Xem mã nguồn của Tư Mã Thiên

{{1000 bài cơ bản}}
{{Thông tin nhân vật
| tên = Tư Mã Thiên
| hình = Sima Qian (painted portrait).jpg
| alt = 
| ghi chú hình = 
| tên khai sinh = 
| ngày sinh = {{circa}} 145 TCN hoặc 135 TCN
| nơi sinh = Long Môn, [[nhà Hán]] (nay là [[Hàn Thành, Vị Nam|Hàn Thành]], [[Thiểm Tây]])
| ngày mất = {{circa}} 86 TCN (sau 91 TCN)
| nơi mất = 
| tên khác = 
| người thân = [[Tư Mã Đàm (sử gia)|Tư Mã Đàm]] (cha)
| nổi tiếng = Tác giả của ''[[Sử ký Tư Mã Thiên|Sử ký]]''
| công việc = [[Nhà chiêm tinh]], nhà sử học, [[nhà thơ]]
| module = 
}}
{{Infobox Chinese
|pic=Sima Qian (Chinese characters).svg
|piccap=Tên Tư Mã Thiên dưới dạng chữ phồn thể (trên) và giản thể (dưới)
|picupright=0.475
|t=司馬遷
|s=司马迁
|p=Sīmǎ Qiān
|w=Ssŭ<sup>1</sup>-ma<sup>3</sup> Ch'ien<sup>1</sup>
|mi={{IPAc-cmn|s|^|1|m|a|3|-|q|ian|1}}
|gr=Symaa Chian
|j=Si<sup>1</sup>maa<sup>5</sup> Cin<sup>1</sup>
|y=Sī-máh Chīn
|ci={{IPAc-yue|s|i|1||m|aa|5|-|c|in|1}}
|wuu=Sy-ma Tsiẽ
|tl=Su-má Tshian
|poj=Su-má Chhian
|mc=Sɨ-mæ<sup>X</sup> Tshjen 
|oc-bs=&ast;{{IPA|s-lə mˤraʔ [tsʰ]ar}}
|altname=[[Biểu tự]]
|t2=子長
|s2=子长
|l2=Tử Trường
|p2=Zǐzhǎng
|wuu2=Tsy-tsaon
|w2=Tzu<sup>3</sup>-chang<sup>3</sup>
|j2=Zi<sup>2</sup>-zoeng<sup>2</sup>
|y2=Jí-jéung
|poj2=Tzú-tiúnn
|mc2 = Tsɨ<sup>X</sup>-drɨang
|oc-bs2 = &ast;{{IPA|tsəʔ Cə-[N]-traŋ}}
}}
'''Tư Mã Thiên''' ({{Khoảng|145 TCN}} hoặc {{Khoảng|135 TCN}}{{Spaced en dash}}{{Khoảng|86 TCN}}), [[biểu tự]] '''Tử Trường''' ({{Lang|zh|子長}}), là một nhà sử học Trung Quốc sống vào đầu thời [[nhà Hán]] (206 TCN{{Spaced en dash}}220). Ông được coi là cha đẻ của [[Sử học|ngành sử học]] Trung Quốc với bộ ''[[Sử ký Tư Mã Thiên|Sử ký]]'',{{Sfnp|Brown|2017|p=297}} một bộ thông sử [[Trung Quốc]] viết theo phong cách [[Thể kỷ truyện]]. ''Sử ký'' viết về hơn hai nghìn năm [[lịch sử Trung Quốc]], bắt đầu từ sự trỗi dậy của [[Hoàng Đế]] huyền thoại và sự hình thành chính thể đầu tiên ở Trung Quốc cho đến thời của Tư Mã Thiên, thời [[Hán Vũ Đế]] trị vì.{{Sfnp|Kryukov|2001|p=15}} Không chỉ là bộ thông sử đầu tiên được biết đến ở Trung Quốc cổ đại, ''Sử ký'' còn đóng vai trò như một khuôn mẫu cho việc ghi chép chính sử của các triều đại Trung Quốc tiếp theo và trên toàn [[Vùng văn hóa Đông Á|vùng văn hóa chữ Hán]] (gồm cả các quốc gia [[Hàn Quốc]], [[Việt Nam]], [[Nhật Bản]]) mãi đến tận thế kỉ 20.{{sfnp|Jay|1999|pp=1093–1094}}{{Sfnp|Cunningham|2018|p=58}}

Người đầu tiên khởi xướng công trình viết lại hoàn chỉnh toàn bộ lịch sử Trung Quốc là Tư Mã Đàm (司馬談), cha của Tư Mã Thiên; nhưng ông chỉ kịp hoàn thành bản phác thảo sơ khai trước khi qua đời. Sau khi thừa kế của vị trí của cha trong triều đình, Tư Mã Thiên đã quyết định thực hiện di nguyện của cha mình là hoàn thành và cho ra đời bộ tác phẩm lịch sử hoành tráng này. Tuy nhiên, vào năm 99 TCN, ông trở thành nạn nhân trong vụ án [[Lý Lăng]] khi đứng ra bênh vực cho vị tướng này dù cho triều đình nhà Hán nhận định Lý Lăng là nguyên nhân dẫn đến thất bại trước [[Hung Nô]]. Khi buộc phải chọn lựa một trong hai hình phạt tử hình hoặc bị hoạn, ông chấp nhận bị hoạn để có thể hoàn thành nốt tác phẩm lịch sử của mình.{{Sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=18}} Dù chủ yếu được mọi người nhớ đến nhờ bộ ''Sử ký'', những tác phẩm còn sót lại cho thấy Tư Mã Thiên cũng là một nhà thơ và nhà văn tài năng. Bên cạnh đó, ông còn có công trong việc xây dựng Lịch Thái Sơ, một bộ [[nông lịch]] chính thức được ban hành vào năm 104 TCN.

== Tiểu sử ==

=== Gốc gác ===
Gia đình Tư Mã có truyền thống làm sử quan lâu đời.{{Sfnp|Viện nghiên cứu|2001|p=151}} Hai chữ "tư mã" có từ đời [[nhà Chu]] và dùng để gọi một chức quan võ coi tất cả các việc binh trong nước, tức như chức binh bộ thượng thư đời sau. Đời [[Chu Tuyên vương|Chu Tuyên Vương]] ({{Trị vì|827 TCN|782 TCN}}) một người giữ chức tư mã có công, được vua cho phép lấy tên chức làm họ.{{Sfnp|Cát Xuân|1989|p=4}} Về sau họ Tư Mã lại có thêm nhiều đời làm sử quan cho [[nhà Chu]].{{Sfnp|Lữ Bồi Thành|Từ Hưng Hải|1995|p=173}}

Thời [[Chiến Quốc|Chiến quốc]], [[Tần (nước)|nước Tần]] thời [[Tần Huệ Văn vương|Huệ Văn vương]] có tướng giỏi là [[Tư Mã Thác]], đã cùng [[Trương Nghi]] đánh bại [[Thục (nước)|Thục]], giết chết vị vua Khai Minh cuối cùng, truất Thục vương đổi hiệu làm "hầu". Tư Mã Thác chính là tổ tiên trực hệ của Tư Mã Thiên.{{Sfnp|Du Chương Hoa|2005b|p=51}} Tư Mã Thác có một người cháu nội tên [[Tư Mã Cận]], là phó tướng dưới quyền danh tướng [[Vũ An quân]] [[Bạch Khởi]] thời [[Tần Chiêu Tương vương]], từng cùng Bạch Khởi chôn sống 40 vạn quân [[Triệu (nước)|Triệu]] trong [[Trận Trường Bình]]. Đến cuối cùng lại bị Tần vương ban cho cái chết cùng với Bạch Khởi.{{Sfnp|Quý Trấn Hoài|2016|p=7}} Cháu nội Tư Mã Cận là Tư Mã Xương ({{Lang|zh|司馬昌}}), từng làm thiếc quan dưới thời [[Tần Thủy Hoàng]].{{Efn|Thiếc quan ({{lang|zh|铁官}}) là một chức quan trong triều đình phong kiến Trung Quốc chuyên phụ trách quản lý [[thiếc]] vào thời [[nhà Tần|Tần]] [[nhà Hán|Hán]].}}{{Sfnp|Hứa Lăng Vân|1994|p=3}}

Ông nội của Tư Mã Thiên là [[Tư Mã Hỉ]] ({{Lang|zh|司馬喜}}) chính là cháu nội của Tư Mã Xương, nguyên ở huyện Bì Thị ({{Lang|zh|皮氏县}}; nay là [[Hà Tân, Vận Thành]]), từng làm quan đến ngũ đại phu ({{Lang|zh|五大夫}}).{{Sfnp|Ban biên soạn Từ điển|1991|p=13}} Cha của Tư Mã Thiên là [[Tư Mã Đàm (sử gia)|Tư Mã Đàm]], làm thái sử lệnh thời [[Hán Vũ Đế]] ({{Trị vì|141 TCN|87 TCN}}), là một người học rộng, thích học thuyết Lão Trang, có một thiên ''Luận lục gia yếu chỉ'' ({{Lang|zh|论六家要旨}}), bình luận về các học thuyết [[Âm dương]], [[Nho giáo]], [[Mặc gia]], [[Pháp gia]], [[Danh gia]] và [[Đạo (triết học)|Đạo gia]].{{Sfnp|Quý Trấn Hoài|2016|p=8}}

