Xem mã nguồn của Voltaire

{{1000 bài cơ bản}}
{{bài cùng tên|Voltaire (định hướng)}}
{{Infobox writer
|birth_name = François-Marie Arouet
|image = Voltaire.jpg
|caption = Voltaire khi 24 tuổi do Catherine Lusurier vẽ
|pseudonym = Voltaire
|birth_date = 21 tháng 11 năm 1694
|birth_place = Paris, Pháp
|death_date = {{death date and age|1778|5|30|1694|11|21|df=yes}}
|death_place = Paris, Pháp
|occupation = nhà văn, triết gia, thi sĩ, nhà soạn kịch
|nationality = Pháp
|influences = [[John Locke]], [[Isaac Newton]]
|influenced = [[Cách mạng Pháp]], [[Victor Hugo]], [[Frederick the Great]], [[Nhóm lập quốc Hoa Kỳ]], [[Hầu tước de Sade|Marquis de Sade]], [[Friedrich Nietzsche]], [[Karl Marx]], [[Juan José Castelli]], [[Jean-Paul Sartre]], [[A.J. Ayer]]
|signature =
|website =
}}
'''François-Marie Arouet''' ({{IPA-fr|fʁɑ̃.swa ma.ʁi aʁ.wɛ|lang}}; 21 tháng 11 năm 1694 &ndash; 30 tháng 5 năm 1778), được biết đến nhiều hơn dưới bút danh '''Voltaire''' ({{IPAc-en|v|oʊ|l|ˈ|t|ɛər}};<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/voltaire "Voltaire"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref> {{IPA-fr|vɔl.tɛːʁ|lang}}; phiên âm tiếng Việt: '''Vôn-te'''), là một nhà văn, sử gia và triết gia Pháp [[thời kỳ Khai sáng|thời Khai sáng]]. Ông nổi bật về sự trào phúng và cứng rắn đả kích chế độ nô lệ, [[Giáo hội Công giáo]] và [[Ki-tô giáo]] nói chung, cũng như việc cổ súy [[tự do tôn giáo]], [[tự do ngôn luận]] và việc tách giáo hội ra khỏi nhà nước.

Voltaire là một cây viết phong phú, với nhiều sáng tác thuộc hầu hết mọi thể loại văn học từ kịch, thơ, tiểu thuyết, luận văn tới các công trình sử học và khoa học. Ông đã viết hơn 2000 đầu sách lớn nhỏ cùng 20.000 bức thư.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.biographyonline.net/writers/voltaire.html|tiêu đề=Voltaire Biography -|nhà xuất bản=}}</ref> Ông công khai ủng hộ các quyền tự do dân sự mặc dù chế độ kiểm duyệt thời đó rất gay gắt. Là một tay bút chiến hóm hỉnh, ông thường sử dụng các tác phẩm của mình để đả kích sự hà khắc và giáo điều của nhà nước và giáo hội Pháp thời ông sống.

== Tiểu sử ==
Voltaire sinh năm 1694 tại thủ đô [[Paris]] ra trong một gia đình cha là một quan chức thuế và mẹ là quý tộc dòng dõi. Ông được giáo dục bởi các giáo sĩ [[dòng Tên]], được học [[tiếng Hy Lạp]] và [[latinh|tiếng La Tinh]]. Sau này ông còn thành thạo các [[tiếng Anh]], [[tiếng Ý|Ý]] và [[tiếng Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]]<ref>{{Chú thích web |tác giả 1=Liukkonen, Petri |tiêu đề=Voltaire (1694–1778) – pseudonym of François-Marie Arouet |url=http://www.kirjasto.sci.fi/voltaire.htm |ngày truy cập=ngày 24 tháng 7 năm 2009 |archive-date = ngày 17 tháng 2 năm 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150217150230/http://www.kirjasto.sci.fi/voltaire.htm |url-status=dead }}</ref>. Ông ban đầu làm thư ký rồi sau chuyển hẳn sang nghiệp viết. Ông chủ yếu viết văn thơ chỉ trích xã hội đương thời và do vậy bị đày sang Anh Quốc, nơi ông chịu nhiều ảnh hưởng và sau ba năm đi đày ông đã viết ''[[Lettres philosophiques]]'' (Những lá thư triết học về nước Anh).

[[Tập tin:Adolph-von-Menzel-Tafelrunde2.jpg|phải|nhỏ|Bữa ăn của Voltaire, vua Phổ Friedrich II và những thành viên viện Hàn lâm Khoa học Berlin.]]
Về Pháp ông ở tại lâu đài Château de Cirey tại mạn biên giới giữa vùng [[Sâm panh|Champagne]] và [[Lorraine]]. Chính nơi đây ông bắt đầu quan hệ với [[Émile của Châtelet]], vợ của người chủ lâu đài. Voltaire cùng bà nữ hầu tước này đã sưu tập nhiều sách vở tài liệu và cùng nhau nghiên cứu chúng lại cùng nhau làm thí nghiệm "khoa học tự nhiên" ngay tại lâu đài. Bên cạnh say mê khoa học tự nhiên và là tín đồ của [[Isaac Newton|Newton]] ông cũng nghiên cứu sử học và viết ''Essay upon the Civil Wars in France'' (Luận văn về Nội chiến ở Pháp) bằng tiếng Anh. Ông cũng viết về vua [[Louis XIV của Pháp|Louis XIV]], miêu tả về sự lớn mạnh của nền quân sự nước Pháp thời ấy.<ref>[[Gerhard Ritter]], [[Peter Paret]], ''Frederick the Great: a historical profile'', trang 114</ref> Với tiểu sử vua [[Đế quốc Thụy Điển|Thụy Điển]] là [[Karl XII của Thụy Điển|Karl XII]] ông bắt đầu quan điểm phản đối tôn giáo của mình. Tuyệt tác này bị Chính phủ Pháp căm ghét, do ông tỏ ra khiếm nhã khi miêu tả về kẻ thù của vua Karl XII là [[August II, Tuyển hầu tước xứ Sachsen]] kiêm vua [[Ba Lan]] (một trong những đứa con riêng của vua August II là danh tướng Pháp [[Maurice de Saxe]]). Ông rất ngưỡng mộ Quốc vương Karl XII, và ấn tượng sâu sắc trong chiến thắng lừng lẫy của ông vua này trước [[Sa hoàng|Nga hoàng]] [[Pyotr I của Nga|Pyotr Đại Đế]] trong [[trận Narva]] tại [[Estonia]] ([[1700]]).<ref>Wayne Andrews, ''Voltaire'', trang 26</ref> Ông cùng bà nữ hầu tước còn cùng nhau nghiên cứu [[triết học]], nhất là [[siêu hình học]]. Ông cùng nghiên cứu [[Kinh Thánh|Kinh thánh]] và cho rằng cần phân tách [[nhà thờ]] ra khỏi [[nhà nước]]. Lúc này, vua [[Friedrich Wilhelm I của Phổ|Friedrich Wilhelm I]] trị vì nước Phổ, và [[Thái tử|Hoàng thái tử]] nước ấy là Friedrich đã làm quen với thiên tài văn học Voltaire.<ref>Baron [[Thomas Babington Macaulay]] Macaulay, ''Life of Frederick the Great'', trang 47</ref> Thái tử Friedrich cũng mê say đọc các tác phẩm của ông.<ref>Christopher M. Clark, ''Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947'', trang 184</ref> Hai người lần đầu tiên trao đổi thư từ vào năm [[1736]],<ref>Jay Luvaas, ''Frederick the Great on the Art of War'', trang 371</ref> Voltaire đã viết thư ca ngợi Thái tử Friedrich sẽ là một vị Quân vương triết học sáng suốt.<ref>Christopher Duffy, ''Frederick the Great: A Military Life'', trang 1</ref>

