Xem mã nguồn của Caligula

{{otherpeople5|Gaius Julius Caesar (định hướng){{!}}Gaius Julius Caesar}}{{Mở rộng ngôn ngữ|topic=|langcode=it|otherarticle=|date=tháng 5/2023}}
{{bài cùng tên}}
{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên = Caligula
| tên đầy đủ = Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus
| tước vị = [[Hoàng đế La Mã|Hoàng đế]] của [[Đế quốc La Mã|Đế chế La Mã]]
| hình = Caligula bust.jpg
| ghi chú hình = Tượng của Hoàng đế Caligula ở [[Bảo tàng Louvre|Louvre]]
| chức vị = [[Danh sách Hoàng đế La Mã|Nguyên thủ bên thứ ba của La Mã]]
| kiểu tại vị = Cai trị
| tại vị = [[16 tháng 3]] năm [[37]] – [[24 tháng 1]] năm [[41]]<br>({{số năm theo năm và ngày|37|03|16|41|01|24}})
| đăng quang = 
| tiền nhiệm = [[Tiberius]] {{Vương miện}}
| kế nhiệm = [[Claudius]] {{Vương miện}}
| heir = 
| thông tin phối ngẫu = ẩn
| phối ngẫu = Junia Claudilla, [[17]]–[[36]]<br>Livia Orestilla, ?–? <br>Lollia Paulina, [[15]]–[[49]]<br>Caesonia, [[6]]–[[41]]
| con cái = Julia Drusilla
| hoàng tộc = [[Triều đại Julio-Claudian|Triều đại Julio-Claudian]]|
| cha = Germanicus
| mẹ = Agrippina Già
| sinh = Gaius Julius Caesar<br />[[31 tháng 8]], [[12]]
| nơi sinh = [[Anzio|Antium]], Ý
| mất = [[24 tháng 1]], [[41]] (28 tuổi)
| nơi mất = Đồi Palatine, [[Roma]]
| nơi an táng = |
}}
{{Julio-Claudian dynasty}}
'''Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus''' ({{lang-la|Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus}};<ref>In [[Classical Latin]], Caligula's name would be inscribed as GAIVS IVLIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS.</ref> [[31 tháng 8]] năm [[12]] – [[24 tháng 1]] năm [[41]]), thường gọi theo biệt hiệu '''Caligula''', là vị [[Hoàng đế La Mã]] thứ ba và là một thành viên của [[triều đại Julio-Claudia]], trị vì từ năm [[37]] đến năm 41 Công nguyên. Ông nối ngôi của người bác, kiêm cha nuôi là [[Tiberius]].

Nhìn chung, người ta chỉ biết một số ít chi tiết về Caligula. Những điều người ta biết được là trong thời gian trị vì ngắn ngủi, ông chỉ chú tâm vào những công trình xây dựng xa hoa và công cuộc mở rộng lãnh thổ. Ông ra sức tăng quyền lực theo hệ thống [[thống trị nguyên lão]] và củng cố địa vị và thế lực của mình, luôn lo phòng chống những kẻ mưu toan lật đổ ông. Nhưng sau cùng, trong một âm mưu của [[viện nguyên lão|viện nguyên lão La Mã]], ông bị lính [[Cận vệ của Hoàng đế La Mã|Cận vệ]] của mình [[ám sát]] năm [[41]]. Khi đó Caligula mới 28 tuổi. Sau đó, đội Cận vệ đưa [[Claudius]] lên kế vị.

Dù Caligula được công chúng La Mã ưa chuộng trong suốt thời kỳ trị vì, những dữ kiện về ông rất thưa thớt và phần lớn dựa trên những giai thoại về sự tàn bạo, xa hoa phung phí và những mẫu chuyện tính dục loạn luân, tạo hình ảnh của một lãnh chúa độc tài điên dại. Tuy nhiên, ông đã bắt đầu xây dựng hai hệ thống cống dẫn nước mới ở Roma: Claudia Aqua và Novus Anio. Thời trị vì của ông lại quá ngắn để cho ông hoàn tất những dự án xây cất đồ sộ của mình<ref>Sam Wilkinson, ''Caligula'', trang 21</ref>. Trong triều đại của ông, đế chế sáp nhập [[Vương quốc Mauretania]] và biến nó thành một tỉnh.

== Thời niên thiếu ==
=== Gia đình ===
Caligula đã được sinh ra tại Antium, là người con thứ ba trong số sáu người con còn sống của [[Germanicus]] và người em họ thứ hai của Germanicus "Agrippina Cả" <ref name="suetonius-calig-7">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#7 7].</ref>. Những người anh em của Gaius là Nero và Drusus.<ref name="suetonius-calig-7"/> Những người chị em của ông là [[Agrippina trẻ]], [[Julia Drusilla]], và [[Julia Livilla]]<ref name="suetonius-calig-7"/> Gaius là cháu trai của [[Claudius]] (hoàng đế tương lai).<ref name="cassius-calig-6">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#6 LIX.6].</ref>

[[Agrippina Cả]] là con gái của [[Marcus Agrippa Vipsanius]] và [[Julia Cả]] <ref name="suetonius-calig-7"/> Bà là cháu gái của [[Augustus]] và Scribonia.<ref name="suetonius-calig-7"/>

=== Thời niên thiếu và khởi nghiệp ===
[[Tập tin:Caligae from side.jpg|nhỏ|trái|Một chiếc giày ''[[Caligae|caliga]]''.]]