=== Thời niên thiếu và giáo dục ===
Tư Mã Thiên là người huyện [[Hạ Dương]] ({{Lang|zh|夏阳}}) thuộc [[Tả Phùng Dục]] ({{Lang|zh|左馮翊}}), nay là [[Hà Tân, Vận Thành|Hà Tân]] của tỉnh [[Sơn Tây]],{{Sfnp|Cát Xuân|1989|p=11}} nhưng lớn lên ở Long Môn (nay là [[Hàn Thành, Vị Nam|Hàn Thành]] thuộc [[Thiểm Tây]]).{{Efn|Long Môn ({{lang|zh|龙门}}) là một nơi hiểm yếu trên [[Hoàng Hà]], vắt ngang hai bờ đông tây. Bờ đông là huyện Bì Thị ({{lang|zh|皮氏}}) thuộc [[Hà Đông (quận)|quận Hà Đông]]; bờ tây là huyện Hạ Dương ({{lang|zh|夏阳县}}) thuộc Tả Phùng Dực ({{lang|zh|左冯翊}}).{{sfnp|Trịnh Tuệ Sinh|1998|p=8}}}} Có khả năng ông sinh vào năm 145 TCN,{{Sfnp|Boyd|2019}} dù nhiều nguồn cho rằng năm sinh của ông là 135 TCN.{{sfnp|Knechtges|2013|p=959}} Vì không có nhiều tài liệu viết về Tư Mã Thiên, người ta chỉ có thể lấy thông tin dựa vào bức thư ông trả lời [[Nhâm An|Nhiệm An]] năm [[93 TCN]],{{Sfnp|Brown|2017|p=298}}. Năm 136 TCN, cha Tư Mã Thiên là [[Tư Mã Đàm (sử gia)|Tư Mã Đàm]] được bổ nhiệm làm thái sử lệnh ({{Lang|zh|太史令}}),{{sfnp|de Crespigny|2007|p=1222}} chịu trách nhiệm nghiên cứu xây dựng lịch hằng năm, trình lên hoàng đế những ngày tốt và xấu trong năm kế trước thời điểm [[Tết Trung Quốc|đầu năm mới]].{{Efn|Thái sử lệnh hay thái sử ({{lang|zh|[[:zh:太史|太史]]}}) là một chức quan thời phong kiến Trung Quốc. Vào thời [[Tây Chu]], [[Xuân Thu]], thái sử là một chức quan có địa vị cao, là quan đại thần trong triều đình, chịu trách nhiệm quản lý việc khởi thảo văn thư, các loại văn tự ghi chép số mệnh của các khanh đại phu chư hầu, ghi chép lịch sử, biên soạn sử thư, lại kiêm quản điển tịch, thiên văn lịch pháp, tế tự,.. Được xem là người đứng đầu trong hàng ngũ sử quan. Đến thời Hán, chức trách của thái sử lệnh không thay đổi nhiều, địa vị có chút thấp dần nhưng vẫn được xếp vào hàng ngũ đại thần triều đình.{{sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=17}}}}{{sfnp|Knechtges|2013|p=960}} Bên cạnh đó, thái sử lệnh còn phải đi cùng hoàng đế để thực hiện các nghi lễ quan trọng và ghi chép các sự kiện thường nhật cả trong lẫn ngoài triều đình.{{Sfnp|Hughes-Warrington|2014|p=278}}

Từ nhỏ, Tư Mã Thiên đã được học nhiều sách [[văn học]] và [[Lịch sử|sử học]] đương thời. Lên mười tuổi, ông đã học [[Tả truyện]], [[Quốc ngữ (sách)|Quốc ngữ]], [[Thế bản]] và thuộc lòng hầu hết những bài văn nổi tiếng thời trước.{{Sfnp|Larson|1991|p=13}}{{Sfnp|Wolf|1998|p=50}} Tư Mã Thiên từng là học trò của một số nhà Nho nổi tiếng như [[Khổng An Quốc]] ({{Lang|zh|孔安國}}), [[Đổng Trọng Thư]].{{Sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=16}}{{Sfnp|Lạc Ngọc Minh|2011|p=112}} Ông lớn lên trong môi trường [[Nho giáo]], luôn coi tác phẩm lịch sử của mình là hành động báo hiếu với cha theo đúng tư tưởng Nho gia.{{Sfnp|Hughes-Warrington|2014|p=278}}

Năm 126 TCN, thời [[nhà Hán]], Tư Mã Thiên quyết định bắt đầu một chuyến đi vòng quanh Trung Quốc.{{sfnp|Knechtges|2013|p=960}} Mục đích của chuyến đi là để thu thập các tài liệu và bằng chứng lịch sử, kiểm chứng lời đồn đại, truyền thuyết và thăm viếng di tích lịch sử. Ông bắt đầu cuộc hành trình từ kinh đô [[Trường An]] (gần [[Tây An]] ngày nay), đi về phía nam qua [[Trường Giang]] đến [[Trường Sa (nước)|Trường Sa]] (tỉnh [[Hồ Nam]] ngày nay). Tại đây, Tư Mã Thiên thăm lưu vực sông Mịch La, tương truyền là nơi nhà thơ [[Khuất Nguyên]] đã gieo mình tự sát vào thời [[Chiến Quốc|Chiến quốc]].{{Sfnp|Hồng Nguyên|2018|p=401}} Sau đó, ông lại đi tìm nơi chôn cất của [[Hạ Vũ]] trên núi Hội Kê và của [[Thuấn|Đế Thuấn]] trên núi Cửu Nghi (nay thuộc huyện [[Ninh Viễn]], Hồ Nam).{{Sfnp|Watson|1958|p=47}} Tiếp tục cuộc hành trình, ông đi về phía bắc đến Hoài Âm ({{Lang|zh|淮阴}}, nay là [[Hoài An, Giang Tô|Hoài An]] thuộc [[Giang Tô|tỉnh Giang Tô]]) để xem mộ danh tướng nhà Hán [[Hàn Tín]], sau đó tiếp tục đi về phía bắc đến [[Khúc Phụ]], quê hương của [[Khổng Tử]].{{Sfnp|Knechtges|2013|p=960}}

== Cuộc đời ==

=== Vào triều làm quan ===
Sau chuyến ngao du vòng quanh đất nước, Tư Mã Thiên chính thức vào triều làm quan với chức [[lang trung]]. Ông từng phụng mệnh đi sứ đến nhiều nơi để quan sát như [[Ba Thục]], [[Côn Minh]],{{Sfnp|Khương Phi|2014|p=120}} lại theo [[Hán Vũ Đế]] tuần du đến nhiều ngọn núi nổi tiếng, những con sông rộng lớn và các đô ấp quan trọng.{{Sfnp|Quách Mạt Nhược|1962|p=161}}{{Sfnp|Phùng Lôi|1991|p=406}} Năm 110 TCN, Tư Mã Đàm qua đời.{{Sfnp|Cotesta|2021|p=264}} Mùa xuân năm đó, [[Hán Vũ Đế]] trên đường quay về từ chuyến đông tuần đến [[Bột Hải (biển)|Bội Hải]] thì dừng lại tại [[Thái Sơn]] để cử hành đại điển phong thiện.{{Efn|Phong thiện ({{lang|zh|封禅}}) ý chỉ việc vua chúa lên núi Thái Sơn cúng tế trời đất.}} Tư Mã Đàm vốn đứng trong hàng ngũ quan viên tham gia chế định lễ nghi cho đại điển này, lại vì bị bệnh mà phải ở lại Chu Nam (nay là vùng lân cận [[Lạc Dương]]), không thể tiếp tục tiến hành công việc, cũng vì vậy mà lòng ngày càng phiền muộn dẫn đến bệnh trầm trọng hơn.{{Sfnp|Cotesta|2021|p=263}} Lúc bấy giờ, Tư Mã Thiên vừa hoàn thành nhiệm vụ đi sứ các vùng [[Tây Nam Trung Quốc|Tây Nam]] thì lập tức trở về tham gia đại điển phong thiện. Tuy nhiên, Tư Mã Thiên vừa đến Lạc Dương đã nghe tin cha bệnh nguy kịch liền nhanh chóng đến Chu Nam. Trước khi qua đời, Tư Mã Đàm đã nhắn nhủ con trai về ước nguyện cả đời của ông:{{Sfnp|Thi Vĩ Đạt|Chử Cống Sinh|1994|p=184}}
{{Verse translation|我們的祖先是周朝的太史. 遠在上古虞舜, 夏禹時就取得過顯赫的功名, 主管天文工作. 後來衰落了, 難道要斷送在我這里嗎? 你繼為太史, 就可以接續我們祖先的事業了. 如今天子繼承漢朝千年一統的大業, 到泰山封禪, 而我不得從行, 這是命中註定的啊! 我死以後, 你一定會做太史; 做了太史, 你千萬不要忘記我要編寫的論著啊...如今漢朝興起, 海內統一, 賢明的君主, 忠義的臣子的事跡, 我作為太史而不予評論記載, 中斷了國家的曆史文獻, 對此我感到十分不安, 你可要記在心里啊!{{sfnp|Trình Hưng Ái|Lý Cảnh Minh|2003|p=95}}{{sfnp|Tống Diễn Thân|1996|p=18}}|Tổ tiên chúng ta vốn là thái sử thời nhà Chu; xa hơn nữa về thời Ngu, Thuấn, Hạ Vũ cũng từng đạt được công danh hiển hách, chủ quản việc thiên văn. Về sau suy bại dần, chẳng lẽ lại đứt đoạn ở đời của ta hay sao? Nếu con làm Thái sử liền có thể kế tục sự nghiệp nhiều đời nay của tổ tiên rồi. Hôm nay, thiên tử kế thừa sự nghiệp nhất thống ngàn năm của triều Hán, đến làm lễ phong thiện ở Thái Sơn, nhưng ta lại không thể đi theo, đây có lẽ là mệnh trời. Sau khi ta chết đi, thế nào con cũng nối nghiệp ta làm thái sử. Khi làm thái sử chớ quên những điều ta muốn bàn, muốn viết....Hiện nay triều Hán hưng khởi, bốn biển một nhà, vua sáng tôi hiền, ta làm thái sử mà không chép lại được những điều ấy rất lấy làm xấu hổ. Con hãy nhớ lấy!|lang=zh|italicsoff=y}}

