Thời kỳ Trì trệ

Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Leonid Ilyich Brezhnev — giai đoạn do ông lãnh đạo nền kinh tế đình trệ, còn gọi "trì trệ"

Thời kỳ Trì trệ (tiếng Nga: Пери́од засто́я) hay còn gọi Kỷ nguyên Trì trệ (tiếng Nga: Эпо́ха засто́я) — là câu nói chính trị, dùng để chỉ một giai đoạn trong lịch sử Liên Xô, kéo dài hơn hai thập kỷ được gọi là "Chủ nghĩa xã hội hiện thực" — từ thời điểm Leonid Ilyich Brezhnev nắm quyền (năm 1964) tới Đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô lần thứ XXVII (tháng 2/1986), và thậm chí chính xác hơn - trước Hội nghị Trung ương Đảng tháng 1/1987, sau đó các cuộc cải cách toàn diện trong mọi lĩnh vực xã hội đã được diễn ra ở Liên Xô.

Nguồn gốc

Ở Liên Xô, thuật ngữ "trì trệ" bắt nguồn từ báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội Đảng Cộng sản Liên Xô lần thứ XXVII, do Mikhail Sergeyevich Gorbachyov đọc, trong đó nói rằng "sự trì trệ bắt đầu xảy ra trong đời sống xã hội" cả ở kinh tế tới xã hội. Thông thường, thuật ngữ này biểu thị khoảng thời gian kể từ khi Leonid Ilyich Brezhnev lên nắm quyền (giữa thập niên 60) cho đến "perestroika" (nửa sau thập niên 80), được đánh dấu bằng sự suy giảm đều trong tăng trưởng kinh tế và suy giảm năng suất lao động mà không có bất kỳ sự biến động nghiêm trọng nào trong đời sống chính trị trong nước, cũng như sự ổn định xã hội tương đối và mức sống cao hơn những thời kỳ trước (thập niên 1920 - nửa đầu những năm 1960).

Theo một số chỉ số chính thức, sự phát triển của đất nước trong giai đoạn 1964-1986 vẫn tiếp tục. Tuy nhiên, mặt khác, sự phụ thuộc vào xuất khẩu tài nguyên khoáng sản đã dẫn đến thiếu những cải cách cần thiết trong nền kinh tế. Vào giữa những năm 1970, tốc độ tăng trưởng của các khu vực phi tài nguyên của nền kinh tế đã chậm lại đáng kể. Dấu hiệu cho thấy tình trạng tụt hậu ở các khu vực công nghệ cao, chất lượng sản phẩm kém, sản xuất kém hiệu quả và năng suất thấp. Nông nghiệp gặp nhiều vấn đề và Liên Xô đã phải chi rất nhiều tiền để mua lương thực, thực phẩm. Tham nhũng gia tăng đáng kể, và nhiều người bất đồng chính kiến ​​bị truy tố..

Những người ủng hộ việc cho rằng thời kỳ này là "trì trệ" liên kết tới sự ổn định nền kinh tế Liên Xô thời điểm đó với khủng hoảng dầu mỏ những năm 1970.. Theo ý kiến ​​của họ, tình trạng này đã loại bỏ mọi động lực để hiện đại hóa đời sống kinh tế và xã hội của lãnh đạo Liên Xô, điều này càng trở nên trầm trọng hơn do tuổi cao và sức khỏe kém của các lãnh đạo cấp cao. Trên thực tế, các khuynh hướng tiêu cực đang gia tăng trong nền kinh tế, và khoảng cách về kỹ thuật và công nghệ với các nước tư bản phát triển cao ngày càng lớn. Với sự sụt giảm giá dầu vào giữa những năm 1980, một số đảng viên và các nhà lãnh đạo kinh tế đã nhận thức được sự cần thiết phải cải cách nền kinh tế. Điều này trùng hợp với việc lên nắm quyền của thành viên trẻ nhất trong Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô vào thời điểm đó - Mikhail Sergeyevich Gorbachyov. Đồng thời, trong hai năm đầu tiên kể từ khi Gorbachev giữ chức vụ Tổng bí thư (từ tháng 3 năm 1985 đến tháng 1 năm 1987), mặc dù chính thức thừa nhận những khó khăn đang tồn tại, nhưng đời sống của đất nước không có thay đổi đáng kể nào. Giai đoạn này trở thành một kiểu "bình lặng trước cơn bão", "bùng phát" sau Hội nghị Trung ương (Hội nghị toàn thể) tháng 1 năm 1987, tuyên bố "Perestroika" là học thuyết nhà nước chính thức và trở thành điểm khởi đầu của những thay đổi căn bản trong mọi lĩnh vực xã hội.