Ngay khi là một cậu bé lên hai hoặc ba tuổi, Gaius đã đi cùng cha của mình, tướng [[Germanicus]], tham gia các chiến dịch ở phía bắc của Germania <ref name="suetonius-calig-9">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#9 9].</ref>. Các binh sĩ đã thích thú khi mà Gaius được mặc trang phục của một người lính thu nhỏ, bao gồm cả giày và áo giáp<ref name="suetonius-calig-9"/>. Ông đã sớm có biệt danh Caligula của mình, có nghĩa là "chiếc giày nhỏ (của lính)" trong tiếng Latin.<ref name="caligula-name">"Caligula" is formed from the Latin word ''caliga'', meaning soldier's boot, and the [[diminutive]] [[infix]] ''-ul''.</ref> Gaius, mặc dù vậy được ghi lại rằng không thích biệt danh này.<ref name="seneca-calig-18">Seneca the Younger, ''On the Firmness of a Wise Person'' XVIII 2–5. See Malloch, 'Gaius and the nobiles', Athenaeum (2009).</ref>

Theo Suetonius, một tay sai của Tiberius, người xem tướng [[Germanicus]] là một đối thủ chính trị, đã đầu độc ông ở Syria bởi một tay sai của [[Tiberius]].<ref name="suetonius-calig-2">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#2 2].</ref>

Sau cái chết của cha mình, Caligula sống với mẹ cho đến khi mối quan hệ của bà với Tiberius xấu đi.<ref name="suetonius-caligula-10">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#10 10].</ref> Tiberius sẽ không cho phép Agrippina tái hôn vì sợ chồng bà là một đối thủ <ref name="tacitus-annals-4-52">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 4#52|IV.52]].</ref>. Agrippina và em trai Caligula, Nero, đã bị lưu đày vào năm 29 về tội phản quốc <ref name="tacitus-annals-5-3">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 5#3|V.3]].</ref><ref name="suetonius-calig-54">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#54 54].</ref>

Chàng trai Caligula đang tuổi thành niên sau đó đầu tiên được gửi đến sống đầu tiên với bà cố ngoại của ông (và mẹ của Tiberius) Livia<ref name="suetonius-caligula-10"/>. Sau khi Livia qua đời, ông đã được gửi tới sống với Antonia bà ngoại của mình.<ref name="suetonius-caligula-10"/> Trong năm 30 SCN, em trai của ông, [[Drusus Caesar]], bị giam về tội phản quốc và em trai khác của ông Nero mất trong khi lưu đày vì chết đói hoặc tự tử<ref name="suetonius-calig-54" /><ref name="tacitus-annals-5-10">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 5#10|V.10]].</ref>. [[Suetonius]] viết rằng sau khi xua đuổi người mẹ và các em, Caligula và các chị em của ông đã không khác gì nhiều hơn so với các tù nhân của Tiberius và nắm dưới sự quản thúc sát sao bởi binh sĩ <ref name="suetonius-calig-64">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#64 64].</ref>.

Năm 31, Caligula bị tạm đưa tới chăm sóc cho cá nhân Tiberius ở đảo Capri, nơi ông sống sáu năm <ref name="suetonius-caligula-10"/>. Trước sự ngạc nhiên của nhiều người, Caligula đã được tha thứ bởi Tiberius.<ref name="suetonius-calig-62">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#62 62].</ref> Theo các nhà sử học, Caligula là một diễn viên bẩm sinh xuất sắc, và nhận ra sự nguy hiểm, ông đã giấu tất cả sự oán giận của mình đối với Tiberius <ref name="suetonius-caligula-10"/><ref name="tacitus-annals-vi-20">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 6#20|VI.20]].</ref> Một tên mật thám cho biết Caligula, "Chưa bao giờ là một người đầy tớ tốt hơn hoặc một chủ nhân tồi tệ hơn!" <ref name="suetonius-caligula-10"/><ref name="tacitus-annals-vi-20"/> Sau khi ông trở thành hoàng đế, Caligula tuyên bố đã lên kế hoạch giết chết Tiberius với một con dao găm để trả thù cho mẹ và các anh em trai của ông: tuy nhiên, khi mang vũ khí vào phòng ngủ của Tiberius, ông đã không giết Hoàng đế, nhưng thay vào đó là ném con dao xuống sàn nhà. Người ta cho Tiberius biết về điều này nhưng không bao giờ dám làm bất cứ điều gì về nó.<ref>[''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#12 12]</ref>.