Vào năm [[1740]], khi mới 28 tuổi, Hoàng thái tử Friedrich lên nối ngôi, tức là vua [[Friedrich II của Phổ|Friedrich II Đại Đế]] của Vương quốc Phổ. Voltaire có viết thơ ca ngợi cuộc đăng quang của vị tân vương sáng suốt.<ref>Christopher M. Clark, ''Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947'', trang 254</ref> Tuy vị vua - triết gia tiến hành những [[đổi mới|cải cách]] tiến bộ đầu tiên, những bạn hữu của nhà vua như Voltaire đều sớm nhận ra rằng nhà vua còn có mối quan tâm khác ngoài triết học. Nhà vua nhanh chóng xua quân tinh nhuệ đánh chiếm tỉnh [[Silesia]] giàu mạnh của [[Đế quốc Áo]] láng giềng, và giành thắng lợi.<ref name="Luvass234">Jay Luvaas, ''Frederick the Great on the Art of War'', các trang 2-4.</ref> Từ năm 1741 cho đến năm [[1745]] có hai cuộc [[chiến tranh Silesia]] đầu tiên, và nhà vua vẫn trao đổi thư từ với Voltaire.<ref>Christopher Duffy, ''Frederick the Great: A Military Life'', trang 282</ref>

Sau khi Nữ Hầu tước Émile của Châtelet mất, Voltaire sang [[Vương quốc Phổ|Phổ]] chung sống với nhà vua [[Friedrich II của Phổ|Friedrich II]] Đại đế<ref>Trevor Nevitt Dupuy, ''The military life of Frederick the Great of Prussia'', trang 69</ref> - còn gọi là ''Friedrich Độc đáo''.<ref>[[Christopher M. Clark]], ''Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947'', trang 183</ref> Nay, trong thư gửi cho bạn hữu của ông tại kinh đô [[Paris]], Voltaire miêu tả thành phố [[Potsdam]] là miền cực lạc của triết học, và ca tụng vị vua vĩ đại.<ref>Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, ''Life of Frederick the Great'', trang 129</ref> Ở [[Cung điện|Hoàng cung]] khi ấy có một "căn phòng Voltaire".<ref name="Duffy241251"/> Mặc dù cuộc sống vương giả nhưng ông vẫn giữ thói chỉ trích của mình và với tác phẩm ''[[Diatribe du docteur Akakia]]'' (Chỉ trích Tiến sĩ Akkakia; tên đầy đủ ''Histoire du Docteur Akakia et du Natif de St Malo'') mà ông phê phán vị Viện trưởng [[Viện Hàn lâm Berlin]] là Maupertius, Voltaire đã khiến vua Friedrich II Đại Đế nổi giận. Ông quay về Pháp nhưng vua [[Louis XV của Pháp]] cấm ông trở về thủ đô [[Paris]] nên ông quay sang [[Genève]]. Tuy ban đầu được đón chào nhưng ông lại viết luận văn chỉ trích triết học của [[Gottfried Leibniz]] qua tác phẩm ''[[Candide, ou l'Optimisme]]'' (Ngay thẳng, hay lạc quan; 1759) và ông lại rời thành phố.

Sau bất hòa vào năm 1753, nhà vua Friedrich II Đại Đế do ngưỡng mộ thiên tài của ông nên đã trao đổi thư từ với ông, lập lại tình bạn.<ref name="Ritter4245">Gerhard Ritter, Peter Paret, ''Frederick the Great: a historical profile'', các trang 42-45.</ref> Vào năm [[1756]], cuộc [[Chiến tranh Bảy năm]] bùng nổ, quân Phổ bị quân Áo đập tan tác trong [[trận Kolín]] ([[1757]]). Nhưng nhà vua nước Phổ sẵn sàng thà chết còn hơn nhượng tỉnh Silesia cho giặc, và Voltaire cho rằng, năm xưa, một tiên vương của Vương triều [[Brandenburg]] - Phổ từng bị mất đất đai chiếm được, nhưng vẫn giữ mãi vinh dự lớn lao, và nay, nhà vua vẫn luôn luôn có thể "đóng một vai trò lớn lao ở châu Âu". Nhà vua rất thích lời khuyên này của ông.<ref>Gerhard Ritter, ''Frederick the Great: a historical profile'', trang 114</ref> Vào năm 1758, ông cũng trao đổi thư từ với nhà vua, để tìm hiểu những đức tính cao đẹp của nhà vua.<ref>Jay Luvaas, ''Frederick the Great on the Art of War'', trang 31</ref> Tương tự vào năm [[1760]], nhà vua nước Phổ gửi thư cho ông.<ref name="Duffy291297"/> Đến năm [[1762]], cuối cùng thì nhà vua đã đại phá quân Áo trong trận đánh tại [[Trận Freiberg|Freiberg]] và ký kết [[Hiệp định Hubertusburg]] vào năm [[1763]], giữ vững được toàn bộ đất nước Phổ.<ref name="Duffy241251">Christopher Duffy, ''Frederick the Great: A Military Life'', các trang 241-251.</ref><ref>[[Trevor Nevitt Dupuy]], ''The military life of Frederick the Great of Prussia'', trang 150</ref> Dù có vài vụ chia rẽ đầy tai tiếng, tình bạn giữa hai vĩ nhân này vẫn được giữ vững cho đến khi Voltaire qua đời vào năm 1778.<ref name="Duffy291297">[[Christopher Duffy]], ''Frederick the Great: A Military Life'', các trang 291-297.</ref> Mở đầu từ thập niên 1730, tình bạn thân thiết của họ, với một loạt thư từ được trao đổi giữa hai bên, kéo dài đến hơn 40 năm trời.<ref>Trevor Nevitt Dupuy, ''The military life of Frederick the Great of Prussia'', trang 20</ref> Đây là một tình bạn nổi tiếng giữa vị vua nước Phổ và một trong những ngôi sao sáng chói nhất của trào lưu Khai sáng trong nhiều năm.<ref>Christopher M. Clark, ''Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947'', trang 253</ref>