Andrey Dmitryevich Sakharov đã viết vào năm 1977:

Lịch sử 60 năm của đất nước chúng ta đầy rẫy bạo lực khủng khiếp, tội ác khủng khiếp trong nước và quốc tế, chết chóc, đau khổ, nhục nhã và tham nhũng của hàng triệu người. Nhưng cũng có, đặc biệt là trong những thập kỷ đầu tiên, những hy vọng lớn lao, những nỗ lực lao động và đạo đức, một tinh thần hứng khởi và hy sinh. Giờ đây, tất cả những điều này - xấu xí và tàn nhẫn, bi thảm và anh hùng - đã nằm dưới bề mặt của sự sung túc vật chất tương đối và sự thờ ơ của quần chúng. Một xã hội bệnh hoạn mang tính giai cấp, hết sức hoài nghi và, như tôi tin, nguy hiểm (cho bản thân tôi và cho cả nhân loại), trong đó hai nguyên tắc cai trị: "chủ nghĩa thân hữu" (có nghĩa là "bạn-tôi, tôi-bạn") và sự khôn ngoan giả tạo hàng ngày, thể hiện qua câu nói "bạn không thể dùng trán để xuyên thủng bức tường". Nhưng dưới bề mặt đóng băng này ẩn chứa sự tàn ác hàng loạt, sự vô luật pháp, tước quyền của một công dân bình thường trước chính quyền và hoàn toàn không thể kiểm soát được của chính quyền - cả trong mối quan hệ với người dân của họ và trong mối quan hệ với toàn thế giới, vốn liên kết với nhau. Và chừng nào tất cả những điều này còn tồn tại, thì ở đất nước chúng ta cũng như trên toàn thế giới, không ai được phép tự mãn.

Tình trạng kinh tế

Xem thêm: Kế hoạch 5 năm lần thứ tám (Liên Xô), Kế hoạch 5 năm lần thứ chín (Liên Xô), Kế hoạch 5 năm lần thứ 10 (Liên Xô), và Nền kinh tế Liên Xô trong thập niên 1980

Diễn biến tích cực của nền kinh tế

Theo số liệu của Liên Hiệp Quốc năm 1990, Liên Xô đạt vị trí thứ 26 trong Chỉ số phát triển con người (HDI=0,920). (tại thời điểm đó, trong số các nước châu Âu, chỉ có Bồ Đào Nha có chỉ số thấp hơn, cũng như các đồng minh của Liên Xô - Bulgaria, Ba Lan, Hungary và Romania, Nam Tư và Albania.).

Nhà máy ô tô Volzhsky (VAZ), Tolyatti, năm 1969.

Nhà máy kéo sợi bông Lviv. Bí thư Huyện ủy Krasnoarmeyskiy thuộc Thành ủy Lviv I.Alayeva (giữa) và công nhân nhà máy năm 1970.