Năm 33 SCN, Tiberius đã ban cho Caligula quyền của quan coi quốc khố danh dự, một vị trí ông đã giữ cho đến ngày ông vươn tới ngai Hoàng đế <ref name="cassius-history-57-23">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/58*.html#23 LVII.23].</ref>. Trong khi đó, cả mẹ của Caligula và Drusus, anh trai ông đã chết trong tù.<ref name="tacitus-annals-6-25">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 6#25|VI.25]].</ref><ref name="tacitus-annals-6-23">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 6#23|VI.23]].</ref> Caligula đã có một thời gian ngắn kết hôn với [[Junia Claudilla]] năm 33, mặc dù vậy bà đã mất trong khi sinh con vào năm sau <ref name="suetonius-calig-12">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#12 12].</ref>. Caligula đã dành thời gian làm bạn với chỉ huy trưởng đội cận vệ, [[Naevius Sutorius Marco]], một đồng minh quan trọng <ref name="suetonius-calig-12" /> Macro luôn nói tốt cho Caligula trước mặt Tiberius.

Năm 35, Caligula có tên trong số những người thừa kế di sản của Tiberius cùng với [[Tiberius Gemellus]] <ref name="suetonius-calig-76">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#76 76].</ref>.

== Hoàng đế ==
=== Thời kì đầu ===
Khi Tiberius mất ngày 16 tháng 3 năm 37, tài sản của ông và chức danh Nguyên Thủ được trao lại cho Caligula và cháu trai của Tiberius, Gemellus, những người đã được chọn là cùng thừa kế. Mặc dù Tiberius đã 77 tuổi và nằm liệt trên giường chờ cái chết của mình, một số nhà sử học cổ đại vẫn còn phỏng đoán rằng ông đã bị sát hại.<ref name="suetonius-calig-12"/><ref name="tacitus-calig-50">Tacitus, ''Annals'' [[s:The Annals (Tacitus)/Book 6#50|VI.50]].</ref> Tacitus viết rằng trưởng quan lực lượng cận vệ, [[Naevius Sutorius Macro|Macro]], đè chết Tiberius với một chiếc gối để đẩy nhanh việc Caligula kế vị, mang đến nhiều đến niềm vui cho những người La Mã,<ref name="tacitus-calig-50"/> trong khi Suetonius viết rằng Caligula có thể đã thực hiện việc giết hại, mặc dù điều này đã không được ghi nhận bởi bất kỳ nhà sử học cổ đại nào khác<ref name="suetonius-calig-12"/> Cả [[Philo]], người đã ghi lại trong triều đại Tiberius, và Josephus ghi rằng Tiberius qua đời bởi nguyên nhân tự nhiên <ref>Philo of Alexandria, ''On the Embassy to Gaius'' [[s:On the Embassy to Gaius#IV|IV.25]]; Josephus, ''Antiquities of the Jews'' XIII.6.9.</ref>
[[Tập tin:Eustache Le Sueur - Caligula Depositing the Ashes of his Mother and Brother in the Tomb of his Ancestors - WGA12607.jpg|nhỏ|trái|upright|''Caligula Depositing the Ashes of his Mother and Brother in the Tomb of his Ancestors'', by [[Eustache Le Sueur]], 1647]]

Caligula chấp nhận quyền hạn của [[Nguyên thủ quốc gia|Nguyên thủ]] như là sự phong tước của viện nguyên lão và tới thủ đô Roma vào ngày 28 Tháng Ba trong bối cảnh một đám đông ca ngợi ông là "con của chúng ta" và "ngôi sao của chúng ta," trong số các biệt danh khác.<ref name="suetonius-calig-13">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#13 13].</ref> Caligula được mô tả là vị hoàng đế đầu tiên được ngưỡng mộ bởi tất cả mọi người của "tất cả các thế giới, từ nơi mặt trời mọc tới nơi mặt trời lặn." <ref name="philo-gaius-2-10">Philo of Alexandria, ''On the Embassy to Gaius'' [[s:On the Embassy to Gaius#II|II.10]].</ref> Caligula được yêu thương bởi nhiều người cho là con trai yêu dấu của [[Germanicus]] vốn được lòng dân,<ref name="suetonius-calig-13"/> và bởi vì ông ta không phải là [[Tiberius]] <ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Tiberius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Tiberius*.html#75 75].</ref>
Suetonius nói rằng hơn 160.000 động vật đã bị giết để hiến tế trong thời gian ba tháng cho công chúng ăn mừng triều đại mới <ref name="suetonius-calig-14">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#14 14].</ref><ref name="philo-gaius-2-11">Philo mentions widespread sacrifice, but no estimation on the degree, Philo of Alexandria, ''On the Embassy to Gaius'' [[s:On the Embassy to Gaius#II|II.12]].</ref>. Philo mô tả bảy tháng đầu tiên của triều đại Caligula là hoàn toàn hạnh phúc.<ref name="philo-gaius-2-13">Philo of Alexandria, ''On the Embassy to Gaius'' [[s:On the Embassy to Gaius#II|II.13]].</ref>

