Xem mã nguồn của Ngô Trọng Hoa

{{family name hatnote|[[Ngô (họ)|Ngô]]|lang=zh}}
{{Thông tin nhà khoa học
| name              = Ngô Trọng Hoa
| native_name       = {{nobold|吴仲华}}
| image             = Wu Zhonghua and Li Minhua.jpg
| alt               = 
| caption           = Ngô và vợ ([[Lý Mẫn Hoa]]) {{c.|1943}}
| birth_date        = {{birth date|1917|7|27|df=y}}
| birth_place       = Thượng Hải, Trung Quốc
| death_date        = {{Death date and age|1992|9|19|1917|7|27|df=y}}
| death_place       = Bắc Kinh, Trung Quốc
| fields            = [[Nhiệt động lực học|Nhiệt động lực kỹ thuật]]
| known_for         = Học thuyết chung về [[dòng ba chiều]] đối với [[máy turbo]]
| alma_mater        = {{cslist|[[Đại học Thanh Hoa]]|[[Đại học Liên hợp Quốc gia Tây Nam]]|[[Viện Công nghệ Massachusetts]]}}
| work_institutions = {{cslist|[[Phòng thí nghiệm động cơ máy bay Lewis]]|[[Viện bách khoa Brooklyn]]|[[Đại học Thanh Hoa]]|Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật, [[Viện Khoa học Trung Quốc]]|semi=true}}
| doctoral_advisor  = 
| notable_students  = 
| prizes            = 
| spouse            = {{marriage|[[Lý Mẫn Hoa]]|1943}}
| module            = {{Chinese |child=yes |s=吴仲华 |t=吳仲華 |p=Wú Zhònghuá |w=Wu Chung-hua}}
}}
'''Ngô Trọng Hoa''' ({{Lang-zh|s=吴仲华}}; {{Zh-p|Wú Zhònghuá}};<ref name="CAS1">{{Chú thích web|url=http://english.imech.cas.cn/sci/cm/200907/t20090729_26051.html|tựa đề=Wu Zhonghua|nhà xuất bản=Viện cơ học, Viện Khoa học Trung Quốc|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Ngô Trọng Hoa|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20151222031700/http://english.imech.cas.cn/sci/cm/200907/t20090729_26051.html|ngày lưu trữ=2015-12-22|url-status=dead|ngày truy cập=2023-12-08}}</ref> 27 tháng 7 năm 1917 – 19 tháng 9 năm 1992) là một nhà vật lý người Trung Quốc. Ông là nhà nghiên cứu thuộc [[Ủy ban Cố vấn Hàng không Quốc gia Hoa Kỳ]] (NACA), giáo sư tại [[Đại học Thanh Hoa]] và giữ chức giám đốc sáng lập của Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật thuộc [[Viện Khoa học Trung Quốc]] (CAS). Ông là người tiên phong nghiên cứu về thuyết chung của [[Lực nâng|dòng ba chiều]] đối với đầu [[máy turbo]], lý thuyết này đã được ứng dụng rộng rãi trong các mẫu thiết kế [[động cơ máy bay]]. Ngô và vợ ông, bà [[Lý Mẫn Hoa]] đều là viện sĩ tại CAS.

Sinh ra ở Thượng Hải, con đường học đại học của Ngô tại Đại học Thanh Hoa bị gián đoạn bởi [[Chiến tranh Trung–Nhật|Chiến tranh Trung–Nhật]]. Ông tốt nghiệp [[Đại học Liên hợp quốc gia Tây Nam]] lâm thời và được trao suất [[Học bổng bảo lãnh Nghĩa Hòa Đoàn]] để theo học tại [[Viện Công nghệ Massachusetts]] ở Hoa Kỳ. Sau khi lấy bằng [[Doctor of Philosophy|Ph.D]]., ông gia nhập [[Ủy ban Cố vấn Hàng không Quốc gia Hoa Kỳ|NACA]] (tổ chức tiền thân của [[NASA]]) và phát triển thuyết dòng ba chiều tại đây.

