Xem mã nguồn của Giải Nobel

{{1000 bài cơ bản}}
{{Infobox award
|name= Giải thưởng Nobel
|image= NobelP2.png
|alt= A golden medallion with an embossed image of Alfred Nobel facing left in profile. To the left of the man is the text "ALFR•" then "NOBEL", and on the right, the text (smaller) "NAT•" then "MDCCCXXXIII" above, followed by (smaller) "OB•" then "MDCCCXCVI" below.
|description= Các cống hiến nổi bật trong [[Giải Nobel Vật lý|Vật lý]], [[Danh sách người đoạt giải Nobel Hóa học|Hóa học]], [[Giải Nobel Văn học|Văn học]], [[Giải Nobel Hòa bình|Hòa bình]], [[Danh sách người đoạt giải Nobel Kinh tế|Kinh tế]], và [[Danh sách người đoạt giải Nobel Sinh lý học và Y khoa|Sinh học - Y học]]
|presenter= [[Giải thưởng Thụy Điển]]<br />[[Viện khoa học Hoàng gia Thụy Điển]]<br />[[Viện Karolinska]]<br />[[Hội đồng Nobel Na Uy]]
|country= [[Thụy Điển]]<br />[[Na Uy]] (chỉ có [[Giải Nobel Hòa bình]])
|year= 1901
|website= [http://nobelprize.org nobelprize.org]
}}
{{Gia đình Nobel}}

'''Giải thưởng Nobel''', hay '''Giải Nobel''' ({{IPA-sv|noˈbɛl}}, {{Lang-sv|Nobelpriset}}, {{Lang-no|Nobelprisen}}), là một tập các giải thưởng quốc tế được tổ chức trao thưởng hằng năm kể từ năm [[1901]] cho những cá nhân đạt thành tựu trong lĩnh vực [[vật lý học|vật lý]], [[hóa học|hoá học]], [[y học]], [[văn học]], [[kinh tế]] và [[hòa bình]]; đặc biệt là [[Giải Nobel Hòa bình|giải hoà bình]] có thể được trao cho [[tổ chức]] hay cho [[cá nhân]].<ref>{{chú thích báo|title=Which country has the best brains?|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-11500373|access-date =ngày 6 tháng 12 năm 2011|publisher=BBC News|date=ngày 8 tháng 10 năm 2010|archive-date = ngày 18 tháng 11 năm 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181118211914/https://www.bbc.co.uk/news/magazine-11500373}}</ref> Vào năm [[1968]], [[Ngân hàng Thụy Điển]] đưa thêm vào một giải về lĩnh vực [[Kinh tế học|khoa học kinh tế]], theo [[di chúc]] của nhà phát minh [[người Thụy Điển]] [[Alfred Nobel]] năm [[1895]]. Từ năm [[1901]] đến năm [[2020]], các giải thưởng Nobel và giải thưởng về [[Khoa học]] Kinh tế được trao tặng 603 lần cho 962 người và tổ chức. Do một số [[cá nhân]] và [[tổ chức]] nhận giải Nobel nhiều hơn một lần, tổng cộng có 962 cá nhân (905 nam và 57 nữ) và 25 tổ chức đã nhận giải này.<ref>[https://www.nobelprize.org/prizes/ Nobel Prize and Laureates]. Nobel Prize. Truy cập ngày 26 tháng 10 năm 2020.</ref>

Kết quả đoạt giải được công bố hằng năm vào [[Tháng mười|tháng 10]] và được trao (bao gồm tiền thưởng, một huy chương vàng và một giấy chứng nhận) vào ngày [[10 tháng 12]], ngày kỷ niệm ngày mất của [[Alfred Nobel|Nobel]]. Giải Nobel được thừa nhận rộng rãi như là giải thưởng danh giá nhất một người có thể nhận được trong lĩnh vực được trao.<ref>{{chú thích báo|title=Which country has the best brains?|url=http://www.bbc.co.uk/news/magazine-11500373|access-date =ngày 6 tháng 12 năm 2011|publisher=[[BBC|BBC News]]|date=ngày 8 tháng 10 năm 2010|archive-date = ngày 18 tháng 11 năm 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181118211914/https://www.bbc.co.uk/news/magazine-11500373}}</ref>

[[Giải Nobel Hòa bình]] được trao thưởng ở [[Oslo]], [[Na Uy]], trong khi các giải khác được trao ở [[Stockholm]], [[Thụy Điển]].<ref name="Shalev8">{{chú thích sách|author=Shalev, Baruch Aba|year=2005|page=8|authorlink=#Shalev69}}</ref>

[[Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển]] trao [[giải Nobel Vật lý]], [[giải Nobel Hóa học]] và [[giải Nobel Kinh tế]]; Hội Nobel ở [[Học viện Karolinska|Karolinska Institutet]] trao [[Giải Nobel Sinh lý học và Y khoa|giải Nobel Sinh học và Y học]]; [[Viện Hàn lâm Thụy Điển]] trao [[giải Nobel Văn học]]; và [[Giải Nobel Hòa bình|giải thưởng Nobel Hòa bình]] được [[Ủy ban Nobel Na Uy]] (gồm 5 thành viên do Quốc hội Na Uy bầu ra <ref name=rfi1>[http://vi.rfi.fr/quoc-te/20151005-nhung-dieu-it-duoc-noi-den-xung-quanh-giai-nobel Giải Nobel: Những điều ít được nói đến], RFI, 8.10.2015</ref>) trao tặng thay vì một tổ chức của [[Thụy Điển]].