Những việc làm đầu tiên này của Caligula là để thể hiện tinh thần hào phóng, mặc dù mang nhiều bản chất chính trị<ref name="cassius-history-59-1">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#1 LIX.1].</ref>. Để được ủng hộ, ông ban phát tiền thưởng trong quân đội bao gồm đội Cận vệ, những binh lính thành phố và quân đội bên ngoài Ý.<ref name="cassius-history-59-1"/> Ông hủy bỏ những giấy tờ kết tội phản quốc của Tiberius, tuyên bố rằng những bản án phản quốc đã là chuyện của quá khứ và triệu hồi những người đã bị đi đày<ref name="suetonius-calig-15">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#15 15].</ref>

Caligula đã thu thập và mang về xương của người mẹ và của những người anh em mình và đặt những gì còn lại của họ trong ngôi mộ của Augustus.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' LIX.3.</ref> Ông đã hành quyết người anh em họ của mình [[Tiberius Gemellus]] - một hành động xúc phạm bà ngoại của cả Caligula và Gemellus, [[Antonia nhỏ]]. Bà được cho là đã tự sát, mặc dù Suetonius gợi ý rằng Caligula thực sự đầu độc bà. Ông cũng đã hành quyết cha vợ [[Marcus Silanus]] và em rể của ông [[Marcus Aemilius Lepidus|Marcus Lepidus]]. Chú của ông Claudius đã được tha thứ vì Caligula giữ ông ta như là một trò cười. Người chị yêu quý của ông, [[Julia Drusilla]] đã qua đời vào năm 38 vì sốt: hai người chị em của ông, [[Livilla]] và [[Agrippina trẻ]], đã bị lưu đày. Ông căm ghét thực tế rằng ông là cháu nội của Agrippa, và vu khống [[Augustus]] bằng cách lặp lại một lời nói dối rằng mẹ của ông đã thực sự là kết quả của một mối quan hệ loạn luân giữa Augustus và con gái của ông ta [[Julia Già]].<ref>[''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#23 23]</ref>

===Khủng hoảng tài chính và nạn đói kém===
Theo [[Cassius Dio]], một cuộc khủng hoảng tài chính đã xuất hiện vào năm 39.<ref name="cassius-history-59-10">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#10 LIX.10].</ref> Suetonius đặt thời điểm bắt đầu của cuộc khủng hoảng này vào năm 38.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#37 37].</ref> Những khoản chi tiêu chính trị của Caligula cho sự ủng hộ, sự hào phóng, lãng phí đã làm cạn kiệt ngân quỹ của nhà nước. Các nhà Sử học cổ đại cho rằng Caligula bắt đầu vu cáo, phạt tiền và thậm chí giết chết các cá nhân cho mục đích nắm chiếm đoạt điền sản của họ.<ref name="seutonius-calig-38">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#38 38].</ref>

Một số biện pháp tuyệt vọng khác của Caligula được mô tả bởi các sử gia. Để làm đầy ngân khố, Caligula yêu cầu công chúng cho nhà nước vay tiền.<ref name = "gjxxsj">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#41 41].</ref> Caligula đánh thuế đối với các vụ kiện tụng, hôn nhân và tệ nạn mại dâm.<ref name="suetonius-calig-40">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#40 40].</ref> Caligula bắt đầu bán đấu giá sinh mạng của các đấu sĩ tại các trận đấu.<ref name="seutonius-calig-38"/><ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#14 LIX.14].</ref> Các đội trưởng, những người giành được chiến lợi phẩm trong quá trình cướp bóc đã bị buộc phải chuyển giao các chiến lợi phẩm cho nhà nước.<ref name="cassius-history-59-15">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#15 LIX.15].</ref>
===Các công trình xây dựng===
Bất chấp có khó khăn về tài chính, Caligula đã bắt tay vào một số dự án xây dựng trong triều đại của ông. Một số vì lợi ích công cộng, trong khi những cái khác dành cho mình.

Josephus mô tả là đóng góp lớn nhất của Caligula là việc cải tiến bến cảng tại [[Rhegium]] và [[Sicilia]], qua đó cho phép tăng nhập khẩu ngũ cốc từ Ai Cập đến<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[s:The Antiquities of the Jews/Book XIX#Chapter 2|XIX.2.5]].</ref>. Những cải tiến này có thể đã được thực hiện để đối phó với nạn đói. [Cần dẫn nguồn]

Caligula cũng đã hoàn thành [[đền thờ Augustus]] và [[nhà hát của Pompey]] và bắt đầu xây một đài vòng bên cạnh Saepta.<ref name="seutonius-calig-21">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#21 21].</ref> Ông cũng đã mở rộng cung điện hoàng gia.<ref name="penelope.uchicago.edu">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#21 21], Life of Claudius [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#20 20]; Pliny the Elder, ''Natural History'' XXXVI.122.</ref> Ông bắt đầu cho xây các hệ thống cống dẫn nước [[Aqua Claudia]] và [[Anio Novus]], mà [[Pliny Già]] coi là tuyệt tác kỹ thuật.<ref name="penelope.uchicago.edu"/> Ông đã xây dựng một trường đua lớn được gọi là ''trường đấu của Gaius và Nero'' và có một cột tháp Ai Cập (được biết đến là [[cột tháp Vatican]]) được vận chuyển bằng đường biển và được dựng lên ở giữa thành Roma.<ref>Pliny the Elder, ''Natural History'' XVI.76.</ref>

