryst00cima_0/?sp=19&r=-0.487,0.426,1.974,0.852,0|title=“Washington, D.C. : Federal Research Division, Library of Congress trang 19. "111 BC - Nan Yueh conquered by Han." Năm 111 TCN, Nam Việt bị thôn tính bởi nhà Hán.”|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://books.google.com.vn/books?id=18aEuSp9fj0C&pg=PA8#v=onepage&q&f=false|title=The Columbia Guide to the Vietnam War By David L. Anderson trang 8. "In 111 BC, China's powerful Han dynasty extended political control over Vietnamese people, then centered in the Red River Delta.|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>.
* Quan điểm không công nhận [[nhà Triệu]] là triều đại chính thống của [[Việt Nam]] ([[Việt sử tiêu án]], các sách Lịch sử Việt Nam của các sử gia hiện đại, chính phủ [[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]]), bởi nhà Triệu là do [[Triệu Đà]] - một viên tướng [[người Hoa]] lập ra, tức vẫn là người Hoa cai trị người Việt giống như thời kỳ thuộc [[nhà Hán]] sau đó. Thời Bắc thuộc như vậy bắt đầu từ khi [[Triệu Đà]] diệt [[An Dương Vương]]:
::Sử cũ thường xác định [[An Dương Vương]] và nước [[Âu Lạc]] bị tiêu diệt năm 207 TCN. Theo mốc thời gian này, thời Bắc thuộc lần 1 kéo dài 246 năm.
::Sử hiện đại căn cứ theo ghi chép của [[Sử ký Tư Mã Thiên]] là [[Triệu Đà]] diệt{{Citation needed}} nước [[Âu Lạc]] ''"sau khi [[Lã hậu|Lã Hậu]] mất"'', tức là khoảng năm 179 TCN. Theo mốc thời gian này, thời Bắc thuộc lần 1 kéo dài 218 năm.

===Sự cai trị của nhà Triệu và nhà Hán===
====Nhà Triệu====
{{xem thêm|Nhà Triệu|Nam Việt|Lữ Gia}}

Sau khi sáp nhập [[Âu Lạc]] vào Nam Việt, [[Triệu Đà]] chia lãnh thổ Âu Lạc làm 2 quận [[Giao Chỉ]] và [[Cửu Chân]]. Trông coi 2 quận này là hai viên ''quan Sứ'' (đại diện cho triều đình [[Phiên Ngung (kinh đô)|Phiên Ngung]]), bao gồm: Điển sứ coi việc hành chính và Tả tướng coi việc quân sự.<ref>[[Phạm Văn Sơn]] trong ''[[Việt sử toàn thư]]'' có viết: "Đà chỉ chia Âu Lạc ra thành hai quận Giao Chỉ và Cửu Chân. Có lẽ quận Giao Chỉ gồm hết địa phận Bắc Việt và một phần đất phía Nam tỉnh Quảng Tây nữa. Ở mỗi quận, Đà đặt một quan Điển sứ để coi việc chính trị, hành chính, một quan Tả tướng coi việc quân sự, còn các quý tộc bản xứ vẫn giữ được thái ấp và trị dân như cũ."</ref> Sử cũ ghi nhận Tả tướng cuối cùng thời [[nhà Triệu|Triệu]] là Hoàng Đồng (黄同).

Một chiếc ấn khối vuông bằng đồng khắc chữ "胥浦侯印<ref>{{chú thích web|url=http://www.ssszx.cn/news/ss4con20140508100809.html|tiêu đề=印章的智慧|tác giả=|nơi xuất bản=寿山石文化创意网|ngày=ngày 8 tháng 5 năm 2014|ngày truy cập=ngày 21 tháng 9 năm 2015|trích dẫn=正如胥浦侯印的发现把南粤国的历史至少提前了几十年|archive-date=2015-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925045119/http://www.ssszx.cn/news/ss4con20140508100809.html}}</ref> Tư Phố hầu ấn" (Ấn dành cho thủ lĩnh huyện [[Tư Phố]]) được phát hiện ở [[Thanh Hóa]] thuộc [[miền bắc Việt Nam]] trong thập niên 1930, được cho là của viên Điển sứ tước Hầu ở quận [[Cửu Chân]] thời Triệu do có sự tương đồng với những chiếc ấn được tìm thấy ở [[lăng mộ Triệu Văn Đế]].