Sinh thời, Voltaire không những có tình bạn với Quốc vương Friedrich II Đại Đế nước Phổ,<ref>Trevor Nevitt Dupuy, ''The military life of Frederick the Great of Prussia'', trang 171</ref> mà cũng trao đổi thư từ với Nữ hoàng nước Nga là [[Ekaterina II của Nga|Ekaterina II Đại Đế]]. Nữ hoàng thán phục thiên tài văn học và tầm nhìn xa trông rộng của ông, và ông cũng gọi Nữ hoàng là "Nữ vương [[Semiramis]] của phương Bắc" (Semiramis là một vị Nữ vương huyền thoại của xứ [[Assyria]] xưa). Tuy nhiên, ông không hề nói thế trong những lá thư gửi cho Nữ hoàng Ekaterina II Đại Đế, vì ông có viết vở bi kịch "Sémiramis" kể về một vị Nữ vương giết chồng cướp ngôi.<ref>Henri Troyat, ''Catherine the Great'', trang 215</ref> Trong khi Nữ hoàng nước Nga đã soán ngôi của chồng của Nga hoàng [[Pyotr III của Nga|Pyotr III]] vào năm [[1762]]. Ông còn ủng hộ Nữ hoàng [[Chiến tranh Nga-Thổ Nhĩ Kỳ (1768–1774)|đánh đuổi người Thổ Nhĩ Kỳ hung bạo]] ra khỏi châu Âu và chia cắt Ba Lan vào thập niên [[1770]].<ref>Alexander J. Nemeth, ''Voltaire's tormented soul: a psychobiographic inquiry'', trang 111</ref> Có lần ông còn gọi Nữ hoàng là [[Tomyris]], theo tên một vị Nữ vương xứ [[Scythia]] đã đánh tan tác đại quân [[Nhà Achaemenes|Ba Tư]] của Hoàng đế [[Cyrus Đại đế|Cyrus Đại Đế]].<ref>American Society of the French Legion of Honor, ''The American Society Legion of Honor magazine'', Tập 13-14, trang 293</ref> Ông cũng trao đổi thư từ với nhà ngoại giao người Anh là [[William Hamilton (nhà ngoại giao)|William Hamilton]] vào năm [[1773]].<ref>Sara J. Schechner, Sara Schechner Genuth, ''Comets, Popular Culture, and the Birth of Modern Cosmology'', trang 305</ref>

== Vắn tắt về tác phẩm ==
Voltaire để lại một di sản các tác phẩm đồ sộ bao gồm tiểu thuyết, kịch, thơ, luận văn và các công trình nghiên cứu khoa học và sử học. Ông còn viết nhiều sách, rất nhiều tờ rơi và trên 20000 thư từ trao đổi. Trong bản [[anh hùng ca]] "Henriade" của ông, Voltaire ca ngợi những đức độ của một vị Quân vương sáng suốt, như sống giản dị, chăm lo phát triển kinh tế hay bảo trợ [[khoa học]] và [[nghệ thuật]]. Vua Phổ Friedrich II Đại Đế đã hăng hái noi theo những lời dạy này.<ref>Gerhard Ritter, ''Frederick the Great: a historical profile'', trang 65</ref> Trong bản anh hùng ca này, ông ca tụng công đức của vua [[Henri IV của Pháp|Henri IV]] năm xưa.<ref>Gerhard Ritter, ''Frederick the Great: a historical profile'', trang 4</ref> 
 
=== Tôn giáo ===
Qua các tác phẩm Voltaire thể hiện quan điểm rằng không cần đức tin để tin vào Chúa. Ông tin vào Chúa nhưng là niềm tin lý tính. Ông cũng phản đối [[kitô giáo|đạo Ki-tô]] quyết liệt nhưng không nhất quán. Một mặt ông cho rằng [[Giê-su]] không tồn tại và các [[sách Phúc Âm|sách Phúc âm]] là nguỵ tạo nên chứa đầy mâu thuẫn nhưng mặt khác ông lại cho rằng cũng chính công đồng đó đã gìn giữ nguyên bản mà không thay đổi gì để giải thích cho những mâu thuẫn trong các sách Phúc âm. Ông cũng viét nhiều về các chủng thổ dân khác nhau và có quan điểm [[Chủ nghĩa bài Do Thái|bài Do thái]].

=== Triết học ===
Tác phẩm lớn nhất của ông để lại là ''[[Dictionnaire philosophique]]'' (Từ điển Triết học) tập hợp nhiều bài viết riêng của ông và các bài ông viết trong ''[[Encyclopédie]]'' (Bách khoa thư) của [[Diderot]]. Trong đó ông phản bác thể chế chính trị đương thời của [[Pháp]], nhà thờ [[Công giáo]], [[Kinh Thánh]] và thể hiện văn phong, tính cách riêng của mình, Voltaire. Qua đó ông nhấn mạnh vai trò của [[tôn giáo]] lý tưởng là giáo dục đạo đức chứ không phải giáo điều.

Ông đồng ý với luận điểm của [[Isaac Newton]] và [[John Locke]].<ref name="Burt433"/> Ông cũng phản bác [[chế độ thuộc địa]] của Pháp ở [[Bắc Mỹ]].