Các giải Nobel không bắt buộc phải được trao hàng năm, nhưng ít nhất phải được trao một lần cho mỗi 5 năm. Số tiền của giải thưởng mỗi năm một khác. Mỗi người đoạt giải nhận được một huy chương vàng, một chứng chỉ và một khoản tiền được [[Quỹ Nobel]] quyết định. Vào thời điểm năm 2020, mỗi giải thưởng trị giá 10.000.000 [[Krona Thụy Điển|SEK]]<ref>{{chú thích web|url=https://www.nobelprize.org/press/#/publication/5f6c4a7438241500049eca4a/552bd85dccc8e20c00e7f979?&sh=false|title=The amount of the Nobel Prize is being increased by 1 million SEK|publisher=Nobel Foundation|date=24 tháng 9 năm 2020|access-date =26 tháng 10 năm 2020}}</ref> (1,144 triệu USD, hoặc 968.000 €). Giải khi đã trao thì không bao giờ bị tước. Giải chỉ trao cho những người còn sống, không truy tặng. Tuy nhiên, nếu người đoạt giải mất sau khi công bố giải và trước khi nhận giải, giải vẫn sẽ được trao. Mặc dù tỷ lệ số người nhận trên mỗi giải có thay đổi, Giải Nobel được trao cho tối đa 3 người mỗi năm.<ref>{{chú thích web|url=http://www.idsia.ch/~juergen/nobelshare.html|title=Evolution of National Nobel Prize Shares in the 20th century|last=Schmidhuber|first=Jürgen}}</ref>

== Lịch sử==
[[Tập tin:AlfredNobel adjusted.jpg|thumb|upright| [[Alfred Nobel]] – người đã để lại di chúc thành lập [[Quỹ Nobel]] và giải thưởng mang tên ông.|thế=]]
[[Alfred Nobel]] sinh ngày [[21 tháng 10]] năm [[1833]] ở [[Stockholm]], [[Thụy Điển]], trong một gia đình toàn [[kỹ sư]].<ref name="Levinovitz5">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], p. 5</ref> Ông là một [[nhà hóa học]], [[kỹ sư]], và nhà phát minh. Năm [[1894]], Nobel mua sắt thép và nhà máy Bofors, tại đó ông đã trở thành một nhà sản xuất vũ khí lớn. Nobel cũng phát minh ra [[ballistite]]. Sáng chế này là tiền thân của nhiều vật liệu nổ không khói dùng trong quân đội, đặc biệt là bột chất nổ không khói của người Anh. Do tuyên bố bằng sáng chế của mình, Nobel cuối cùng đã tham gia vào một vụ kiện vi phạm bằng sáng chế về chất nổ không khói. Ông tích lũy được một [[tài sản]] khổng lồ trong suốt cuộc đời của mình, hầu hết số tiền bắt nguồn từ 355 phát minh của ông, trong đó có phát minh [[thuốc nổ]] (dynamite) là nổi tiếng nhất.<ref name="Levinovitz11">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], p. 11</ref>

Khi người anh Ludvig của ông qua đời vào năm 1888, nhiều bài cáo phó đã nhầm lẫn và viết về cái chết của Alfred Nobel trong khi ông vẫn còn sống. Bản cáo phó trên một tờ báo Pháp viết ''Le marchand de la mort est mort'' (Nhà buôn cái chết đã chết) và tiếp tục viết, "''Tiến sĩ Alfred Nobel, người đã trở nên giàu có sau khi phát minh ra cách thức giết con người nhanh chóng hơn bao giờ hết, đã qua đời ngày hôm qua.''" Bài viết này khiến Nobel bất ngờ và làm ông lo ngại về việc ông sẽ được ghi nhớ ra sao sau khi ông chết. Nó đã khiến ông muốn thay đổi di chúc của mình.<ref name="Time">{{chú thích báo |first= Frederic |last= Golden |title= The Worst And The Brightest |date= ngày 16 tháng 10 năm 2000 |publisher= Time Warner |url= http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,998209,00.html |work= [[Time (magazine)|Time]] |access-date= ngày 9 tháng 4 năm 2010 |archive-date = ngày 11 tháng 11 năm 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20201111213919/https://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,998209,00.html |url-status= dead }}</ref>

Ngày [[10 tháng 12]] năm [[1896]], [[Alfred Nobel]] đã chết trong [[biệt thự]] của ông ở [[San Remo]], [[Ý]] vì [[xuất huyết não]], thọ 63 tuổi, 8 năm sau bản cáo phó nhầm lẫn trên<ref name="Sohlman13">[[#Sohlman69|Sohlman]], p. 13</ref>. Trong bản di chúc gây bất ngờ lớn cho công chúng thời đó, Nobel đã ghi rằng tài sản của ông sẽ được sử dụng để tạo ra một loạt các giải thưởng cho những người trao "lợi ích lớn nhất cho nhân loại" trong [[vật lý]], [[hóa học]], [[hòa bình]], [[sinh học]], [[y học]] và [[văn học]].<ref name="thelocal1">{{chú thích web |url= http://www.thelocal.se/14776/20091005/ |title= Alfred Nobel's last will and testament |access-date =ngày 11 tháng 6 năm 2010 |last= [[Agence France-Presse|AFP]] |date= ngày 5 tháng 10 năm 2009 |work= [[The Local]]}}</ref> Alfred đã dành 94% trị giá tài sản, 31 triệu SEK (khoảng 186 triệu USD, 150 triệu € tính theo thời giá 2008) và lấy lãi hàng năm để lập nên 5 giải Nobel cho "''những ai, trong năm mà giải sẽ được trao, đã đưa đến những lợi ích tốt nhất cho con người.''".<ref name="Abrams7">[[#Abrams|Abrams]], p. 7</ref>

