Xem mã nguồn của CERN

{{Infobox Organization
|name=Tổ chức nghiên cứu hạt nhân châu Âu<br /><small>Conseil Européenne<br />pour la Recherche Nucléaire</small>
|image = CERN logo.png
|caption = 
|map = CERN member states.svg
|mcaption = Các nước thành viên
|headquarters = [[Genève|Geneva]], {{SUI}}
|membership = 20 nước thành viên và 8 quan sát viên
|language = 
|leader_name = [[Fabiola Gianotti]] 
|leader_title2 = 
|leader_name2 = 
|formation = 29 tháng 9 năm 1954<ref name="foundation">[http://public.web.cern.ch/public/en/About/History54-en.html]</ref>
|website = <div class="plainlinksneverexpand">http://www.cern.ch/</div> 
}}
[[Tập tin:Cernfounders.png|phải|nhỏ|12 thành viên sáng lập CERN năm 1954 (bản đồ năm 1989)]]
[[Tập tin:CERN1999.png|phải|nhỏ|54 năm sau khi sáng lập, thành viên của CERN tăng lên 20 nước, 18 trong số đó là thành viên [[Liên minh châu Âu|EU]] tính đến năm 2008]]
'''Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân châu Âu''' ({{lang-fr|Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire}}), ({{lang-en|European Organisation for Nuclear Research}}), được biết đến như '''CERN''', ({{IPA-fr|sɛʀn}}), {{pron-en|ˈsɜrn}} (viết tắt của '''Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire'''), là [[phòng thí nghiệm]] [[vật lý hạt]] lớn nhất thế giới, nằm ở phía Tây Bắc ngoại ô [[Genève|Geneva]], trên đường biên giới [[Pháp]] - [[Thụy Sĩ|Thuỵ Sĩ]], được sáng lập năm 1954.<ref name="foundation"/> Tổ chức gồm 20 quốc gia châu Âu thành viên, và là nơi làm việc của khoảng 2,600 nhân viên, cũng như 7,931 [[nhà khoa học]] và [[kỹ sư|kĩ sư]] (đại diện cho 580 trường đại học và tổ chức nghiên cứu và 80 quốc gia).

Nhiệm vụ chính của CERN là cung cấp [[máy gia tốc hạt]] và các thiết bị phục vụ cho nghiên cứu vật lý hạt. Một lượng lớn thí nghiệm đã được các phòng thí nghiệm liên quốc gia thực hiện tại CERN để sử dụng chúng. Trụ sở chính tại [[Meyrin]] cũng có một trung tâm máy tính lớn với khả năng xử lý dữ liệu siêu hạng để phân tích số liệu thí nghiệm, và để có thể sử dụng để nghiên cứu ở bất kì đâu, chúng đã, đang và tiếp tục là một trung tâm [[mạng diện rộng]] chính.

Là một tổ chức liên quốc gia, lãnh thổ của CERN không chính thức thuộc về Thuỵ Sĩ hay Pháp về mặt pháp lý.<ref>http://dsu.web.cern.ch/dsu/ls/MissionE.htm</ref> Các nước thành viên đóng góp cho CERN trong năm 2008 là khoảng 1 tỉ [[franc Thuỵ Sĩ]] (tương đương 664 triệu [[Euro]], khoảng 13,8 nghìn tỉ [[Đồng (tiền)|VNĐ]]).<ref>{{Chú thích web |url=http://dg-rpc.web.cern.ch/dg-rpc/Scale.html |ngày truy cập=2009-09-13 |tựa đề=CERN Website - Resources Planning and Control |archive-date = ngày 13 tháng 9 năm 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080913195635/http://dg-rpc.web.cern.ch/dg-rpc/Scale.html |url-status=dead }}</ref>
== Lịch sử ==
Hiệp định sáng lập CERN được ký kết vào ngày [[29 tháng 9]] năm [[1954]] bởi 11 quốc gia [[Tây Âu]].<ref name="foundation"/> CERN là từ viết tắt của ''Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire'' (Hội đồng Nghiên cứu hạt nhân châu Âu), là một hội đồng lâm thời nhằm mục đích thành lập phòng thí nghiệm, được sáng lập bởi chính phủ của 11 quốc gia. Cái tên viết tắt này vẫn được sử dụng cho phòng thí nghiệm sau khi hội đồng lâm thời tan rã, mặc dù tên chính thức đã được đổi lại là ''Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire'' (Có nghĩa tiếng Pháp là '''Tổ chức Nghiên cứu hạt nhân châu Âu''') năm 1954.<ref>[http://public.web.cern.ch/Public/Content/Chapters/AboutCERN/WhatIsCERN/CERNName/CERNName-en.html The CERN Name] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071201205656/http://public.web.cern.ch/public/Content/Chapters/AboutCERN/WhatIsCERN/CERNName/CERNName-en.html |date=2007-12-01 }}, on the CERN website. Truy cập 25 tháng 10 năm 2006.</ref> Theo [[Lew Kowarski]], nguyên giám đốc của CERN, khi đổi tên, tên viết tắt đáng lẽ ra là OERN, nhưng nó có vẻ bất tiện khi phát âm. [[Werner Heisenberg]] phát biểu: "Nhưng tên viết tắt vẫn cứ là CERN mặc dù không viết tắt cho tên".{{Fact|date=tháng 11 năm 2007}}