Sau khi [[Chiến tranh Triều Tiên]] nổ ra, Ngô và vợ ông trở về Trung Quốc vào năm 1954. Ông thành lập chương trình đầu máy turbo đầu tiên của Trung Quốc tại Thanh Hoa và phát triển hệ [[tọa độ cong]] phi trực giao để cải thiện độ tính toán chính xác. Sau những trở ngại trong [[Đại nhảy vọt]] và [[Đại Cách mạng Văn hóa vô sản|Cách mạng Văn hóa]], ông tiếp tục công cuộc nghiên cứu vào thập niên 1970. Năm 1980, ông trở thành giám đốc sáng lập của Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật thuộc CAS.

== Cuộc đời và sự nghiệp ==

=== Thân thế và giáo dục ===
Ngô sinh ra vào ngày 27 tháng 7 năm 1917 tại [[Thượng Hải]]; [[nguyên quán]] nằm ở [[Tô Châu]], tỉnh [[Giang Tô]]. Gia đình ông là một gia đình trí thức khá giả bình thường, bố là nhân viên văn phòng, dễ tính và vui vẻ, còn mẹ là một người có học thức, tiết kiệm và cần cù, yêu cầu các con phải chăm chỉ học tập. Là con thứ ba trong bốn người con, từ nhỏ Ngô đã xây dựng thói quen học tập chăm chỉ, tiết kiệm, làm việc nghiêm túc và tính tình cương trực.<ref name=":0" /> Ông theo học [[Trường trung học Cách Trí, Thượng Hải|Trường trung học Cách Trí]] đến năm 16 tuổi, rồi chuyển đến [[Nam Kinh]] và tốt nghiệp tại [[Trường trung học Kim Lăng, Nam Kinh|Trường trung học Kim Lăng]].<ref name="CAS1" /><ref name="CAS2">{{Chú thích web|url=http://www.cas.cn/zt/jzt/yszt/jnwzhysdc90zn/spsj/200707/t20070725_2671521.shtml|tựa đề=吴仲华先生生平|ngày=2007-07-25|nhà xuất bản=Viện Khoa học Trung Quốc|ngôn ngữ=zh|dịch tựa đề=Cuộc đời Ngô Trọng Hoa|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20101223120425/http://www.cas.cn/zt/jzt/yszt/jnwzhysdc90zn/spsj/200707/t20070725_2671521.shtml|ngày lưu trữ=2010-12-23|url-status=dead|ngày truy cập=2023-12-08}}</ref>

Năm 1935, ông đăng ký vào Khoa cơ khí của [[Đại học Thanh Hoa]] ở [[Bắc Kinh|Bắc Bình]] (tức Bắc Kinh ngày nay). Sau khi [[Chiến tranh Trung–Nhật|Chiến tranh Trung–Nhật]] nổ ra vào năm 1937, đại học sơ tán khỏi Bắc Bình và chuyển đến phía nam trú ở [[Trường Sa, Hồ Nam|Trường Sa]], tỉnh [[Hồ Nam]]. Cùng với các bạn học tại khoa cơ khí của Thanh Hoa, ông thực hiện nghĩa vụ quân sự trong một năm  tại Trường Lực lượng Cơ giới Quân đội mới thành lập ở Hồ Nam. Khi [[Lục quân Đế quốc Nhật Bản|Quân đội Đế quốc Nhật Bản]] xâm lược Hồ Nam, một lần nữa trường ông buộc phải sơ tán đến [[Côn Minh]] ở tây nam Trung Quốc; tại đây Thanh Hoa và một số đại học lưu vong khác kết hợp các nguồn lực đang dần cạn kiệt để lập nên [[Đại học Liên hợp quốc gia Tây Nam]] lâm thời (Liên Đại). Ngô tiếp tục học tập tại Liên Đại và được thuê làm làm giảng viên sau khi tốt nghiệp vào năm 1940. Năm 1943, ông cưới [[Lý Mẫn Hoa]], cô bạn học và nhà vật lý tại Liên Đại.<ref name="CAS2" />