[[Di chúc]] của ông ghi rõ:

:''Tất cả tài sản còn lại của tôi được thực hiện như sau đây:''
:''Số tiền vốn sẽ được người thực hiện di chúc đầu tư vào các nguồn an toàn và lập nên quỹ, và lợi nhuận nói trên được chia thành các giải thưởng cho những ai trong những năm trước khi nhận giải đã phục vụ tốt cho nhân loại. Lợi nhuận nói trên được chia ra làm 5 giải thưởng bằng nhau, chia ra như sau: một phần cho người có phát hiện hay phát minh quan trọng nhất trong lĩnh vực vật lý, một phần cho người có phát hiện và phát triển quan trọng nhất trong hóa học; một phần cho người có phát hiện quan trọng nhất trong lĩnh vực sinh lý học hay y học; một phần cho người đã sáng tạo ra trong lĩnh vực văn chương tác phẩm nổi bật nhất với khuynh hướng lý tưởng hóa; và một phần cho người đã đóng góp nhiều nhất hay tốt nhất cho tình anh em giữa các dân tộc, cho sự xóa bỏ hay giảm thiểu quân đội thường trực và cho sự giữ gìn và tăng tình hữu nghị giữa các nước.''

:''Giải thưởng cho vật lý và hóa học sẽ do viện Hàn lâm Thụy Điển trao tặng; cho sinh lý học hay y học do viện Caroline ở [[Stockholm]]; cho văn chương do viện Hàn lâm Stockholm; và cho người đóng góp vì hòa bình do ủy ban 5 người được Quốc hội [[Na Uy]] bầu. Trong di chúc của tôi có nói rõ ràng rằng giải được trao không phân biệt quốc gia của người nhận, vì thế người xứng đáng nhận giải nhất sẽ nhận giải, dù cho người đó có là người Scandinavi hay không.''

Do sự nghi ngờ về tính chân thực của bản di chúc này, đến ngày 26 tháng 4 năm 1897 bản di chúc mới được Tòa án Na Uy chấp nhận.<ref name="Levinovitz13-25">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], các trang 13–25</ref> Chấp hành di chúc của Nobel, [[Ragnar Sohlman]] và [[Rudolf Lilljequist]] đã lập ra [[Quỹ Nobel]] (Nobel Foundation) để quản lý tài sản của Nobel và tổ chức các giải thưởng của quỹ.<ref name="Abrams7-8">[[#Abrams|Abrams]], các trang 7–8</ref>

Hướng dẫn của Nobel tạo ra một [[Ủy ban Nobel Na Uy]] trao [[giải Nobel Hòa bình]], các thành viên của Ủy ban này đã được bổ nhiệm ngay sau khi di chúc đã được phê duyệt trong tháng 4 năm 1897. Không lâu sau đó, các tổ chức trao giải thưởng khác đã được chỉ định hoặc thành lập, bao gồm: Karolinska Institutet vào ngày 7 tháng 6, Học viện Thụy Điển vào ngày 9 tháng 6, và Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển vào ngày 11 tháng 6.<ref name="Crawford1">[[#Crawford69|Crawford]], p. 1</ref> [[Quỹ Nobel]] đã đạt được một thỏa thuận về tiêu chí trao các giải thưởng, và đến năm 1900, các tiêu chí trao giải của [[Quỹ Nobel]] đã được vua Oscar II ban hành chính thức.<ref name="thelocal1"/> Năm [[1905]], các liên minh cá nhân giữa Thụy Điển và Na Uy đã bị giải tán. Sau đó, Ủy ban Nobel của [[Na Uy]] chịu trách nhiệm cho việc trao giải Nobel Hòa bình và các tổ chức Thụy Điển chịu trách nhiệm trao các giải còn lại.<ref name="Levinovitz13-25"/>
===Quỹ Nobel===
{{chính|Quỹ Nobel}}
[[Tập tin:Alfred Nobels will-November 25th, 1895.jpg|thumb|left|alt=A paper with stylish handwriting on it with the title "Testament"|Di chúc của Alfred Nobel yêu cầu sử dụng 94% tài sản của ông để trao các giải Nobel.]]
Quỹ Nobel được thành lập như một tổ chức tư nhân vào ngày 29 tháng 6 năm 1900. Chức năng của nó là quản lý tài chính và quản trị các giải thưởng Nobel.<ref name="Levinovitz14">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], p. 14</ref> Tuân thủ theo di chúc của Nobel, nhiệm vụ chính của Quỹ là quản lý các tài sản Nobel để lại. Robert và Ludwig Nobel đã tham gia vào việc kinh doanh dầu ở [[Azerbaijan]] và theo nhà sử học Thụy Điển E. Bargengren, người truy cập các tài liệu lưu trữ của gia đình Nobel, "việc quyết định cho phép rút tiền của Alfred từ Baku đã trở thành yếu tố quyết định cho phép [[Quỹ Nobel]] được thành lập".<ref>{{chú thích web|url=http://azer.com/aiweb/categories/magazine/42_folder/42_articles/42_readersforum.html|title=Nobel Prize Funded from Baku|publisher=[[Azerbaijan International]]|access-date =ngày 25 tháng 12 năm 2010}}</ref> Một nhiệm vụ quan trọng của [[Quỹ Nobel]] là quảng cáo các giải thưởng này trên bình diện quốc tế và giám sát các thủ tục liên quan đến giải thưởng. Quỹ không được tham gia vào quá trình lựa chọn người đoạt giải Nobel.<ref name="Levinovitz15">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], p. 15</ref><ref name="Feldman16">[[#Feldman|Feldman]], p. 16</ref> [[Quỹ Nobel]] tương tự như một công ty đầu tư với việc đầu tư tiền Nobel để lại để tạo ra một nguồn tài chính vững chắc cho các giải thưởng và các hoạt động hành chính. [[Quỹ Nobel]] được miễn các loại thuế ở [[Thụy Điển]] (từ năm 1946) và các loại thuế đầu tư tại [[Hoa Kỳ]] (từ năm 1953).<ref name="Levinovitz17-18">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], các trang 17–18</ref> Từ những năm 1980, đầu tư của Quỹ đã có lợi nhuận nhiều hơn và tính đến 31 tháng 12 năm 2007, [[Quỹ Nobel]] kiểm soát các tài sản có giá trị lên tới 3.628 tỷ kronor Thụy Điển (khoảng 560 triệu USD).<ref name="Levinovitz15-17">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], các trang 15–17</ref>

