Đảo Man

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Bước tới: menu, tìm kiếm
Ellan Vannin
Flag of the Isle of Mann.svg Coat of arms of the Isle of Man.svg
Quốc kỳ Huy hiệu
Vị trí của Đảo Man
Vị trí của  đảo Man  (đỏ)

trong the Quần đảo Anh  (đỏ & xám)
Khẩu hiệu
Quocunque Jeceris Stabit  (Latin)
Whithersoever you throw it, it will stand[1]
Quốc ca
"O Land of Our Birth"
"Arrane Ashoonagh dy Vannin" (Manx)
Hành chính
Chính phủ

Thuộc địa Vương thất (Liên hiệp Anh)

Dân chủ nghị viện (Quân chủ lập hiến) 
Người cai quản Mann Elizabeth II
Quan Khâm sai Adam Wood
First Deemster Michael Kerruish
Thống sứ Tynwald Noel Cringle
Thủ tướng Allan Bell
Ngôn ngữ chính thức Manx, Tiếng Anh
Thủ đô Douglas (Doolish)
54°09′B, 4°29′T
Thành phố lớn nhất Thủ đô
Địa lý
Diện tích 572 km²
221 mi² (hạng 178)
Diện tích nước 0 %
Múi giờ GMT (UTC+0); mùa hè: UTC+1
Lịch sử
Tình trạng
1765 Trao trả cho Hoàng gia Anh
Dân cư
Dân số ước lượng 84.497 người
Mật độ (hạng 77)362.4 người/mi²
Kinh tế
GDP (PPP) (2010) Tổng số: £4.1 tỉ (hạng 162)
Bình quân đầu người: $53,800 (hạng 11/12)
HDI (2010) 0.849[2] rất cao (hạng 14)
Đơn vị tiền tệ Manx pound (chính thức)
Bảng Anh (cũng được dùng) (GBP)
Thông tin khác
Tên miền Internet .im
Mã điện thoại 44

Đảo Man (tiếng Anh: Isle of Man, /ˈmæn/; tiếng Manx: Ellan Vannin [ˈɛlʲən ˈvanɪn]), cũng được gọi ngắn là Mann, là một vùng đất tự trị, lãnh thổ phụ thuộc của Hoàng gia Anh, nằm ở biển Ireland giữa đảo Anh và đảo Ireland. Nữ hoàng Elizabeth II là nguyên thủ, đồng thời là người cai giản Mann (tiếng Anh: "Lord of Mann" - chúa tể Mann). Quan hệ quốc tế và bảo vệ đảo Man do Chính phủ Anh lo liệu.

Hòn đảo này đã có người định cư từ trước năm 6500 trước công nguyên. Ảnh hưởng của văn hóa Gael bắt đầu vào thế kỷ thứ 5 và tiếng Manx, một ngôn ngữ thuộc nhánh Goideli, xuất hiện. Năm 627, Edwin của Northumbria chinh phục đảo Man cùng với phần lớn Mercia. Thế kỷ thứ 9, người Norse lập ra Kingdom of the Isles. Magnus III, Vua của Na Uy, cũng là Vua Mann và các Tiểu Quần đảo (King of Mann and the Isles) từ năm 1099 tới 1103.[3]

Năm 1266, đảo Man trở thành một phần của Scotland nhờ Hiệp ước Perth, trước đó nó là một phần của Na Uy. Sau một thời kỳ được xen kẻ cai trị bởi những vị vua Scotland và Anh, hòn đảo được quản lý bởi Vương vị Anh năm 1399. Quyền quản lý được trao cho Vương vị Đảo Anh năm 1765, nhưng đảo Man chưa bao giờ là một phần Vương quốc Đảo Anh hay Vương quốc Liên hiệp Anh và Ireland, và hiện giữ tình trạng là lãnh thổ tự trị Thuộc địa Vương thất.