== Ảnh hưởng ==
Nhà văn Voltaire xem giai cấp [[tư sản]] Pháp quá nhỏ bé và yếu ớt, giai cấp quý tộc thì tham nhũng và ăn bám, còn người dân thường thì dốt nát và mê tín, và nhà thờ thì giúp thêm cho các nhà cách mạng bằng [[thuế]] [[thập phân]]. Do ông xem phần lớn con người là những kẻ đểu giả và ngu dốt, ông bỉ bác nguồn gốc của [[con người]], khác với [[nhà văn]] [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] mong muốn đưa con người trở về với [[tự nhiên]].<ref>James Freeman Clarke, ''Nineteenth century questions'', trang 242</ref>

Voltaire cũng không tin tưởng ở chế độ [[dân chủ]] mà ông xem là chỉ tuyên truyền những tôn sùng của quần chúng. Theo ông chỉ tin những vị vua theo [[chủ nghĩa Khai sáng chuyên chế]] với sự hỗ trợ của các nhà triết học như ông mới có thể dẫn tới sự thay đổi vì chỉ với những tính toán lợi ích hợp lý của nhà vua mới mang lại quyền lợi và thịnh vượng cho vương quốc và thần dân. Trong thư gửi Nữ hoàng [[Ekaterina II của Nga|Ekaterina II Đại Đế]] nước Nga và [[Friedrich II của Phổ|vua Friedrich II Đại Đế]] nước Phổ ông nhấn mạnh đến vai trò của quân đội và sử dụng vũ lực để "mang lại trật tự" như ông viết ủng hộ việc chia tách [[Vương quốc Ba Lan và Đại Công quốc Litva]]. Không những thế, ông cũng kêu gọi vua Friedrich II Đại Đế phát binh đánh người [[Thổ Nhĩ Kỳ]] bạo ngược, nhưng vua từ chối. Số là vua đã phải hứng chịu cuộc [[Chiến tranh Bảy năm]] tàn khốc, nay chiến tranh kết thúc, vua gửi thư cho Voltaire:<ref>Armstrong Starkey, ''War in the Age of Enlightenment, 1700-1789'', trang 6</ref>
{{cquote|''Hãy để cho chúng ta được sống, và làm ơn để người khác được sống.''|||Friedrich II Đại Đế}}

Và khi Voltaire ca ngợi vua Karl XII "lên đến mây xanh" dù ông "chẳng biết tí tẹo gì" về quân sự, vua Friedrich II Đại Đế cũng thể hiện trải nghiệm của mình sau chiến tranh qua việc không ngưỡng mộ vua Karl XII cho lắm.<ref>Jay Luvaas, ''Frederick the Great on the Art of War'', trang 18</ref> Nhưng Voltaire cũng phản đối việc sử dụng vũ lực để giải quyết các vấn đề tranh chấp như trong ''Dictionnaire philosophique'' ông xem chiến tranh là "cỗ máy địa ngục" và người sử dụng chúng là "những kẻ giết người ngu ngốc". Voltaire còn được nhớ đến như một người tranh đấu cho [[quyền tự do]] [[chủ nghĩa tự do cá nhân|cá nhân]], [[tự do tín ngưỡng|tự do tôn giáo]] trong đó có quyền được xét xử công bằng và vạch rõ sự giả dối và không công bằng của chế độ ba đẳng cấp.

Voltaire sống hai mươi năm cuối đời ở Ferney và mất ở Paris. Một số tài liệu ghi chép lại, trong những giây phút cuối đời Voltaire đã phát ra những tiếng thét đáng sợ mà không ai hiểu được. Theo lời kể lại của người giúp việc trong nhà ông thì Voltaire đã nhìn thấy những hình ảnh ghê rợn. Những lời nói cuối cùng của ông là: ''"Vì Thiên Chúa, xin để cho tôi chết trong bình yên."''<ref>Norman Davies, ''Europe: A history'' p. 687</ref> Nay Ferney được đặt theo tên ông là [[Ferney-Voltaire]]. Lâu đài ông ở giờ là bảo tàng L'Auberge de l'Europe còn toàn bộ thư viện của ông vẫn được giữ nguyên tại bảo tàng quốc gia Nga tại [[Sankt-Peterburg]]. Đại thi hào người [[Đức]] là [[Johann Wolfgang von Goethe]] đã gọi ông là "''nhà văn xuất sắc nhất mọi thời đại"''.<ref>Christopher Thacker, ''Voltaire'', trang 2</ref> Không những thế, ông cũng được đánh giá là một trong những thiên tài sử học lỗi lạc nhất.<ref name="Burt433">Daniel S. Burt, ''The biography book: a reader's guide to nonfiction, fictional, and film biographies of more than 500 of the most fascinating individuals of all time'', trang 433</ref>

== Câu nói và trích dẫn ==
<!-- PHẦN NÀY QUÁ DÀI, ĐỀ NGHỊ RÚT GỌN LẠI VÀ ĐƯA SANG WIKIQUOTE -->