Theo ý kiến các sử gia, điều này chứng tỏ nhà Triệu không trực tiếp cai trị [[Giao Chỉ]] và [[Cửu Chân]], người [[Âu Lạc]] cũ chỉ mất một triều đình độc lập do người bản địa đứng đầu, chế độ Lạc tướng cha truyền con nối vẫn được duy trì và tổ chức vùng (bộ) của người Việt vẫn chưa bị xóa bỏ<ref name="LSVN153">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 153</ref>. Thậm chí, trong vùng đất [[Cổ Loa]] cũ của [[An Dương Vương]] còn có vương hiệu là [[Tây Vu Vương]].

Các sử gia cũng đánh giá: việc tiếp tục chế độ [[Lạc tướng]] của [[người Việt]] là chính sách cai trị tốt của [[nhà Triệu]], vì triều đình Nam Việt sở dĩ tồn tại được, ngoài sự phù trợ của một số người Hán còn có sự ủng hộ của các tộc trưởng địa phương người Việt<ref name="LSVN153"/>. Các tộc trưởng người Việt, Lạc tướng vẫn cai trị, hàng năm cống nộp cho vua Triệu thông qua hai quan Sứ. Giúp việc cho hai quan Sứ có một số quan chức cả [[người Nam Việt]] lẫn người Việt Giao Chỉ<ref name="LSVN154">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 154</ref>.

Ở quận [[Quế Lâm quận|Quế Lâm]], nhà Triệu đặt một viên quan Giám để trông coi. Sử cũ ghi nhận vị quan Giám cuối cùng của quận Quế Lâm là Cư Ông (居翁).<ref>''[https://zh.wikisource.org/wiki/%E5%8F%B2%E8%A8%98/%E5%8D%B7113 Sử ký Tư Mã Thiên]'', Quyển 113, mục Nam Việt liệt truyện, chép: "蒼梧王趙光者，越王同姓，聞漢兵至，及越揭陽令定自定屬漢；越桂林監居翁諭甌駱屬漢：皆得為侯。" (Thương Ngô vương Triệu Quang giả, Việt Vương đồng tính, vấn Hán binh chí, cập Việt Yết Dương lệnh Định Tự Định thuộc Hán; Việt Quế Lâm giám Cư Ông dụ Âu Lạc thuộc Hán: giai đắc vi hầu)</ref><ref>''[https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%BC%A2%E6%9B%B8/%E5%8D%B7095 Hán thư]'', Quyển 95, mục Tây Nam Di Lưỡng Việt Triều Tiên truyện, chép: "粵桂林監居翁諭告甌駱四十余萬口降，爲湘城侯。" (Việt Quế Lâm giám Cư Ông dụ cáo Âu Lạc tứ thập dư vạn khẩu hàng vi Tương Thành hầu)</ref>

[[Nhà Triệu]] phong cho họ hàng tông thất được tước Vương ở đất [[Thương Ngô (địa danh cổ)|Thương Ngô]], hiệu là [[Thương Ngô Vương]]. Sử cũ cho biết [[Triệu Quang]] là Thương Ngô Vương cuối cùng.

Riêng quận [[Nam Hải quận|Nam Hải]] do triều đình [[nhà Triệu]] trực tiếp cai trị và là nơi đặt kinh đô [[Phiên Ngung (kinh đô)|Phiên Ngung]]. Dưới đơn vị cấp quận là cấp huyện. Sử cũ ghi nhận vào giai đoạn cuối thời [[nhà Triệu|Triệu]], Sử Định (史定) là quan Huyện lệnh huyện Yết Dương thuộc quận [[Nam Hải quận|Nam Hải]].