Địa lý[sửa | sửa mã nguồn]

Calf of Man nhìn từ Cregneash
Bài chi tiết: Địa lý đảo Man

Đảo Man tọa lạc tại phía bắc của biển Ireland, gần như cách đều Anh, Bắc Ireland, Scotland (gần nhất), và Wales (xa nhất). Chiều dài đảo là 52 kilômét (32 mi) và rộng 22 kilômét (14 mi) tại điểm rộng nhất. Diện tích chừng 572 kilômét vuông (221 sq mi).[4] Trừ một đảo chính, về mặt chính trị đảo Man còn gồm những đảo nhỏ xung quanh: Calf of Man,[5] Chicken Rock, đảo St Patrick và đảo St Michael. Hai đảo sau có đường để nối liền với đảo chính.

Một trung lũng trung tâm đảo xen giữa những dãy đồi phía bắc và nam. Có một bải biển đá cuội trầm tích tại điểm cực bắc của đảo (Point of Ayre). Đảo Man có một ngọt núi cao hơn 600 mét (2.000 ft) là Snaefell với chiều cao 620 mét (2.034 ft).[4] Người lớn tuổi nói rằng đứng ở đỉnh núi có thể sáu vương quốc: Mann, Scotland, Anh, Ireland, Wales, và Thiên Đường.[6][7][8] Một số người còn thêm một vương quốc thứ bảy, đó là vương quốc của Biển, hay Neptune.[9][10]

Dân số[sửa | sửa mã nguồn]

Bản đồ đảo Man
Xem thêm thông tin: Người Manx

Theo thống kê 2011,[11] đảo Man có 84.497 định cư, trong đó 27.938 sống tại thủ phủ Douglas và 9.273 tại ngôi làng Onchan kế cận. Dân số tăng 5,5% từ năm 2006 tới 2011. Về nơi sinh, những người sinh tại đảo chiếm số lượng đông nhất (48,1%), số sinh ở Vương quốc Liên hiệp đông thứ hai với 42,2% (35.9% từ Anh, 3,2% từ Scotland, 2% từ Bắc Ireland và 1,1% từ Wales), 1,9% từ Cộng hòa Ireland và 0.2% từ Quần đảo Eo Biển. 7,5% còn lại còn lại sinh ra ở những nơi khác, trong đó 2,4% từ các nước EU (ngoài Vương quốc Liên hiệp và Ireland). 1.823 người tự nhận rằng có hiểu biết về tiếng Manx.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ “Island Facts”. Isle of Man Public Services (www.gov.im). Truy cập ngày 15 tháng 1 năm 2016. Bản mẫu:Inconsistent citations
  2. ^ “Human Development Report 2010” (PDF). United Nations. tr. 143 ff. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2011. 
  3. ^ Magnus 3 Olavsson Berrføtt – Norsk biografisk leksikon. Snl.no. Retrieved on 29 July 2013.
  4. ^ a ă Geography – Isle of Man Public Services
  5. ^ Archer, Mike (2010). Bird Observatories of Britain and Ireland (ấn bản 2). A&C Black. ISBN 1-4081-1040-7. 
  6. ^ “Snaefell Mountain Railway”. Isle of Man Guide. Maxima Systems Ltd. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2008. From the top on a clear day it is said one can see the six kingdoms. The kingdom of Scotland, England, Wales, Ireland, Mann and Heaven. 
  7. ^ “Snaefell Mountain Railway”. visitisleofman.com. Isle of Man Government. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2008. 
  8. ^ “Snaefell Mountain Railway”. Best Loved Hotels. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2008. 
  9. ^ “Snaefell Summit”. isle-of-man.com. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2008. It is the answer to the often posed question as to where can one see seven kingdoms at the same time? The seven Kingdoms being the four mentioned by Earl James, the Kingdom of Man, of Earth (in some answers that of Neptune) and of Heaven. 
  10. ^ Diane Pfister-Drews. “UW-Milwaukee: Center for Celtic Studies -- Home Page” (PDF). uwm.edu. Truy cập ngày 28 tháng 2 năm 2015. 
  11. ^ “Isle of Man Census 2011 – Summary Results” (PDF). Isle of Man Treasury. Isle of Man Government. Tháng 4 năm 2012. Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2014. 
  • Russel, G. 1988. Distribution and development of some Manx epiphyte populations. Helgolander Meeresunters. 42: 477 - 492.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons có thêm thư viện hình ảnh và phương tiện truyền tải về Đảo Man
Tra Isle of Man trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Đảo_Man&oldid=24005019”