* ''"Jamais vingt volumes in-folio ne feront de révolution; ce sont les petits livres portatifs à trente sous qui sont à craindre. Si l'Évangile avait coûté douze cents sesterces, jamais la religion chrétienne ne se serait établie."'' (''Lettre à d'Alembert'', [[5 tháng 4]] năm [[1766]])
*: "Hai mươi tập sách khổ lớn không bao giờ làm nổi một cuộc cách mạng; chính những quyển sách nhỏ giá ba mươi xu mới thực sự đáng sợ. Nếu [[Sách Phúc Âm]] có giá là một ngàn hai trăm sestertius (tiền La Mã) thì [[Kitô giáo]] có lẽ sẽ không bao giờ phát triển như ngày nay."
* ''"La nôtre [religion] est sans contredit la plus ridicule, la plus absurde, et la plus sanguinaire qui ait jamais infecté le monde."''<ref>{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=z9MWAAAAQAAJ&pg=PA184|title=Oeuvres complètes de Voltaire, Volume 7|page=184}}</ref> (Thư gửi [[Friedrich II của Phổ]], ngày 5 tháng 1 năm 1767)
*: " [Tôn giáo] của chúng ta [Kitô giáo] là tôn giáo lố bịch nhất, vô lý nhất và đẫm máu nhất làm nhiễm độc thế giới."
* ''"Dans les commencements de la fondation des Quinze-Vingts......aux sourds de juger de la musique."'' (''Petite digression'')
*: "Khi mới thành lập bệnh viện Quinze-Vingts......những kẻ điếc bình phẩm về âm nhạc."
* ''"Il vaut mieux hasarder de sauver un coupable plutôt que de condamner un innocent."'' (''Zadig'')
*: "Thà mạo hiểm cứu vớt một kẻ phạm tội còn hơn lên án một người vô tội."
* ''"Que répondre à un homme qui vous dit qu'il aime mieux obéir à Dieu qu'aux hommes et qui, en conséquence, est sûr de mériter le ciel en vous égorgeant?"'' (''Dictionnaire philosophique'', mục từ "Fanatisme")
*: "Trả lời thế nào đối với một người nói với bạn rằng anh ta tuân phục Chúa hơn là với người khác và cho rằng anh ta chắc chắn sẽ được lên thiên đàng khi cắt cổ bạn?"
* ''"Je commence mon nom, vous finissez le vôtre."'' (''Voltaire s'adressant au chevalier de Rohan'')
*: "Tôi bắt đầu bằng tên của tôi, ngài kết thúc bằng tên của ngài."
* ''"Le fanatique aveugle, et le chrétien sincère <br />Ont porté trop souvent le même caractère;<br />Ils ont même courage, ils ont mêmes désirs.<br />Le crime a ses héros, l'erreur a ses martyrs.<br />Du vrai zèle et du faux vains juges que nous sommes!<br />Souvent les scélérats ressemblent aux grands hommes."''<br />(''La Henriade'', chương 5, trang 169-202)
*: "Kẻ cuồng tín mù quáng, cùng tín đồ Cơ Đốc thành thật<br />Đều mang cùng tính cách;<br />Họ đều can đảm, đều có cùng ham muốn.<br />Tội ác có anh hùng của nó, sai lầm có tử sĩ của nó.<br />Lòng nhiệt thành và vô vọng là những gì chúng ta có!<br />Thường những kẻ côn đồ giống các vĩ nhân."
* ''"Nous laisserons ce monde-ci aussi sot et aussi méchant que nous l'avons trouvé en y arrivant."'' (được trích bởi [[Schopenhauer]])
*: "Chúng ta sẽ để lại một thế giới điên rồ và tàn ác như khi chúng ta được biết khi bước vào trước đó."
* ''"Quelques arpents de neige": ainsi Voltaire désigna-t-il les terres françaises du Canada donnant des arguments à ceux qui préféraient que la France les cède à l'Angleterre. Rappelons qu'à l'époque toute la Louisiane - bien plus grande que l'actuel État de Louisiane - était française et dotée d'un climat bien plus clément.''
*: "Một vài mẫu đất phủ băng tuyết": đó là cách mà Voltaire gọi những vùng đất [[Canada]] thuộc Pháp khi ông đưa ra lập luận đối với những người muốn nước Pháp nhượng lại cho [[Đế quốc Anh]]. Lưu ý là vào thời điểm đó, toàn bộ vùng đất Louisiana - rộng hơn bang Louisiana hiện tại - là còn thuộc Pháp và có khí hậu ôn hoà hơn.
* ''"Les beaux esprits se rencontrent."''
*: "Những tư tưởng lớn thường gặp nhau."
* ''"Un dictionnaire sans citations est un squelette."''
*: "Một từ điển không có các câu trích dẫn chỉ là một khung xương."
* ''"L'écriture est la peinture de la voix."''
*: "Viết lách chính là hội họa của phát ngôn."
* ''"On peut juger du caractère des hommes par leurs entreprises."''
*: "Có thể đánh giá tính cách của đàn ông thông qua sự mạo hiểm dấn thân của họ.
* ''"Si Dieu n'existait pas, il faudrait l'inventer."''
*: "Nếu Chúa không tồn tại thì cần phải phát minh ra ông ta."
* ''"Soyez des immeubles effondrés de mensonges."''
*: "Hãy đập tan toà nhà của sự dối trá."
* ''"Providence has given us hope and sleep as a compensation for many cares of life."''
*: "Thượng đế ban cho chúng ta hy vọng và giấc ngủ để đền bù cho những nỗi lo lắng của cuộc đời.
* ''"He who thinks himself wise; Oh Heavens! Is a great fool."''
*: "Kẻ nào nghĩ mình là khôn ngoan thì, trời hỡi! Hắn là một tên đại ngốc."

==Tác phẩm==
===Triết học===
[[Tập tin:Voltaire - Élémens de la philosophie de Neuton.png|thumb|''Elémens de la philosophie de Neuton'', 1738]]
*''[[Letters concerning the English nation|Những lá thư triết học]]'' (London, 1733) (French version entitled ''Lettres philosophiques sur les Anglais'', Rouen, 1734), revised as ''[[Letters on the English]]'' (circa 1778)
*''Le Mondain'' (1736)
*''[[Sept Discours en Vers sur l'Homme|Luận bàn về con người]]'' (1738)
*''[[Zadig hay số phận]]'' (1747)
*''[[Micromégas]]'' (1752)
*''[[L’Orphelin de la Chine|Trẻ mồ côi của nước Trung Hoa]] (1755).''
*''[[Candide hay chủ nghĩa lạc quan]]'' (1759)
*''[[Traité sur la tolérance|Khảo sát về sự dung thứ]]'' (1763)
*''Ce qui plaît aux dames'' (1764)
*''[[Dictionnaire philosophique|Từ điển Triết học]]'' (1764)
*''[[L'Ingénu]]'' (1767)
*''[[La Princesse de Babylone|Công chúa của thành Babylone]]'' (1768)
*''[[Epitre à l’Auteur du Livre des Trois Imposteurs|Bức thư cho tác giả của cuốn sách của ba kẻ lường gạt]] (1770)''

===Kịch===
Voltaire viết khoảng 50-60 vở kịch, trong đó có một số chưa được xuất bản. Trong số đó có:
*''[[Oedipus (Voltaire)|Œdipe]]'' (1718)
*''[[Hérode et Mariamne|Mariamne]]'' (1724)
*''[[Zaïre (play)|Zaïre]]'' (1732)
*''[[Eriphile]]'' (1732)
*''Irène''
*''[[Voltaire's Socrates (play)|Socrates]]''
*''[[Mahomet (play)|Mahomet]]''
*''[[Mérope]]''
*''[[Nanine]]''
*''The Orphan of China'' (1755)<ref name=liu53>{{chú thích tạp chí | last=Liu | first=Wu-Chi | title=The Original Orphan of China | url=https://archive.org/details/sim_comparative-literature_summer-1953_5_3/page/206 | journal=Comparative Literature | year=1953 | volume=5 | issue=3 | jstor=1768912 | pages=206–207}}</ref><ref>This is a translation of a famous Chinese play [[Orphan of Zhao]] about the revenge of the orphan of the clan of Zhao on his enemies who killed almost every member of his clan. This play was based on an actual historical event in the Spring-Autumn period of Chinese history. Voltaire's version was translated by [[Arthur Murphy (writer)|Arthur Murphy]] as ''The Orphan of China'' in 1759.</ref>