Biến cố đáng kể nhất của thời kỳ này là [[chiến tranh Hán-Nam Việt|cuộc chiến giữa nhà Hán và nhà Triệu]] cuối thế kỷ 2 TCN, dẫn tới sự thay đổi chủ quyền cai trị lãnh thổ miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam cùng đất [[Lưỡng Quảng]] từ tay [[nhà Triệu]] sang tay nhà [[Tây Hán]]. Nhân lúc [[nhà Triệu]] suy yếu, [[Hán Vũ Đế]] định dùng phương pháp ngoại giao để thu phục đất [[Nam Việt]] nhưng không thành công vì gặp sự chống đối của Thừa tướng [[Lữ Gia]].

[[Hán Vũ Đế]] quyết định sử dụng quân sự và mở cuộc tấn công quy mô vào năm 111 TCN. [[Nhà Triệu]] đã thất bại sau khi tướng Hán là [[Lộ Bác Đức]] hạ được kinh thành [[Phiên Ngung (kinh đô)|Phiên Ngung]] của [[Nam Việt]] nhưng chưa tiến vào lãnh thổ [[Giao Chỉ]] và [[Cửu Chân]]. Thủ lĩnh người Việt ở đất [[Cổ Loa]] là [[Tây Vu Vương]] định nổi dậy chống Hán nhưng bị Tả tướng Hoàng Đồng giết chết để hàng Hán. Nước [[Nam Việt]], trong đó bao gồm lãnh thổ [[miền Bắc Việt Nam]] bây giờ, từ đó thuộc quyền cai quản của [[nhà Hán]].

====Nhà Hán====
{{xem thêm|Nhà Hán}}
[[Nhà Hán]] xác lập bộ máy cai trị chặt chẽ hơn so với [[nhà Triệu]], thiết lập đơn vị cai trị cấp châu và quận. Tại các huyện, chế độ Lạc tướng cha truyền con nối của người Việt vẫn được duy trì, [[nhà Hán]] "dùng tục cũ để cai trị".<ref name="LSVN159">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 159</ref>

Khi [[Vương Mãng]] cướp ngôi nhà Hán lập [[nhà Tân]] (năm 8), [[thứ sử]] [[Giao Châu]] là [[Đặng Nhượng]] và [[thái thú]] [[Tích Quang]] theo các thái thú ở [[Giang Nam]], cùng nhau cát cứ chống [[nhà Tân]]. Năm 29, [[Hán Quang Vũ Đế]] cơ bản thống nhất Trung nguyên. Theo lời dụ của tướng Đông Hán là [[Sầm Bành]], [[Tích Quang]] và [[Đặng Nhượng]] cùng hàng [[Nhà Hán#Sự trỗi dậy và sụp đổ của nhà Đông Hán|Đông Hán]].

==Hành chính và dân số==
{{Chính|Hành chính Việt Nam thời Bắc thuộc lần 1}}
===Thời Hán===
{{xem thêm|Tượng quận}}

[[Nhà Hán]] đánh chiếm [[Nam Việt]] năm 111 TCN, chia lãnh thổ [[Nam Việt]] làm sáu quận là [[Nam Hải quận|Nam Hải]], [[Hợp Phố quận|Hợp Phố]] ([[Quảng Đông]]), [[Thương Ngô (địa danh cổ)|Thương Ngô]], [[Uất Lâm]] ([[Quảng Tây]]), [[Giao Chỉ]], [[Cửu Chân]] (miền Bắc Việt Nam) và lập thêm 3 quận mới là Chu Nhai, Đạm Nhĩ (đảo [[Hải Nam]]), [[Nhật Nam]].