Ngay sau khi được thành lập, phòng thí nghiệm không chỉ nghiên cứu trong phạm vi [[năng lượng hạt nhân]] mà tập trung sâu vào vật lý hạt. Bởi thế, phòng thí nghiệm do CERN điều hành thường được biết đến với tên '''Phòng thí nghiệm Vật lý hạt châu Âu''' (''Laboratoire européen pour la physique des particules'').
=== Một số thành tựu khoa học ===
Nhiều thành tựu quan trọng trong lĩnh vực vật lý hạt đã được tạo ra qua những thí nghiệm tại CERN. Trong đó bao gồm
* 1973: Tìm ra [[dòng điện trung tính]] trong buồng bọt [[Gargamelle]].<ref name="gargamelle">[http://public.web.cern.ch/public/en/About/History73-en.html cern]</ref>
* 1983: Tìm ra [[Boson Z]] trong thí nghiệm [[UA1]] và [[UA2]].<ref name="wz">[http://public.web.cern.ch/public/en/About/History83-en.html cern]</ref>
* 1989: Xác định số chùm [[neutrino]] bằng máy gia tốc hạt LEP thí nghiệm trên boson Z.
* 1995: Tạo ra nguyên tử phản hydro trong thí nghiệm PS210.<ref name="antihydrogen">[http://public.web.cern.ch/public/en/About/History95-en.html cern]</ref>
* 1999: Tìm ra hiện tượng bất đối xứng trong phân rã K-meson, thí nghiệm NA48.<ref name="NA48">[http://arxiv.org/abs/hep-ex/9909022v1 V. Fanti et al., Phys. Lett. B465 (1999) 335 (hep-ex/9909022)]</ref>

[[Giải Nobel Vật lý]] năm 1984 được trao cho [[Carlo Rubbia]] và [[Simon van der Meer]] cho những nghiên cứu dẫn đến việc tìm ra [[hạt W và Z]].

Giải Nobel Vật lý năm 1992 được trao cho nhà nghiên cứu của CERN, [[Georges Charpak]] "cho phát triển các máy dò hạt, đặc biệt là [[buồng tỉ lệ đa dây]] "
==== Công nghệ thông tin ====
{{seealso|Lịch sử của World Wide Web}}

[[World Wide Web]] được bắt đầu từ một dự án tại CERN mang tên ''ENQUIRE'', được điều hành bởi Ngài [[Tim Berners-Lee]] năm 1989 và [[Robert Cailliau]] năm 1990<ref>[http://public.web.cern.ch/Public/en/About/WebStory-en.html How the web began] - CERN.ch</ref>. Berners-Lee và Cailliau trở thành thành viên danh dự của Hiệp hội máy tính ACM năm 1995 cho những cống hiến của họ trong việc phát triển World Wide Web.