Năm 1980, Liên Xô đứng đầu châu Âu và đứng thứ hai trên thế giới về khối lượng sản xuất công nghiệp và nông nghiệp.. Nếu như năm 1960, khối lượng sản xuất công nghiệp của Liên Xô so với Mỹ là 55% thì trong 20 năm, năm 1980 - đã hơn 80%. Liên Xô nằm trong số 5 quốc gia trên thế giới có khả năng sản xuất độc lập tất cả các loại sản phẩm công nghiệp quan trọng tồn tại vào thời điểm đó. Liên Xô đứng ở vị trí đầu tiên trên thế giới về sản xuất hầu hết các loại sản phẩm công nghiệp cơ bản.: dầu, thép, gang, máy cắt kim loại, đầu máy diesel, đầu máy điện, máy kéo, kết cấu bê tông đúc sẵn, quặng sắt, than cốc, tủ lạnh, vải len, giày da, bơ, khai thác khí tự nhiên, sản xuất phân khoáng, gỗ, lò phản ứng uranium (50% sản lượng toàn cầu), vận tải hàng hóa và hành khách đường sắt, sản xuất nhiều loại thiết bị quân sự, thu hoạch tổng khoai tây và củ cải đường; đứng thứ hai trên thế giới về đánh bắt cá và khai thác hải sản khác, cừu, lợn, sản xuất điện, khai thác vàng, sản xuất xi măng, khai thác than, tổng chiều dài đường sắt, doanh thu hàng hóa đường bộ, hàng hóa đường hàng không và doanh thu hành khách. Năm 1960, Liên Xô chiếm vị trí thứ nhất trên thế giới về sản xuất xi măng và cuối năm 1980 Trung Quốc vượt lên thứ nhất, kể từ năm 1966, Liên Xô dẫn trước Mỹ và Anh về chỉ số này trên đầu người.. Dân số Liên Xô trong những năm này đã tăng thêm 42 triệu người. Đồng thời, giá thuê nhà trung bình không vượt quá 3% thu nhập của gia đình. Có những thành công trong các lĩnh vực khác, ví dụ, trong chế tạo máy kéo: Liên Xô đã xuất khẩu máy kéo sang bốn mươi quốc gia, chủ yếu là các nước xã hội chủ nghĩa và đang phát triển.. Niềm tự hào của giới lãnh đạo Liên Xô là sự gia tăng không ngừng trong việc cung cấp máy kéo và máy liên hợp cho nông nghiệp., Tuy nhiên, sản lượng ngũ cốc thấp hơn nhiều so với các nước tư bản công nghiệp (năm 1970 15,6 tấn/ha ở Liên Xô so với 31,2 tấn/ha ở Mỹ, 50,3 tấn/ha ở Nhật Bản), và việc tăng năng suất đã không đạt được - năm 1985 là 15 tấn/ha. Tuy nhiên, có sự khác biệt lớn giữa các vùng - như ở Moldova năng suất là 29,3 tấn/ha, ở Nga - 15,6 tấn/ha, ở các nước cộng hòa Baltic - 21,3-24,5 tấn/ha (tất cả số liệu của năm 1970).

Gia đình Borshagin, công nhân của nhà máy dệt Sverdlov, khi nghỉ ngơi ở nhà vào buổi tối xem vô tuyến, Moskva, năm 1970

Nhìn chung, để đánh giá hiệu quả sản xuất nông nghiệp tất nhiên phải tính đến điều kiện khí hậu. Tuy nhiên, trong Nga Xô, tổng thu hoạch ngũ cốc (tính theo trọng lượng sau khi sửa đổi) cao hơn một lần rưỡi đến hai lần so với sau Perestroika, tỷ lệ tương tự cũng được thấy ở số loài vật nuôi chính.

Kinh tế đình trệ

Cũng có những hiện tượng tiêu cực. Hơn hết, đó là tốc độ tăng trưởng suy giảm đều đặn, nền kinh tế đình trệ:

Tuy nhiên, trong 12-15 năm qua, sự phát triển của nền kinh tế quốc dân Liên Xô bắt đầu cho thấy xu hướng giảm tốc độ tăng thu nhập quốc dân rõ rệt. Trong khi trong kế hoạch 5 năm thứ tám, tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm là 7,5% và năm thứ chín là 5,8%, thì năm thứ mười đã giảm xuống còn 3,8% và những năm đầu của năm thứ mười một là khoảng 2,5% (với mức tăng dân số trung bình của cả nước 0,8% mỗi năm). Điều này không cung cấp tốc độ tăng mức sống cần thiết của người dân hoặc sự tái trang bị kỹ thuật chuyên sâu của sản xuất.

Tatyana Ivanovna Zaslavskaya Về hoàn thiện quan hệ sản xuất của chủ nghĩa xã hội và nhiệm vụ của xã hội học kinh tế (1983)

Hiệu quả sử dụng nguyên liệu thô rất thấp.