===Lịch sử===
*''History of [[Karl XII của Thụy Điển|Charles XII]], King of Sweden'' (1731)
*''The Age of Louis XIV'' (Thời đại của vua Louis XIV, 1751)
*''The Age of Louis XV'' (Thời đại của vua Louis XV, 1746–1752)
*''[[Annals of the Empire – Charlemagne, A.D. 742 – Henry VII 1313|Biên Niên Sử của Đế quốc – từ Hoàng Đế Charlemagne tới Vua Henry VII]]'', Vol. I (1754)
*''[[Annals of the Empire – Louis of Bavaria, 1315 to Ferdinand II 1631|Biên Niên Sử của Đế quốc - từ Louis của Bavaria đến Ferdinand II]]'' Vol. II (1754)
*'' Essay on the Manners of Nations'' (or 'Universal History') (1756)
*''[[History of the Russian Empire Under Peter the Great|Lịch sử của Đế quốc Nga dưới thời Đại Đế Peter]]'' (Vol. I 1759; Vol. II 1763)
*''History of the Parliament of Paris'' (1769)<ref>{{Chú thích web |url=http://www.voltaire-integral.com/Html/00Table/15Parlem.htm |ngày truy cập=2012-11-03 |tựa đề=Bản sao đã lưu trữ |archive-date = ngày 12 tháng 5 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512090526/http://www.voltaire-integral.com/Html/00Table/15Parlem.htm }}</ref>

==Niên biểu==
<div style="clear: both; width: 800px;" class="NavFrame">
<div style="background: white; color: #555555;" class="NavHead">'''Niên biểu của François Marie Arouet ('Voltaire') (1694-1778)'''
</div>
<div class="NavContent" style="text-align:center">
<timeline>
ImageSize = width:800 height:1000
PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:10 
DateFormat = yyyy
TimeAxis = orientation:vertical order:reverse format:yyyy
Period = from:1694 till:1780
AlignBars = early
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1694
ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1694
Legend = position:bottom

Colors =
 id:gray value:gray(0.7)
 id:lightsteelblue value:rgb(0.418, 0.609, 0.800) legend:Events
 id:during value:gray(0.6)
 id:ferney value:orange 
 id:geneva value:claret 
 id:prussia value:darkblue
 id:greenish value:rgb(0.418, 0.800, 0.609) legend:Publications

Define $dx = 20 # shift text to right side of bar
Define $right = align:left shift:(25,-5)

PlotData =
 bar:Sự_kiện width:20 color:gray shift:($dx,-4) 
 from:start till:1778 color:lightsteelblue
 mark:(line,white)

 at:1694 text:"1694 Sinh tại Paris."
 at:1701 text:"1701 Mẹ mất."
 at:1778 text:"1778 Mất tại."

 width:30 fontsize:S textcolor:red
 from:1726 till:1728 color:red $right text:"Sống tại London"

 width:30 fontsize:S textcolor:teal
 from:1734 till:1739 color:teal $right text:"Sống tại Cirey"

 width:30 fontsize:S textcolor:geneva
 from:1754 till:1760 color:geneva $right text:"Sống tại Geneva"

 width:30 fontsize:S textcolor:ferney
 from:1760 till:1778 color:ferney $right text:"Sống tại Ferney"

 bar:Xuất_bản width:20 color:greenish shift:($dx,-4) 
 from:start till:1778 color:greenish
 textcolor:black

 at:1710 text:"1710 «Imitation de l'ode du R. P. Lejay sur sainte Geneviève»"
 at:1712 text:"1712 «Amulius et Numitor»"
 at:1715 text:"1715 Lampoon of Philippe II of Orléans"
 at:1717 text:"1717 «Puero regnante», «J'ai vu» (poems)"
 at:1718 text:"1718 «Oedipe»"
 at:1720 text:"1720 «Artémire»"
 at:1722 text:"1722 «l'Epître à Uranie», «Le Pour et le Contre»"
 at:1723 text:"1723 «Poème de la Ligue»"
 at:1724 text:"1724 «Mariamne»"
 at:1725 text:"1725 «L'Indiscret», «La fête de Bélébat»
 at:1726 text:"1726 «Hamlet»"
 at:1727 text:"1727 «l'Essay on Civil Wars», «l'Essay on Epick Poetry»
 at:1728 text:"1728 «La Henriade» (pub.)"
 at:1730 text:"1730 «Brutus»"
 at:1731 text:"1731 «La Mort de César» (pub.), «Histoire de Charles XII, roi de Suède»"
 at:1732 text:"1732 «Ériphyle», «Zaïre», «Les Originaux», «Samson»"
 at:1750 text:"1750 «Memnon», «Bababec», «Oreste»"
 at:1733 text:"1733 «Le Temple du goût», «Remarques sur Pascal», «Lettres Philosophiques»"
 at:1734 text:"1734 «Adélaïde Du Guesclin», «L’Échange»"
 at:1736 text:"1736 «Mort de César», «Alzire», «L’Enfant prodigue», «Le Mondain»"
 at:1737 text:"1737 «Elements of Newton»"
 at:1738 text:"1738 «Essai sur la nature du feu et sur sa propagation»"
 at:1739 text:"1739 «Siècle de Louis XIV» (suppressed)"
 at:1740 text:"1740 «Pandore»", «Zulime»"
 at:1741 text:"1741 «Mahomet»"
 at:1742 text:"1742 «La Police sous Louis XIV»"
 at:1743 text:"1743 «Mérope», «Thérèse», «La Mort de César» (perf.)
 at:1744 text:"1744 «Nouvelles considérations sur l’histoire»"
 at:1745 text:"1745 «La Princesse de Navarre», «Poème de Fontenoy», «Le Temple de la gloire»"
 at:1746 text:"1746 «Le monde comme il va, vision de Babouc», «Le crocheteur borgne»"
 at:1747 text:"1747 «Zadig», «La Prude», «Rome sauvée»"
 at:1748 text:"1748 «Sémirame»"
 at:1749 text:"1749 «Nanine», «La Femme qui a raison»"
 at:1750 text:"1750 «Memnon», «Bababec», «Oreste»"
 at:1751 text:"1751 « Le Duc d’Alençon ou les Frères ennemis»"
 at:1752 text:"1752 «Diatribe du Docteur Akakia», «Micromégas», «Éloge»"
 at:1753 text:"1753 «Supplément au Siècle de Louis XIV», «Annales de l’Empire depuis Charlemagne»"
 at:1755 text:"1755 «La Pucelle», «l'Orphelin de la Chine», «Précis du siècle de Louis XV»"
 at:1756 text:"1756 «Les deux consolés», «Le Songe de Platon», «Essai sur les meurs»""
 at:1759 text:"1759 «Candide», «Natural Religion», «Socrate»"
 at:1760 text:"1760 «L'Écossaise», «Tancrède»"
 at:1761 text:"1761 «Lettres sur la Nouvelle Héloïse», «Sermon du Rabbin Akib»"
 at:1762 text:"1762 «l'écueil du sage», «le Comte de Boursoufle»"
 at:1763 text:"1763 «Traité sur la tolérance», «Histoire de l'empire de Russie»"
 at:1764 text:"1764 «Olympie», «Discours aux Welches»"
 at:1765 text:"1765 «Philosophie de l'histoire», «Les Anciens et les Modernes»"
 at:1766 text:"1766 «le Philosophe ignorant», «André Destouches à Siam»"
 at:1767 text:"1767 «Les Scythes», «L'Ingénu», «Charlot»"
 at:1768 text:"1768 «La princesse de Babylone», «l'aubergiste» (letter)"
 at:1769 text:"1769 «Les lettres d’Amabed», «Le cri des nations»"
 at:1770 text:"1770 «Sophonisbe» (pub.)"
 at:1771 text:"1771 «Les Pélopides ou Atrée et Thyeste» (not perf.)"
 at:1772 text:"1772 «Epître à Horace» (poem)"
 at:1773 text:"1773 «Aventure de la mémoire»"
 at:1774 text:"1774 «Sophonisbe» (perf.)"
 at:1775 text:"1775 «Histoire de Jenni, ou l'Athée et le Sage», «Les oreilles du comte de Chesterfield et le chapelain Goudman»"
 at:1776 text:"1776 «l'Hôte et l'Hôtesse», «la Bible enfin expliquée»"
 at:1777 text:"1777 «Histoire de l’établissement du christianisme», «Dernières remarques»"
 at:1778 text:"1778 «Irene» (perf.)"
</timeline>
</div></div><!-- List of colour names here: http://ploticus.sourceforge.net/doc/color.html -->