Riêng đối với quận [[Nhật Nam]], khi [[Lộ Bác Đức]] đánh bại [[nhà Triệu]], lãnh thổ [[Nam Việt]] chưa bao gồm quận [[Nhật Nam]] (từ [[Quảng Bình]] tới [[Bình Định]]).<ref name="LSVN159"/> Vùng đất này được nhập vào lãnh thổ chung với miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam ngày nay lần đầu tiên sau khi các quan cai trị [[Giao Chỉ]] tiến xuống thu phục các bộ tộc [[hướng Nam|phía Nam]] [[Hoành Sơn (dãy núi)|dãy Hoành Sơn]] trong thời thuộc Hán và hình thành quận [[Nhật Nam]].<ref name="LSVN159"/>

Năm 106 TCN, [[Hán Vũ Đế]] đặt cử [[Thạch Đái]] làm thái thú 7 quận ở lục địa, 2 quận ở đảo (tức [[đảo Hải Nam]]), trụ sở đặt tại [[Luy Lâu]], quận [[Giao Chỉ]] là quận lớn và quan trọng nhất.<ref name="LSVN159"/>

[[Hán thư]] ghi nhận quận [[Nam Hải quận|Nam Hải]] gồm có 6 huyện: [[Phiên Ngung (kinh đô)|Phiên Ngung]], Trung Túc, Bác La, Long Xuyên, Tứ Hội, Yết Dương. Quận trị Nam Hải đặt tại huyện [[Phiên Ngung (kinh đô)|Phiên Ngung]]. Quận [[Nam Hải quận|Nam Hải]] thời Hán có 19.613 hộ - 94.253 người.

Quận [[Uất Lâm]] gồm có 12 huyện: [[Bố Sơn]], An Quảng, Hà Lâm, Quảng Đô, Trung Lưu, Quế Lâm, Đàm Trung, Lâm Trần, Định Chu, Lĩnh Phương, Tăng Thực, Ung Kê. Quận trị Uất Lâm đặt tại huyện [[Bố Sơn]]. Quận [[Uất Lâm]] thời Hán có 12.415 hộ - 71.162 người.

Quận [[Thương Ngô (địa danh cổ)|Thương Ngô]] gồm có 10 huyện: [[Quảng Tín (huyện)|Quảng Tín]], Tạ Mộc, Cao Yếu, Phong Dương, Lâm Hạ, Đoan Khê, Phùng Thừa, Phú Xuyên, Lệ Phổ, Mãnh Lăng. Quận trị Thương Ngô đặt tại huyện [[Quảng Tín (huyện)|Quảng Tín]]. Quận [[Thương Ngô (địa danh cổ)|Thương Ngô]] thời Hán có 24.379 hộ - 146.160 người.

Quận [[Hợp Phố quận|Hợp Phố]] thời Tây Hán gồm có 5 huyện: [[Từ Văn]], Cao Lương, Hợp Phố, Lâm Doãn, Chu Lô với 15.398 hộ, 78.980 người. Thời Đông Hán gồm 5 huyện: Hợp Phố, [[Từ Văn]], Cao Lương, Lâm Nguyên, Chu Nhai với 23.121 hộ, 86.617 người. Quận trị Hợp Phố đặt tại huyện [[Từ Văn]].

Quận [[Giao Chỉ]] gồm có 10 huyện: [[Luy Lâu]], [[An Định]], [[Câu Lậu]], [[Mê Linh]], [[Khúc Dương]], [[Bắc Đái]], [[Kê Tử]], [[Tây Vu]], [[Long Uyên]], [[Chu Diên]]. Theo [[Hán thư]], quận [[Giao Chỉ]] thời Hán có 92.440 hộ - 746.237 người.<ref name="LSVN158">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 158</ref><ref>[https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%BC%A2%E6%9B%B8/%E5%8D%B7028%E4%B8%8B Hán thư - quyển 028 Hạ]</ref>