Việc tụt hậu so với phương Tây trong việc phát triển các ngành công nghiệp sử dụng nhiều tri thức cũng là một điều đáng kể. Ví dụ, tình huống trong kỹ thuật máy tính được mô tả là "thảm khốc":

Tình hình máy tính của Liên Xô dường như rất thảm. Máy tính của chúng ta được sản xuất trên cơ sở yếu tố lỗi thời, chúng không đáng tin cậy, đắt tiền và khó vận hành, chúng có RAM và bộ nhớ ngoài thấp, độ tin cậy và chất lượng của các thiết bị ngoại vi - không thể so sánh với đại số phương Tây. Chúng ta đang đi sau 5-15 năm về tất cả các chỉ số... Khoảng cách ngăn cách chúng ta với trình độ thế giới đang ngày càng tăng nhanh hơn... Chúng ta đang tiến gần đến thực tế rằng bây giờ chúng ta sẽ không chỉ không thể sao chép nguyên mẫu của phương Tây, mà thậm chí sẽ không thể theo kịp trình độ thế giới của phát triển.

Cung cấp lương thực không đủ cho người dân vẫn là một vấn đề kinh niên, mặc dù các khoản đầu tư lớn vào nông nghiệp (xem thêm Chương trình Lương thực), buộc phải đưa công dân đi làm nông nghiệp và nhập khẩu đáng kể lương thực.

Nhưng nếu bạn đang nói về xúc xích, tôi sẽ nói rằng theo một nghĩa "siêu hình" nào đó, sản phẩm ngu ngốc này được lựa chọn rất chính xác. Không phải bánh mì, cá trích mà là xúc xích. Bởi vì nó đáp ứng một trong những nhu cầu đại chúng nhất, và khả năng mua nó thực sự là một số ngưỡng hạnh phúc thực sự... Vào những năm 80, một trong những bằng chứng cho thấy "bạn không thể sống như thế này" là sự thiếu hụt của xúc xích rẻ tiền và chất lượng cao. Nếu xúc xích trở thành một vấn đề đối với công chúng, rõ ràng đây là một ngõ cụt..

Ngược lại với thời kỳ Khrushchev cầm quyền, trong những năm trì trệ, sự phát triển của các nông trại cá thể của công nông tập thể và công nông quốc doanh được khuyến khích, thậm chí còn xuất hiện khẩu hiệu “Nông trại cá thể - lợi ích chung”; cũng có đất cho các hợp tác xã làm vườn của nhân dân được phân phối rộng rãi.

Theo viện sĩ Oleg Bogomolov, "chính sự trì trệ của nền kinh tế Liên Xô đã tạo động lực đầu tiên cho Perestroika"..

Trong ngành công nghiệp ô tô của Liên Xô trong những năm 1970-1980, người ta đã quan sát thấy những hiện tượng tiêu cực ảnh hưởng đến sự phát triển và sản xuất các mẫu ô tô mới. Điều này chủ yếu liên quan đến ngành công nghiệp ô tô dân dụng. Nhiều nhà máy ô tô của Liên Xô chuyển sang sản xuất ô tô mới trong những năm 1960 và sản xuất chúng trong những thập kỷ tiếp theo với những thay đổi nhỏ; một số, đặc biệt là xe tải và xe buýt, được sản xuất cho đến đầu những năm 1990. Vào giữa những năm 1970, chỉ có các nhà máy sản xuất ô tô riêng lẻ và chủ yếu được xây dựng mới (như VAZ, KAMAZ và RAF) có thể làm chủ được việc sản xuất các mẫu xe mới, các nhà máy sản xuất ô tô cũ yêu cầu trang bị lại kỹ thuật đáng kể để sản xuất các mẫu xe mới, điều này có thể phá hoại cam kết tăng sản lượng theo kế hoạch của họ. Nhiều nhà máy ô tô đã làm chủ các phương tiện mới với sự chậm trễ đáng kể, đôi khi việc làm chủ đó bị trì hoãn hàng chục năm, và trong thời gian này, phương tiện đó đã trở nên lỗi thời. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến điều đó: nền kinh tế kế hoạch hóa, vấn đề phát triển các đơn vị và tổ hợp tại các doanh nghiệp liên quan, nguồn tài chính yếu kém của ngành, chính sách vay nợ đơn giản và trình độ công nghệ ngày càng lạc hậu. Ví dụ, Liên Xô không thể sản xuất thành thạo đèn pha hình chữ nhật, chúng được mua ở Cộng hòa Dân chủ Đức. Hơn nữa, để chế tạo đèn pha khối, trước tiên cần phải đặt hàng chúng ở Tiệp Khắc và sau đó mua giấy phép sản xuất ở Pháp. Kết quả là, so với ngành công nghiệp ô tô phương Tây, Liên Xô không thể sản xuất được nhiều loại ô tô hiện đại và đặc biệt là ô tô thể thao, chất lượng bảo dưỡng, dịch vụ và tạo ra một cuộc cạnh tranh xứng đáng với các nhà sản xuất phương Tây. Điều này dẫn đến việc xuất khẩu ô tô của Liên Xô ra nước ngoài trong những năm 1970 giảm. Việc sản xuất phụ tùng và các vật tư tiêu hao khác cũng gặp nhiều khó khăn. Nó dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng trong nước, và sự thiếu hụt đó không chỉ xảy ra ở các chủ xe tư nhân, mà còn ở các doanh nghiệp vận tải cơ giới nhà nước.