== Chú thích ==
{{Tham khảo|30em}}

==Tham khảo==
{{thể loại Commons|Voltaire}}
{{wikiquote|Voltaire}}
* [[Urs App|App, Urs]]. ''The Birth of Orientalism''. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2010 (hardcover, ISBN 978-0-8122-4261-4); contains a 60-page chapter (pp.&nbsp;15–76) on Voltaire as a pioneer of Indomania and his use of fake Indian texts in anti-Christian propaganda.
* [[Theodore Besterman|Besterman, Theodore]], ''Voltaire'', (1969).
* Brumfitt, J. H. ''Voltaire: Historian '' (1958) [http://www.questia.com/read/14509369?title=Voltaire%3a%20Historian online edition]
* Davidson, Ian, ''Voltaire. A Life'', London, [[Profile Books]], 2010. ISBN 978-1-60598-287-8
* [[Will Durant|Durant, Will]], ''The Story of Civilization. Vol. IX: The Age of Voltaire.'' New York: Simon and Schuster, 1965.
* [[Peter Gay|Gay, Peter]], ''Voltaire's Politics, The Poet as Realist'', Yale University, 1988.
* Hadidi, Djavâd, ''Voltaire et l'Islam'', Publications Orientalistes de France, 1974. ISBN 978-2-84161-510-0
* Knapp, Bettina L. ''Voltaire Revisited'' (2000)
* Mason, Haydn, ''Voltaire, A Biography'' (1981) ISBN 978-0-8018-2611-5
* {{cite encyclopedia |last=McElroy |first= Wendy|authorlink=Wendy McElroy |editor-first=Ronald |editor-last=Hamowy |editor-link=Ronald Hamowy |encyclopedia=The Encyclopedia of Libertarianism |title= Voltaire (1694–1778) |url= https://books.google.com/books?id=yxNgXs3TkJYC |year=2008 |publisher= [[SAGE Publications|SAGE]]; [[Cato Institute]] |location= Thousand Oaks, CA |isbn= 978-1-4129-6580-4 |oclc=750831024| lccn = 2008009151 |pages=521–2 }}
* Muller, Jerry Z., 2002. ''The Mind and the Market: Capitalism in Western Thought''. [[Anchor Books]]. 978-0385721660
* [[Roger Pearson (literary scholar)|Pearson, Roger]], 2005. ''Voltaire Almighty: a life in pursuit of freedom''. Bloomsbury. ISBN 978-1-58234-630-4. pp.&nbsp;447
* Quinones, Ricardo J. ''Erasmus and Voltaire: Why They Still Matter'' (University of Toronto Press; 2010) 240 pages; Draws parallels between the two thinkers as voices of moderation with relevance today.
* Schwarzbach, Bertram Eugene, ''Voltaire's Old Testament Criticism'', Librairie Droz, Geneva, 1971.
* Torrey, Norman L., ''The Spirit of Voltaire'', Columbia University Press, 1938.
* {{chú thích sách|author=Vernon, Thomas S.|title=Great Infidels|url=http://www.positiveatheism.org/hist/voltvern.htm|chapter=Chapter V: Voltaire|year=1989|publisher=M & M Pr|isbn=0-943099-05-6|access-date = ngày 23 tháng 3 năm 2016 |archive-date = ngày 8 tháng 2 năm 2001 |archive-url=https://web.archive.org/web/20010208224557/http://www.positiveatheism.org/hist/voltvern.htm}}
* {{chú thích sách|author=Wade, Ira O.|year=1967|title=Studies on Voltaire|url=https://archive.org/details/studiesonvoltair0000unse|location=New York|publisher=Russell & Russell}}
* Wright, Charles Henry Conrad, ''A History of French Literature'', [[Oxford University Press]], 1912.
* "The Cambridge Companion to Voltaire", ed by Nicholas Cronk, 2009.
* Daniel S. Burt, [http://books.google.com.vn/books?id=jpFrgSAaKAUC&pg=PA433&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''The biography book: a reader's guide to nonfiction, fictional, and film biographies of more than 500 of the most fascinating individuals of all time''], Greenwood Publishing Group, 2001. ISBN 1-57356-256-4.
* [[Gerhard Ritter]], [[Peter Paret]], [http://books.google.com.vn/books?id=2dvKLNxwVSkC&printsec=frontcover&dq=%22Frederick+the+Great#v=onepage&q&f=false ''Frederick the Great: a historical profile''], University of California Press, 1968.
* [[Heinrich Von Treitschke]], [[George Haven Putnam]], Douglas Sladen, [http://books.google.com.vn/books?id=lr4qdOvjeBYC&printsec=frontcover&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great''], The Minerva Group, Inc., 2001. ISBN 0-89875-536-0.
* [[Trevor Nevitt Dupuy]], [http://books.google.com.vn/books?ei=oKlPTcLPBs2kceu5rPsF&ct=result&id=9U5EAAAAIAAJ&dq=%22Voltaire ''The military life of Frederick the Great of Prussia''], F. Watts, 1969.