Hai năm sau, khi hết thời gian tang chế, Tư Mã Thiên được Vũ Đế phong làm thái sử lệnh kế nghiệp cha.{{Sfnp|Du Chương Hoa|2005a|p=552}}{{Sfnp|Woolf|2014|p=835}} Cuối năm 105 TCN, ông cùng với nhóm người [[Đường Đô]], [[Lạc Hạ Hoành]] tham gia cải cách lịch pháp.{{sfnp|Knechtges|2013|p=961}} Vì bộ lịch mới chính thức được phát hành vào năm đầu tiên niên hiệu Thái Sơ (104 TCN) nên được đặt tên là "Lịch Thái Sơ" ({{Lang|zh|太初曆}}).{{Sfnp|Phùng Chí Viễn|2011|p=88}} Sau khi bộ lịch hoàn thành, Tư Mã Thiên bắt đầu tiếp quản công việc soạn sử dang dở của cha.{{Sfnp|Diệp Lãng|đồng nghiệp|2007|p=300}}{{Sfnp|Kryukov|2001|p=24}}
=== Vụ án Lý Lăng ===
{{Chính|Lý Lăng}}Năm 99 TCN, Tư Mã Thiên bị cuốn vào vụ án Lý Lăng. Ban đầu, [[Hán Vũ Đế]] lệnh cho [[Lý Quảng Lợi]] làm chủ soái, [[Lý Lăng]] chỉ chịu trách nhiệm vận chuyển quân lương. Tuy nhiên Lý Lăng không chịu, thuyết phục Vũ Đế đồng ý cho phép ông dùng 5 ngàn quân tiến đánh quân [[Hung Nô]]. Tuy nhiên, sau một thời gian quyết chiến, quân Lý Lăng ít ỏi lại không được triều đình tiếp viện, đã không địch nổi kỵ binh Hung Nô; Lý Lăng lựa chọn đầu hàng. Nghe tin Lý Lăng đầu hàng, Vũ Đế vô cùng tức giận, ra lệnh bắt nhốt toàn bộ gia đình Lý Lăng. Khi Vũ Đế đem việc này hỏi ý Tư Mã Thiên, ông liền đứng ra bênh vực Lăng:{{Sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=18}} 
{{Verse translation|陵事親孝，與士信，常奮不顧身以殉國家之急。其素所畜積也，有國士之風。今舉事一不幸，全軀保妻子之臣隨而媒糵其短，誠可痛也！且陵提歩卒不滿五千，深輮戎馬之地，抑數萬之師，虜救死扶傷不暇，悉舉引弓之民共攻圍之。轉鬪千里，矢盡道窮，士張空拳，冒白刃，北首爭死敵，得人之死力，雖古名將不過也。身雖䧟敗，然其所摧敗亦足暴於天下。彼之不死，宜欲得當以報漢也。{{sfnp|Cố Dịch Sinh|2002|p=163}}{{sfnp|Quách Dự Hành|1994|p=123}}|Lăng hầu hạ mẹ già có hiếu, đối với sĩ tốt có tín, thường phấn đấu quên mình để phục vụ quốc gia lúc nguy nan. Ông ta tu dưỡng đã lâu mới có được phong độ quốc sĩ. Nay làm việc mới một lần thất bại, sao lại vì đám bề tôi chỉ có khả năng bảo vệ vợ con thêu dệt lỗi lầm của ông ta, thật khiến người ta đau lòng! Huống hồ bộ tốt của Lăng chưa đến 5000, thâm nhập vào giữa lòng địch, kháng cự mấy vạn quân đội, khiến giặc thương vong không đếm xuể, phải dốc hết dân chúng ra cầm cung cùng vây đánh họ. Chiến đấu ngàn dặm, tên hết đường cùng, binh sĩ thì cung không còn tên, tay không tấc sắt, quay mặt về phương bắc tranh nhau liều chết với địch; có được bộ hạ liều chết ra sức như thế, dẫu là danh tướng đời xưa cũng không hơn được. Lăng rơi vào vòng vây mà thất bại, nhưng đánh giết một phen cũng đủ để nổi tiếng khắp nơi. Ông ấy không chết, hẳn là muốn lập công chuộc tội cho nhà Hán đấy!|lang=zh|italicsoff=y}}
Vốn theo ý định ban đầu của Vũ Đế thì Lý Lăng chỉ phụ trách hỗ trợ cho Nhị sư tướng quân Lý Quảng Lợi. Mặc dù về sau Lý Lăng lấy ít đánh nhiều, nhiều trận đánh thắng [[thiền vu]], giết nhiều quân Hung Nô, nhưng ở giữa lại gặp phải nhiều hiểu lầm do truyền tin từ trung gian. Khi nghe Tư Mã Thiên biện hộ, Vũ Đế đã cho rằng ông có ý đề cao Lăng mà dè bỉu Quảng Lợi nhút nhát không lập nên công trạng; trong khi Quảng Lợi lại là anh trai của [[Lý phu nhân (Hán Vũ Đế)|Lý phu nhân]], rất được Vũ Đế yêu quý.{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|2018|p=|pp=26–27}} Cuối cùng, dưới cơn thịnh nộ của Vũ Đế, Tư Mã Thiên bị phán tội "hủ hình" (bị [[thiến]]) và phải chịu giam cầm trong 3 năm. Lúc bấy giờ, ông vẫn chưa có con trai, chỉ mới có một người con gái.{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|2018|p=27}} Nhiều học giả cho rằng, hình phạt bị thiến đối với Tư Mã Thiên là một sự sỉ nhục. Ông nêu quan điểm dưới góc nhìn của một thái sử lệnh, nhưng vì lời thật khó nghe mà làm Vũ Đế phật lòng.{{Sfnp|Đan Truyền Hàng|2020|p=479}} Trong bức thư gửi cho người bạn Nhiệm An, Tư Mã Thiên có viết: "Tôi sở dĩ ẩn nhẫn cẩu hoạt,{{Efn|Theo từ điển Hán Nôm, "cẩu hoạt" ({{lang|zh|苟活}}) mang ý nghĩa "Sống được thì thôi, chịu nhục cũng đành" hay "Sống được thì thôi, bằng lòng chịu nhục".}} chịu sống tối tăm trong cảnh dơ dáy là hận rằng lòng riêng có chỗ chưa bộc lộ hết, bỉ lậu{{Efn|Bỉ lậu ({{lang|zh|鄙陋}}) tức thô tục quê mùa.}} mà chết đi thì văn chương không được tỏ rõ với đời sau."{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|2018|p=59}}

Mãi tới khi quyền thần [[Vương Mãng]] (45 TCN{{Spaced en dash}}23) đảo chính và lên nắm quyền, triều đình [[nhà Tân]] mới xét lại rằng Tư Mã Thiên bị xử oan, tìm một người trong dòng họ ông phong cho chức sử thông tử.{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|2018|p=30}}

