Xem mã nguồn của Tirol

{{otheruses|Tirol (định hướng)}}{{Infobox country
|native_name= {{native name|de-AT|Tirol}}<br />{{native name|lld|Tirol}}<br />{{native name|it|Tirolo}}
|conventional long name = Tirol
|common_name= Tyrol
|other_name =
|motto      = {{native name|de-AT|Land im Gebirge|nolink=y}}<br />{{native name|lld|Terra inter montes|nolink=y}}<br />{{native name|it|Terra fra i monti|nolink=y}}<br /><small>"Đất nước trên núi"</small>
|image_flag = Flag of Tirol and Upper Austria.svg
|national_anthem    =
|official_languages = [[Tiếng Đức Áo|Đức Áo]], [[Tiếng Ý|Ý]], [[Tiếng Ladin|Ladin]], [[Tiếng Cimbrian|Cimbrian]] và [[Tiếng Mòcheno |Mòcheno]]
|capital            = [[Tirolo]] (1027–1418)<br />[[Merano]] (1418–1848)<br />[[Innsbruck]] (1848–1918)<br />[[Innsbruck]] (1918–nay)
|demonym            = Người Tirol
|largest_city       = Innsbruck
|population_estimate= 1.813.400
|population_estimate_year = 2017
|population_density_km2 = 68
|leader_title1= 
|leader_name1 = 
|leader_title2= 
|leader_name2 = 
|leader_title3= 
|leader_name3 = 
|area_km2     = 26.674
|image_map    = Euroregión Tirol-Tirol del Sur-Trentino.png
|map_caption  = Phần phía nam của Tirol nằm ở [[Bắc Ý]] và phần phía bắc ở [[Áo]]
|image_map2   = Tirol vor 1918.png
|map_caption2 = Khu vực bao gồm ngày nay [[Euroregion Tirol–Nam Tirol–Trentino]], bao gồm [[Cortina d'Ampezzo]], [[Livinallongo del Col di Lana]] (Buchenstein), [[Colle Santa Lucia|Col]] (Verseil), [[Valvestino]], [[Magasa|Magasa]] và [[Pedemonte]]
|currency     = [[Euro]] (€)
|currency_code= EUR
|cctld        = 
|area_rank=|GDP_PPP=|GDP_PPP_year=|HDI=|HDI_year=|today=}}
'''Tirol''' hoặc '''Tyrol''' ({{IPAc-en|t|ɪ|ˈ|r|oʊ|l|,_|t|aɪ|ˈ|r|oʊ|l|,_|ˈ|t|aɪ|r|oʊ|l}};<ref>[http://www.dictionary.com/browse/tyrol "Tyrol"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref> trong lịch sử là '''Tyrole''';<ref>{{Google books |al7PAAAAMAAJ|The Gentleman's Magazine, Volume 75 (1794) |page=160 }}</ref><ref>{{cite web |title=PressReader.com - Zeitungen aus der ganzen Welt |website=Pressreader.com |url=https://www.pressreader.com/uk/the-jewish-chronicle/20110715/284601714290633 |access-date=2017-07-19 |language=de}}</ref><ref>{{Google books |N4A5AAAAcAAJ |Venice under the yoke of France and of Austria |page=PA1}}</ref>([[Tiếng Đức Áo|tiếng Đức-Áo]]: ''Tirol'' {{IPA-de|tiˈʁoːl||De-at-Tirol.ogg}}; {{lang-it|Tirolo}}; {{lang-en|Tyrol}} ) là một [[vùng lịch sử]] trên dãy [[Anpơ]] - trong [[Bắc Ý|miền bắc nước Ý]] và miền tây [[Áo|nước Áo]]. Khu vực này về mặt lịch sử là lõi của [[Bá quốc]] [[Bá quốc Tirol|Tirol]], một phần của [[Đế quốc La Mã Thần thánh|Đế chế La Mã Thần thánh]], [[Đế quốc Áo|Đế chế Áo]] và [[Đế quốc Áo-Hung|Áo-Hung]], từ khi hình thành vào thế kỷ 12 cho đến năm 1919. Năm 1919, sau [[Chiến tranh thế giới thứ nhất|Thế chiến I]] và sự tan rã của Áo-Hung, vùng này được chia thành hai bộ phận hành chính hiện đại thông qua [[Hòa ước Saint-Germain-en-Laye (1919)|Hiệp ước Saint-Germain-en-Laye]]::
* '''[[Bang Tirol]]''': Được hình thành thông qua sự hợp nhất của Bắc và Đông Tirol, là một bang của Áo
* Vùng '''[[Trentino-Nam Tirol]]''': Vào thời điểm đó vẫn cùng với [[Souramont]] ([[Cortina d'Ampezzo]], [[Livinallongo del Col di Lana]] và [[Colle Santa Lucia]]) và các thị trấn tự trị [[Valvestino]], [[Magasa]], và [[Pedemonte]], bị [[Vương quốc Ý]] chiếm giữ vào năm 1918, và do đó kể từ năm 1946 trở thành một phần của [[Ý|Cộng hòa Ý]].

