Xem mã nguồn của Cam

{{Bài cùng tên|Cam sành}}{{Bài cùng tên|Cam Vinh}}{{Short description|Citrus fruit}}{{Bảng phân loại|name=Cam|image=Oranges - whole-halved-segment.jpg|image_caption=''Quả cam (Citrus × sinensis)''|regnum=[[Thực vật|Plantae]]|unranked_divisio=[[Thực vật có hoa|Angiospermae]]|unranked_classis=[[Thực vật hai lá mầm thật sự|Eudicots]]|ordo=[[Bộ Bồ hòn|Sapindales]]|genus=''[[Chi Cam chanh|Citrus]]''|familia=[[Họ Cửu lý hương|Rutaceae]]|species='''''C. × sinensis'''''|binomial='''''Citrus × sinensis'''''|image2=Trái cây (cam sành) ở BigC tháng 11 năm 2019 để(13).jpg|image2_caption=Quả [[cam sành]] ở siêu thị [[BigC]] vào ''tháng 11 năm 2019''}}[[Tập tin:Oranges - whole-halved-segment.jpg|thumb|Cam - toàn bộ, cắt đôi và bóc vỏ]]
[[Tập tin:Nigerian street Orange seller (6).jpg|thumb|Cam sau khi gọt vỏ]]
[[Tập tin:OrangeBloss wb.jpg|thumb|right|Hoa cam và cam trên cây]]
[[Tập tin:Oranges and orange juice.jpg|thumb|upright|Cam và nước cam]]
'''Cam'''  là một loại [[quả]] của nhiều [[Chi Cam chanh|loài cây]] có múi khác nhau thuộc [[họ Cửu lý hương]] ([[Rutaceae]]) (xem [[danh sách các loài thực vật được gọi là cam]]);  nó chủ yếu đề cập đến [[Citrus × sinensis|''Citrus'' × ''sinensis'']],<ref name="USDA">{{Chú thích web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=CISI3 |title=Citrus ×sinensis (L.) Osbeck (pro sp.) (maxima × reticulata) sweet orange |work=Plants.USDA.gov |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110512023634/http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=CISI3 |archive-date=May 12, 2011 }}</ref> mà còn được gọi là '''cam ngọt''', để phân biệt với ''Citrus × aurantium'' có liên quan, được gọi là [[cam chua]]. Cam ngọt sinh sản vô tính ([[apomixis]] thông qua [[phôi nucellar]]); giống cam ngọt phát sinh do đột biến.<ref name=fullgenome /><ref>{{Chú thích web|url=https://wikifarmer.com/orange-fruit-information/|title=Orange Fruit Information|date=9 June 2017|access-date=20 September 2018}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.nutrition-and-you.com/orange-fruit.html|title=Orange fruit nutrition facts and health benefits|access-date=20 September 2018}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.livescience.com/45057-oranges-nutrition-facts.html|title=Oranges: Health Benefits, Risks & Nutrition Facts|access-date=20 September 2018}}</ref>

Cam là trái lai từ quả chanh và quả bưởi.<ref name=fullgenome>{{Chú thích tạp chí | doi = 10.1038/ng.2472 | volume=45 | title=The draft genome of sweet orange (Citrus sinensis) | journal=Nature Genetics | pages=59–66 | pmid=23179022 | date=Jan 2013 | last1 = Xu | first1 = Q | last2 = Chen | first2 = LL | last3 = Ruan | first3 = X | last4 = Chen | first4 = D | last5 = Zhu | first5 = A | last6 = Chen | first6 = C | last7 = Bertrand | first7 = D | last8 = Jiao | first8 = WB | last9 = Hao | first9 = BH | last10 = Lyon | first10 = MP | last11 = Chen | first11 = J | last12 = Gao | first12 = S | last13 = Xing | first13 = F | last14 = Lan | first14 = H | last15 = Chang | first15 = JW | last16 = Ge | first16 = X | last17 = Lei | first17 = Y | last18 = Hu | first18 = Q | last19 = Miao | first19 = Y | last20 = Wang | first20 = L | last21 = Xiao | first21 = S | last22 = Biswas | first22 = MK | last23 = Zeng | first23 = W | last24 = Guo | first24 = F | last25 = Cao | first25 = H | last26 = Yang | first26 = X | last27 = Xu | first27 = XW | last28 = Cheng | first28 = YJ | last29 = Xu | first29 = J | last30 = Liu | first30 = JH | last31 = Luo | first31 = OJ | last32 = Tang | first32 = Z | last33 = Guo | first33 = WW | last34 = Kuang | first34 = H | last35 = Zhang | first35 = HY | last36 = Roose | first36 = ML | last37 = Nagarajan | first37 = N | last38 = Deng | first38 = XX | last39 = Ruan | first39 = Y| issue=1 | doi-access = free  |issn = 1061-4036 }}</ref><ref name="AGLthesis">{{cite thesis |title=Organización de la diversidad genética de los cítricos |year=2013|author=Andrés García Lor| url=https://riunet.upv.es/bitstream/handle/10251/31518/Versión3.Tesis%20Andrés%20García-Lor.pdf |pages=79 }}</ref> [[Bộ gen]] [[lục lạp]], và do đó là dòng ngoại, là bộ gen của bưởi.<ref name=genealogy_review>{{Chú thích tạp chí | doi = 10.1038/nbt.2954 | volume=32 | issue=7 | title=A genealogy of the citrus family | url = https://archive.org/details/sim_nature-biotechnology_2014-07_32_7/page/640 | journal=Nature Biotechnology | pages=640–642 | pmid=25004231 | last1 = Velasco | first1 = R | last2 = Licciardello | first2 = C| year=2014 | s2cid=9357494 | doi-access=free }}</ref> Quả cam ngọt đã có [[Whole genome sequencing|trình tự bộ gen]] đầy đủ.<ref name=fullgenome />