Về trị sở của quận [[Giao Chỉ]], các sách sử cũ của Trung Quốc ghi không thống nhất. [[Hán thư]] ghi huyện [[Liên Lâu]] đứng đầu, về nguyên tắc đó là quận trị. Sách [[Giao châu ngoại vực ký]] cũng chép tương tự. Sách [[Thủy kinh chú]] lại xác định quận trị Giao Chỉ là huyện [[Mê Linh]].<ref>Đào Duy Anh, Đất nước Việt Nam qua các đời, tr 62-63</ref>

Quận [[Cửu Chân]] gồm có 7 huyện: [[Tư Phố]], [[Cư Phong]], [[Đô Lung]], [[Dư Phát]], [[Hàm Hoan]], [[Vô Thiết]] (hay Vô Biên), [[Vô Biên]]. Quận trị Cửu Chân đặt tại huyện [[Tư Phố]], thời [[Vương Mãng]] đổi gọi [[Tư Phố]] là [[Hoan Thành]]. Quận [[Cửu Chân]] thời Hán có 35.743 hộ - 166.013 người.<ref name="LSVN158"/>

Như vậy tổng số hộ tại 2 quận [[Giao Chỉ]] và [[Cửu Chân]] là 128.122 với 912.250 người. So với thời Triệu, dân số tăng gấp khoảng 2,3 lần.

Còn quận [[Nhật Nam]] do [[nhà Hán]] mới đặt sau khi đánh chiếm [[Nam Việt]], gồm có 5 huyện: [[Chu Ngô]], [[Tây Quyển]], [[Lô Dung]], [[Ty Ảnh]] và [[Tượng Lâm]]. Quận trị của [[Nhật Nam]] tại [[Tây Quyển]]. Thời [[nhà Tân]], [[Vương Mãng]] đổi gọi là '''Nhật Nam đình'''. [[Nhật Nam]] thời thuộc Hán có 15.460 hộ và 69.485 người.<ref name="LSVN158"/>

== Kinh tế==
{{Chính|Kinh tế Việt Nam thời Bắc thuộc lần 1}}
===Nông nghiệp===
Cơ sở kinh tế thời kỳ này là [[nông nghiệp]] với nông cụ đá ([[rìu]], [[cuốc]] đá), [[gỗ]] ([[mai]], [[vồ]],...), nhiều công cụ đồng thau (lưỡi cuốc, [[cày]], [[xẻng]], rìu, hái...) và một số nông cụ sắt (có rìu sắt lưỡi xéo phỏng chế [[rìu]] [[đồng]] Đông Sơn)...<ref name="LSVN161">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 161</ref>

[[Lúa|Lúa nước]] vẫn là cây trồng chủ đạo. Bên cạnh đó, có nghề trồng [[dâu]] nuôi [[tằm]], trồng [[bông]], [[đay]], [[gai]] để có cái mặc và có nhiều hoa quả như [[nhãn]], [[vải (cây)|vải]], [[quýt]], [[chuối]],...<ref name="LSVN162">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 162</ref> Trong chăn nuôi, người Việt có 5 giống gia súc là [[trâu]], [[chi Lợn|lợn]], [[gà]], [[dê]], [[chó]].

===Thủ công nghiệp===
Nền sản xuất thủ công nghiệp [[Giao Chỉ]] tiếp tục có những bước phát triển, trên cơ sở thủ công nghiệp truyền thống của [[Âu Lạc]] kết hợp với việc tiếp thu những tinh hoa của dân [[Nam Việt]].<ref name="LSVN162"/>

Đồ đồng [[Đông Sơn]] vẫn được sản xuất bên cạnh đồ đồng vùng [[Lưỡng Quảng]] (đỉnh, biển hồ, gươm, qua, gương đồng...). Các sản phẩm gốm ngoài gốm cổ truyền còn có những sản phẩm chịu ảnh hưởng của phong cách [[Nam Việt]] (như gốm văn in hình học, bình 4-5 thân dính liền nhau) và Hán (đỉnh, bình, vò,...).<ref name="LSVN162"/>

Người Việt có nghề dệt cửi làm vải, nổi tiếng là vải cát bá (vải bông) nhỏ sợi và rất mịn.<ref name="LSVN163">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 163</ref>

===Thương mại===
Từ khi [[nhà Hán]] chinh phục [[Nam Việt]], người Việt tham gia hoạt động [[thương mại]] nhiều hơn so với trước, do tác động của các thương nhân người Hán. Điểm xuất phát của các thương nhân người Hán từ phương Bắc, khi đi và về đều qua [[Nhật Nam]] mua bán thổ sản sau khi vòng qua trao đổi hàng ở các quốc gia ngoài biển.