Với sự thành lập của vùng Châu Âu (''[[Euroregion]]'') [[Euroregion Tirol–Nam Tirol–Trentino]], khu vực này có pháp nhân riêng từ năm 2011 theo quy chế [[Kết hợp Châu Âu về Hợp tác Lãnh thổ]] (''European grouping of territorial cooperation'' (EGTC)).

==Địa lý==
===Vị trí===
Tirol có diện tích 26.673 km<sup>2</sup>. Khu vực này bao gồm [[Bang Tirol]], Tỉnh [[Nam Tirol]] và Tỉnh [[Trento]]. Ngoài ra còn bao gồm các [[comune]] [[Cortina d'Ampezzo]], [[Livinallongo del Col di Lana]], [[Colle Santa Lucia]] và [[Pedemonte]] từ Vùng [[Veneto]] và [[Valvestino]] và [[Magasa]] từ Vùng [[Lombardia]]. Các thành phố lớn nhất ở Tirol là
* [[Innsbruck]], 
* [[Trento]] 
* [[Bolzano]].

Toàn bộ vùng Tirol nằm trên dãy [[Anpơ|An-pơ]]. Tirol có phía bắc giáp bang [[Bayern]] (Đức) và phía đông giáp các bang Kärnten và [[Salzburg (bang)|Salzburg]] (Áo). Phía tây Tirol là bang [[Vorarlberg]] (Áo) và bang [[Graubünden]] (Thụy Sĩ). Ở phía nam của Tirol, vùng đất này giáp với các vùng [[Veneto]] và [[Lombardia]] (Ý).

Các sông quan trọng ở Tirol là [[Sông Adige|Adige]] và các sông [[Sông Inn|Inn]], [[Sông Drau|Drau]] và [[sông Lech|Lech]], 3 sông này đều đổ vào [[sông Danube]]. Sự phân chia vùng xảy ra gần như chính xác theo [[đường phân thủy]]. 

Đặc điểm của vùng là nhiều [[thung lũng]]. Ngày nay, một số thung lũng vẫn còn khó tiếp cận. Các thung lũng quan trọng nhất là Thung lũng [[Sông Inn|Inn]] và Thung lũng [[Sông Adige|Adige]]. Một phần lớn dân cư sống ở hai thung lũng này và năm thành phố lớn nhất của Tirol ([[Innsbruck]], [[Bolzano]], [[Trento]], [[Merano]], và [[Rovereto]]) cũng nằm trong các thung lũng này. Trong nhiều thế kỷ, khu vực này đã được biết đến với thương mại quá cảnh. Tuyến đường thương mại quan trọng nhất qua dãy Anpơ, cụ thể là [[Đèo Brenner|Tuyến đường qua đèo Brenner]], đi qua toàn bộ Tirol và được coi là đường nối kết nối giữa các khu vực nói tiếng Ý và tiếng Đức.
<gallery widths="200" heights=150>
 St Peter in Lajen von der Katzenleiter.jpg|Thung lũng Val Gardena ở [[Laion]], Nam Tirol, Ý
 Dolomiti Alpe Siusi - panoramio.jpg|vùng [[Seiser Alm]] (tiếng Ý: Alpe di Siusi), vùng [[Đài nguyên|lãnh nguyên núi cao]] [[Dolomites]], Nam Tirol
 St. Quirin Sellrain, Blick ins Inntal - panoramio.jpg|Thung lũng [[Sông Inn|Inn]]
 Brennerpass_from_north.JPG|[[Đèo Brenner]]
 Pendling.jpg|[[Lâu đài Kufstein]] và ngọn núi [[Pendling]] (1563&nbsp;m) ở [[Tirol (bang của Áo)|bang Tirol]]
 Tirol_Schloss_01.jpg|Lâu đài Tirol ở [[Tirolo]] gần [[Merano]], đây là nơi ở gốc của Bá tước Tirol và là cái nôi của [[Bá quốc Tirol]] và đã đặt tên cho cả vùng Tirol
 Ortler Reschensee.JPG|Núi  Königspitze và hồ Reschen
 Jenbach.jpg|Thung lũng Inn
 PenegalViewToBozen.jpg|[[Bolzano]]
</gallery>

===Núi===
Vùng Tirol nằm trên dãy Anpơ nên cảnh quan chịu ảnh hưởng nhiều từ các ngọn núi. Những ngọn núi cao nhất của Tirol là:
* [[Ortler]] (3905 m trên mực nước biển) thuộc rặng [[Ortles-Cevedale]]
*[[Königspitze]] (3851 m trên mực nước biển)
*[[Grossglockner|Großglockner]] (3798 m trên mực nước biển)
*[[Monte Cevedale]] (3769 m trên mực nước biển)
* [[Wildspitze]] (3768 m trên mực nước biển) 