Tăng thâm hụt hàng hóa

Bài chi tiết: Thâm hụt thương mại Liên Xô

Một trong những vấn đề chính của nền kinh tế Liên Xô là thâm hụt hàng hóa trong nước. Sự thiếu hụt hàng hóa ở một số khu vực là đặc trưng trong một số thời kỳ nhất định trong lịch sử của Liên Xô và hình thành "nền kinh tế người bán" - các nhà sản xuất và hệ thống thương mại trong nền kinh tế kế hoạch (thiếu cạnh tranh, v.v.) không quan tâm đến dịch vụ chất lượng cao, giao hàng kịp thời, thiết kế hấp dẫn và duy trì sản phẩm chất lượng cao. Ngoài ra, do những vấn đề đặc trưng của nền kinh tế kế hoạch, các mặt hàng thiết yếu phổ biến nhất định không bán nữa.

Hiện tượng này không chỉ liên quan đến sản xuất hàng tiêu dùng ("nhóm hàng tiêu dùng nhanh"), mà còn liên quan đến sản xuất công nghiệp quy mô lớn (ví dụ, ngành ô tô - trên thực tế, toàn bộ thời kỳ "tự do thương mại" đối với các sản phẩm của nó diễn ra trong điều kiện "quỹ thị trường" được tiêu chuẩn hóa và hạn chế nghiêm ngặt)...

Nỗ lực cải cách

Bài chi tiết: Cải cách kinh tế Liên Xô năm 1965

Trong những năm 1966-70, một số cải cách kinh tế đã được thực hiện, đặc trưng là sự ra đời của các phương pháp quản lý kinh tế, mở rộng tính độc lập về kinh tế của các doanh nghiệp, hiệp hội và tổ chức, và sử dụng rộng rãi các ưu đãi vật chất. Tuy nhiên, ngay sau đó giới lãnh đạo chính trị không còn hứng thú với bất kỳ cải cách nào.

Brezhnev nhận thức được sự bất ổn của tình hình: “Bạn là gì, cải cách nào. Tôi thậm chí còn sợ phải hắt hơi thật to. Chúa ơi, một viên sỏi sẽ lăn, và một trận tuyết lở đằng sau nó... Tự do kinh tế sẽ kéo theo sự hỗn loạn. Điều này sẽ bắt đầu. Chia cắt đồng chí."

Phát triển khu liên hợp dầu khí

Công nhân đi bộ dọc theo đường ống của Orenburg - biên giới phía Tây của Liên Xô, 1976

Theo số liệu thống kê chính thức, xuất khẩu dầu và các sản phẩm dầu của Liên Xô đã tăng từ 75,7 triệu tấn năm 1965 lên 193,5 triệu tấn năm 1985. Nguyên nhân chính là do sự phát triển của các mỏ ở Tây Siberia.... Đồng thời, xuất khẩu ngoại tệ tự do chuyển đổi ước đạt lần lượt là 36,6 và 80,7 triệu tấn. Người ta ước tính rằng doanh thu từ xuất khẩu dầu và các sản phẩm dầu mỏ, năm 1965 đạt khoảng 0,67 tỷ đô la, tăng 19,2 lần vào năm 1985 và lên tới 12,84 tỷ đô la. Ngoài ra, lượng khí đốt tự nhiên đáng kể đã được xuất khẩu từ những năm 1970. Sản lượng khí trong giai đoạn này tăng từ 127,7 lên 643 tỷ mét khối. Phần lớn số ngoại tệ thu được được dùng vào việc nhập khẩu lương thực và mua hàng tiêu dùng. Nó giải quyết một phần các vấn đề của nền kinh tế Liên Xô (khủng hoảng nông nghiệp, thiếu hàng tiêu dùng)..