Tại [[Syracuse]], ông đã cho sửa chữa các bức tường thành phố và đền thờ của các vị thần<ref name="seutonius-calig-21"/>. Ông cũng cho xây mới và mở rộng những con đường mới và để giữ cho các tuyến đường trong tình trạng tốt <ref>Cassius Dio, ''Roman History'' LIX.15; Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Claudius*.html#37 37].</ref>. Ông đã có kế hoạch xây dựng lại cung điện của [[Polycrates]] ở Samos, và hoàn thành đền thờ của Didymaean Apollo ở Ephesus. Ông cũng có kế hoạch đào một con kênh qua eo đất Isthmus ở Hy Lạp và phái một đốc công tới khảo sát công việc.<ref name="seutonius-calig-21"/>

[[Tập tin:Nemi Ship Hull 1930.jpg|nhỏ|phải|The hull of one of [[Nemi ships|two ships]] recovered from [[Lake Nemi]] during the 1930s. This massive vessel served as an elaborate floating palace to the emperor.|liên_kết=Special:FilePath/Nemi_Ship_Hull_1930.jpg]]

Caligula còn đóng hai con thuyền lớn cho chính mình, chúng đã được khai quật từ đáy [[hồ Nemi]] dưới chế độ [[Phát xít Ý|phát xít]] [[Benito Mussolini]]. Các con thuyền này là một trong những con thuyền lớn nhất trong thế giới cổ đại. Con thuyền nhỏ hơn đã được thiết kế như một ngôi đền dành riêng cho thần [[Diana]].

===Mối thù hận với viện nguyên lão===
Vào năm 39, quan hệ giữa viện nguyên lão La Mã với Caligula ngày càng xấu đi.<ref name="treason-trials">Cassius Dio, ''Roman History'' LIX.16; Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula 30.</ref> Các vấn đề bất đồng của họ không được biết rõ. Mặc dù vậy Một số yếu tố đã làm trầm trọng thêm mối thù này. Viện nguyên lão đã ngày càng quen để với việc cầm quyền mà không cần vị hoàng đế giữa khoảng thời gian từ lúc Tiberius bỏ tới Capri vào năm 26 CN tới khi Caligula lên kế vị <ref name="Tacitus, Annals IV.41">Tacitus, ''Annals'' IV.41.</ref>.

Caligula đã xem xét lại những ghi chép của Tiberius về những phiên tòa phản quốc và quyết định rằng rất nhiều nguyên lão, dựa vào những việc làm của họ trong các bản án này, là không đáng tin cậy.<ref name="treason-trials"/> Ông ra lệnh cho tiến hành một cuộc điều tra và xét xử mới<ref name="treason-trials"/>. Ông đã thay thế viên chấp chính quan và kết tội chết nhiều nguyên lão <ref name="suetonius-caligula-26">Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula 26.</ref>.

Ngay sau khi tuyệt giao với Viện nguyên lão, Caligula đã phải đương đầu với thêm nhiều âm mưu chống lại ông<ref name="dio-caligula-22">Cassius Dio, ''Roman History'' LIX.22.</ref> Một âm mưu có sự tham gia của người anh rể của ông đã được phá vỡ vào cuối năm 39.<ref name="dio-caligula-22"/> Ngay sau đó, quan [[Khâm sai (La Mã)|Khâm sai]] (''Legate'') xứ [[Germania]] là [[Gnaeus Cornelius Lentulus Gaetulicus]], đã bị hành quyết vì liên quan đến một âm mưu<ref name="dio-caligula-22"/>.

===Mở rộng phía Tây===
Vào năm 40, Caligula đã sáp nhập vùng Mauretania vào đế chế La Mã và thực hiện một nỗ lực bành trướng đáng kể nhằm vào [[Britannia]] - thậm chí thách thức [[thần Neptune]] trong chiến dịch của mình. Cuộc chinh phục Britannia đã được thực hiện trọn vẹn bởi người kế nhiệm ông.
====Mauretania====
Mauretania vốn là một vương quốc chư hầu của La Mã, nó được cai trị bởi vua [[Ptolemaios của Mauretania]]. Caligula đã mời Ptolemaios đến Roma và sau đó bất ngờ hành quyết ông ta.<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#35 35].</ref> Mauretania được sáp nhập bởi Caligula và sau đó được chia thành hai tỉnh, [[Mauritania Tingitana]] và [[Mauretania Caesariensis]], và được ngăn cách nhau bởi [[sông Malua]].<ref>Pliny the Elder, ''Natural History'' V.2.</ref> Pliny tuyên bố rằng sự phân chia này được thực hiện bởi Caligula, nhưng Dio nói rằng trong năm 42 CN, một cuộc khởi nghĩa đã nổ ra, nhưng nó đã bị đàn áp bởi [[Gaius Suetonius Paulinus]] và [[Gnaeus Hosidius Geta]], và chỉ sau sự việc này thì sự phân chia mới được tiến hành.<ref>Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/60*.html#8 LX.8]</ref> Sự nhầm lẫn này có thể có nghĩa là Caligula ban đầu quyết định tiến hành phân chia tỉnh này, nhưng việc thực hiện đã bị hoãn lại vì cuộc khởi nghĩa.<ref name="barrett118">Barrett 2002, p. 118</ref> Vị tổng đốc thuộc tầng lớp kị sĩ đầu tiên được biết đến của hai tỉnh là một Marcus Fadius Celer Flavianus, nhậm chức vào năm 44 CN.<ref name="barrett118">Barrett 2002, p. 118</ref>

