Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chi Người”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n Đã lùi lại sửa đổi của 2001:EE0:4818:1E0:4C15:2DF3:F04B:DE81 (Thảo luận) quay về phiên bản cuối của Keo010122Bot
Thẻ: Lùi tất cả
n Task 6: Làm đẹp bản mẫu
Dòng 5: Dòng 5:
| regnum = [[Động vật|Animalia]]
| regnum = [[Động vật|Animalia]]
| superphylum = [[Deuterostomes|Deuterostoma]]
| superphylum = [[Deuterostomes|Deuterostoma]]
| phylum = [[Động vật có dây sống|Chordata]]
| phylum =
[[Động vật có dây sống|Chordata]]
{{không phân hạng|đơn vị = [[Động vật có hộp sọ|Craniata]]}}
{{không phân hạng|đơn vị = [[Động vật có hộp sọ|Craniata]]}}
| subphylum = [[Động vật có xương sống|Vertebrata]]
| subphylum = [[Động vật có xương sống|Vertebrata]]
Dòng 26: Dòng 27:
| genus_authority = [[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758
| genus_authority = [[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758
| subdivision_ranks = Các [[loài]]
| subdivision_ranks = Các [[loài]]
| subdivision =
| subdivision =
''[[Loài người|Homo sapiens]]''<br>
''[[Loài người|Homo sapiens]]''<br>
Xem văn bản, về các loài tuyệt chủng.
Xem văn bản, về các loài tuyệt chủng.
}}
}}

'''Chi Người''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Homo''''' <small>[[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758</small>) bao gồm loài người hiện đại (''Homo sapiens'') và một số loài gần gũi. Được cho rằng có mặt cách đây 2,5 triệu năm, tiến hóa từ [[vượn người phương Nam]] (''Australopithecine'') với sự xuất hiện của ''[[Homo habilis]]''. Sự xuất hiện chi Người cùng thời gian với các dấu tích đầu tiên của [[công cụ đá]], vì vậy nó đánh dấu sự bắt đầu của [[thời đại đồ đá cũ|thời kỳ đồ đá cũ]].
'''Chi Người''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Homo''''' <small>[[Carl von Linné|Linnaeus]], 1758</small>) bao gồm loài người hiện đại (''Homo sapiens'') và một số loài gần gũi. Được cho rằng có mặt cách đây 2,5 triệu năm, tiến hóa từ [[vượn người phương Nam]] (''Australopithecine'') với sự xuất hiện của ''[[Homo habilis]]''. Sự xuất hiện chi Người cùng thời gian với các dấu tích đầu tiên của [[công cụ đá]], vì vậy nó đánh dấu sự bắt đầu của [[thời đại đồ đá cũ|thời kỳ đồ đá cũ]].


Phiên bản lúc 05:05, ngày 21 tháng 1 năm 2022

Chi Người
Hộp sọ của Homo neanderthalensis
Phân loại khoa học
Vực (domain)Eukaryota
Giới (regnum)Animalia
Liên ngành (superphylum)Deuterostoma
Ngành (phylum)Chordata
Nhánh Craniata
Phân ngành (subphylum)Vertebrata
Phân thứ ngành (infraphylum)Gnathostomata
Liên lớp (superclass)Tetrapoda
Lớp (class)Mammalia
Phân lớp (subclass)Theria
Phân thứ lớp (infraclass)Eutheria
Liên bộ (superordo)Euarchontoglires
Bộ (ordo)Primates
Phân bộ (subordo)Haplorrhini
Phân thứ bộ (infraordo)Simiiformes
Tiểu bộ (parvordo)Catarrhini
Liên họ (superfamilia)Hominoidea
Họ (familia)Hominidae
Phân họ (subfamilia)Homininae
Tông (tribus)Hominini
Phân tông (subtribus)Hominina
Chi (genus)Homo
Linnaeus, 1758
Các loài

Homo sapiens

Xem văn bản, về các loài tuyệt chủng.

Chi Người (danh pháp khoa học: Homo Linnaeus, 1758) bao gồm loài người hiện đại (Homo sapiens) và một số loài gần gũi. Được cho rằng có mặt cách đây 2,5 triệu năm, tiến hóa từ vượn người phương Nam (Australopithecine) với sự xuất hiện của Homo habilis. Sự xuất hiện chi Người cùng thời gian với các dấu tích đầu tiên của công cụ đá, vì vậy nó đánh dấu sự bắt đầu của thời kỳ đồ đá cũ.