=== Trở lại làm quan và qua đời ===
Sau khi ra tù năm 96 TCN, Tư Mã Thiên được phong làm trung thư lệnh ({{Lang|zh|中书令}}), một chức quan cao hơn thái sử lệnh rất nhiều, được ra vào cung cấm, lại được hầu cận bên cạnh hoàng đế.{{sfnp|Kuiper|2014|p=113}}{{Sfnp|Knechtges|2013|p=962}} Tuy nhiên, đây vốn là một chức quan thường do [[hoạn quan]] đảm nhiệm, là một sự sỉ nhục đối với Tư Mã Thiên. Cũng vì vậy mà ông không còn để ý đến việc triều đình, chỉ tập trung vào những công trình học thuật của mình.{{Sfnp|Tiễn Niệm Tôn|2008|p=58}} Trước khi Tư Mã Đàm qua đời đã dặn dò Tư Mã Thiên phải nối nghiệp chép sử của tổ tiên, phải hoàn thành được bộ ''Sử ký'', cũng vì lẽ đó mà Tư Mã Thiên dốc lòng hoàn thành công trình thông sử đồ sộ này. Theo học giả [[Vương Quốc Duy]], hiện không có hồ sơ đáng tin cậy nào cho biết chính xác thời gian Tư Mã Thiên qua đời. Hầu hết các nhà sử học hiện đại đều cho rằng Tư Mã Thiên đã lui về làm [[ẩn sĩ]] sau khi rời khỏi triều đình và có lẽ mất vào năm 86 TCN.{{Sfnp|Hứa Bân|2015|p=31}}{{Sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=30}}

== Đóng góp ==

=== Thiên văn học ===
Tư Mã Đàm và Tư Mã Thiên đều là các nhà [[Chiêm tinh học|chiêm tinh]] của triều đình [[nhà Hán]]. Đây là chức vụ quan trọng, có nhiệm vụ giải nghĩa và tiên đoán các việc triều chính trong sự hài hòa với chuyển động của [[Mặt Trời]], [[Mặt Trăng]] và các [[Sao|ngôi sao]], cùng các hiện tượng tự nhiên khác như [[nhật thực]], [[động đất]]. Từ lúc nhà Hán mới thành lập, hầu hết mọi việc đều noi theo [[nhà Tần]], lịch pháp cũng sử dụng Lịch Chuyên Húc thời [[Nhà Tần|Tần]]. Tuy nhiên, Lịch Chuyên Húc lại không thể tính toán chính xác những thứ liên quan đến tuần trăng. Vì vậy, Hán Vũ Đế đã giao cho Tư Mã Thiên cùng [[Công Tôn Khanh]], [[Hồ Toại]] thảo luận để định chế ra một loại lịch mới. Năm bộ lịch mới được phát hành cũng là năm bắt đầu niên hiệu mới của Vũ Đế, vì vậy mà được đặt tên "Lịch Thái Sơ".{{Sfnp|Kryukov|2001|p=23}}

Theo Lịch Thái Sơ, một năm có 365,25 ngày (chính xác là <math>365\begin{matrix} \frac{385}{1539} \end{matrix}</math>ngày) được chia làm 12 [[tháng âm lịch]], mỗi tháng có 29,53 ngày (chính xác là <math>29\begin{matrix} \frac{43}{81} \end{matrix}</math>ngày).{{Sfnp|Đặng Ấm Kha|2011|p=78}} Ngoài việc áp dụng hệ thống 24 [[tiết khí]],{{Sfnp|Chu Tô Lực|2018|p=151}} Lịch Thái Sơ còn lấy tháng giêng là tháng đầu năm như thường thấy ngày nay, thay vì lấy tháng 10 làm tháng đầu năm như Lịch Chuyên Húc.{{Sfnp|Trịnh Truyền Dần|1998|p=102}} Sự xuất hiện của bộ lịch mới này đã đánh dấu một cuộc cách mạng trong lịch sử lịch pháp ở Trung Quốc.{{Sfnp|Diệp Lãng|đồng nghiệp|2007|p=326}} Đây có thể xem là bộ lịch có độ chính xác cao nhất thời bấy giờ, được lập ra nhờ quá trình cẩn thận quan sát thiên văn. Cũng từ đây mà Lịch Thái Sơ trở thành bộ lịch chính thức được người Trung Quốc sử dụng suốt 2 ngàn năm lịch sử tiếp theo.{{Sfnp|Knechtges|2013|p=961}}

Năm 1960, tiểu hành tinh thứ [[12620 Simaqian|12620]] trong [[Vành đai tiểu hành tinh|vành đai chính]] đã được các nhà khoa học phát hiện và định danh theo tên của Tư Mã Thiên.{{sfnp|Schmadel|2012|p=823}}<ref>{{Chú thích web|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=12620|tựa đề=JPL Small-Body Database Browser: 12620 Simaqian (6335 P-L)|ngày=ngày 5 tháng 3 năm 2008|website=[[Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực]], NASA|url-status=live|ngày truy cập=ngày 26 tháng 8 năm 2021}}</ref>

=== Sử học ===
{{more|Sử ký|Thể kỷ truyện}}
[[Tập_tin:Records_of_the_Grand_Historian.jpg|nhỏ|318x318px|Một trang trong ''Sử ký'']]
''Sử ký'' hay ''Sách của quan Thái sử'' ({{Lang|zh|太史公書}}, ''Thái sử công thư'') là tác phẩm quan trọng nhất của Tư Mã Thiên. Tư Mã Thiên biên soạn ''Sử ký'' không chỉ để hoàn thành di nguyện của người cha Tư Mã Đàm mà còn để giãi bày tâm sự, nỗi phẫn uất đối với triều đình cũng như hoàn cảnh của bản thân. Trong phần hậu đề của ''Sử ký'', ông viết:
{{Verse translation|昔西伯拘羑里, 演周易; 孔子戹陳蔡, 作春秋; 屈原放逐, 著離騷; 左丘失明, 厥有國語; 孫子臏腳, 而論兵法; 不韋遷蜀, 世傳呂覽; 韓非囚秦, 說難、 孤憤; 詩三百篇, 大抵賢聖發憤之所為作也。 此人皆意有所鬱積, 不得通其道也。{{sfnp|Kha Khánh Minh|2020|p=129}}|Xưa [[Cơ Xương|Tây bá]] bị tù ở Dũ Lý{{efn|Dũ Lý ({{lang|zh|羑里}}) hay còn gọi là ngục Dũ Lý, nay thuộc huyện Thang Âm, tỉnh [[Hà Nam]], là nơi Trụ vương giam giữ Văn vương ([[Cơ Xương]])}} nên diễn giải ''[[Chu Dịch]]''; [[Khổng Tử]] gặp nạn ở đất Trần, đất Thái nên viết ''[[Kinh Xuân Thu|Xuân Thu]]''; [[Khuất Nguyên]] bị đuổi nên viết "[[Ly tao]]'"; [[Tả Khâu Minh]] bị mù làm ''[[Quốc Ngữ (sách)|Quốc Ngữ]]''; [[Tôn Tẫn]] cụt chân bàn ''[[Binh pháp Tôn Tẫn|Binh pháp]]''; [[Lã Bất Vi]] bị đày sang Thục, đời truyền lại sách ''[[Lã thị Xuân Thu|Lữ Lãm]]''; [[Hàn Phi]] bị tù ở Tần làm những thiên [[Thuyết Nan]], [[Cô Phẫn]]; ba trăm bài ở ''[[Kinh Thi]]'' phần lớn đều do thánh hiền làm ra để giãi bày cái nỗi phẫn uất. Những người ấy đều vì những điều uất ức không biểu lộ ra được, cho nên thuật lại việc xưa mà lo truyền lại người sau.|lang=zh|italicsoff=y}}

Trong ''Sử ký'', Tư Mã Thiên trình bày các sự kiện theo chuỗi kèm theo chú giải, nguồn tham khảo nhưng không theo trình tự thời gian, mà chia theo 5 phần bao gồm "Bản kỷ", "Biểu", "Thư", "Thế gia" và "Liệt truyện"; viết về nhiều lĩnh vực của xã hội gồm [[âm nhạc]], [[lễ hội]], [[lịch]], [[tín ngưỡng]], [[kinh tế]]. Các phần khác nhau của ''Sử ký'' có cấu trúc cũng như mục đích khác nhau: "Bản kỷ" có cấu trúc tương tự với những biên niên sử truyền thống của Trung Quốc cổ đại, mô tả về các triều đại cũng như viết về tiểu sử các quân chủ đương thời; "Biểu" là hệ thống bảng sử kiện quan trọng qua các triều đại cũng như phả hệ hoàng gia; "Thư" là phần ngắn nhất, viết về lịch sử phát triển của [[nghi lễ]], [[âm nhạc]], luật thẩm âm, lịch, [[thiên văn học]], lễ tế, kinh tế, sông ngòi; "Thế gia" là phần quan trọng nhất, ghi lại các sự kiện quan trọng trong lịch sử những người cai trị các quốc gia gần như độc lập thời nhà Chu (về cơ bản là chư hầu của các vị vua nhà Chu), cũng như tiểu sử của các gia đình quý tộc thời nhà Hán; "Liệt truyện" là phần có nội dung đồ sộ nhất trong cả 5 phần, viết về tiểu sử của khoảng 130 người Trung Quốc nổi bật.{{sfnp|Wilkinson|2013|p=706}}{{Sfnp|Knechtges|2013|p=897}}