Được xây dựng trên cơ sở siêu văn bản của thông tin, dự án nhằm mục đích tạo ra thiết bị chia sẻ thông tin giữa các nhà nghiên cứu. Trang web đầu tiên đi vào hoạt động năm 1991. Ngày 30 tháng 4 năm 1993, CERN tuyên bố rằng World Wide Web là tự do đối với tất cả mọi người. Một bản sao của trang web đầu tiên<ref>[http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html Trang web đầu tiên] - World Wide Web Consortium</ref>, được tạo ra bởi Berners-Lee, vẫn được phát hành trên trang [[W3C|World Wide Web Consortium]] như một văn bản lịch sử.

Bên cạnh phát triển Web, CERN cũng đi tiên phong trong việc giới thiệu công nghệ [[Internet]], bắt đầu từ những thập niên 1980. Một phần lịch sử của thời kì này có thể tham khảo tại [http://www.cern.ch/ben/TCPHIST.html đây] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200619203830/http://ben.web.cern.ch/ben/TCPHIST.html |date=2020-06-19 }}.

== Các quốc gia thành viên ==
[[Tập tin:CERN members.svg|phải|250px|nhỏ|Các quốc gia thành viên của CERN năm 2008 {{legend|#006BA8|Thành viên sáng lập}} {{legend|#7BA800|Thành viên gia nhập sau}}]]
[[Tập tin:CERN-Membership-History.gif|250px|nhỏ|Bản đồ động cho thấy sự thay đổi thành viên của CERN từ 1954 đến 1999]]
[[Tập tin:CERN-Observers.png|250px|nhỏ|Thành viên CERN (xanh) và quan sát viên (đỏ: [[Hoa Kỳ]], [[Israel]], [[Thổ Nhĩ Kỳ]], [[Nhật Bản]], [[Ấn Độ]], và [[Nga]]) {{as of|2008|lc=on}}]]

12 thành viên sáng lập của CERN từ 1954 là:
* {{BEL}}
* {{DNK}}
* {{DEU}} (đầu tiên chỉ là [[Tây Đức]])
* {{FRA}}
* {{GRC}}
* {{ITA}}
* {{NOR}}
* {{SWE}}
* {{CHE}}
* {{NLD}}
* {{GBR}}
* {{YUG}} (sau rút ra)

Từ khi sáng lập, CERN thường xuyên bổ sung thành viên mới. Tất cả mọi thành viên gia nhập sau đều tiếp tục duy trì trong tổ chức ngoại trừ [[Tây Ban Nha]] gia nhập năm 1961, rút tên 8 năm sau đó và tái gia nhập năm 1983. Lịch sử thành viên của CERN như sau:
* {{AUT}} gia nhập năm 1959, trở thành thành viên thứ 13.
* {{YUG}} rời khỏi tổ chức năm 1961 (còn 12 thành viên)
* {{ESP}} gia nhập năm 1961 (trở thành thành viên thứ 13), rút tên năm 1969 (12 thành viên), tái gia nhập năm 1983 (13 thành viên)
* {{PRT}} gia nhập năm 1985 (14 thành viên)
* {{FIN}} gia nhập năm 1991
* {{POL}} gia nhập năm 1991 (cùng với Phần Lan trở thành thành viên thứ 16)
* {{HUN}} gia nhập năm 1992 (17 thành viên)
* {{CZE}} gia nhập năm 1993
* {{SVK}} gia nhập năm 1993 (cùng với [[Cộng hòa Séc|Cộng hoà Séc]] tăng lượng thành viên lên 19)
* {{BGR}} gia nhập năm 1999 (20 thành viên)

Có hai mươi quốc gia thành viên thường trực, 18 trong số đó thuộc [[Liên minh châu Âu|EU]].