Nhiều lái buôn người Hán đến buôn bán và trở nên giàu có. Sản vật địa phương buôn bán trao đổi bao gồm vải cát bá, [[đồi mồi]], [[ngọc]], [[voi]], [[tê giác]], [[vàng]] [[bạc]], [[quả|hoa quả]],...<ref name="LSVN163"/>

Việc buôn bán ở phương Đông thời [[Nhà Hán|Tây Hán]] đã phát triển. Do có vị trí thuận lợi và phong phú sản phẩm nhiệt đới, [[Giao Chỉ]] trở thành một trạm quan trọng về giao thông [[biển]] với các nước phía nam ngoài biển. [[Hán thư]] ghi lại tên một số quốc gia có thông thường thời kỳ đó, được xác định ở [[Nam Á]] và [[Đông Nam Á]] như Hoàng Chi, Đô Nguyên, Âp Lô Một, Sâm Ly, Phù Cam Đô Lô, Bì Tông,...<ref name="LSVN166">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 166</ref>

==Văn hóa và xã hội ==
Đến thời Bắc thuộc lần 1 là thời sơ kỳ đồ [[sắt]] [[Việt Nam]], vẫn tồn tại cơ cấu của nền [[văn hóa Đông Sơn|văn minh Đông Sơn]] với mô hình văn hóa nông nghiệp lúa nước cổ truyền. [[Người Việt]] đã chịu ảnh hưởng lối sống, [[văn minh]] – [[văn hóa]] Hán được truyền bá theo 2 cách<ref name="LSVN161"/>:
* Truyền bá một cách ôn hòa qua giao lưu [[kinh tế]] - văn hóa, qua di dân Trung Quốc.
* Truyền bá một cách cưỡng bức thông qua đô hộ [[hành chính]] [[quân sự]].

Sự tồn tại của [[văn hóa Đông Sơn]] được các sử gia hiện đại đánh giá là sức sống mãnh liệt của dân tộc Việt trước sự đồng hóa của phương Bắc<ref name="LSVN160">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 160</ref>. Có sự tồn tại song song của hai nền văn hóa được các nhà nghiên cứu xác nhận<ref name="LSVN161"/>:
* Trong cư trú: kiểu Đông Sơn với nhà sàn và kiểu Hán với thành quách mô hình nhà bằng đất, mô hình [[giếng]] nước, [[bếp]] lò, [[chuồng]] [[trại]].
* Trong mộ táng: kiểu Đông Sơn với mộ táng hình thuyền và đồ tùy táng kiểu Đông Sơn; kiểu Hán với mộ đất, quách gỗ và hiện vật tùy táng kiểu Trung Quốc
* Trong sinh hoạt: vừa có đồ gốm kiểu Đường Cồ, [[gốm]] Đông Sơn, rìu lưỡi xéo, trống đồng của người Việt truyền thống bên cạnh bình, đỉnh miệng vuông, [[đao]] sắt, [[kiếm]], [[gương]] [[đồng]], móc đai lưng.

Đầu [[thế kỷ 1]], [[Nhâm Diên]] được [[Hán Quang Vũ Đế]] cử sang làm [[thái thú]] quận [[Cửu Chân]] đã áp dụng lối sống Hán cải biến phong hóa người Việt từ năm 29. Những việc cưới xin tới trang phục, giáo dục nhất thiết phải theo lễ nghĩa [[Trung Quốc]]<ref name="LSVN171">[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 171</ref>.