Theo luật, Quỹ bao gồm một [[hội đồng quản trị]] của năm công dân Thụy Điển hay Na Uy, với trụ sở tại [[Stockholm]]. Chủ tịch Hội đồng quản trị được Vua Thụy Điển bổ nhiệm, với bốn thành viên khác do ủy thác của các tổ chức trao giải thưởng bổ nhiệm. Một giám đốc điều hành được lựa chọn trong số các thành viên hội đồng quản trị, Phó giám đốc được Vua Thụy Điển bổ nhiệm, và hai phó chủ tịch được bổ nhiệm do người được ủy thác. Tuy nhiên, kể từ năm [[1995]], tất cả các thành viên của hội đồng quản trị được lựa chọn bởi các ủy viên quản trị; Giám đốc điều hành và các Phó Giám đốc chỉ định bởi chính hội đồng quản trị. Cũng như hội đồng quản trị, [[Quỹ Nobel]] được tạo thành từ các tổ chức trao giải ([[Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển]], Đại hội đồng Nobel tại Viện Karolinska, Viện Hàn lâm Thụy Điển, và các Ủy ban Nobel Na Uy), người được ủy thác của các tổ chức trên, và các kiểm toán viên.<ref name="Levinovitz15-17"/>

==Huy chương Nobel==
Huy chương Nobel làm bằng 150 gram vàng 18 ca-ra chạm hình [[Alfred Nobel]]. Mặt sau của tấm huy chương giải Nobel Vật lý và Hóa học là hình một phụ nữ để ngực trần.<ref>{{Chú thích web|url=http://antg.cand.com.vn/hau-truong/20-dieu-co-the-ban-chua-biet-xung-quanh-giai-Nobel-285119/|title=20 điều có thể bạn chưa biết xung quanh giải Nobel}}</ref>

Một số tấm huy chương Nobel đã được chủ nhân mang ra bán đấu giá. Tấm huy chương Nobel Hòa bình được bán rẻ nhất trong đấu giá đó là của [[Aristide Briand]], người Pháp đã có đóng góp lớn trong năm 1926 vào cuộc hoà hợp ngắn ngủi Đức – Pháp. Năm 2008 huy chương Nobel này được bảo tàng Ecomusée của Saint-Nazaire mua về với khoản tiền 12 nghìn euro. Khá hơn một chút, huy chương Nobel Hoà bình của người Anh [[William Randal Cremer]] vinh danh năm 1903 đã bán với giá 17.000 đô la tại một cuộc đấu giá năm 1985.
[[Tập tin:Religion of Nobel Prize winners between 1901-2000 Vietnamese.png|nhỏ|280px|Tôn giáo của người đoạt giải Nobel giữa năm 1901 và 2000]]
Từ năm 2014, việc bán huy chương Nobel trở nên phổ thông. Cho tới giờ 8 huy chương đã được bán kể từ đó. Cũng về giải Nobel Hoà bình, tấm huy chương của người Bỉ [[Auguste Beernaert]] (được trao năm 1909) đã đạt tới giá 661 nghìn đô la và huy chương Nobel của [[Carlos Saavedra Lamas]], người Argentina, nhận năm 1936, thậm chí đã tìm được người mua với giá kỷ lục 1,16 triệu đô la.