Cam có nguồn gốc ở một khu vực bao gồm [[Nam Trung Quốc]], [[Đông Bắc Ấn Độ]] và [[Myanmar]],<ref>{{Chú thích sách | title = Fruits of Warm Climates | last=Morton | first=Julia F. | year=1987 | pages = 134–142 | url=https://hort.purdue.edu/newcrop/morton/orange.html}}</ref><ref>{{Chú thích sách | title = The Genus Citrus | last1 = Talon | first1 = Manuel | last2 = Caruso | first2 = Marco | last3 = Gmitter Jr. | first3 = Fred G. | year = 2020 | publisher = Woodhead Publishing | page = 17 | isbn = 9780128122174 | url = https://books.google.com/books?id=dslaDwAAQBAJ&pg=PA17}}</ref> và người ta nhắc đến cam ngọt sớm nhất trong [[văn học Trung Quốc]] vào năm 314 trước Công nguyên.<ref name=fullgenome /> {{As of|1987}}, cây cam được coi là cây ăn quả được [[canh tác|trồng]] nhiều nhất trên thế giới.<ref name=morton>{{Chú thích web|author=Morton, J|url=http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/orange.html|title=Orange, ''Citrus sinensis''. In: Fruits of Warm Climates|date=1987|publisher=NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops & Plant Products, Purdue University|pages=134–142}}</ref> Cây cam được trồng rộng rãi ở các vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới để cho quả ngọt. Quả của [[Citrus × sinensis|cây cam]] có thể ăn tươi hoặc chế biến lấy nước cốt hoặc [[vỏ (quả)|vỏ]] thơm.<ref name="ars-grin.gov">{{GRIN | Citrus sinensis | 10782 | access-date = 10 December 2017}}</ref> {{As of|2012}}, cam ngọt chiếm khoảng 70% sản lượng cam quýt.<ref name="citrusgenomedb.org">[https://web.archive.org/web/20120824011802/http://www.citrusgenomedb.org/organisms ''Organisms'']. Citrus Genome Database</ref>

Năm 2019, 79 triệu [[tấn]] cam đã được trồng trên toàn thế giới, trong đó [[Brasil]] sản xuất 22% tổng số, tiếp theo là [[Trung Quốc]] và [[Ấn Độ]].<ref name=faostat/>

== Trồng trọt và sử dụng ==
Trồng cam là một hình thức thương mại quan trọng và là một phần đáng kể trong nền kinh tế [[Hoa Kỳ]] (tiểu bang [[Florida]] và [[California]]), hầu hết các nước [[Địa Trung Hải]], [[Brasil]], [[México]], [[Pakistan]], [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Trung Quốc]], [[Ấn Độ]], [[Iran]], [[Ai Cập]], và [[Thổ Nhĩ Kỳ]] và đóng góp một phần nhỏ hơn trong nền kinh tế của [[Tây Ban Nha]], [[Cộng hòa Nam Phi]] và [[Hy Lạp]].

=== Sản xuất trên thể giới ===
Lượng sản xuất cam tính theo [[tấn]] (trong năm 2004) được xếp hạng như sau (theo [http://faostat.fao.org/faostat/servlet/XteServlet3?Areas=%3E862&Items=490&Elements=51&Years=2004&Format=Table&Xaxis=Years&Yaxis=Countries&Aggregate=&Calculate=&Domain=SUA&ItemTypes=Production.Crops.Primary&language=EN FAOSTAT)]{{Liên kết hỏng|date=2024-10-02 |bot=InternetArchiveBot }}:
[[Tập tin:Ambersweet oranges.jpg|nhỏ|phải|Cam "ambersweet"]]

# [[Brasil]] 18.256.500
# [[Hoa Kỳ]] 11.729.900
# [[México]] 3.969.810
# [[Ấn Độ]] 3.100.000
# [[Tây Ban Nha]] 2.883.400
# [[Ý]] 2.064.099
# [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Trung Quốc]] 1.977.575
# [[Iran]] 1.900.000
# [[Ai Cập]] 1.750.000
# [[Thổ Nhĩ Kỳ]] 1.280.000

Giữa 1974 và 2004 lượng sản xuất của cam đã gia tăng 99,8%.