Công trình này gồm 526.500 chữ, 130 [[Chương|thiên]], hơn một nửa trong số đó là viết về thời [[nhà Hán]].{{Sfnp|Diệp Lãng|đồng nghiệp|2007|p=301}} Khác với các nhà sử học trước đây chỉ biên soạn về một triều đại hay một khoảng thời gian nhất định,{{sfnp|Hughes-Warrington|2014|p=281}} Tư Mã Thiên là nhà sử học Trung Quốc đầu tiên ghi chép lại hầu hết sự kiện lịch sử từ thuở khai nguyên cho tới thời đại mà ông đang sống. Nói cách khác, ông là cha đẻ của thể loại thông sử.{{sfnp|Nguyễn Hiến Lê|2018|p=35}} Trước Tư Mã Thiên, hầu hết các nhà sử học đều viết sử cho triều đình, đứng dưới góc nhìn của những nhà cai trị. Phong cách viết sử mở rộng ra nhiều mặt của xã hội trong ''Sử ký'' đã ảnh hưởng đến [[Trịnh Tiều]] ({{Lang|zh|鄭樵}}) khi biên soạn ''[[Thông sử]]'' ({{Lang|zh|通史}}) hay [[Tư Mã Quang]] khi biên soạn ''[[Tư trị thông giám]]''.{{Sfnp|Ngô Hoài Kỳ|2018|p=345}} Không chỉ vậy, ''Sử ký'' đã xây dựng một phong cách viết sử mà sau này trở thành "khuôn mẫu chính thức" cho tài liệu lịch sử Trung Hoa cũng như các nước trong [[vùng văn hóa chữ Hán]].{{Sfnp|Cunningham|2018|p=58}}

Không rõ thời điểm chính xác bộ thông sử này hoàn thành, khoảng sau năm 94 TCN, có thể là vào năm 93 hoặc 91 TCN.{{Sfnp|Đặng Ấm Kha|2008|p=13}} Tư Mã Thiên không giấu giếm việc ông biên soạn ''Sử ký'', nhưng rất ít người biết việc nó được hoàn thành. Mãi cho đến thời [[Hán Tuyên Đế]], cháu ngoại của Tư Mã Thiên là Dương Uẩn mới công bố công trình học thuật này với tên gọi ''Thái sử công thư''.{{Sfnp|Dương Dực Tương|1987|p=30}}

=== Văn học ===
''Sử ký'' của Tư Mã Thiên không chỉ là hình mẫu của văn học tiểu sử có giá trị văn học cao mà còn được coi là sách giáo khoa cho việc nghiên cứu [[Hán học]] cổ điển. Nó được các nhà phê bình coi là có "trình độ miêu tả điêu luyện" (như phương pháp đàm thoại khiến các miêu tả thêm sống động), "phong cách sáng tạo" (ngôn ngữ bình dân, dí dỏm và phong phú, như tác phẩm thơ không vần), "súc tích" (cách viết chỉ miêu tả những điểm cốt yếu, ngắn gọn dễ hiểu). Ngay cả [[Lỗ Tấn]] cũng ví công trình lịch sử này là "tuyệt xướng của sử gia, một "[[Ly tao]]" không vần" trong ''Đề cương lịch sử văn học Trung Quốc''.{{Sfnp|Diêu Đan|2006|p=3}} Phong cách viết trong ''Sử ký'' cũng ảnh hưởng đến việc viết tiểu thuyết, bao gồm truyện ngắn cổ điển của thời kỳ trung đại và cuối thời trung cổ ([[Nhà Đường|thời Đường]], [[Nhà Tống|Tống]]) và những tác phẩm [[bạch thoại]] sau này.{{Sfnp|Ward|2008|p=26}}

Một tác phẩm khác của Tư Mã Thiên cũng có sức ảnh hưởng không kém là ''Thư gửi Nhiệm An''. Bức thư kể về những đau khổ của ông trong vụ án Lý Lăng cũng như sự kiên trì khi viết ''Sử ký'' đã trở thành một điển phạm về phong cách văn xuôi, được nghiên cứu rộng rãi ở Trung Quốc cho đến ngày nay. Trong thư có đoạn: "Người rồi sẽ có một lần chết đi; có người xem cái chết nặng như [[Thái Sơn]], cũng có người xem nó nhẹ tựa lông hồng; khác nhau có chăng là họ dùng nó để làm gì." ({{Lang|zh|人固有一死，或重于泰山，或輕于鴻毛，用之所趨異也。}}){{Sfnp|Ngụy Thông Kỳ|2018|p=13}} Câu nói này không chỉ trở nên nổi tiếng trong nền văn học Trung Quốc mà còn từng được Chủ tịch [[Mao Trạch Đông]] diễn giải trong một [[Vì Nhân dân phục vụ|bài phát biểu]] bày tỏ lòng kính trọng đối với những người lính [[Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc|Giải phóng quân]] đã hi sinh.{{Sfnp|Mã Tể Bân|Hạ Tân Huy|1994|p=182}}

Về thơ, Tư Mã Thiên còn viết 8 bài [[phú]] đã được nhắc đến trong ''[[Hán thư]]''. Tuy nhiên, ngoại trừ một bài là "Xót thương kẻ sĩ không gặp thời" ({{Lang|zh|悲士不遇賦}}, Bi sĩ bất ngộ phú), những tác phẩm còn lại đều đã thất lạc.{{sfnp|Trần Khánh Nguyên|2000|p=143}}

== Gia đình ==
Gia đình của Tư Mã Thiên không được ghi chép cụ thể; chỉ biết ông có một con gái tên Tư Mã Anh ({{Lang|zh|司馬英}}){{Sfnp|Kỳ Liên Hưu|1989|p=52}} gả cho An Bình Kính hầu [[Dương Sưởng]] ({{Lang|zh|楊敞}}),{{Sfnp|Cát Xuân|1989|p=112}} sinh ra [[Dương Trung (Tây Hán)|Dương Trung]] ({{Lang|zh|楊忠}}) và [[Dương Uẩn]] ({{Lang|zh|楊惲}}).{{Sfnp|Thi Vĩ Đạt|Chử Cống Sinh|1994|p=225}} Theo các nhà sử học, Tư Mã Anh chính là người đã lưu giữ bản thảo ''[[Sử ký Tư Mã Thiên|Sử ký]]'' của cha và truyền lại cho con trai mình.{{Sfnp|Lý Đôn Thánh|2013|p=419}} Thời [[Hán Tuyên Đế]], Dương Uẩn được phong làm Bình Thông hầu ({{Lang|zh|平通侯}}). Chính vào lúc này, Dương Uẩn thấy nền chính trị nhà Hán đã khác, bèn dâng biểu lên xin Tuyên Đế phát hành ''Sử ký'' do ông ngoại để lại.{{Sfnp|Dương Dực Tương|1987|p=30}}{{Sfnp|Klein|2019|p=25}} Từ đó, hậu thế mới biết đến một bộ ''Sử ký'' trứ danh.

== Trong văn hóa đại chúng ==
{| class="wikitable"
|+Một số tác phẩm đại chúng xuất hiện nhân vật Tư Mã Thiên
! rowspan="2" |{{Abbr|Năm|Năm phát sóng}}
! colspan="2" |Tác phẩm
! rowspan="2" |Thể loại
! rowspan="2" |{{Abbr|Diễn viên|Diễn viên đóng vai Tư Mã Thiên}}
! rowspan="2" |{{Abbr|Nguồn|Nguồn tham khảo}}
|-
!Tên gốc
!Tạm dịch
|-
|1997
|{{Lang|zh|[[:zh:司马迁 (电视剧)|司马迁与汉武帝]]}}
|''Tư Mã Thiên và Hán Vũ Đế''
|Phim truyền hình
|[[Cừu Vĩnh Lực]]
|{{Sfnp|Tống Liên Tường|2002|p=172}}
|-
|2001
|{{Lang|zh|[[:zh:大汉天子|大汉天子]]}}
|''Thiên tử Đại Hán''
|Phim truyền hình
|[[Lý Thịnh Dục]]
|<ref>{{Chú thích tạp chí|date=2008|title=李晟毓|trans-title=Lý Thịnh Dục|url=https://books.google.com.vn/books?id=pN9LAQAAIAAJ|journal=Điện ảnh đại chúng|issue=1-10|pages=31}}</ref>
|-
|2005
|{{Lang|zh|[[:zh:汉武大帝|汉武大帝]]}}
|''Hán Vũ Đại Đế''
|Phim truyền hình
|{{Interlanguage link|Vương Vãng|zh|王树忱}}
|<ref>{{chú thích web|url=http://www.beyondhollywood.com/confucius-2009-movie-review/|title=Confucius (2009) Movie Review|last=Mudge|first=James|date=ngày 13 tháng 4 năm 2010|publisher=Beyondhollywood.com}}</ref>
|-
|2021
|{{Lang|zh|典籍里的中国}}
|''Trung Quốc trong điển tịch''
|Kịch nói
|{{ubl
|{{Interlanguage link|Vương Học Kỳ|zh|王学圻}}
|{{Interlanguage link|Trương Hiểu Long|zh|张晓龙}} (Tư Mã Thiên thời trẻ)}}
|<ref>{{Chú thích web|url=https://news.gmw.cn/2021-07/14/content_34992259.htm|tựa đề=《典籍里的中国》：跨越时空的对话|tác giả=Trương Thiến|ngày=ngày 14 tháng 7 năm 2021|website=Nhật báo Quang Minh|dịch tựa đề="Trung Quốc trong điển tịch": Cuộc đối thoại vượt thời không|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20210826092853/https://news.gmw.cn/2021-07/14/content_34992259.htm|ngày lưu trữ=ngày 26 tháng 8 năm 2021|url-status=live|ngày truy cập=ngày 26 tháng 8 năm 2021}}</ref>
|}