Kỷ lục hiện nay là huy chương của [[James Watson]], người Mỹ được nhận giải nobel Y học năm 1962 cho những phát hiện ra cấu trúc DNA. Ông đã bán được tấm huy chương Nobel của mình với giá 4,76 triệu đô la Mỹ vào tháng 12/2014. Trong khi đó chỉ trước đó có 20 tháng, những người được thừa kế của nhà khoa học Anh [[Francis Crick]], nhận chung Nobel Y học với James Watson, lại chỉ bán được tấm huy chương với giá chưa bằng một nửa.<ref name=rfi1/>

== Những tranh cãi và phê bình ==
=== Những người nhận gây tranh cãi ===
Trong những lời chỉ trích, Ủy ban Nobel đã bị cáo buộc là có những chương trình nghị sự mang tính chất [[chính trị]] hoặc bỏ qua những người xứng đáng. Họ cũng bị cáo buộc bởi [[chủ nghĩa trung dung châu Âu]], nhất là trong [[Giải Nobel Văn học]].<ref name="Abramsxiv"/><ref name="Feldman65"/><ref name="Sarasota Herald-Tribune - 20 Sep 1981"/>
==== [[Giải Nobel Hòa bình]] ====
[[Tập tin:Henry Kissinger.jpg|nhỏ|right|Giải Nobel Hòa bình của Kissinger là một trong những giải Nobel Hòa bình gây tranh cãi nhất]]
Một trong những trường hợp bị chỉ trích nhiều nhất là giải thưởng của [[Henry Kissinger]] và [[Lê Đức Thọ]]. Những tranh cãi nãy đã dẫn đến sự ra đi của nhiều thành viên của [[Ủy ban Nobel Na Uy]]. Lê Đức Thọ đã từ chối nhận giải.<ref name="topten"/> Cả Lê Đức Thọ và Kissinger đều được nhận giải vì những nỗ lực chấm dứt [[chiến tranh]] giữa [[Miền Bắc (Việt Nam)|Bắc Việt]] và [[Hoa Kỳ]] vào [[tháng 1]] năm [[1973]]. Tuy nhiên, khi giải thưởng của hai ông được tuyên bố, tất cả các bên liên quan đến [[chiến tranh Việt Nam]] đều bị kéo vào vòng chiến tranh.<ref name="Abrams219"/> Nhiều ý kiến chỉ trích cho rằng Kissinger không phải là một người kiến tạo hòa bình mà là một người mở rộng cuộc chiến tranh.<ref name="Feldman315"/><ref name="Abrams315"/>

[[Yasser Arafat]], [[Shimon Peres]] và [[Yitzhak Rabin]] được trao giải Nobel Hòa bình vào năm [[1994]] trong những nỗ lực kiến tạo hòa bình giữa [[Israel]] và [[Palestine]].<ref name="Feldman315"/><ref name="Levinovitz183"/> Tức thì sau khi giải thưởng được tuyên bố, một trong năm thành viên của Ủy ban Nobel Na Uy đã cáo buộc Arafat là một tên khủng bố và xin từ chức.<ref name="Feldman15-16"/> Những mối nghi ngờ mới về Arafat đã được lan truyền trên các trang báo phổ biến.<ref name="Abrams302-306"/>
[[Tập tin:Poster-sized portrait of Barack Obama.jpg|Obama là vị Tổng thống Mỹ được nhận Giải Nobel Hòa bình năm 2009. Giải thưởng của ông gây nhiều tranh cãi|nhỏ|right]]
Một sự chỉ trích khác nhằm vào giải Nobel Hòa bình của [[Barack Obama]] vào năm [[2009]].<ref>{{chú thích báo|first1=Steven|last1=Erlanger |first2=Sheryl Gay|last2=Stolberg |title=Surprise Nobel for Obama Stirs Praise and Doubts |date = ngày 9 tháng 10 năm 2009 |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2009/10/10/world/10nobel.html?_r=1|publisher=Arthur Ochs Sulzberger, Jr.|access-date = ngày 1 tháng 4 năm 2010}}</ref> Quyết định trao giải thưởng cho vị [[Tổng thống Mỹ]] da màu đầu tiên được đưa ra chỉ sau 7 ngày Obama nhậm chức, nhưng thực sự thì việc trao giải phải diễn ra 8 tháng sau đó.<ref name="philp"/> Obama tuyên bố ông không cảm thấy xứng đáng với giải thưởng này.<ref>{{chú thích báo |url=http://www.reuters.com/article/topNews/idUSTRE5981JK20091009?sp=true|title=Obama is surprise winner of Nobel Peace Prize |access-date =ngày 9 tháng 10 năm 2009 |date=ngày 9 tháng 10 năm 2009 |publisher=Reuters}}</ref> Chuyện này đã gây ra hai luồng ý kiến khác nhau: một số người cho rằng Obama xứng đáng, số khác thì cho rằng ông chưa đạt được thành tựu nào để xứng đáng với điều đó như là một sự tưởng thưởng. Giải Nobel của ông, như của [[Jimmy Carter]] và [[Al Gore]] đã thúc đẩy sự những tố cáo của những người [[cánh tả]].<ref>{{chú thích báo|last= Naughton|first= Philippe|title= President Obama humbled: I do not deserve the Nobel Peace Prize|date= ngày 9 tháng 10 năm 2009|publisher= Times Newspapers Limited|work= The Times|url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article6868457.ece|access-date= ngày 8 tháng 6 năm 2010|location= London}}{{Liên kết hỏng|date=2024-11-12 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