=== Sự nghiệp ở Hoa Kỳ ===
Cuối năm 1943, Ngô giành [[Học bổng bảo lãnh Nghĩa Hòa Đoàn]] của Đại học Thanh Hoa để đi du học ở Hoa Kỳ. Ông và vợ đều được [[Viện Công nghệ Massachusetts]] nhận làm sinh viên Ph.D và bắt đầu học tập vào năm 1944. Ông theo chuyên ngành [[động cơ đốt trong]]. Lý hạ sinh hai con trai tại Hoa Kỳ, cặp đôi thay phiên nhau vừa lên lớp vừa trông con.<ref name="CAS2" />

Ngô lấy bằng Ph.D. vào năm 1947, còn Lý lấy bằng sau chồng một năm. Họ đều gia nhập [[Trung tâm nghiên cứu Glenn|Phòng thí nghiệm động cơ máy bay Lewis]] của [[Ủy ban Cố vấn Hàng không Quốc gia Hoa Kỳ]] sau khi tốt nghiệp.<ref name="CAS2" /> Năm 1950, ông là người tiên phong trong nghiên cứu thuyết [[Lực nâng|dòng ba chiều]],<ref name=":1">{{Chú thích sách|url=https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19950021582.pdf|title=A General Theory of Two- and Three-Dimensional Rotational Flow in Subsonic and Transonic Turbomachines|last=Yang|first=Tah-teh|publisher=NASA|year=1993|editor-last=Wu|editor-first=Chung-Hua|pages=5-7|chapter=Foreword}} {{NASA}}</ref> lý thuyết này được [[Asme|Hiệp hội kỹ sư cơ khí Hoa Kỳ]] xem là một trong hai bước đột phá quan trọng nhất của thập niên 1950 trong việc phát triển đầu [[máy turbo]], bên cạnh phát minh máy tính.<ref name="CAS2" />

Khi [[Chiến tranh Triều Tiên]], quan hệ Mỹ – Trung trở nên đối địch công khai, nên Ngô và Lý quyết định không thể làm việc cho quân đội Hoa Kỳ nữa.<ref name="CAS2" /> Họ từ chức ở NACA và trở thành giáo sư tại [[Trường Kỹ thuật Tandon, Đại học New York|Viện bách khoa Brooklyn]] vào năm 1951.<ref name="Bartke2012">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=4XshAAAAQBAJ&pg=PA518|title=Who was Who in the People's Republic of China|last=Bartke|first=Wolfgang|date=2012|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-096823-1|page=518}}</ref> Năm 1954, hai người hạ quyết tâm trở về Trung Quốc. Nhằm tránh bị chính phủ Hoa Kỳ nghi ngờ, gia đình bay đến Anh Quốc vào tháng Tám để nghỉ mát, rồi đi gián tiếp qua Thụy Sĩ, Áo, [[Tiệp Khắc]] và [[Liên Xô]], sau cùng đặt chân về quê hương vào cuối năm.<ref name="CAS2" />

=== Sự nghiệp ở Trung Quốc ===
[[Tập tin:吴仲华雕塑.jpg|nhỏ|Tượng Ngô Trọng Hoa tại Trường trung học Kim Lăng]]
Ở Bắc Kinh, Ngô được bổ nhiệm làm giáo sư và phó trưởng khoa cơ học của Đại học Thanh Hoa, rồi thành lập chương trình đầu máy turbo đầu tiên của Trung Quốc ở Thanh Hoa vào năm 1956.<ref name="CAS2" /> Một năm sau, ông thành lập phòng nghiên cứu về động cơ turbo và đốt trong tại Viện cơ khí thuộc [[Viện Khoa học Trung Quốc]] (CAS). Ông được bầu làm viện sĩ của CAS vào năm 1957. Khi [[Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc]] được thành lập vào năm 1958, ông giữ chức trưởng khoa Vật lý và Nhiệt động lực học.<ref name="CAS2" />