== Chú thích ==
=== Ghi chú ===
{{Notelist|30em}}

=== Tham khảo ===
{{Tham khảo|20em}}

=== Nguồn ===
{{Đầu tham khảo|30em|indent=yes}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=_161DwAAQBAJ|title=Encyclopedia of Historians and Historical Writing|last=Boyd|first=Kelly|publisher=Routledge|year=2019|isbn=9781136787645|language=en|trans-title=Bách khoa toàn thư về Sử gia}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=2rvBDwAAQBAJ|title=Berkshire Dictionary of Chinese Biography|last=Brown|first=Kerry|publisher=Berkshire Publishing Group|year=2017|isbn=9781933782614|language=en|trans-title=Từ điển Berkshire về tiểu sử người Trung Quốc|chapter=Sīmǎ Qiān|trans-chapter=Tư Mã Thiên|chapter-url=https://books.google.com.vn/books?id=2rvBDwAAQBAJ&pg=PA297}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=WW-YDwAAQBAJ|title=The Constitution of Ancient China|last=Chu Tô Lực|first=|publisher=Princeton University Press|year=2018|isbn=9780691171593|editor-last=Zhang Yongle|series=The Princeton-China Series|volume=9|translator-last=Ryden|translator-first=Edmund|trans-title=Hiến pháp Trung Quốc cổ đại|doi=10.23943/9781400889778|editor-last2=Bell|editor-first2=Daniel A.|language=en}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=nnI-EAAAQBAJ|title=The Heavens and the Earth: Graeco-Roman, Ancient Chinese, and Mediaeval Islamic Images of the World|last=Cotesta|first=Vittorio|publisher=Brill|year=2021|isbn=9789004464728|language=en|translator-last=Carthy|translator-first=Catherine MC|trans-title=Thiên đường và Trái đất: Hình ảnh thế giới của đạo Hồi Graeco-La Mã, Trung Quốc cổ đại và thời Trung cổ}}
*{{Chú thích sách|last=de Crespigny|first=Rafe|title=A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220&nbsp;AD)|location=Leiden|trans-title=Từ điển tiểu sử từ Hậu Hán đến Tam quốc (23–220)|publisher=Brill|year=2007|isbn=9789004156050}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=PePEDwAAQBAJ|title=History & Histography|last=Cunningham|first=Glen|publisher=Scientific e-Resources|year=2018|isbn=9781839472763|language=en|trans-title=Lịch sử và Sử học}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=z-fAxn_9f8wC|title=China: Five Thousand Years of History and Civilization|last=Diệp Lãng|first=|last2=Phí Chấn Cương|first2=|last3=Vương Thiên Hữu|first3=|publisher=City University of HK Press|year=2007|isbn=9789629371401|trans-title=Trung Quốc: Năm ngàn năm lịch sử và văn minh|chapter=Sima Qian and The Records of the Historian|trans-chapter=Tư Mã Thiên và Sử ký|chapter-url=https://books.google.com.vn/books?id=z-fAxn_9f8wC&pg=PA300|ref={{harvid|Diệp Lãng|đồng nghiệp|2007}}}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=eCnvCwAAQBAJ|title=The Letter to Ren An and Sima Qian’s Legacy|last=Durrant|first=Stephen|last2=Lý Huệ Nghi|last3=Nylan|first3=Michael|last4=Hans van Ess|publisher=University of Washington Press|year=2016|isbn=9780295806389|trans-title=Thư gửi Nhiệm An và Di sản của Tư Mã Thiên|display-authors=2}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=lFRVNTo77vEC|title=History of China|last=Đặng Ấm Kha|first=|publisher=China Intercontinental Press|year=2008|isbn=9787508510989|translator-last=Martha Avery|trans-title=Lịch sử Trung Quốc|translator-last2=Yue Pan}}
*{{Chú thích sách|last=Đặng Ấm Kha|first=|url=https://books.google.com.vn/books?id=EeVPT6UAk3EC|title=Ancient Chinese Inventions|edition=3|publisher=Cambridge University Press|place=Cambridge|year=2011|pages=|volume=|language=en|trans-title=Phát minh của Trung Quốc thời cổ đại|isbn=9780521186926}} 
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=0121vD9STIMC|title=The Encyclopedia of Historians and Historical Writing Volume 2|last=Jay|first=Jennifer|date=1999|publisher=FitzRoy Dearborn|isbn=9781884964336|editor-last=Kelly Boyd|trans-title=Bách khoa toàn thư về Sử gia (tập 2)|chapter=Sima Qian|trans-chapter=Tư Mã Thiên|chapter-url=https://books.google.com/books?id=0121vD9STIMC&pg=PA1094}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Nay8DwAAQBAJ|title=The Sinitic Civilization Book II: A Factual History Through the Lens of Archaeology, Bronzeware, Astronomy, Divination, Calendar and the Annals|last=Hồng Nguyên|first=|publisher=iUniverse|year=2018|isbn=9781532058301|language=en}}
*{{Chú thích sách|last=Hughes-Warrington|first=Marnie|url=https://books.google.com.vn/books?id=CkVsBAAAQBAJ|title=Fifty Key Thinkers on History|edition=3|series=Routledge Key Guides|location=London|language=en|trans-title=50 nhà tư tưởng chính trong lịch sử|publisher=Routledge|year=2014|isbn=9781134482535}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=LdJ7DwAAQBAJ|title=Reading Sima Qian from Han to Song: The Father of History in Pre-Modern China|last=Klein|first=Esther S.|publisher=Brill|year=2019|isbn=9789004376878|trans-title=Đọc về Tư Mã Thiên từ Hán sang Tống: Cha đẻ của sử học Trung Quốc tiền hiền đại}}
*{{Chú thích sách|first=David R.|last=Knechtges|author-link=David R. Knechtges|trans-title=Văn học Trung Quốc cổ đại và sơ kỳ trung đại: Hướng dẫn tham khảo, phần 2|chapter=Sima Qian 司馬遷|trans-chapter=Tư Mã Thiên|editor-first1=David R.|editor-last1=Knechtges|editor-first2=Tai-ping|editor-last2=Chang|title=Ancient and Early Medieval Chinese Literature: A Reference Guide, Part Two|location=Leiden, South Holland|publisher=Brill|year=2013|pages=959–965|isbn=9789004192409}}
*{{Chú thích sách|title=Classical authors: 500 BCE to 1100 CE|last=Kuiper|first=Kathleen|date=|publisher=Britannica Educational Publishing in association with Rosen Educational Services, LLC|others=|year=2014|isbn=9781622750047|edition=1|location=[[Thành phố New York|New York]]|trans-title=Những tác giả cổ điển: 500 TCN đến 1100 CN|oclc=852251903}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=VWVIVroAZKcC|title=A Concise History of Chinese Literature|last=Lạc Ngọc Minh|first=|publisher=Brill|year=2011|isbn=9789004203662|series=Brill's humanities in China library|volume=4|language=en|translator-last=Yang Ye|trans-title=Lược sử Văn học Trung Quốc|issn=1874-8023}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=nT1kAAAAMAAJ|title=Literary Authority and the Modern Chinese Writer: Ambivalence and Autobiography|last=Larson|first=Wendy|publisher=Duke University Press|year=1991|isbn=9780822311133|series=Handbook of microwave and optical components|volume=2|language=en|trans-title=Cơ quan văn học và nhà văn Trung Quốc hiện đại: Môi trường xung quanh và tự truyện}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=DyN-AwAAQBAJ|title=Ancient History of the Manchuria|last=Lý Đôn Thánh|first=|publisher=Xlibris Corporation|year=2013|isbn=9781483667676|language=en|trans-title=Lịch sử Mãn Châu cổ đại}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=7QdGDwAAQBAJ|title=An Historical Sketch of Chinese Historiography|last=Ngô Hoài Kỳ|publisher=Springer|year=2018|isbn=9783662562536|doi=10.1007/978-3-662-56253-6|doi-access=free}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=aeAg1X7afOoC&pg=PA823|title=Dictionary of Minor Planet Names|last=Schmadel|first=Lutz D.|publisher=Springer|year=2012|isbn=9783642297175|location=Heidelberg}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=0bYW4Wgu6GQC|title=The Times of Lady Dai|last=Ward|first=Jean Elizabeth|publisher=lulu.com|year=2008|isbn=9781435732308|language=en}}
*{{Chú thích sách|first=Burton|last=Watson|title=Ssu-ma Ch'ien: Grand Historian of China|location=New York, NY|trans-title=Tư Mã Thiên: Nhà sử học lớn của Trung Quốc|publisher=Columbia University Press|year=1958|url=https://archive.org/details/ssumachiengrandh012602mbp}}
*{{Chú thích sách|first=Endymion|last=Wilkinson|authorlink=Endymion Wilkinson|title=Chinese History: A New Manual|url=https://archive.org/details/chinesehistoryne0000wilk|year=2013|location=Cambridge, MA|publisher=Harvard-Yenching Institute; Harvard University Asia Center|series=Harvard-Yenching Institute Monograph Series '''84'''|isbn=9780674067158}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=rKsNAQAAMAAJ|title=Personalities and Problems: Interpretive Essays in World Civilizations|last=Wolf|first=Ken|publisher=McGraw-Hill|year=1998|isbn=9780070713482|edition=2|language=en}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=SHK3AwAAQBAJ|title=A Global Encyclopedia of Historical Writing|last=Woolf|first=D.R.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=9781134819980|trans-title=Bách khoa toàn thư về ghi chép sử}}