* [[Christopher Duffy]], [http://books.google.com.vn/books?id=-PMNAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=%22Frederick#v=onepage&q&f=false ''Frederick the Great: A Military Life''], Routledge, 1988. ISBN 0-415-00276-1.
* [[Christopher M. Clark]], [http://books.google.com.vn/books?id=4LPODzLgDVEC&pg=PA712&dq=%22Frederick+II#v=onepage&q=%22Frederick%20II&f=false ''Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947''], Harvard University Press, 2006. ISBN 0-674-02385-4.
* Baron [[Thomas Babington Macaulay]] Macaulay, [http://books.google.com.vn/books?id=fapDAAAAYAAJ&pg=PR1&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''Life of Frederick the Great'']. Delisser & Procter, 1859.
* James Freeman Clarke, [http://books.google.com.vn/books?id=nwhVriD88XUC&pg=PA242&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''Nineteenth century questions''], Ayer Publishing, 1897. ISBN 0-8369-2539-4.
* Wayne Andrews, [http://books.google.com.vn/books?id=gm6ADMDnXfoC&pg=PA26&dq=%22Voltaire#v=onepage&q&f=false ''Voltaire''], New Directions Publishing, 1981. ISBN 0-8112-0802-8.
* Armstrong Starkey, [http://books.google.com.vn/books?id=BwkyCWhj_GkC&pg=PA6&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''War in the Age of Enlightenment, 1700-1789''], Greenwood Publishing Group, 2003. ISBN 0-275-97240-2.
* Jay Luvaas, [http://books.google.com.vn/books?id=iS4vE33il3gC&printsec=frontcover&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''Frederick the Great on the Art of War''], Da Capo Press, 1999. ISBN 0-306-80908-7.
* American Society of the French Legion of Honor, [http://books.google.com.vn/books?ei=NKtPTaL5NMP4cY7TkbcL&ct=result&id=2v08AQAAIAAJ&dq=%22Tomyris ''The American Society Legion of Honor magazine''], Tập 13-14, American Society of the French Legion of Honor., 1942.
* Alexander J. Nemeth, [http://books.google.com.vn/books?id=UQ-xoji0TIkC&pg=PA111&dq=%22Semiramis#v=onepage&q=%22Semiramis&f=false ''Voltaire's tormented soul: a psychobiographic inquiry''], Associated University Presse, 2008. ISBN 0-934223-92-0.
* Henri Troyat, [http://books.google.com.vn/books?id=2CMX4UFNVPoC&q=%22tragedy+Semiramis ''Catherine the Great''], Berkley Books, 1989. ISBN 0-425-07981-3.
* Christopher Thacker, [http://books.google.com.vn/books?id=D5s9AAAAIAAJ&pg=PA2&dq=%22Goethe#v=onepage&q=%22Goethe&f=false ''Voltaire''], Taylor & Francis, 1971. ISBN 0-7100-7020-9.
* Sara J. Schechner, Sara Schechner Genuth, [http://books.google.com.vn/books?id=_U3rRP-P684C&pg=PA305&dq=%22Voltaire#v=onepage&q=%22Voltaire&f=false ''Comets, Popular Culture, and the Birth of Modern Cosmology''], Princeton University Press, 1999. ISBN 0-691-00925-2.
* Lê Hải, [http://sotaynghiencuu.blogspot.com/2011/10/voltaire.html Voltaire và tư duy lý tính] Blog Sổ tay nghiên cứu 2011.
=== Tiếng Pháp ===
* [[René Pomeau]], ''La Religion de Voltaire'', Librairie Nizet, Paris, 1974.
* Valérie Crugten-André, ''La vie de Voltaire'' [http://www.memo.fr/dossier.asp?ID=629]
* Morley, J., ''The Works of Voltaire, A Contemporary Version'', (21 vol 1901), [http://app.libraryofliberty.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Fperson=3804&Itemid=28 online edition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727030713/http://app.libraryofliberty.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Fperson=3804&Itemid=28 |date = ngày 27 tháng 7 năm 2011}}
{{Các chủ đề|Pháp|Triết học|Lịch sử}}
{{thời gian sống|sinh=1694|mất=1778|tên=Voltaire}}

[[Thể loại:Triết gia thời kỳ Khai sáng]]
[[Thể loại:Nhà văn Pháp]]
[[Thể loại:Nhà triết học Pháp]]
[[Thể loại:Người Paris]]
[[Thể loại:Mất năm 1778]]
[[Thể loại:Nhà sử học Pháp]]
[[Thể loại:Nhà viết kịch Pháp]]
[[Thể loại:Nhà văn khoa học giả tưởng Pháp]]
[[Thể loại:Sinh năm 1694]]
[[Thể loại:Thời kỳ Khai sáng]]
[[Thể loại:Triết gia thế kỷ 18]]
[[Thể loại:Hội viên Hội Vương thất]]
[[Thể loại:Nhà phê bình Hồi giáo]]
[[Thể loại:Nhà phê bình tôn giáo]]
[[Thể loại:Nhà phê bình Kitô giáo]]
[[Thể loại:Nhà phê bình Do Thái giáo]]
[[Thể loại:Nhà văn từ Paris]]
[[Thể loại:Nhà văn Pháp ngữ]]
[[Thể loại:Nhà triết học về tính dục]]