6 nước quan sát viên:

* {{USA}}
* {{RUS}}
* {{JPN}}
* {{ISR}}
* {{IND}}
* {{TUR}}

Cũng có một số quan sát viên là các tổ chức quốc tế
 
* {{country flagicon2|alias=Europe|flag alias=Flag of Europe.svg}} [[Ủy ban châu Âu]]
* {{country flagicon2|alias=United Nations|flag alias=Flag of the United Nations.svg}} [[Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc|UNESCO]]

Các nước phi thành viên (và ngày đặt quan hệ hợp tác) tham gia thường xuyên vào các chương trình của CERN:
* {{DZA}}
* {{ARG}} - 11 tháng 3 năm 1992
* {{ARM}} - 25 tháng 3 năm 1994
* {{AUS}} - 1 tháng 11 năm 1991
* {{AZE}} - 3 tháng 12 năm 1997
* {{BLR}} - 28 tháng 6 năm 1994
* {{BRA}} - 19 tháng 2 năm 1990 & tháng 10 năm 2006
* {{CAN}} - 11 tháng 10 năm 1996
* {{CHL}} - 10 tháng 10 năm 1991
* {{CHN}} - 12 tháng 7 năm 1991, 14 tháng 8 năm 1997 & 17 tháng 2 năm 2004
* {{COL}} - 15 tháng 5 năm 1993
* {{HRV}} - 18 tháng 7 năm 1991
* {{CUB}}
* {{CYP}} - 14 tháng 2 năm 2006
* {{EST}} - 23 tháng 4 năm 1996
* {{GEO}} - 11 tháng 10 năm 1996
* {{ISL}} - 11 tháng 9 năm 1996
* {{IRN}} - 5 tháng 7 năm 2001
* {{IRL}}
* {{LTU}} - 9 tháng 11 năm 2004
* {{MKD}} - 27 tháng 4 năm 2009<ref>{{Chú thích web |url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=1&vId=64153836&lId=2&title=MACEDONIA+-+INTERNAL+AFFAIRS+ |ngày truy cập=2009-09-13 |tựa đề=''Macedonia joins CERN (SUP)'' |archive-date = ngày 25 tháng 12 năm 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225154942/http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=1&vId=64153836&lId=2&title=MACEDONIA+-+INTERNAL+AFFAIRS+%20 |url-status=dead }}</ref>
* {{MEX}} - 20 tháng 2 năm 1998
* {{MNE}} - 12 tháng 10 năm 1990
* {{MAR}} - 14 tháng 4 năm 1997
* {{NZL}} - 4 tháng 12 năm 2003
* {{PAK}} - 1 tháng 11 năm 1994
* {{PER}} - 23 tháng 2 năm 1993
* {{ROU}} - 1 tháng 10 năm 1991. Từ 12 tháng 12 năm 2008 là ứng cử viên trở thành nước thành viên của CERN.
* {{SRB}} - 8 tháng 6 năm 2001. Năm 2008 xin ứng cử trở thành nước thành viên của CERN.<ref>{{Chú thích web |url=http://www.emportal.rs/en/news/serbia/87520.html |ngày truy cập=2009-09-13 |tựa đề=Djelic to meet CERN Director General |archive-date=2011-06-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110614224939/http://www.emportal.rs/en/news/serbia/87520.html |url-status=dead }}</ref>.
* {{SVN}} - 7 tháng 1 năm 1991
* {{ZAF}} - 4 tháng 7 năm 1992
* {{KOR}} - 25 tháng 10 năm 2006. Sẽ trở thành ứng cử viên vị trí quan sát viên của CERN trong những năm tới.
* {{TWN}}
* {{THA}}
* {{UKR}} - 2 tháng 4 năm 1993
* {{VNM}}

{| class="wikitable collapsible collapsed"
! Bản đồ lịch sử thành viên của CERN
|-
|<gallery>
Image:Cernfounders.png|1954 (12 thành viên): CERN được sáng lập
Image:CERN1959.png|1959 (13 thành viên): [[Áo]] gia nhập 
Image:CERN1961and1983.png|1961 (13 thành viên): [[Tây Ban Nha]] gia nhập và [[Nam Tư]] rút
Image:CERN1969.png|1969 (12 thành viên): [[Tây Ban Nha]] rút 
Image:CERN1961and1983.png|1983 (13 thành viên): [[Tây Ban Nha]] tái gia nhập
Image:CERN1985.png|1985 (14 thành viên): [[Bồ Đào Nha]] gia nhập
Image:CERN1991.png|1991 (16 thành viên): [[Ba Lan]] và [[Phần Lan]] gia nhập, [[Đức]] được sáp nhập
Image:CERN1992.png|1992 (17 thành viên): [[Hungary]] gia nhập 
Image:CERN1993.png|1993 (19 thành viên): [[Cộng hòa Séc|Cộng hoà Séc]] và [[Slovakia]] gia nhập 
Image:CERN1999.png|1999 (20 thành viên): [[Bulgaria]] gia nhập
Image:CERN-Observers.png|Bản đồ thể giới thể hiện thành viên CERN màu xanh và quan sát viên màu đỏ, năm 2008
</gallery>
|}