Chính trị

Chính sách đối nội

Với việc Brezhnev lên nắm quyền, các cơ quan an ninh nhà nước đã tăng cường cuộc chiến chống lại bất đồng chính kiến ​​- dấu hiệu đầu tiên cho thấy điều này là phiên tòa Sinyavsky-Daniel (1965).

Một bước ngoặt quyết định nhằm hạn chế tàn dư của quá trình "tan băng" diễn ra vào năm 1968, sau khi đưa quân vào Tiệp Khắc. Tổng biên tập Aleksandr Trifonovich Tvardovsky tạp chí "Thế giới mới" từ chức vào đầu năm 1970 được coi là dấu hiệu loại bỏ cuối cùng của thời kỳ "tan băng".

Trong điều kiện như vậy, giới trí thức, được đánh thức bởi sự "tan băng", một phong trào bất đồng chính kiến đã nảy sinh và hình thành, phong trào này đã bị các cơ quan an ninh nhà nước đàn áp gay gắt cho đến đầu năm 1987, khi hơn một trăm nhà bất đồng chính kiến ​​được ân xá và cuộc đàn áp chống lại họ hầu như biến mất. Theo D.A. Volkogonov, Brezhnev đã đích thân chấp thuận các biện pháp đàn áp nhằm vào các nhà hoạt động của phong trào nhân quyền ở Liên Xô. Tuy nhiên, quy mô của phong trào bất đồng chính kiến, như đàn áp chính trị, không lớn. Số lượng những người bị kết án hàng năm theo các bài báo "chống Liên Xô" đã giảm đáng kể: nếu dưới thời Khrushchev, người ta có thể ngồi nói chuyện phiếm hoặc say xỉn, thì dưới thời Brezhnev, chỉ những người có ý thức chống lại chế độ Xô Viết mới bị bỏ tù.. Một tình huống tương tự cũng diễn ra trong lĩnh vực tôn giáo: toàn bộ chiến dịch chống tôn giáo của Khrushchev được thay thế bằng cuộc đàn áp "rải rác" đối với các nhà lãnh đạo và nhà hoạt động của các nhóm tôn giáo, những người cố tình phớt lờ luật "phân biệt đối xử" đối với các tôn giáo.

Một phần của hệ thống ngăn chặn ý thức hệ của sự tan băng là quá trình "tái cấu trúc hóa" - sự phục hồi tiềm ẩn của Stalin. Tín hiệu được đưa ra tại một cuộc họp nghi thức ở Điện Kremlin vào ngày 8 tháng 5 năm 1965, khi Brezhnev lần đầu tiên nhắc đến tên của Stalin trong tiếng vỗ tay của hội trường sau nhiều năm im lặng. Vào cuối năm 1969, nhân kỷ niệm 90 năm ngày thành lập Stalin, Suslov đã tổ chức một loạt sự kiện để phục hồi chức năng cho ông và gần đạt được mục tiêu. Tuy nhiên, những phản đối gay gắt của giới trí thức, bao gồm cả giới thượng lưu thân cận với quyền lực, đã buộc Brezhnev phải đình chỉ chiến dịch của mình.. Theo một xu hướng tích cực, Stalin thậm chí còn được Gorbachev nhắc đến trong bài phát biểu của ông nhân dịp kỷ niệm 40 năm Chiến thắng ngày 8 tháng 5 năm 1985, nhưng cho đến đầu năm 1987, Stalin và thời của ông hầu như chỉ được giữ im lặng. Từ đầu những năm 1970, đã có người Do Thái di cư khỏi Liên Xô. Nhiều nhà văn, diễn viên, nhạc sĩ, vận động viên, nhà khoa học nổi tiếng đã di cư.