Các sử gia hiện đại cho rằng: sự pha trộn văn hóa, đời sống giữa Hán và Việt dẫn tới sự hỗn dung văn hóa cưỡng bức, theo đó quá trình năng động trên cơ tầng Việt đã vận hành theo cơ chế Hán. Đời sống văn hóa – xã hội Việt chuyển từ mô hình Đông Sơn cổ truyền sang mô hình mới: Hán - Việt<ref name="LSVN161"/>.

== Sự phản kháng của người Việt==
Thời Bắc thuộc lần 1, trong vòng hơn 200 năm không ghi nhận một cuộc nổi dậy chống đối đáng kể nào của [[người Việt]]. Chỉ có những việc chống đối quy mô tương đối nhỏ, giết quan lại [[nhà Hán]], dù trong nhiều năm đã khiến nhà Hán phải điều động quân đội từ [[Kinh Sở]] ([[Hoa Nam]]) xuống trấn áp, nhưng không đủ mạnh để đuổi người Hán<ref name="LSVN160"/>.

Năm 40, do sự tàn bạo của thái thú [[Tô Định]] (trấn trị từ năm 34), hai chị em [[Hai Bà Trưng|Trưng Trắc]] và [[Hai Bà Trưng|Trưng Nhị]] đã nổi dậy chống sự cai trị của nhà Hán. Tô Định bỏ chạy về Trung Quốc, Hai Bà Trưng xưng vương, xác lập quyền tự chủ của người Việt. Thời Bắc thuộc lần 1 chấm dứt.

==Các quan đô hộ==
Sử sách ghi lại các quan đô hộ đã sang Việt Nam trong thời kỳ này, gồm một danh sách không đầy đủ, như sau:
* Cư Ông 
* [[Thạch Đái]] (111 - 86 TCN)
* [[Chu Chương]] (86 - 75 TCN)
* Ngụy Lãng 
* Ích Cư Xương (? - 54 TCN) con Cư Ông 
* Đặng Huân 
* [[Tích Quang]] (1-33?) 
* [[Đặng Nhượng]] (8-23), cát cứ chống nhà Tân 
* [[Nhâm Diên]] (29-33)
* [[Tô Định]] (34-40)

==Xem thêm==
* [[Vấn đề chính thống của nhà Triệu]]
* [[Nhà Triệu]]
* [[Nhà Hán]]
* [[Hai Bà Trưng]]
* [[Bắc thuộc lần 2]]

==Chú thích==
{{Tham khảo}}
{{Bắc thuộc}}
{{Lịch sử Việt Nam thời Bắc thuộc lần 1}}
{{thể loại Commons|Nanyue}}

==Tham khảo==
*[[Đại Việt sử ký toàn thư]].
* [[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]] (1991), ''Lịch sử Việt Nam, tập 1'', Nhà Xuất bản Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp.
* Viện Sử học (1988), ''Biên niên lịch sử cổ trung đại Việt Nam''.
* Đào Duy Anh (2005), ''Đất nước Việt Nam qua các đời'', Nhà Xuất bản Văn hóa Thông tin.
* Đào Duy Anh (2005), ''Lịch sử cổ đại Việt Nam'', Nhà Xuất bản Văn hóa Thông tin.
*[[Trần Trọng Kim]], ''[[Việt Nam sử lược]]''.
*Quốc sử quán triều Nguyễn, ''[[Khâm định Việt sử Thông giám cương mục|Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục]]''.

[[Thể loại:Lịch sử Việt Nam thời Bắc thuộc lần 1| ]]
[[Thể loại:Bắc thuộc]]
[[Thể loại:Nhà Hán]]
[[Thể loại:Chiến tranh liên quan tới Việt Nam]]
[[Thể loại:Triều đại Việt Nam]]
[[Thể loại:Quan hệ Việt Nam – Trung Quốc]]
[[Thể loại:Lịch sử Việt Nam]]
[[Thể loại:Trung Quốc thế kỷ 1]]