Thông tin chi tiết về các sự kiện liên quan đến người Mauretania vào giai đoạn 39-44 là không rõ ràng. [[Cassius Dio]] đã viết một chương nói về việc sáp nhập Mauretania bởi Caligula nhưng nó đã bị mất <ref name="cassius-history-59-25">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#25 LIX.25].</ref> Hành động này của Caligula dường như có động cơ mang tính cá nhân -Đó là sự sợ hãi và ghen tị với người anh em họ Ptolemaios của ông - và do đó việc mở rộng không phải là nhằm đối phó với sức ép từ nhu cầu quân sự hay kinh tế<ref>{{chú thích tạp chí |last1=Sigman |first1=Marlene C.|year=1977 |title=The Romans and the Indigenous Tribes of Mauritania Tingitana |journal=Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte |volume=26 |issue=4 |pages=415–439 |publisher=Franz Steiner Verlag |doi= |url=http://www.jstor.org/stable/4435574 |access-date= ngày 10 tháng 4 năm 2012 }}</ref>.
====Britannia====
Dường như một chiến dịch phía bắc nhằm vào Britannia đã bị hủy bỏ <ref name="cassius-history-59-25" /> Chiến dịch này bị chế giễu bởi các sử gia cổ đại với các ghi chép về những người Gaul ăn mặc quần áo như là các bộ lạc người Đức trong cuộc diễu binh chiến thắng của ông và quân đội La Mã đã được lệnh thu thập vỏ sò như là "chiến lợi phẩm của biển".<ref>Suetonius, ''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#45 45–47].</ref> Các nguồn chính đã không thống nhất về những gì xảy ra. Các nhà sử học hiện đại đã đưa ra nhiều giả thuyết trong một nỗ lực để giải thích những hành động này. Chuyến đi này đến [[eo biển Manche|eo biển Anh]] có thể chỉ đơn thuần là luyện binh và tiến hành hoạt động do thám.<ref>P. Bicknell, "The Emperor Gaius' Military Activities in AD 40", ''Historia'' 17 (1968), 496–505.</ref> 
===Tự coi mình là thần thánh===
[[Tập tin:RomaForoRomanoTempioCastori.jpg|nhỏ|upright|Ruins of the temple of [[Castor and Pollux]] in the [[Forum Romanum]]. Ancient resources as well as recent archaeological evidence suggest that, at one point, Caligula had the palace extended to annex this structure.]]
Khi mà một vài vị vua đến Roma để tỏ lòng tôn kính của họ đối với ông và tranh luận về nguồn gốc quý tộc của họ, ông đã kêu lên: "Hãy có một vị Chúa, một ông vua".<ref>[''The Lives of Twelve Caesars'', Life of Caligula [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html#22 22]</ref> Năm 40 CN, Caligula bắt đầu thực hiện các chính sách gây tranh cãi mà đã đưa tôn giáo vào trong vai trò chính trị của ông. Caligula đã bắt đầu xuất hiện trước đám đông với cách ăn mặc như các vị thần và á thần khác nhau như là [[Heracles|Hercules]], [[Mercury]], [[Venus]] và [[Apollo]]<ref>Philo of Alexandria, ''On the Embassy to Gaius'' [[s:On the Embassy to Gaius#XI|XI-XV]].</ref> Theo ghi chép lại, ông bắt đầu đề cập đến mình như một vị thần khi gặp gỡ với các chính trị gia.