==== Giải Nobel Văn học ====
Giải thưởng năm [[2004]] được trao cho [[Elfriede Jelinek]] và nó đã gây ra một sự phản đối từ một thành viên của [[Viện hàn lâm Thụy Điển]], [[Knut Ahnlund]]. Ông này quyết định từ chức, viện cớ rằng những ngôn từ của Jelinek là "một mớ văn bản được xúc vào mà không có các cấu trúc nghệ thuật".<ref>{{chú thích báo|url=http://www.msnbc.msn.com/id/9665122/ |title=Who deserves Nobel prize? Judges don't agree |access-date =ngày 1 tháng 4 năm 2010 |date=ngày 11 tháng 10 năm 2005 |agency=Associated Press}}</ref><ref>{{chú thích báo|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4329962.stm |title=Nobel judge steps down in protest |access-date =ngày 1 tháng 4 năm 2010 |date=ngày 11 tháng 10 năm 2005|publisher=BBC |work=BBC News}}</ref> Giải thưởng năm [[2009]] dành cho [[Herta Müller]] cũng gây ra sự chỉ trích. Theo [[The Washington Post]], những nhà phê bình và giáo sư người Mỹ đã trở nên ngu dốt vì tác phẩm của bà.<ref>{{chú thích báo|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/10/08/AR2009100800965.html |title=Author's Nobel Stirs Shock-and-'Bah' |access-date =ngày 1 tháng 4 năm 2010 |last=Jordan |first=Mary |date=ngày 9 tháng 10 năm 2009 |publisher=The Washington Post}}</ref> Nó làm cho những nhà phê bình đó giải thưởng mang tính chất chủ nghĩa trung dung châu Âu.<ref>{{chú thích web|url=http://www.huffingtonpost.com/2009/10/08/nobel-prize-winner-herta_n_313577.html |title=NOBEL PRIZE WINNER: Herta Muller |publisher=The Huffington Post |date=ngày 8 tháng 10 năm 2009 |access-date =ngày 31 tháng 3 năm 2010}}</ref>
==== Giải Nobel dành cho khoa học ====
Năm [[1948]], [[nhà thần kinh học]] [[António Egas Moniz]] nhận [[Giải Nobel Sinh lý và Y khoa]] cho những phát triển của ông cho [[phẫu thuật tủy não]]. Năm trước, [[Walter Jackson Freeman II]] đã phát triển lĩnh vực này bằng một giải pháp nhanh hơn và dễ dàng hơn. Một phần của vấn đề là do khi công bố rộng rãi quy trình ban đầu, nó đã được mà không có sự cân nhắc xứng đáng hay sự quan tâm của [[đạo đức y học]] hiện đại. Có một sự thực được chứng thực bởi các ấn phẩm có ảnh hưởng như ''[[The New England Journal of Medicine]]'' rằng phẫu thuật tủy não đã được phổ biến khi có đến 5000 ca phẫu thuật trong vòng 3 năm và các ca này đều sử dụng phương pháp của Moniz.<ref name="Feldman286-289">[[#Feldman|Feldman]], pp. 286–289</ref><ref>{{chú thích báo|last=Day|first=Elizabeth|url=https://www.theguardian.com/science/2008/jan/13/neuroscience.medicalscience |title=He was bad, so they put an ice pick in his brain... |work=The Guardian|publisher=Guardian Media Group |access-date =ngày 31 tháng 3 năm 2010|date=ngày 12 tháng 1 năm 2008 |location=London}}</ref>
=== Những thành tựu đã bị bỏ qua ===
==== Giải Nobel Hòa bình ====
[[Tập tin:Mohandas K. Gandhi, portrait.jpg|nhỏ|phải|Gandhi xứng đáng được nhận Giải Nobel Hòa bình. Đáng tiếc là điều đó không xảy ra]]
[[Ủy ban Nobel Na Uy]] đã xác nhận rằng [[Mahatma Gandhi]] xứng đáng là người được nhận giải thưởng Nobel Hòa bình trong các năm [[1937]]–[[1939]] và [[1947]]. Sự xác nhận cuối cùng chỉ diễn ra vài ngày trước khi người [[anh hùng dân tộc]] của [[Ấn Độ]] bị ám sát vào ngày [[30 tháng 1]] năm [[1948]].<ref name="Levinovitz181-186"/> Sau đó, Ủy ban trên đã xác nhận Gandhi đã không được nhận giải thưởng.<ref name="Gandhi"/> [[Geir Lundestad]], [[thư ký]] của [[Ủy ban]] vào năm [[2006]], đã nói rằng:
{{cquote|''Sự bỏ sót lớn nhất trong vòng 106 năm của lịch sử giải thưởng rõ ràng là việc Mahatma Gandhi không được nhận Giải Nobel. Gandhi có thể làm mà không có giải thưởng. Có không việc Ủy ban Nobel hoạt động không có Gandhi là một câu hỏi ''<ref>[https://web.archive.org/web/20110915025114/http://www.icrs.ugm.ac.id/wednesday-forum-schedule/111-relevance-of-gandhian-philosophy-in-the-21st-century Relevance of Gandhian Philosophy in the 21st century]. icrs.ugm.ac.id</ref> |||}}
Năm 1948, khi Gandhi qua đời, Ủy ban Nobel Na Uy đã từ chối ý định trao giải với ý rằng "không ứng viên nào xứng đáng" trong năm đó.<ref name="Gandhi"/><ref name="Abrams147-148"/> Sau đó, khi [[Tenzin Gyatso|Đạt Lai Lạt Ma thứ 14]] được trao Giải Nobel Hòa bình vào năm [[1989]], chủ tịch của ủy ban đã nói rằng "đó là một sự tri ân dành cho Mahatma Gandhi".<ref>{{chú thích web |url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1989/presentation-speech.html |title= The Nobel Prize in Peace 1989 – Presentation Speech |access-date =ngày 12 tháng 6 năm 2010 |last= Aarvik |first= Egil |publisher= [[The Nobel Foundation]]}}</ref>