Năm 1975, đã có một cuộc nổi dậy trên "Storozhevoy" - một biểu hiện vũ trang của sự bất tuân của một nhóm thủy thủ Liên Xô trên thiết giáp hạm của Hải quân Liên Xô "Storozhevoy". Lãnh đạo cuộc nổi dậy là Valery Mikhailovich Sablin, đại úy hạng 3.

Chính sách đối ngoại

Brezhnev và Jimmy Carter ký Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược năm 1979

Trong lĩnh vực chính sách đối ngoại, Brezhnev đã làm được rất nhiều điều để đạt được lợi ích chính trị trong những năm 1970. Tuy nhiên, các hiệp ước Mỹ-Xô về việc hạn chế vũ khí tấn công chiến lược đã được ký kết (mặc dù năm 1967, việc tăng tốc lắp đặt tên lửa xuyên lục địa vào các mỏ ngầm), tuy nhiên, đã không được hỗ trợ bởi các biện pháp tự tin và kiểm soát thích hợp. Quá trình giam giữ đã bị loại bỏ bởi việc đưa quân đội Liên Xô vào Afghanistan (1979).

Năm 1985-1986, ban lãnh đạo mới của Liên Xô đã có những nỗ lực riêng biệt nhằm cải thiện quan hệ Xô-Mỹ, nhưng sự từ bỏ cuối cùng của chính sách đối đầu chỉ xảy ra vào năm 1990.

Yu Andropov, E. Honecker và L. Brezhnev. Năm 1967.

Trong quan hệ với các nước xã hội chủ nghĩa, Brezhnev đề xướng học thuyết "chủ quyền giới hạn", học thuyết này đưa ra các hành động đe dọa cho đến can thiệp quân sự vào những nước cố gắng theo đuổi chính sách đối nội và đối ngoại độc lập với Liên Xô. Năm 1968, Brezhnev đồng ý cho quân đội các nước thuộc Khối Warszawa chiếm đóng Tiệp Khắc (·Chiến dịch Danube). Năm 1980, một cuộc can thiệp quân sự vào Ba Lan đang được chuẩn bị.

Leonid Brezhnev trong cuộc gặp với Richard Nixon

Những nỗ lực mở rộng phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô trên các lục địa khác nhau (Nicaragua, Ethiopia, Angola, Việt Nam, Afghanistan, v.v.) đã dẫn đến sự suy kiệt của nền kinh tế Liên Xô và việc cung cấp tài chính cho các chế độ không hiệu quả.

Lãnh đạo trì trệ

Theo nguyên tắc “tín nhiệm lãnh đạo”, nhiều cán bộ đã giữ chức vụ trên 10 (thường là hơn 20) năm. Ví dụ như bảng sau đây

Lãnh đạo
Stt	Chức vụ	Họ và tên	Thời kỳ lãnh đạo
Lãnh đạo tối cao
1	Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô	Leonid Ilyich Brezhnev	1964—1982 (18)
2	Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô	Aleksey Nikolayevich Kosygin	1964—1980 (16)
3	Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô	Nikolai Viktorovich Podgorny	1965—1977 (12)
Bộ trưởng
1	Bộ trưởng Bộ Ngoại thương Liên Xô	Nikolai Semyonovich Patolichev	1958—1985 (27)
2	Bộ trưởng Bộ Nội vụ Liên Xô	Nikolai Anisimovich Shchelokov	1968—1982 (14)
3	Bộ trưởng Bộ Y tế Liên Xô	Boris Vasilyevich Petrovsky	1965—1980 (15)
4	Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Liên Xô	Andrei Andreyevich Gromyko	1957—1985 (28)
5	Bộ trưởng Bộ Văn hóa Liên Xô	Yekaterina Alexeyevna Furtseva	1960—1974 (14)
6	Bộ trưởng Bộ Công nghiệp nhẹ Liên Xô	Nikolai Nikiforovich Tarasov	1965—1985 (20)
7	Bộ trưởng Bộ Cơ khí Liên Xô	Vyacheslav Vasilyevich Bakhirev	1968—1987 (19)
8	Bộ trưởng Bộ Hàng hải	Timofey Borisovich Guzhenko	1970—1986 (16)
9	Bộ trưởng Bộ Đường sắt Liên Xô	Boris Pavlovich Beschev	1948—1977 (29)
10	Bộ trưởng Bộ Truyền thông Liên Xô	Nikolai Demyanovich Psurtsev	1948—1975 (27)
11	Bộ trưởng Bộ Kỹ thuật hạng trung Liên Xô	Yefim Pavlovich Slavsky	1957—1986 (29)
12	Bộ trưởng Bộ Thương mại Liên Xô	Alexander Ivanovich Struev	1965—1982 (17)
13	Bộ trưởng Bộ Tài chính Liên Xô	Vasily Fyodorovich Garbuzov	1960—1985 (25)
14	Bộ trưởng Bộ Công nghiệp Kỹ thuật điện Liên Xô	Alexey Konstantinovich Antonov	1965—1980 (15)