Tất cả các loài trong chi Người, ngoại trừ Homo sapiens (người hiện đại), đều đã tuyệt chủng. Homo neanderthalensis, theo truyền thống được coi là họ hàng còn sống sót gần nhất, cũng đã tuyệt chủng khoảng 24.000 năm trước trong khi phát hiện gần đây lại gợi ý rằng một loài khác, Homo floresiensis, có thể đã sinh tồn tới tận 12.000 năm trước.

Một số ít các nhà động vật học cho rằng hai loài tinh tinh (thông thường được đặt trong chi Pan), và có thể là cả gôrila (thông thường đặt trong chi Gorilla) cũng nên được đưa vào trong chi này, dựa trên các nét tương đồng di truyền. Phần lớn các nhà khoa học chỉ ra rằng tinh tinh và gôrila có quá nhiều khác biệt về mặt giải phẫu giữa chúng và người để có thể coi là một phần của chi Homo. Với một lượng lớn các nét tương đồng hình thái đã thể hiện, chi Homo là họ hàng gần gũi với một vài chi dạng người đã tuyệt chủng, đáng chú ý có Kenyanthropus, Paranthropus và Australopithecus. Vào thời điểm năm 2008, vẫn chưa có sự đồng thuận chung về việc chi Homo đã phân tỏa ra từ đơn vị phân loại nào.

Từ homo là tiếng Latinh để chỉ "mannaz" (người), trong ý nghĩa nguyên gốc là "con người" hay "người". Từ Latinh humanus, một họ hàng dạng tính từ của homo, có nguồn gốc từ tiếng Tiền Ấn-Âu *dhǵhem- "đất"[1]. So sánh với từ adam trong tiếng Hebrew, nghĩa là "người", có họ hàng với adamah, nghĩa là "đất". (Và so sánh với từ humus trong tiếng Latinh, nghĩa là "đất".)

Tiến hóa

Xem thêm thông tin: Tiến trình tiến hóa loài người, Hominina, Người cổ xưa, và Australopithecus
Một mô hình tiến hóa của chi Homo trong 2 triệu năm gần đây (trục tung). Sự bành trướng nhanh chóng "ra khỏi châu Phi" của H. sapiens được chỉ ra tại phần đỉnh của biểu đồ, với sự pha trộn được chỉ ra với người Neanderthal, Denisova và các dạng người châu Phi cổ xưa không xác định[2].

Một vài loài, bao gồm Australopithecus garhi, Australopithecus sediba, Australopithecus africanus và Australopithecus afarensis, đã từng được đề xuất như là tổ tiên trực tiếp của dòng dõi Homo[3][4]. Các loài này có những đặc trưng hình thái làm cho chúng có thể được xếp cùng Homo, nhưng cho tới nay vẫn chưa có sự đồng thuận là từ loài nào đã phát sinh ra Homo.

Sự ra đời của Homo theo truyền thống được coi là trùng với việc sử dụng lần đầu tiên của các công cụ đá (công nghiệp Oldowan), và vì thế theo định nghĩa này là với sự bắt đầu của Thời kỳ đồ đá cũ sớm[5]

Sự xuất hiện của Homo cũng gần trùng khớp với sự bắt đầu của băng kỳ kỷ đệ Tứ, sự khởi đầu của thời kỳ băng hà hiện tại.

Một xương hàm hóa thạch có niên đại tới 2,8 triệu năm (Ma) trước có thể là đại diện cho trạng thái trung gian giữa Australopithecus và Homo đã được phát hiện năm 2015 tại Afar, Ethiopia[6]. Một số tác giả còn coi sự phát triển của Homo là sớm hơn 3 Ma trước, bằng cách gộp cả Kenyanthropus (một hóa thạch có niên đại 3,2 tới 3,5 Ma trước, thường được phân loại như là một loài thuộc nhóm autralopithecine) vào chi Homo[7].

Cây phát sinh loài (các nhánh còn sinh tồn) trong họ Người.

Phát triển sinh lý học nổi rõ nhất giữa các loài australopithecine sớm hơn và Homo là sự gia tăng của dung tích hộp sọ, từ khoảng 450 cm3 (27 in khối) ở A. garhi tới 600 cm3 (37 in khối) ở H. habilis. Trong phạm vi chi Homo, dung tích hộp sọ cũng tăng gấp đôi từ H. habilis qua Homo ergaster hoặc H. erectus tới Homo heidelbergensis vào khoảng 0,6 Ma trước. Dung tích hộp sọ của H. heidelbergensis lấn vào khoảng dung tích hộp sọ tìm thấy ở người hiện đại.

