Xem mã nguồn của Giê-su

{{Khóa-phá hoại|small=yes}}
{{1000 bài cơ bản}}
{{Infobox person
| name               = Giêsu
| image              = Spas vsederzhitel sinay.jpg
| caption            = {{longitem |Linh ảnh [[Đấng toàn năng Kitô (Sinai)|Đấng toàn năng Kitô]] ở [[Tu viện Thánh Catarina]], nơi [[Núi Sinai|sơn cước Sinai]], có niên đại về thế kỷ thứ 6}}
| birth_date         = {{circa}} [[Ngày sinh Chúa Jesus|4 TCN]]{{efn|[[John P. Meier]] lại cho rằng Jesus sinh vào {{c.|7 hoặc 6&nbsp;TCN}}.{{sfn|Meier|1991|p=407}}<!--
       --> [[Karl Rahner]] khẳng định rằng đồng thuận trong giới học giả Kitô là {{c.|4 TCN|lk=no}}.{{sfn|Rahner|2004|p=732}} <!--
       -->[[E.&nbsp;P. Sanders]] cũng cho rằng ngày sinh của Giêsu là {{c.|4 TCN|lk=no}} và cũng đề cập đến đồng thuận số động.{{sfn|Sanders|1993|pp=10–11}} <!--
       -->[[Jack Finegan]] dựa trên bằng chứng thuyền thống Kitô thuở sớm để củng cố cho giả định niên đại {{c.|3 hoặc 2&nbsp;TCN|lk=no}}.<ref name=Finegan>{{harvnb|Finegan|1998|page=[https://archive.org/details/handbookbiblical00fine/page/n350 319]}}</ref> <!--
 -->}}
| birth_place        = <!--Note: No scholarly consensus for any more precise a location than Judea:-->[[Vương quốc Herod Judea]], [[Đế quốc La Mã]]{{sfn|Brown|1977|p=513}}
| death_date         = 30 hoặc 33 CN<br/>(33–36 tuổi)
| death_place        = [[Jerusalem]], [[Judaea (tỉnh La Mã)|Judea]], Đế quốc La Mã
| known_for          = Hình tượng trung tâm của [[Đạo Kitô]]
| death_cause        = <!---Note: No (further) comments required here; the scholarly consensus that the cause of Jesus' death was crucifixion is given in the article text:--->[[Sự kiện đóng đinh Giêsu|Bị đóng đinh trên cây thập tự]]
| parents            = {{hlist |[[Maria]]|[[Thánh Giuse|Giuse]]}}
}}
'''Giêsu''' ([[chữ Nôm]]: 支秋,<ref>支秋 có âm Hán-Việt là ''Chi-thu'' nhưng đọc theo âm Nôm là ''Giê-su''. Tham khảo: [[Girolamo Maiorica]]. [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b54100295f/f9.image 徳主支秋巻之二] ''Đức Chúa Giê-su quyển chi nhị''.<br>Trần Văn Toàn (2005). "[https://web.archive.org/web/20160922222914/http://giaophannhatrang.org/index.php?nv=news&op=Van-hoa%2FTu-vi-Taberd-va-di-san-van-hoa-Viet-Nam-6554 Tự vị Taberd và di sản văn hóa Việt Nam]".<br>Hoàng Xuân Việt (2006). [https://books.google.ca/books?id=noLvBZcWoScC&lpg=PA2&pg=PA99#v=onepage&q&f=false ''Tìm hiểu lịch sử chữ Quốc ngữ'']. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin. Tr. 99.</ref> còn được viết là '''Giê-su''', '''Giê-xu''', '''Yêsu''', '''Jesus''', '''Gia-tô'''<ref>''Gia-tô'' hoặc ''Da-tô'' là [[phiên âm Hán-Việt]] của 耶穌 ([[chữ Hán phồn thể|phồn thể]]) hay 耶稣 ([[chữ Hán giản thể|giản thể]]), [[Bính âm Hán ngữ|pinyin]]: ''Yēsū''.</ref>; khoảng [[4 TCN]] – [[3 tháng 4]], [[33|33 SCN]]), còn được gọi là '''Giêsu Kitô''', '''Jesus Christ''', hay '''Gia-tô Cơ-đốc''' là một nhân vật [[lịch sử]] [[người Do Thái]], nhà giảng thuyết, người sáng lập ra [[Kitô giáo]] vào [[Thế kỷ 1|thế kỉ thứ 1]]. Tên gọi Giêsu trong [[tiếng Hebrew]] đọc là ''Yehoshua'' (יהושע – có nghĩa "Đức [[Chúa]] là Đấng Cứu Độ"), thường được gọi vắn tắt là ''Yeshua'' (ישוע). Đối với người đương thời, Giêsu còn được gọi là '''Giêsu thành [[Nazareth]]''', hoặc '''Giêsu con ông [[Thánh Giuse|Giuse]]'''. Từ ''[[Kitô]]'' ([[tiếng Latinh]]: ''Christus'', [[tiếng Hy Lạp]]: Χριστός ''Khristós'', hay ''Cơ-đốc'' theo phiên âm Hán Việt) là một danh hiệu của Giêsu, có nghĩa là "người được xức dầu", nhằm chỉ ông là đấng [[Messiah]], đã được tiên báo trong [[Cựu Ước]]. Những gì chúng ta biết được về Giêsu là do được ghi chép trong [[Kinh Thánh|Thánh Kinh]] [[Tân Ước]], đặc biệt là trong bốn sách [[Phúc Âm]].