Ngoài ra, có rất nhiều trường hợp khác đã bị bỏ qua. Theo [[Foreign Policy]], những trường hợp như vậy gồm [[Eleanor Roosevelt]], [[Václav Havel]], [[Ken Saro-Wiwa]], [[Sari Nusseibeh]] và [[Corazon Aquino]], những người mà "không bao giờ được trao giải, nhưng họ xứng đáng".<ref>{{chú thích báo |first=David |last=Kenner |title=Nobel Peace Prize Also-Rans |date=ngày 7 tháng 10 năm 2009 |publisher=The Washington Post Company |url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/10/07/nobel_peace_prize_also_rans |work=Foreign Policy |pages=1–7 |access-date=ngày 11 tháng 6 năm 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125073527/http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/10/07/nobel_peace_prize_also_rans |archive-date=ngày 25 tháng 1 năm 2010 |archive-date = ngày 25 tháng 1 năm 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100125073527/http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/10/07/nobel_peace_prize_also_rans }}</ref>

== Thống kê ==

* '''Người trẻ nhất giành giải Nobel:'''

[[Malala Yousafzai]]; ở tuổi 17, nhận [[Giải Nobel Hòa bình]] (2014).

* '''Người già nhất giành giải Nobel:'''

[[John B. Goodenough]]; ở tuổi 97, nhận [[Giải Nobel Hóa học]] (2019).

== Tham khảo ==
<references>
<ref name="Abramsxiv">[[#Abrams|Abrams]], p. xiv</ref><ref name="Feldman65">[[#Feldman|Feldman]], p. 65</ref>
<ref name="Sarasota Herald-Tribune - 20 Sep 1981">{{chú thích báo|first=William|last=Tuohy|title=Literature Award Hardest for Nobel Prize Panel|date=ngày 20 tháng 9 năm 1981|publisher=Sarasota Herald Tribune|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1755&dat=19810920&id=FZ0cAAAAIBAJ&sjid=DGgEAAAAIBAJ&pg=6245,2424225|page=58|access-date =ngày 9 tháng 3 năm 2010}}</ref>
<ref name="topten">{{chú thích báo|last=de Sousa|first=Ana Naomi|title=Top ten Nobel Prize rows|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article6868007.ece|access-date=ngày 25 tháng 5 năm 2010|publisher=Times Newspapers Limited|work=The Times|date=ngày 9 tháng 10 năm 2009|location=London|archive-date=2023-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20230924100234/https://www.thetimes.co.uk/|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Abrams219">[[#Abrams|Abrams]], p. 219</ref> 
<ref name="Feldman315">[[#Feldman|Feldman]], p. 315</ref>
<ref name="Abrams315">[[#Abrams|Abrams]], p. 315</ref>
<ref name="Levinovitz183">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], p. 183</ref>
<ref name="Feldman15-16">[[#Feldman|Feldman]], pp. 15–16</ref> 
<ref name="Abrams302-306">[[#Abrams|Abrams]], pp. 302–306</ref>
<ref name="philp">{{chú thích báo|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article6868833.ece|title=How the Nobel Peace Prize winner is decided|last=Philp|first=Catherine|date=ngày 10 tháng 10 năm 2009|work=The Times|publisher=Times Newspapers Limited|location=London|access-date=ngày 25 tháng 5 năm 2010|archive-date=2023-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20230924100235/https://www.thetimes.co.uk/|url-status=dead}}</ref> 
<ref name="Levinovitz181-186">[[#Levinovitz69|Levinovitz]], pp. 181–186</ref> 
<ref name="Gandhi">{{chú thích web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/articles/gandhi/index.html |title=Mahatma Gandhi, the Missing Laureate |access-date =ngày 17 tháng 10 năm 2007 |last=Tønnesson |first=Øyvind |date=ngày 1 tháng 12 năm 1999|publisher=[[Nobel Foundation]]}}</ref>
<ref name="Abrams147-148">[[#Abrams|Abrams]], pp. 147–148</ref>