Homo erectus thường được cho là đã phát triển kiểu biến đổi ngành hệ (loài hình thái mới là kết quả của sự tiến hóa nhanh của dạng tổ tiên mà không có sự hình thành loài nào diễn ra) từ Homo habilis vào khoảng 2 Ma trước. Kịch bản này được củng cố thêm với sự phát hiện ra Homo erectus georgicus, những mẫu vật sớm của H. erectus được tìm thấy ở Kavkaz, dường như thể hiện các đặc điểm chuyển tiếp với H. habilis. Trong vai trò của chứng cứ sớm nhất cho H. erectus được tìm thấy ngoài châu Phi, điều được coi là đáng tin cậy cho rằng H. erectus đã phát triển tại đại lục Á-Âu và sau đó di cư ngược trở lại châu Phi.

Dựa trên các hóa thạch từ thành hệ Koobi Fora, phía đông hồ Turkana ở Kenya, Spoor và ctv. (2007) cho rằng H. habilis có thể đã sinh tồn vượt qua thời điểm xuất hiện của H. erectus, vì thế sự tiến hóa của H. erectus không là biến đổi ngành hệ, và H. erectus có lẽ đã tồn tại song song cùng H. habilis ít nhất là trong khoảng 0,5 triệu năm, từ (1,9  -  1,4 triệu năm về trước), vào thời gian tương ứng với đầu tầng Calabria[8].

Các loài

Bảng so sánh các loài chi Homo
Loài Thời gian sống (Ma) Nơi sống Chiều cao khi trưởng thành (m) Khối lượng khi trưởng thành (kg) Thể tích não (cm³) Hồ sơ hóa thạch Phát hiện / công bố tên
H. habilis 2,2 – 1,6 Châu Phi 1,0–1,5 30–55 660 nhiều 1960/1964
H. erectus 2,0 – 0,03 Châu Phi, Á-Âu (Java, Trung Quốc, Kavkaz) 1,8 60 850 (sớm) – 1.100 (muộn) nhiều 1891/1892
H. rudolfensis 1,9 Kenya 1 hộp sọ 1972/1986
H. georgicus 1,8 Cộng hòa Gruzia 600 ít 1999/2002
H. ergaster 1,9 – 1,4 Đông và Nam Phi 1,9 700–850 nhiều 1975
H. antecessor 1,2 – 0,8 Tây Ban Nha, Anh 1,75 90 1.000 3 di chỉ 1997
H. cepranensis 0,9 – 0,8? Italia 1.000 1 chỏm hộp sọ 1994/2003
H. heidelbergensis 0,6 – 0,25 Châu Âu, châu Phi, Trung Quốc 1,8 60 1.100–1.400 nhiều 1908
H. neanderthalensis 0,35 – 0,03 Châu Âu, Tây Á 1,6 55–70 (mập) 1.200–1.700 nhiều (1829)/1864
H. rhodesiensis 0,3 – 0,12 Zambia 1.300 rất ít 1921
H. sapiens sapiens 0,25 – hiện tại Khắp thế giới 1,4–1,9 50-100 1.000–1.850 còn sinh tồn —/1758
H. sapiens idaltu 0,16 – 0,15 Ethiopia 1.450 3 hộp sọ 1997/2003
H. floresiensis 0,10 – 0,012 Indonesia 1,0 25 400 7 cá thể 2003/2004

Địa vị loài của Homo rudolfensis, H. ergaster, H. georgicus, H. antecessor, H. cepranensis, H. rhodesiensis và H. floresiensis vẫn còn gây tranh cãi. H. heidelbergensis và H. neanderthalensis có quan hệ họ hàng gần gũi với nhau và từng được coi là phân loài của H. sapiens, nhưng phân tích DNA ty thể từ các hóa thạch Homo neanderthalensis chỉ ra rằng H. neanderthalensis có quan hệ họ hàng gần gũi với tinh tinh hơn là với H. sapiens, vì thế gợi ý rằng H. sapiens là nhánh bắt nguồn từ gốc của cả hai nhánh kia.[9]