*{{Chú thích sách|url=http://www.lib.csu.ru/ER/ER_China/fulltexts/HistNotesT1_12-65.pdf|title=Сыма Цянь и его «Исторические записки»|last=Крюков|first=М. В.|publisher=Nhà xuất bản Văn học phương Đông|year=2001|isbn=978-5020182646|editor-last=Вяткин|editor-first=Р. В.|edition=2|series=Исторические записки (Ши цзи). Т. I. [Sử ký]|language=ru|translator-last=Таскин|translator-first=B. C.|trans-title=Tư Mã Thiên và tác phẩm Sử ký|ref={{harvid|Kryukov|2001}}|access-date=2021-08-25|archive-date=2021-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210825175401/http://www.lib.csu.ru/ER/ER_China/fulltexts/HistNotesT1_12-65.pdf}} 
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=hBcxAQAAIAAJ|title=二十五史导读辞典|last=Ban biên soạn Từ điển|publisher=Nhà xuất bản Hoa Linh|year=1991|isbn=9787800821189|trans-title=Từ điển giới thiệu Nhị thập ngũ sử đạo đ}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=rz7TAAAAMAAJ|title=司马迁年谱新编|last=Cát Xuân|first=|publisher=Nhà xuất bản Tam Tần|year=1989|isbn=9787805461601|language=zh|trans-title=Tư Mã Thiên niên phổ tân biên}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=AIh0AAAAIAAJ|title=顾易生文史论集|last=Cố Dịch Sinh|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại học Phục Đán|year=2002|isbn=9787309030983|trans-title=Cố Dịch Sinh văn sử luận tập}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=nNjzDwAAQBAJ|title=中华史学志|last=Cù Lâm Đông|publisher=Beijing Book Co. Inc.|year=2017|isbn=9787303215379|trans-title=Ghi chép sử học Trung Hoa}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=nO3X8K86TAQC|title=中国文学|last=Diêu Đan|publisher=Nhà xuất bản Trung Tín|year=2006|isbn=9787508509730|trans-title=Văn học Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=kzV2AAAAIAAJ|title=史記研究集成: 史记人物与事件|last=Du Chương Hoa|first=|publisher=Nhà xuất bản tiếng Hoa|year=2005|isbn=9787507515657|editor-last=Trương Đại Khả|language=zh|trans-title=Nghiên cứu Sử ký tổng hợp: Nhân vật và sự kiện|editor-last2=An Bình Thu|ref={{harvid|Du Chương Hoa|2005a}}}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=DSl2AAAAIAAJ|title=史記研究集成: 司马迁评传|last=Du Chương Hoa|first=|publisher=Nhà xuất bản tiếng Hoa|year=2005|isbn=9787507515657|editor-last=Trương Đại Khả|language=zh|trans-title=Nghiên cứu Sử ký tổng hợp: Tư Mã Thiên bình truyện|editor-last2=An Bình Thu|ref={{harvid|Du Chương Hoa|2005b}}}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=um0FAQAAIAAJ|title=中国史学史资料编年（第一册）: 先秦至五代|last=Dương Dực Tương|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại học Nam Khai|year=1987|trans-title=Biên niên sử tư liệu lịch sử Trung Quốc (Tập 1): Tiền Tần đến Ngũ đại|oclc=298952731}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=DPP6DwAAQBAJ|title=《西域丝绸春秋》: 史话西汉丝绸之路|last=Đan Truyền Hàng|first=|publisher=Boston Education Academy|year=2020|isbn=9780578744872|edition=1|language=zh|trans-title=Tây Vực ti trù Xuân Thu: Con đường tơ lụa thời Tây Hán}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=84OXDwAAQBAJ|title=文學史摷微|last=Hứa Bân|publisher=Nhà xuất bản Tân Hoa|year=2015|isbn=9787516620366|language=zh|trans-title=Lịch sử Văn học}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=0KUNAQAAMAAJ|title=司马迁评传: 史家绝唱, 无韵离骚|last=Hứa Lăng Vân|first=|publisher=Nhà xuất bản Giáo dục Quảng Tây|year=1994|isbn=9787543521681|trans-title=Tư Mã Thiên bình truyện: Sử gia tuyệt xướng, vô vận Ly Tao}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Ymj9DwAAQBAJ|title=文學美綜論|last=Kha Khánh Minh|publisher=Trung tâm xuất bản Đại học Quốc lập Đài Loan|year=2020|isbn=9789863504047|location=[[Đài Bắc]]|trans-title=Bàn về vẻ đẹp của văn học}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=8SgOBQAAQBAJ|title=中國文學的真實觀念|last=Khương Phi|first=|publisher=Tú Uy tư tấn|year=2014|isbn=9789863262855|trans-title=Khái niệm chân thực về văn học Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Ij3TAAAAMAAJ|title=中国历代文化名人珍闻录|last=Kỳ Liên Hưu|first=|publisher=Nhà xuất bản Văn nghệ Thượng Hải|year=1989|isbn=9787532101061|location=[[Thượng Hải]]|trans-title=Ghi chép của danh nhân văn hóa Trung Quốc qua các triều đại}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=rwceAQAAMAAJ|title=司马迁与史记论集: 第八辑|last=Lữ Bồi Thành|first=|last2=Từ Hưng Hải|first2=|publisher=Nhà xuất bản Nhân dân Thiểm Tây|year=1995|isbn=9787224084351|editor-last=Từ Vệ Dân|location=[[Thiểm Tây]]|language=zh|trans-title=Bàn về Tư Mã Thiên và Sử ký: Tập 8}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=dy4QAQAAMAAJ|title=毛泽东诗文词语典故辞典|last=Mã Tể Bân|last2=Hạ Tân Huy|publisher=Nhà xuất bản Văn hiến Trung ương|year=1994|isbn=9787507301649|location=[[Bắc Kinh]]|trans-title=Từ điển thơ văn, từ ngữ và điển cố của Mao Trạch Đông}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=2MCmDwAAQBAJ|title=《史記》概說及名篇賞析|last=Ngụy Thông Kỳ|publisher=Công ty xuất bản Thư viện Ngũ Nam|year=2018|isbn=9789571198194|trans-title=Sử ký: Giới thiệu và đánh giá}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=cIn6DwAAQBAJ|title=大学语文|last=Ninh Nghiệp Cần|last2=Tạ Tú Quỳnh|last3=Vương Nham|publisher=Beijing Book Co. Inc.|year=2018|isbn=9787308186018|language=zh|trans-title=Đại học Ngữ văn|ref={{harvid|Ninh Nghiệp Cần|đồng nghiệp|2018}}}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=1VNNAAAAMAAJ|title=新版毛泽东选集学习辞典|last=Phùng Lôi|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại Liên|year=1991|isbn=9787805553825|trans-title=Phiên bản mới Từ điển nghiên cứu các tác phẩm được chọn lọc của Mao Trạch Đông}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=LL39DwAAQBAJ|title=啟發青少年的科學探索故事|last=Phùng Chí Viễn|first=|publisher=Nhà xuất bản Liêu Hả|year=2011|isbn=9787805072821|trans-title=Những câu chuyện khám phá khoa học truyền cảm hứng cho thanh thiếu niên}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=3XMfAQAAMAAJ|title=中國史稿: 封建社会(上)|last=Quách Mạt Nhược|first=|publisher=Nhà xuất bản Nhân dân|year=1962|language=zh|trans-title=Trung Quốc sử cảo: Xã hội phong kiến|oclc=867144051}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=QW96AAAAIAAJ|title=中國散文简史|last=Quách Dự Hành|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Bắc Kinh|year=1994|isbn=9787303032907|language=zh|trans-title=Giản lược lịch sử văn xuôi Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=OeQ2EAAAQBAJ|title=司马迁|last=Quý Trấn Hoài|first=|publisher=Beijing Book Co. Inc.|year=2016|isbn=9787200120813|trans-title=Tư Mã Thiên}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=f5kLAQAAMAAJ|title=中国古代十大圣人|last=Thi Vĩ Đạt|first=|last2=Chử Cống Sinh|first2=|publisher=Nhà xuất bản Nhân dân An Huy|year=1994|isbn=9787212009656|trans-title=Mười vị thánh trong lịch sử Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=ADxMAQAAIAAJ|title=中华文学演义|last=Tiễn Niệm Tôn|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại học Bắc Kinh|year=2008|isbn=9787301131596|volume=1|language=zh|trans-title=Trung Hoa văn học diễn nghĩa}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=-M8LAQAAMAAJ|title=二十六史精华: 汉书|last=Tống Diễn Thân|first=|publisher=Nhà xuất bản Phụ nữ Nhi đồng|year=1996|isbn=9787538510522|trans-title=Tinh hoa Nhị thập lục sử: Hán thư}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Dn0lAQAAMAAJ|title=黉天墨韵|last=Tống Liên Tường|publisher=Nhà xuất bản Học Lâm|year=2002|isbn=9787806683217|trans-title=Hoàng Thiên Mặc Vận}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Fwd8AAAAIAAJ|title=赋: 时代投影与体制演变|last=Trần Khánh Nguyên|publisher=Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Quảng Tây|year=2000|isbn=9787563329564|trans-title=Phú: Diễn biến thể chế và phản ánh thời đại}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=hJ3sDwAAQBAJ|title=24 Hours in Ancient China: A Day in the Life of the People Who Lived There|last=Trang Dịch Kiệt|publisher=Michael O'Mara Books|year=2020|isbn=9781789291230|series=24 Hours in Ancient China|volume=4}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Gsp8AAAAIAAJ|title=中国戏曲文化概论|last=Trịnh Truyền Dần|first=|publisher=Nhà xuất bản Đại học Vũ Hán|year=1998|isbn=9787307025547|trans-title=Đại cương về văn hóa Hí khúc ở Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=78QxAAAAMAAJ|title=星学宝典: 《天官历书》与中国文化|last=Trịnh Tuệ Sinh|publisher=Nhà xuất bản Đại học Hà Nam|year=1998|isbn=9787810415095|language=zh|trans-title=Tinh học bảo điển: "Thiên quan lịch thư" và văn hóa Trung Quốc}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=Uu8ZAQAAMAAJ|title=孔子教子|last=Trình Hưng Ái|first=|last2=Lý Cảnh Minh|first2=|publisher=Nhà xuất bản Hữu nghị Sơn Đông|year=2003|isbn=9787806426265|location=[[Sơn Đông]]|trans-title=Khổng Tử dạy con}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=NcgNAQAAMAAJ|title=中国古代史论集|last=Viện nghiên cứu|first=Đại học Sư phạm Hoa Trung|publisher=Đại học Sư phạm Hoa Trung|year=2001|isbn=9787562224860|trans-title=Trung Quốc cổ đại sử luận tập}}
*{{Chú thích sách|title=Sử ký Tư Mã Thiên|last=Nguyễn Hiến Lê|publisher=Nhà xuất bản Hồng Đức|year=2018|isbn=9786048946661|location=[[Việt Nam]]|language=vi}}
{{Cuối tham khảo}}