Một khu vực thiêng liêng đã được dành riêng cho việc thờ cúng ông tại [[Miletus]] thuộc [[tỉnh châu Á]] và hai ngôi đền khác được dựng lên để thờ cúng ông ngay tại thủ đô Roma.<ref name="cassius-history-59-28">Cassius Dio, ''Roman History'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html#28 LIX.28].</ref>[[Đền thờ Castor và Pollux]] ở khu vực quảng trường đã được nối trực tiếp đến dinh thự của hoàng đế trên đồi Palatine và dành riêng cho Caligula <ref name="cassius-history-59-28"/><ref>Sanford, J.: "[http://news-service.stanford.edu/news/2003/10%20september/caligula-910.html Did Caligula have a God complex?], ''Stanford Report'', ngày 10 tháng 9 năm 2003.{{Dead link|date=March 2010}}</ref> Ông sẽ xuất hiện ở đây vào mỗi dịp và tự giới thiệu mình như là một vị thần trước công chúng. Caligula đã thay thế đầu các bức tượng khác nhau của các vị thần và thay thế bằng đầu của mình trong các đền thờ khác nhau <ref>Farquhar, Michael (2001). ''A Treasure of Royal Scandals'', p. 209. Penguin Books, New York. ISBN 0-7394-2025-9.</ref> Người ta nói rằng ông muốn được tôn thờ như ''Neos Helios'', vị thần Mặt Trời Mới. Thật vậy, ông đã được miêu tả như là một vị thần mặt trời trên các đồng xu Ai Cập.<ref>Allen Ward, Cedric Yeo, and Fritz Heichelheim, "A History of the Roman People: Third Edition", 1999, Prentice-Hall, Inc.</ref>

Chính sách tôn giáo của Caligula đã đi trệch hướng so với những người tiền vị của ông. Theo [[Cassius Dio]], vị hoàng đế đương thời có thể được tôn thờ như thần thánh ở phía đông và vị hoàng đế quá cố có thể được tôn thờ như thần thánh ở Roma.<ref name="dio-51">Cassius Dio, ''Roman History'' LI.20.</ref> 
===Chính sách đối với phía Đông===
Caligula đã cần phải dập tắt vài cuộc bạo loạn và các âm mưu ở các tỉnh phía Đông trong suốt triều đại của mình. Giúp đỡ ông trong những việc làm này là người bạn tốt của ông, [[Herod Agrippa]], người đã trở thành thống đốc của các tỉnh Batanaea và Trachonitis sau khi Caligula trở thành hoàng đế vào năm 37.<ref>Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[s:The Antiquities of the Jews/Book XVIII#Chapter 6|XVIII.6.10]]; Philo of Alexandria, ''Flaccus'' [[s:Flaccus#V|V.25]].</ref>

Nguyên nhân của tình trạng căng thẳng ở phía đông vốn phức tạp, nó liên quan đến sự truyền bá của văn hóa Hy Lạp, luật pháp La Mã và các quyền của người Do Thái.

Caligula đã không tin tưởng vào viên quan thái thú của Ai Cập, Aulus Avilius Flaccus. Flaccus vốn trung thành với Tiberius, và đã âm mưu chống lại mẹ của Caligula và có liên quan với những người Ai Cập ly khai<ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' III.8, IV.21.</ref> Vào năm 38, Caligula đã phái Agrippa tới Alexandria mà không báo trước để kiểm tra những việc làm của Flaccus.<ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' V.26–28.</ref> Theo Philo, chuyến thăm đã nhận phải sự chế nhạo từ những cư dân người Hy Lạp, những người coi Agrippa là vua của người Do Thái <ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' V.29.</ref> Flaccus đã cố gắng để xoa dịu cả những cư dân gốc Hy Lạp và Caligula bằng cách đặt bức tượng của hoàng đế trong các giáo đường Do Thái <ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' [[s:Flaccus VI|VI.43]].</ref> Như là kết quả của điều đó, một cuộc bạo loạn đã nổ ra trong thành phố..<ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' [[s:Flaccus#VII|VII.45]].</ref> Caligula phản ứng bằng cách cắt chức Flaccus và hành quyết ông ta.<ref>Philo of Alexandria, ''Flaccus'' [[s:Flaccus#XXI|XXI.185]].</ref>

Vào năm 39, Agrippa đã cáo buộc [[Herod Antipas]], [[tetrarch]] của xứ [[Galilee]] và [[Perea]], đang lên kế hoạch cho một cuộc nổi loạn chống lại sự cai trị của người La Mã với sự giúp đỡ của Parthia. Herod Antipas đã thú tội và Caligula đã cho lưu đày ông. Agrippa đã được tưởng thưởng với những vùng lãnh thổ của ông ta.<ref name="josephus-antiquities-18-7-2">Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[s:The Antiquities of the Jews/Book XVIII#Chapter 7|XVIII.7.2]].</ref>

Bạo loạn lại nổ ra ở Alexandria vào năm 40 giữa người Do Thái và người Hy Lạp.<ref name = "zepjql">Josephus, ''Antiquities of the Jews'' [[s:The Antiquities of the Jews/Book XVIII#Chapter 8|XVIII.8.1]].</ref> người Do Thái bị cáo buộc không tôn vinh hoàng đế.<ref name="zepjql"/>