Những nguồn thông tin chính về cuộc đời và những lời dạy của Giêsu là bốn [[sách Phúc Âm]] quy điển, đặc biệt là trong [[Phúc Âm Nhất Lãm]],<ref>"The Gospel of John is quite different from the other three gospels, and it is primarily in the latter that we must seek information about Jesus." Sanders (1993), p. 57.</ref><ref name="ActJIntro">{{Chú thích sách|author1link=Robert W. Funk|last1=Funk|first1=Robert W.|author2link=Jesus Seminar|first2=Jesus|last2=Seminar|year=1998|work=The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus|location=San Francisco|publisher=HarperSanFrancisco|title=Introduction|pages=1–40|isbn=978-0-06-062978-6}}</ref> mặc dù nhiều học giả cho rằng những văn bản như [[Phúc Âm Tôma]] và [[Phúc Âm Hebrew]]<ref>[http://www.jstor.org/stable/3262407 P. Parker, ''A Proto-Lukan Basis for the Gospel According to the Hebrews'' Journal of Biblical Literature, Vol. 59, No. 4 (Dec., 1940), pp. 471-473]</ref><ref>[http://books.google.ca/books?id=Vs9YXAB_axYC&dq=%22James+Edwards%22++%22Hebrew+Gospel%22&printsec=frontcover&source=bl&ots=cdXiwt--gI&sig=MExo3o7vnOrb887DWJ4tVbM94es&hl=en&ei=l3o1S_TnI9W9lAehybWRBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAgQ6AEwAA#v=onepage&q=&f=false J. R. Edwards, ''The Hebrew Gospel & the Development of the Synoptic Tradition'', Eerdmans Publishing, 2009 pp. 1-376]</ref> cũng xác đáng.<ref name="levine">{{Chú thích sách|authorlink=Amy-Jill Levine|last=Levine|first=Amy-Jill|url=http://books.google.ca/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=PA352|title=Visions of Kingdoms: From Pompey to the First Jewish Revolt (63 TCN—70 CE)|editor=Coogan Michael D.|year=1998|work=The Oxford History of the Biblical World|location=New York and Oxford|publisher=Oxford University Press|pages=370–371|isbn=978-0-19-508707-9}}</ref>