Lượng sản xuất (tấn):
* [[1974]] 31.428.199
* [[1984]] 38.979.349
* [[1994]] 54.733.848
* [[2004]] 62.814.424

=== Nước cam và các sản phẩm khác từ cam ===
[[Tập tin:Lát cắt cấu trúc của quả cam.jpg|250px|phải]]
Cam được trồng rộng rãi ở những nơi có khí hậu ấm áp, và vị cam có thể biến đổi từ ngọt đến chua. Cam thường lột vỏ và ăn lúc còn tươi, hay vắt lấy nước. Vỏ cam dày, có vị đắng, thường bị vứt đi nhưng có thể chế biến thành thức ăn cho súc vật bằng cách rút nước bằng sức ép và hơi nóng. Nó cũng được dùng làm [[gia vị]] hay đồ trang trí trong một số món ăn. Lớp ngoài cùng của vỏ có thể được dùng làm "zest" để thêm hương vị cam vào thức ăn. Phần trắng của vỏ cam là một nguồn [[pectin]].

Sản phẩm làm từ cam gồm có:
* [[Nước cam]], Brazil là nước sản xuất nước cam nhiều nhất thế giới, sau đó là [[Florida]], [[Hoa Kỳ]].
* [[Dầu cam]], được chế biến bằng cách ép vỏ. Nó được dùng làm gia vị trong thực phẩm và làm hương vị trong [[nước hoa]]. Dầu cam có khoảng 90% [[Limonene|d-Limonene]], một [[dung môi]] dùng trong nhiều hóa chất dùng trong gia đình, cùng với dầu chanh dùng để làm chất tẩy dầu mỡ và tẩy rửa nói chung. Chất tẩy rửa từ tinh chất cam hiệu quả, thân thiện với môi trường, và ít độc hại hơn sản phẩm cất từ [[dầu mỏ]], đồng thời có mùi dễ chịu hơn.

== Dinh dưỡng ==
Theo [http://www.nutritiondata.com/facts-001-02s01im.html], 180 [[gam]] cam ở dạng đồ tráng miệng nguyên chất cung cấp tới 160[[phần trăm|%]] nhu cầu [[vitamin C]] trung bình của một người trong một ngày. Cam cũng chứa [[vitamin A]], [[calci]] và [[chất xơ]].

== Trong văn hóa Việt ==
{{cquote|Quýt làm cam chịu|Tục ngữ Việt Nam}}
Tên Cam trong tiếng Việt có nguồn gốc [[Từ Hán-Việt|Hán Việt]]. Cam có nghĩa là ngọt, như trong {{cquote|Đồng cam cộng khổ}}
 (Sát nghĩa: ngọt đắng cùng nhau), {{cquote|cam khổ}}
 (Sát nghĩa: ngọt đắng. Ý nghĩa: những gian nan, thay đổi giữa may mắn và bất lợi).

== Sử dụng ==
* Vỏ cam dày lớp màu trắng của nó được gọi là [[trần bì]] là một vị thuốc Nam dùng chữa ho.

== Lưu ý ==
Cam với nghĩa rộng hơn trong tên gọi thực vật còn được dùng để chỉ một số loài khác cùng chi như [[chi Cam chanh|cam chanh]] (cam đắng, cam chua) (''Citrus aurantium''), [[cam sành]] v.v
==Ảnh==
<gallery>
Hình:Một cây cam.jpg|Một cây [[cam sành]] ở [[miền Nam Việt Nam]]
Tập tin:Oranges and orange juice.jpg|Cam và nước cam
File:Cam Vinh - một loại cam đặc sản Nghệ An.JPG|Cam Vinh, đặc sản đã được nhận chứng nhận [[chỉ dẫn địa lý]] ở Nghệ An
Oranges - whole-halved-segment.jpg|
</gallery>

== Chú thích ==
{{tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Citrus sinensis}}
{{wikispecies|Citrus sinensis}}
* [http://www.nutritiondata.com/facts-001-02s01im.html Nutrition data for raw oranges]
* [http://laodong.com.vn/Tin-Tuc/Vo-cam-nuong-chua-ho-cho-ba-bau/61289 Vỏ cam nướng chữa ho cho bà bầu]

{{Trái cây Việt Nam}}
{{Chi Cam chanh}}

{{các chủ đề|Thực vật|Sinh học}}

[[Thể loại:Chi Cam chanh|S]]
[[Thể loại:Quả]]
[[Thể loại:Nông nghiệp nhiệt đới]]
[[Thể loại:Trái cây có nguồn gốc Châu Á]]
[[Thể loại:Biểu tượng California]]


{{Rutaceae-stub}}