== Tham khảo ==
=== Chú thích ===
{{Tham khảo|colwidth=30em}}
=== Tiểu sử ===
==== Nguồn chính ====
*[[Cassius Dio]], ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/59*.html Roman History]'', Book 59
* [[Josephus]], ''[http://www.ccel.org/ccel/josephus/works/files/works.html Antiquities of the Jews]'', (trans. W.Whiston), Books XVIII–XIX
* [[Philo of Alexandria]], (trans. C.D.Yonge, London, H. G. Bohn, 1854–1890):
**''[http://www.earlychristianwritings.com/yonge/book40.html On the Embassy to Gaius]''
**''[http://www.earlychristianwritings.com/yonge/book36.html Flaccus]''
* [[Seneca the Younger]]
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_1.html On Firmness]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_1.html On Anger]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_2.html To Marcia, On Consolation]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_2.html On Tranquility of Mind]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_2.html On the Shortness of Life]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_2.html To Polybius, On Consolation]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_2.html To Helvia, On Consolation]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_essays_book_3.html On Benefits]''
**''[http://www.stoics.com/seneca_epistles_book_1.html On the Terrors of Death]'' (Epistle IV)
**''[http://www.stoics.com/seneca_epistles_book_2.html On Taking One's Own Life]'' (Epistle LXXVII)
**''[http://www.stoics.com/seneca_epistles_book_3.html On the Value of Advice]'' (Epistle XCIV)
*[[Suetonius]], ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Caligula*.html The Lives of Twelve Caesars]'', Life of Caligula
*[[Tacitus]], ''[http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Tacitus/TacitusAnnals06.html Annals]'', Book 6
==== Nguồn phụ ====
*{{chú thích sách|last=Balsdon|first=V. D.|title=The Emperor Gaius|year=1934|publisher=Clarendon Press|location=Oxford}}
*{{chú thích sách|last= Barrett|first=Anthony A.|title=Caligula: the corruption of power| location=London|publisher=Batsford|year=1989|isbn=0-7134-5487-3}}
*{{chú thích sách|last=Grant|first=Michael|authorlink=Michael_Grant_(author)|title=The Twelve Caesars|year=1979|publisher=Penguin Books|location=New York|isbn=0-140-44072-0}}
*{{chú thích sách|last=Hurley|first=Donna W.|title=An Historical and Historiographical Commentary on Suetonius' Life of C. Caligula|location=Atlanta|publisher=Scholars Press|year=1993}}
*{{chú thích tạp chí|last=Sandison|first=A. T.|title=The Madness of the Emperor Caligula|journal=Medical History|year=1958|volume=2|pages=202–209}}
*{{chú thích sách|last=Wilcox|first=Amanda |chapter=Nature's Monster: Caligula as exemplum in Seneca's Dialogues| editor1-first=Ineke|editor1-last=Sluiter|editor2-first=Ralph M.|editor2-last=Rosen|title=Kakos: Badness and Anti-value in Classical Antiquity|location=Leiden|publisher=Brill|year=2008| series=Mnemosyne: Supplements. History and Archaeology of Classical Antiquity|volume=307}}
*{{chú thích sách|last=Wilkinson|first=Sam|title=Caligula|year=2006|publisher=Routledge|isbn=0415357683}}
== Liên kết ngoài ==
{{Commons|Caligula}}
*[http://www.roman-emperors.org/gaius.htm Biography from De Imperatoribus Romanis]
*[https://web.archive.org/web/20091020102156/http://geocities.com/Athens/Parthenon/7094/caligula.html Biography of Gaius Caligula]
*[http://www.straightdope.com/mailbag/mcaligula.html Straight Dope article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070430000305/http://www.straightdope.com/mailbag/mcaligula.html |date=2007-04-30 }}
*[http://www.romansonline.com/Persns.asp?IntID=3&Ename=Caligula Caligula]
*[http://www.vroma.org/~bmcmanus/caligula.html A chronological account of his reign] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070423131748/http://www.vroma.org/~bmcmanus/caligula.html |date=2007-04-23 }}
* [http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/caligula.shtml Caligula] at [http://www.bbc.co.uk/history/ BBC History]

{{S-start}}
{{S-hou|[[Triều đại Julio-Claudia]]|31 tháng 8|12 CN|24 tháng q|41 CN}}
{{S-off}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Tiberius]]}}
{{S-ttl|title=[[Danh sách hoàng đế La Mã|Hoàng đế La Mã]]|years=37–41}}
{{S-aft|rows=2|after=[[Claudius]]}}
{{S-ttl|title=[[Triều đại Julio-Claudia]]|years=37–41}}
{{Succession box|title = [[Chấp chính quan]] của [[Đế quốc La Mã]]|before = [[Marcus Aquila Iulianus]] và<br>[[Gaius Nonius Asprenas]]||after = [[Claudius]] và<br>[[Gaius Caecina Largus]] |years = 39–41}}
{{S-end}}
{{Suetonius 12 Caesars}}
{{Hoàng đế La Mã}}
{{authority control}}

[[Thể loại:Hoàng đế La Mã chết bởi Praetorian]]
[[Thể loại:Triều đại Julia-Claudia]]
[[Thể loại:Sinh năm 12]]
[[Thể loại:Mất năm 41]]
[[Thể loại:Chấp chính quan của Đế quốc La Mã]]
[[Thể loại:Loạn luân]]
[[Thể loại:Người từ Anzio]]