Do thẳng thắn phê phán [[Đại nhảy vọt]], ông bị tố là viện sĩ "cánh hữu" vào năm 1958.<ref name="CAS2" /> Một năm sau, ông được [[phục hồi chính trị]] và bổ nhiệm làm phó giám đốc Viện cơ khí thuộc CAS vào năm 1960.<ref name="CAS1" /><ref name="CAS2" /> Chương trình nghiên cứu của ông là một trong những chương trình bị xóa bỏ trong [[Nạn đói lớn ở Trung Quốc|Nạn đói lớn]]. Trong [[Phong trào Giáo dục Xã hội chủ nghĩa]], ông được cử làm công việc chân tay ở vùng nông thôn [[Hồng Đồng|Hông Đồng]], [[Sơn Tây]] trong ba năm.<ref name="CAS2" /> Khi [[Đại Cách mạng Văn hóa vô sản|Cách mạng Văn hóa]] nổ ra vào năm 1966, Ngô được Thủ tướng [[Chu Ân Lai]] và các sĩ quan [[Không quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc|Không quân Quân Giải phóng Nhân dân]] bảo vệ vì họ đánh giá cao những cống hiến khoa học của ông. Ông sống sót an toàn qua thời kì sóng gió, song nghiên cứu của ông lại bị ngừng hoàn toàn cho đến năm 1971, khi những hỗn loạn đầu của cuộc cách mạng lắng xuống.<ref name="CAS2" />

Sau khi kết thúc Cách mạng Văn hóa kết thúc vào năm 1976 và bình thường hóa [[Quan hệ Hoa Kỳ – Trung Quốc|quan hệ Mỹ – Trung]] vào năm 1979, Ngô dẫn đầu một nhóm nhà khoa học Trung Quốc ghé thăm Hoa Kỳ lần đầu tiên kể từ khi ông về nước vào năm 1954.<ref name="CAS2"/> Năm 1980, CAS thành lập Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật (IET), với Ngô là giám đốc sáng lập.<ref name="CAS2" />

=== Nghỉ hưu và qua đời ===
Ngô nghỉ hưu vào tháng 6 năm 1987. Không lâu sau, ông bị chẩn đoán mắc [[ung thư gan]], song được bác sĩ [[Ngô Mạnh Siêu]] chữa trị thành công ở Thượng Hải.<ref name="CAS2" /> Năm 1990, Ngô và Lý được mời giảng dạy ở [[Đại học Clemson]] trong bốn tháng, và ông đã trình bày một loạt bài giảng tại [[Trung tâm nghiên cứu Glenn|Trung tâm nghiên cứu Lewis của NASA]].<ref name=":1" /> Năm 1992, bệnh ung thư của Ngô tái phát và [[di căn]] đến phổi. Ông nhập viện vào tháng 8, rồi mất vào ngày 19 tháng 9 năm 1992 ở Bắc Kinh, thọ 75 tuổi.<ref name="CAS2" /><ref name="Bartke2012" />

== Di sản ==

=== Cống hiến khoa học ===
Trong lúc công tác tại NACA vào năm 1950, Ngô đã xuất bản một bài bài có nhan đề "A general theory of three-dimensional flow in subsonic and supersonic turbomachines of axial-, radial-, and mixed-flow types"<ref name="CAS2" /><ref name="Bartke2012" /> (tạm dịch: "Một lý thuyết tổng quát về dòng ba chiều ở các máy turbo hạ âm và siêu âm theo các loại hướng trục, xuyên tâm và hỗn hợp dòng"), ấn phẩm được xem là tiên phong trong nghiên cứu thuyết [[Lực nâng|dòng ba chiều]]. Ông đã rút gọn các vấn đề của dòng ba chiều sang bài toán lặp hai nghiệm của hai biến độc lập. Phương pháp ma trận trực tiếp được sử dụng với các dòng [[Tốc độ âm thanh|dưới âm tốc]], còn phương pháp hàm đặc trưng (phần nguyên của [[logarit]]) được dùng đối với các dòng [[Tốc độ siêu thanh|siêu thanh]].<ref name="Bartke2012" />