Tham khảo

  1. ^ dhghem The American Heritage® Dictionary of the English Language: Ấn bản lần 4. 2000.
  2. ^ Stringer, C. (2012). “What makes a modern human”. Nature. 485 (7396): 33–35. doi:10.1038/485033a. PMID 22552077.
  3. ^ Pickering, R.; Dirks, P. H.; Jinnah, Z.; De Ruiter, D. J.; Churchill, S. E.; Herries, A. I.; Berger, L. R. (2011). “Australopithecus sediba at 1.977 Ma and implications for the origins of the genus Homo”. Science. 333 (6048): 1421–1423. doi:10.1126/science.1203697.
  4. ^ Asfaw, B.; White, T.; Lovejoy, O.; Latimer, B.; Simpson, S.; Suwa, G. (1999). “Australopithecus garhi: a new species of early hominid from Ethiopia”. Science. 284 (5414): 629–635. doi:10.1126/science.284.5414.629.
  5. ^ Năm 2010, có chứng cứ cho thấy việc sử dụng công cụ đá có lẽ đã có từ thời của loài Australopithecus afarensis, khoảng 1 triệu năm trước khi có sự xuất hiện lần đầu của Homo McPherron, S. P.; Alemseged, Z.; Marean, C. W.; Wynn, J. G.; Reed, D.; Geraads, D.; Bobe, R.; Bearat, H. A. (2010). “Evidence for stone-tool-assisted consumption of animal tissues before 3.39 million years ago at Dikika, Ethiopia”. Nature. 466: 857–860. doi:10.1038/nature09248. "The oldest direct evidence of stone tool manufacture comes from Gona (Ethiopia) and dates to between 2.6 and 2.5 million years (Myr) ago. [...] Here we report stone-tool-inflicted marks on bones found during recent survey work in Dikika, Ethiopia [... showing] unambiguous stone-tool cut marks for flesh removal [..., dated] to between 3.42 and 3.24 Myr ago [...] Our discovery extends by approximately 800,000 years the antiquity of stone tools and of stone-tool-assisted consumption of ungulates by hominins; furthermore, this behaviour can now be attributed to Australopithecus afarensis."
  6. ^ Erin N. DiMaggio EN, Campisano CJ, Rowan J, Dupont-Nivet G, Deino AL; và đồng nghiệp. “Late Pliocene fossiliferous sedimentary record and the environmental context of early Homo from Afar, Ethiopia”. Science. doi:10.1126/science.aaa1415. “Và đồng nghiệp” được ghi trong: |author= (trợ giúp)Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết) Xem thêm: “Oldest known member of human family found in Ethiopia”. New Scientist. ngày 4 tháng 3 năm 2015. Truy cập ngày 7 tháng 3 năm 2015. Không cho phép mã đánh dấu trong: |nhà xuất bản= (trợ giúp), Ghosh, Pallab (ngày 4 tháng 3 năm 2015). “'First human' discovered in Ethiopia”. BBC News. Truy cập ngày 5 tháng 3 năm 2015.
  7. ^ Cela-Conde & Ayala (2003) công nhận 5 chi thuộc Hominina là Ardipithecus, Australopithecus (gồm cả Paranthropus), Homo (gồm cả Kenyanthropus), Praeanthropus (gồm cả Orrorin) và Sahelanthropus. C. J. Cela-Conde & F. J. Ayala. 2003. "Genera of the human lineage". Proceedings of the National Academy of Sciences 100(13):7684-7689.
  8. ^ "A partial maxilla assigned to H. habilis reliably demonstrates that this species survived until later than previously recognized, making an anagenetic relationship with H. erectus unlikely. The discovery of a particularly small calvaria of H. erectus indicates that this taxon overlapped in size with H. habilis, and may have shown marked sexual dimorphism. The new fossils confirm the distinctiveness of H. habilis and H. erectus, independently of overall cranial size, and suggest that these two early taxa were living broadly sympatrically in the same lake basin for almost half a million years." Spoor, F; Leakey, M.G; Gathogo, P.N; Brown, F.H; Antón, S.C; McDougall, I; Kiarie, C; Manthi, F.K.; Leakey, L.N. (2007). “Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya”. Nature. 448 (7154): 688–691. doi:10.1038/nature05986.
  9. ^ “Neanderthal DNA illuminates split with humans”. NewScientist.com. ngày 11 tháng 10 năm 2006. Truy cập ngày 23 tháng 9 năm 2008.

Xem thêm

Liên kết ngoài

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chi_Người&oldid=67994560”