== Chú thích ==
[[Tập tin:Where the WEB was born.jpg|nhỏ|CERN: nơi [[World Wide Web|Web]] ra đời]]
{{Tham khảo}}

==Xem thêm==

* [[Les Horribles Cernettes]]

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|CERN}}
* [http://www.cern.ch Official site]
* [http://www.economist.com/science/PrinterFriendly.cfm?Story_ID=2535917 ''CERN at 50'']
* [http://cerncourier.com CERN Courier - International journal of high-energy physics]
* [http://library.cern.ch/archives/chrono/chrono_2002_cern.php CERN chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070819000413/http://library.cern.ch/archives/chrono/chrono_2002_cern.php |date = ngày 19 tháng 8 năm 2007}}
* [http://ert.cern.ch/ CERN e-Recruitment site - students and fellows programmes and staff employment opportunities]
* [http://www.cernpodcast.com/ CERN podcast]
* [http://castor.web.cern.ch/castor/ CASTOR at CERN]
* [http://www.renewableenergymagazine.com/paginas/Contenidosecciones.asp?ID=1656&Tipo=&Nombre=Solar+Thermal CERN ultra high vacuum solar thermal collector] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220120318/http://www.renewableenergymagazine.com/paginas/Contenidosecciones.asp?ID=1656&Tipo=&Nombre=Solar+Thermal |date=2008-12-20 }}.
* [http://cern.ch/visits CERN visits]
* [http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?Index=489 Engineering the large hadron collider at CERN, Dr. Lyn Evans CBE, ''Ingenia'' magazine, tháng 6 năm 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002231102/http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?index=489 |date = ngày 2 tháng 10 năm 2013}}.
* [http://globe.web.cern.ch/globe/Globe-en.html Globe of science and innovation info]
* [http://hands-on-cern.physto.se Hands-On-CERN (educational site about CERN and particle physics)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161010161957/http://hands-on-cern.physto.se/ |date = ngày 10 tháng 10 năm 2016}}
* [http://microcosm.web.cern.ch/Microcosm/ Microcosm museum info] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070712002143/http://microcosm.web.cern.ch/microcosm/ |date = ngày 12 tháng 7 năm 2007}}
* [http://www.nytimes.com/2007/05/15/science/15cern.html?_r=1&pagewanted=1&ei=5088&oref=slogin NYT's a giant takes on physics’ biggest questions]
* [http://public.web.cern.ch/PUBLIC/en/Research/CLOUD-en.html The cloud experiment]
* [http://www.bbc.co.uk/sn/tvradio/programmes/horizon/broadband/tx/universe/ The six billion dollar experiment (BBC documentary)]
{{CERN}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
{{Tọa độ|46|14|03|N|6|03|10|E|region:CH_type:landmark|display=title}}
{{Thời gian tổ chức|thành lập=1954}}

[[Thể loại:Tổ chức năng lượng nguyên tử quốc tế]]
[[Thể loại:Tổ chức quốc tế]]
[[Thể loại:Liên minh châu Âu]]
[[Thể loại:Trung tâm nghiên cứu nguyên tử]]
[[Thể loại:Vật lý hạt]]
[[Thể loại:Khoa học và công nghệ châu Âu]]
[[Thể loại:Trung tâm nghiên cứu hạt nhân]]
[[Thể loại:Viện Vật lý]]
[[Thể loại:Tổ chức quốc tế châu Âu]]
[[Thể loại:Tổ chức thành lập năm 1954]]
[[Thể loại:Viện nghiên cứu Pháp]]