== Đọc thêm ==
{{Đầu tham khảo|30em}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Allen|first=Joseph Roe|date=January 1981|title=An Introductory Study of Narrative Structure in the Shi ji|url=https://www.jstor.org/stable/495336|journal=Chinese Literature: Essays, Articles, Reviews|volume=3|issue=1|pages=31–61|doi=10.2307/495336|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=cUcHvd-KYUUC|title=Masterworks of Asian Literature in Comparative Perspective: A Guide for Teaching|last=Allen|first=Joseph Roe|publisher=M.E. Sharpe|year=1994|isbn=9780765631657|editor-last=Miller|editor-first=Barbara Stoler|location=Armonk|pages=259–271|chapter=The Records of the Historian|doi=10.4324/9781315484617|ref=none}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=1TdtAAAAMAAJ|title=Historians of China and Japan|last=Beasley|first=William G.|last2=Pulleyblank|first2=Edwin George|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1961|isbn=9780197135211|series=Historical Writing on the Peoples of Asia|volume=3|location=Oxford|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Dubs|first=Homer Hasenpflug|date=February 1961|title=History and Historians Under the Han|url=https://www.jstor.org/stable/2050485|journal=The Journal of Asian Studies|publisher=Association for Asian Studies|volume=20|issue=2|pages=213–218|doi=10.2307/2050485|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Durrant|first=Stephen W.|date=March 1986|title=Self as the Intersection of Traditions: The Autobiographical Writings of Ssu-ma Ch'ien|url=https://www.jstor.org/stable/602361|journal=Journal of the American Oriental Society|publisher=American Oriental Society|volume=106|issue=1|pages=33–40|doi=10.2307/602361|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=tYhCAAAAYAAJ|title=Chinese Traditional Historiography|last=Gardner|first=Charles Sidney|publisher=Harvard University Press|year=1966|isbn=9780674125506|edition=3|series=Harvard historical monographs|volume=11|issn=0073-0521|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Hardy|first=Grant|date=February 1994|title=Can an Ancient Chinese Historian Contribute to Modern Western Theory? The Multiple Narratives of Ssu-Ma Ch'ien|url=https://www.jstor.org/stable/2505650|journal=History and Theory|publisher=Wiley|volume=33|issue=1|pages=20–38|doi=10.2307/2505650|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Kern|first=Martin|date=2003|title=The "Biography of Sima Xiangru" and the Question of the Fu in Sima Qian's Shiji|url=https://www.jstor.org/stable/3217686|journal=Journal of the American Oriental Society|publisher=American Oriental Society|volume=123|issue=2|pages=303–316|doi=10.2307/3217686|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Kroll|first=Jurij L|date=1976|title=Ssu-ma Ch'ien's Literary Theory and Literary Practice|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/aofo.1976.4.jg.313/html|journal=Altorientalische Forschungen|volume=4|issue=JG|pages=313–325|doi=10.1524/aofo.1976.4.jg.313|url-access=subscription|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Lý Huệ Nghi|first=|date=December 1994|title=The Idea of Authority in the Shih chi (Records of the Historian)|url=https://www.jstor.org/stable/2719434|journal=Harvard Journal of Asiatic Studies|publisher=Harvard-Yenching Institute|volume=54|issue=2|pages=345–405|doi=10.2307/2719434|via=JSTOR|doi-access=free|ref=none}}
*{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=2yjtygAACAAJ|title=Peace and Peril: Sima Qian's Portrayal of Han-Xiongnu Relations|last=Markley|first=Jonathan|publisher=Brepols Publishers|year=2016|isbn=9782503530833|series=Silk Road studies|volume=13|ref=none}}
*{{Chú thích tạp chí|last=Moloughney|first=Brian|date=1992|title=From Biographical History to Historical Biography: a transformation in Chinese historical writing|url=http://www.eastasianhistory.org/sites/default/files/article-content/04/EAH04_01.pdf|journal=East Asian History|volume=4|issue=1|pages=1–30|issn=1036-6008|ref=none}}
{{Cuối tham khảo}}

== Liên kết ngoài ==
{{Wikiquote}}
{{wikisourcelang|zh|史記|Sử ký (tiếng Trung)}}
{{Commons+cat|Sima Qian|Sima Qian}}
* {{Gutenberg author | id=Sima,+Qian}}
* {{Internet Archive author |sname=Sima Qian}}
* {{OL tác giả|id=OL581007A}}
* [https://web.archive.org/web/20041014190649/http://english.ccnt.com.cn/?catog=literature&file=040201&ads=service_001 Tầm quan trọng của ''Sử ký'' đối với văn học]
* [https://www.bbc.co.uk/news/magazine-19835484 Tư Mã Thiên: Đệ nhất sử gia Trung Hoa], bài viết của Carrie Gracie trên Tạp chí Tin tức BBC, ngày 7 tháng 10 năm 2012
* {{Britannica|562143|Tư Mã Thiên (Nhà sử học, khoa học Trung Quốc)}}
{{Sử gia thời Hán}}
{{Chủ đề nhà Hán}}
{{Mười vị thánh trong lịch sử Trung Quốc}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

{{Sao bài viết tốt|phiên bản được chọn= 66100191 |thời gian= 26 tháng 9 năm 2021}}

[[Thể loại:Nhà thơ Trung Quốc thời Hán]]
[[Thể loại:Nhà sử học thời Hán]]
[[Thể loại:Hoạn quan Trung Quốc]]
[[Thể loại:Người Thiểm Tây]]
[[Thể loại:Mười vị thánh trong lịch sử Trung Quốc]]
[[Thể loại:Bài cơ bản dài trung bình]]
[[Thể loại:Mất năm 86 TCN]]
[[Thể loại:Mất thập niên 80 TCN]]