Ở thập niên 1960, ông phát triển một hệ [[tọa độ cong]] phi trực giao phù hợp với cơ thể để cải thiện độ tính toán chính xác. Tại Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật, ông và các cộng sự đã xây dựng các phương pháp nén nhân tạo và chịu va đập để giải các bài toán [[Cận âm|dòng cận âm]].<ref name="Bartke2012" />

Lý thuyết của Ngô đã được ứng dụng rộng rãi trong các mẫu thiết kế động cơ máy bay, gồm [[Teledyne CAE J69]], [[Pratt & Whitney JT3D]], [[Rolls-Royce Spey]], [[Rolls-Royce RB211]], [[Pratt & Whitney JT9D]] và [[General Electric F404]].<ref name="Bartke2012" /> Ngay sau khi ông mất, NASA đã công bố Báo cáo 4496 (1993) về thuyết máy turbo chung của ông. Ông đã duyệt qua bản thảo cuối trong lúc nằm viện.<ref name="Bartke2012" />

=== Giải thưởng và chức vụ ===
Ngô giành [[Giải thưởng Khoa học và Công nghệ Quốc gia Trung Quốc|Giải thưởng Khoa học Tự nhiên Quốc gia]] (giải Nhì) vào các năm 1956 và 1982. Ông được CAS trao Giải thưởng thành tựu quan trọng vào năm 1975 và Giải Vàng từ Hiệp hội kỹ thuật cơ khí Trung Quốc.<ref name="CAS2" /> Từ năm 1981 đến 1992, ông làm chủ tịch điều hành của CAS. Ông được bầu vào [[Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa|Ủy ban Thường vụ Quốc hội]] ở các kì [[Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ VI|Đại hội Đảng thứ 6]] và [[Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ VII|thứ 7]],<ref>{{Chú thích sách|title=中国科学技术协会第三次全国代表大会文件汇编|last=Ban biên tập|publisher=Văn phòng nghiên cứu khoa học Trung Quốc [中国科协研究室]|pages=94-96|language=zh|trans-title=Văn kiện của Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ VI về khoa học kỹ thuật}}</ref><ref>{{Chú thích sách|title=中国共产党组织史资料 附卷4 中华人民共和国群众团体组织 1949.10-1997.9|last=[[Bộ Tổ chức Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc]], Phòng nghiên cứu lịch Đảng, Trung tâm lưu trữ thuộc Trung Ương Đảng Cộng sản Trung Quốc|publisher=[[:zh:中共党史出版社|Nhà xuất bản lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc]]|year=2000|isbn=7-80136-318-3|location=Bắc Kinh|pages=408|language=zh|trans-title=Quyển phụ số 4, tư liệu lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc, tổ chức quần chúng đoàn thể Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (tháng 10 năm 1949 - tháng 9 năm 1997}}</ref><ref>{{Chú thích sách|title=当代中国科学技术发展史|last=Trần Kiến Tân (chủ biên)|date=Tháng 10 năm 1994|publisher=[[Nhà xuất bản giáo dục Hồ Bắc]]|isbn=7-5351-1355-9|location=Vũ Hán|pages=609|language=zh|trans-title=Lịch sử phát triển của khoa học kỹ thuật Trung Quốc đương đại}}</ref> tại vị từ năm 1983 cho đến khi mất vào năm 1992.<ref name="CAS2" /><ref name="Bartke2012" /> Ngày 27 tháng 5 năm 1995, tại phiên họp đầu tiên của Ủy ban toàn quốc do Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Trung Quốc tổ chức, ông được truy tặng làm Ủy viên Danh dự.<ref>{{Chú thích sách|title=中国人物年鉴 1992|last=Lý Phương Thi (chủ biên)|date=Tháng 10 năm 1992|publisher=[[Nhà xuất bản Hoa Nghệ]]|isbn=7-80039-683-5|location=Bắc Kinh|pages=475-476|language=zh|trans-title=Niên giám nhân vật Trung Quốc 1992}}</ref><ref>{{Chú thích sách|title=中国共产党组织史资料 附卷4 中华人民共和国群众团体组织 1949.10-1997.9|last=[[Bộ Tổ chức Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc]], Phòng nghiên cứu lịch Đảng, Trung tâm lưu trữ thuộc Trung Ương Đảng Cộng sản Trung Quốc|publisher=[[Nhà xuất bản lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc]]|year=2000|isbn=7-80136-318-3|location=Bắc Kinh|pages=409-410|language=zh|trans-title=Quyển phụ số 4, tư liệu lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc, tổ chức quần chúng đoàn thể Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (tháng 10 năm 1949 - tháng 9 năm 1997}}</ref><ref>{{Chú thích sách|title=当代中国科学技术发展史|last=Trần Kiến Tân (chủ biên)|date=Tháng 10 năm 1994|publisher=[[Nhà xuất bản giáo dục Hồ Bắc]]|isbn=7-5351-1355-9|location=Vũ Hán|pages=609-610|language=zh|trans-title=Lịch sử phát triển của khoa học kỹ thuật Trung Quốc đương đại}}</ref><ref name=":0">{{Chú thích web|url=http://www.iet.cas.cn/topic/wzhdcybzn/spsj/|tựa đề=吴仲华生平事迹|nhà xuất bản=Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật|ngôn ngữ=zh|dịch tựa đề=Sự tích bình sinh về Ngô Trọng Hoa|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20231026075947/http://www.iet.cas.cn/topic/wzhdcybzn/spsj/|ngày lưu trữ=2023-10-26|url-status=live|ngày truy cập=2023-10-26}}</ref> 