Xã hội

Bài chi tiết: Đời sống Liên Xô

Người dân Liên Xô năm 1981: xếp hàng tại rạp chiếu phim ở Kharkov, phiên 10.00. 13.00, 16.00, 19.00

Ở Liên Xô, sự phát triển văn hóa không ngừng của xã hội được chú trọng nhiều. Đời sống Liên Xô là đặc điểm của hoàn cảnh xã hội, kinh tế, đời thường và văn hóa của phần lớn công dân Liên Xô.

Tất cả các tác phẩm nghệ thuật, văn học và điện ảnh được tạo ra dưới sự quan tâm không ngừng của Đảng và được đánh giá về mặt đạo đức cộng sản và ảnh hưởng tư tưởng của nó đối với xã hội.

Trong "thời kỳ trì trệ" sau sự đảo ngược của quá trình dân chủ hóa tương đối của thời kỳ tan băng, một phong trào bất đồng chính kiến ​​nổi lên, và những cái tên như Andrei Sakharov và Alexander Solzhenitsyn đã trở nên nổi tiếng.

Trong thời kỳ trì trệ, mức tiêu thụ đồ uống có cồn đã tăng đều đặn (từ 1,9 lít rượu nguyên chất bình quân đầu người năm 1952 lên 14,2 lít năm 1984).

Cũng có sự gia tăng liên tục về số vụ tự tử - từ 17,1 trên 100.000 dân năm 1965 lên 29,7 năm 1984 .

Tình hình tội phạm trong nước còn nhiều khó khăn:

Trong thập kỷ từ 1973 đến 1983, tổng số tội phạm được thực hiện hàng năm gần như tăng gấp đôi, bao gồm tội phạm bạo lực nghiêm trọng đối với con người - tăng 58%, cướp và cướp - tăng gấp đôi, trộm và hối lộ - gấp ba lần. Số vụ tội phạm xâm phạm lĩnh vực kinh tế trong thời kỳ này đã tăng 39%.

Lúc này, dedovshchina nở rộ trong quân đội.

Tỷ lệ tử vong và nghiện rượu

Bài chi tiết: Các chiến dịch chống rượu ở Liên Xô

Dưới thời trị vì của Brezhnev ở Liên Xô, đã có một cuộc chiến chống lại chứng nghiện rượu. Vì vậy, trong khuôn khổ cuộc chiến chống say rượu, một nỗ lực đã được thực hiện để thay thế các sản phẩm có cồn mạnh bằng các sản phẩm ít mạnh hơn bằng cách hạn chế bán và sản xuất vodka, song song với việc tăng sản xuất rượu nho và đồ uống bia. Việc quản lý các cơ sở y tế và doanh nghiệp được hướng dẫn để xác định và thực hiện các biện pháp đối với những công dân dễ bị nghiện rượu, cũng như phát triển các biện pháp phòng ngừa. Các trạm y tế và lao động được thành lập để điều trị bắt buộc những người say rượu đặc biệt.

Tuy nhiên, lượng tiêu thụ rượu tăng trưởng đều đặn và vào năm 1976 trong Nga Xô, nó đã vượt quá 10 lít trên đầu người, ổn định trong vòng 10-10,5 lít cho đến cuối năm 1984. Theo ước tính không chính thức, tính đến việc nấu rượu tại nhà, mức tiêu thụ thậm chí còn vượt quá 14 lít. Cùng với say rượu trong Nga Xô, tỷ lệ tử vong cũng tăng lên, tăng từ 7,6 năm 1964 lên 11,6 năm 1984.