===Khu dân cư lớn nhất===
[[File:Innsbrucker Tal panorama - panoramio.jpg|thumb|[[Innsbruck]] với núi [[Nordkette]]]]
[[File:Panorama di trento.jpg|thumb|[[Trento]]]]
[[File:Panoramic view of Bolzano.jpg|thumb|[[Bolzano]]]]
[[File:Panorama Lienz.jpg|thumb|[[Lienz]]]]

Các thành phố, thị trấn của Tirol với hơn 10.000&nbsp;dân:
{| class="wikitable sortable zebra"
|-
! Thứ tự !! Vùng dân cư !! Dân số
|-
| align="right" | 1 || [[Innsbruck]] || align="right" | 132.236
|-
| align="right" | 2 || [[Trento]] || align="right" | 117.417
|-
| align="right" | 3 || [[Bolzano|Bolzano/Bozen]] || align="right" | 106.951
|-
| align="right" | 4 || [[Merano|Merano/Meran]] || align="right" | 40.047
|-
| align="right" | 5 || [[Rovereto]] || align="right" | 39.482
|-
| align="right" | 6 || [[Brixen|Brixen/Bressanone]] || align="right" | 21.688
|-
| align="right" | 7 || [[Pergine Valsugana]] || align="right" | 21.363
|-
| align="right" | 8 || [[Kufstein]] || align="right" | 18.973
|-
| align="right" | 9 || [[Laives]] || align="right" | 17.780
|-
| align="right" | 10 || [[Arco, Trentino|Arco]] || align="right" | 17.588
|-
| align="right" | 11 || [[Riva del Garda]] || align="right" | 17.190
|-
| align="right" | 12 || [[Bruneck|Bruneck/Brunico]] || align="right" | 16.356
|-
| align="right" | 13 || [[Telfs]] || align="right" | 15.582
|-
| align="right" | 14 || [[Eppan|Eppan/Appiano]] || align="right" | 14.900
|-
| align="right" | 15 || [[Hall in Tirol]] || align="right" | 13.801
|-
| align="right" | 16 || [[Schwaz]] || align="right" | 13.606
|-
| align="right" | 17 || [[Wörgl]] || align="right" | 13.537
|-
| align="right" | 18 || [[Lana, Nam Tirol|Lana]] || align="right" | 12.046
|-
| align="right" | 19 || [[Lienz]] || align="right" | 11.945
|-
| align="right" | 20 || [[Imst]] || align="right" | 10.371
|}
Áo: 1 tháng 1 năm 2017<br />
Ý: 31 tháng 12 năm 2016

==Huy hiệu==
Mặc dù các chi tiết về huy hiệu của Tirol đã thay đổi qua nhiều thế kỷ, nhưng một đặc điểm ít nhiều vẫn không thay đổi: [[Hình tượng đại bàng trong văn hóa|Đại bàng]] Tirol màu đỏ.<ref>{{cite book |title=A Complete Guide to Heraldry |first=A. C. |last=Fox-Davies |author-link=Arthur Charles Fox-Davies |year=1909 |pages=234–235 |publisher=[[Thomas Nelson (publisher)|Thomas Nelson and Sons Ltd]]}}</ref> Từ năm 1983, Tỉnh Nam Tyrol có huy hiệu riêng. Nó rất giống với huy hiệu của Bang Tyrol. Tỉnh muốn nhấn mạnh sự giống nhau về lịch sử của các quốc gia.<ref>{{cite web |url=http://www.provinz.bz.it/politik-recht-aussenbeziehungen/autonomie/wappen-banner-symbole-autonomie.asp |title= Wappen und Banner: Symbole der Autonomie |publisher= Province of South Tyrol |access-date=2018-01-11}}</ref> Tỉnh Trento nhận được quốc huy vào năm 1340
<gallery>
 AUT Tirol COA.svg|[[Tirol (bang của Áo)|Bang Tirol]]
 Suedtirol CoA.svg|[[Nam Tirol]]
 Trentino CoA.svg|[[Trentino]]
 Coat of arms of Trentino-South Tyrol.svg|[[Trentino-Nam Tirol]]
 Wappen Gefürstete Grafschaft Tirol.png|[[Bá quốc Tirol]] thời [[Đế quốc Áo-Hung]]
 Tirol historical coat of arms.jpg|Huy hiệu của của Bá tước Tyrol
</gallery>

==Tham khảo==
{{Commons category|Tyrol}}
{{tham khảo|2}}

[[Thể loại:Tirol| ]]
[[Thể loại:Vùng phân chia]]
[[Thể loại:Vùng của châu Âu]]