</references>

==Sách tham khảo==
{{Refbegin|2}}
* {{chú thích sách|last=Abrams|first=Irwin |title=The Nobel Peace Prize and the Laureates|url=http://books.google.com/?id=ny77bPwKxaUC&printsec=frontcover|year=2001|publisher=Watson Publishing International|isbn=0-88135-388-4|ref=Abrams}}
* {{chú thích sách|last=Crawford|first=Elizabeth T|title=The Beginnings of the Nobel Institution – The Science Prizes, 1901–1915|url=http://books.google.com/?id=EGfhs_tvjVYC|year=1984|publisher=Maison des Sciences de l'Homme & [[Cambridge University Press]]|edition=First|isbn=0-521-26584-3|ref=Crawford69}}
* {{chú thích sách|url=http://books.google.com/?id=xnckeeTICn0C&printsec=frontcover|author=Feldman, Burton |title=The Nobel prize: a history of genius, controversy, and prestige|publisher=Arcade Publishing|year=2001|isbn=1-55970-592-2|ref=Feldman}}
* {{chú thích sách|last=Gribbin|first=John|title=[[In Search of Schrödinger's Cat]]: Quantum Physics and Reality|year=1985|publisher=Corgi|isbn=0-552-12555-5|ref=Gribbin69}}
* {{chú thích sách|last=Jones|first=Brenn|title=Learning about love from the life of Mother Teresa|url=http://books.google.com/?id=Bg6_1Ejy9r4C&dq=Mother+Teresa+Nobel+banquet+cancelled|year=2003|publisher=PowerKids Press|isbn=0-8239-5777-2|ref=Jones}}
* {{chú thích sách|last=Levinovitz|first=Agneta Wallin|title=The Nobel Prize: The First 100 Years|url=http://books.google.com/?id=QMSg5mRJiukC&printsec=frontcover|editor=Nils Ringertz|year=2001 |publisher=[[Imperial College Press]] và [[World Scientific|World Scientific Publishing]]|isbn=981-02-4664-1|ref=Levinovitz69}}
* {{chú thích sách|last=Leroy|first=Francis |title=A century of Nobel Prizes recipients: chemistry, physics, and medicine|url=http://books.google.com/?id=8DjwaFWE4fYC&printsec=frontcover&q|year=2003|publisher=CRC Press|isbn=0-8247-0876-8|ref=Leroy}}
* {{chú thích sách|last=Shalev|first=Baruch Aba |title=100 years of Nobel prizes|url=http://books.google.com/?id=PfRaPHr86XUC|year=2005|publisher=The Americas Group|edition=Third|isbn=978-0-935047-37-0|ref=Shalev69}}
* {{chú thích sách|last=Sohlman|first=Ragnar|title=The Legacy of Alfred Nobel – The Story Behind the Nobel Prizes|year=1983|publisher=The Nobel Foundation|authorlink=Ragnar Sohlman|ref=Sohlman69}}
* {{chú thích sách|last=Söderlind|first=Ulrica|title= The Nobel Banquet|url=http://www.worldscientific.com/worldscibooks/10.1142/7789|year=2010|publisher= World Scientific Publishing|ref=judia85}}
* {{chú thích sách|last=Wilhelm|first=Peter |title=The Nobel Prize|url=http://books.google.com/?id=CNnZKHxQpO4C|year=1983|publisher=Springwood Books|isbn=978-0-86254-111-8|ref=Wilhelm69}}
{{Refend}}

== Xem thêm ==
{{colbegin|3}}
* [[Giải Abel|Giải thưởng Abel]]
* [[Giải Crafoord]]
* [[Huy chương Fields|Giải thưởng Fields]]
* [[Giải Ig Nobel]]
* [[Giải Kyoto]]
* [[Danh sách người đoạt giải Nobel]]
* [[Danh sách giải thưởng, huy chương]]
* [[Hội nghị Nobel]]
* [[Thư viện Nobel]]
* [[Bảo tàng Nobel]]
* [[Trung tâm Hòa bình Nobel]]
* [[Giải thưởng Ramon Magsaysay]]
* [[Giải Shaw]]
* [[Giải Turing|Giải thưởng Turing]]
*[[Giải Nobel vật lý]]
*[[Giải Nobel hoá học]]
*[[Giải Nobel văn học]]
* [[VinFuture]]
{{colend}}

==Đọc thêm==
* {{chú thích sách|last=Pais|first=Abraham|authorlink=Abraham Pais|title=Subtle Is the Lord: The Science and the Life of Albert Einstein|url=http://books.google.com/?id=IQibQgAACAAJ|year=1983|edition=Third|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-520438-7|oclc=8195995|ref=Pais69}}

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Nobel Prize}}
* {{Trang web chính thức}}
** {{facebook|nobelprize|Nobel Prize}}
** {{twitter|NobelPrize}}
** {{instagram|nobelprize_org}}
** {{YouTube|user=thenobelprize|Nobel Prize}}
* {{Britannica|416856|Nobel Prize}}
* {{TĐBKVN|11107|Giải thưởng Nôben}}
* [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/lists/universities.html Nobel Prizes by Universities and Institutes]
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
{{Giải Nobel}}
{{Swedish Nobel Laureates}}
{{Hungarian Nobel Laureates}}
{{Thanh chủ đề|Châu Âu|Giải thưởng|Toán học|Cơ Đốc giáo|Công nghệ}}

[[Thể loại:Giải Nobel| ]]
[[Thể loại:Giải thưởng khoa học kỹ thuật]]
[[Thể loại:Khởi đầu năm 1895]]
[[Thể loại:Giải thưởng hàn lâm]]
[[Thể loại:Giải thưởng quốc tế]]
[[Thể loại:Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển]]
[[Thể loại:Khoa học và công nghệ Thụy Điển]]
[[Thể loại:Giải thưởng khoa học và công nghệ Thụy Điển]]