Nhân kỷ niệm 90 năm sinh nhật ông vào năm 2007, Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật đã lập Quỹ Học bổng Ngô Trọng Hoa để tưởng nhớ ông, dành cho các sinh viên và nhà nghiên cứu tốt nghiệp xuất sắc của ngành Nhiệt động lực học Kỹ thuật.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.iet.cas.cn/kydw/wzhjj/wzhjj_gk/201507/t20150723_4403141.html|tựa đề=吴仲华基金概况|ngày=2015-08-14|website=Viện Nhiệt động lực học Kỹ thuật|ngôn ngữ=zh|dịch tựa đề=Tổng quan về Quỹ Ngô Trọng Hoa|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20180717100212/http://www.iet.cas.cn/kydw/wzhjj/wzhjj_gk/201507/t20150723_4403141.html|ngày lưu trữ=2018-07-17|url-status=dead|ngày truy cập=2023-12-09}}</ref>

== Chú thích ==
{{Tham khảo|2}}

== Đọc thêm ==

* [https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA380493 "A General Theory of Three-Dimensional Flow in Subsonic and Supersonic Turbomachines of Axial-, Radial, and Mixed-Flow TYpes" (NACA TN 2604)] của Ngô Trọng Hoa
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
[[Thể loại:Giáo viên từ Thượng Hải]]
[[Thể loại:Người nhận Học bổng bảo lãnh Nghĩa Hòa Đoàn]]
[[Thể loại:Người Trung Quốc ở Hoa Kỳ]]
[[Thể loại:Chết vì ung thư gan]]
[[Thể loại:Nhân viên của NASA]]
[[Thể loại:Viện sĩ Viện Khoa học Trung Quốc]]
[[Thể loại:Giáo sư Đại học Thanh Hoa]]
[[Thể loại:Cựu sinh viên Viện Công nghệ Massachusetts]]
[[Thể loại:Cựu sinh viên Đại học Thanh Hoa]]
[[Thể loại:Mất năm 1992]]
[[Thể loại:Sinh năm 1917]]
[[Thể loại:Người từ Tô Châu]]
[[Thể loại:Họ Ngô]]
{{Sao bài viết tốt|phiên bản được chọn=71282007|thời gian=9 tháng 4 năm 2024}}