Trong [[Hồi giáo]], Giêsu ({{lang-ar|عيسى}}, chuyển tự là {{transl|ar|ISO|[[Giêsu theo quan điểm của Hồi giáo|Isa]]}}) được xem là một [[Tiên tri của Hồi giáo|nhà tiên tri]] quan trọng của [[Thiên Chúa]]<ref>{{Chú thích sách|last=Houlden|first=James L.|year=2005|title=Jesus: The Complete Guide|url=https://archive.org/details/jesuscompletegui0000unse|location=London|publisher=Continuum|isbn=978-0-8264-8011-8}}</ref><ref>{{Chú thích web|tác giả 1=Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün|url=http://www.diyanet.gov.tr/English/web_kitap.asp?yid=30|tiêu đề=Uncovering Islam: Questions and Answers about Islamic Beliefs and Teachings|vị trí=Ankara|nhà xuất bản=The Presidency of Religious Affairs Publishing|năm=2004|ngày truy cập=2010-02-15|archive-date = ngày 1 tháng 2 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090201122618/http://www.diyanet.gov.tr/English/web_kitap.asp?yid=30}}</ref>, người mang lại [[Injil]] (Phúc Âm), và là người làm những phép lạ. Hồi giáo cũng xưng nhận Giêsu là Đấng Masih (Messiah), nhưng họ không dạy rằng Giêsu mang đặc tính thần linh. [[Quan điểm của Hồi giáo về cái chết của Giêsu|Quan điểm của Hồi giáo]] cho rằng Giêsu đã lên [[thiên đàng|thiên đường]] cả linh hồn và thể xác nhưng không trải qua việc [[Sự kiện đóng đinh Giêsu|đóng đinh]] vào [[Thánh giá|thập tự giá]] và [[Sự phục sinh của Giêsu|phục sinh]],<ref>{{Chú thích web|url=http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/004.qmt.html#004.157|tiêu đề=Compendium of Muslim Texts|ngày truy cập=2010-02-15|archive-date=2007-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070610054838/http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/004.qmt.html#004.157|url-status=dead}}</ref> khác với [[Đức tin Kitô giáo|niềm tin truyền thống của Kitô giáo]] về cái chết và sự phục sinh của Giêsu.

== Tên và danh hiệu ==
[[Người Do Thái]] đương thời thường thêm tên người cha hoặc tên quê quán vào tên gọi cá nhân.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/303091/Jesus-Christ |title=Jesus Christ | encyclopedia=Encyclopædia Britannica | access-date=ngày 13 tháng 4 năm 2013| first1=Ed P.|last1=Sanders |first2= Jaroslav J.| last2= Pelikan}}</ref> Như vậy, trong Tân Ước, Giêsu cũng được gọi là "Giêsu thành Nazareth" (Mátthêu 26:71)<ref>{{chú thích web|url=https://thanhlinh.net/index.php?q=node/11660|title=Chương 26 -|website=thanhlinh.net}}</ref>, "con ông Giuse" (Lc 4:22) hoặc đầy đủ nhất là "Giêsu con ông Giuse thành Nazareth" (Ga 1:45)<ref>{{chú thích web|url=https://thanhlinh.net/index.php?q=node/11745|title=Gioan -|website=thanhlinh.net}}</ref>. Tuy nhiên, trong Máccô 6:3 thì lại gọi là "con bà [[Maria]], và anh em của các ông Giacôbê, Giôxết, Giuđa và Simon"<ref>{{chú thích web|url=https://thanhlinh.net/index.php?q=node/11668|title=Chương 6 -|website=thanhlinh.net}}</ref>. Tên Giêsu ngày nay trong các ngôn ngữ hiện đại có nguồn gốc từ ''Iesus'' trong [[tiếng Latinh]], đây là một hình thức chuyển tự của chữ {{lang|grc|Ἰησοῦς}} (''{{lang|grc-Latn|Iesous}}'') từ [[tiếng Hy Lạp]].<ref name="CE name">{{CathEncy | wstitle=Origin of the Name of Jesus Christ | first= Anthony J. |last= Maas}}</ref> Hình thức thể hiện của tiếng Hy Lạp lại bắt nguồn từ chữ ישוע (''Yeshua'') trong [[tiếng Aram]], nhưng tựu trung có nguồn gốc từ chữ יהושע (''Yehoshua'') của [[tiếng Do Thái]].<ref name="EhrmanDid29">{{chú thích sách|last=Ehrman|first=Bart D.|title=Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth|year=2012|publisher=HarperOne|page=29|isbn=978-0-06-208994-6 |url =http://books.google.com/?id=hf5Rj8EtsPkC&printsec=frontcover&dq=did+jesus+exist+bart+ehrman#v=snippet&q=%22nearly%20anyone%20who%20lived%20in%20the%20first%20century%22&f=false}}</ref><ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Joshua|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/joshua|nhà xuất bản=Merriam-Webster|ngày truy cập=ngày 4 tháng 8 năm 2013}}</ref> Tên ''Yeshua'' dường như đã được sử dụng trong xứ [[Judea]] tại thời điểm Giêsu ra đời.<ref>{{chú thích sách|publisher=Westminster John Knox Press |isbn=978-0-664-23433-1 |title=Matthew |first=Douglas |last=Hare |year=2009 |page=11}}</ref> Theo giải thích của Tân Ước, tên gọi này nghĩa là "Giavê là sự cứu rỗi".{{sfn|France|2007|p=53}}[[Tập tin:JesusYeshua2.svg|nhỏ|trái|268x268px|Tiếng Hebrew, Hy Lạp và phiên âm Latin tên của Chúa Giêsu]]Các tín đồ sơ khai đã thường gọi là "Chúa Giêsu Kitô".{{sfn|Doninger|1999|p=212}} Từ ''[[Kitô (danh hiệu)|Ki-tô]]'' (hay ''Ki-ri-xi-tô'', [[chữ Nôm]]: 基移吹蘇), cũng phiên âm là ''Cơ-đốc'' (hay ''Cơ-lợi-tư-đốc'', [[chữ Hán]]: 基利斯督), không phải là tên nhưng là một danh hiệu. Trong [[tiếng Hy Lạp]], Χριστός (''Khristos'') có nghĩa là "người được xức dầu", được dịch từ [[tiếng Hebrew]] ''[[Messiah]]'', để gọi vị lãnh đạo được Thiên Chúa sai đến giải cứu dân Chúa, trong ngôn ngữ hiện đại được hiểu là "Đấng cứu thế".<ref name="CE name" /><ref>{{chú thích sách|last=Heil|first=John P.|title=Philippians: Let Us Rejoice in Being Conformed to Christ|year=2010|publisher=Society of Biblical Lit|isbn=978-1-58983-482-8|page=66|url=http://books.google.com/books?id=i4u42_PsPNsC&pg=PA66#v=onepage&q&f=false}}</ref> Chữ [[Kitô hữu]] được chỉ những người tin và theo Chúa Kitô.

Theo ký thuật của các [[sách Phúc Âm]], Giêsu xưng mình là Con người (''the Son of man'' - tức "Con của loài người", "Con chồn có hang, chim trời có tổ, nhưng Con người không có chỗ tựa đầu" - Mt 8:20). Danh xưng này thường được cho là để khẳng định Giêsu là một con người trọn vẹn cũng như Giêsu được gọi là Con Thiên Chúa (''the Son of God'', "Quả thật, người này là Con Thiên Chúa" - Mt 27:54) để khẳng định Giêsu đồng thời cũng là Thiên Chúa cách trọn vẹn.<ref name="AMcGrath">''Christian Theology: An Introduction'' by Alister E. McGrath 2010 ISBN 1-4443-3514-6 page 270</ref>.

Ngoài ra, Giêsu còn có một số danh xưng khác như "Đấng Tiên tri", "Chúa". Trong [[Phúc Âm Gioan]] 14:6 chép: "Đức Chúa Giêsu phán rằng: Thầy là đường, là sự thật và là sự sống, không ai đến được với Chúa Cha mà không qua Thầy" (Ga 14:6). Theo đức tin Kitô giáo, Giê-su là con [[Thiên Chúa#Do Thái giáo, Cơ Đốc giáo và Hồi giáo|Đức Chúa Trời]], và được sinh ra trên [[Trái Đất]] và chịu đóng đinh, để [[Cứu rỗi|cứu chuộc]] nhân loại khỏi tội lỗi, nên Giê-su còn được xưng tụng là ''Đấng Cứu Thế, Đấng Cứu Rỗi'', ''Cứu Chúa'' - "''Nhưng Thiên Chúa tỏ lòng yêu thương của Ngài đối với chúng ta, khi chúng ta còn là người có tội, thì Chúa Cơ Đốc vì chúng ta chịu chết''"''.'' (Roma 5:8).

== Cuộc đời và giáo huấn theo Tân Ước==
{{chính|Cuộc đời Giêsu theo Tân Ước}}
{{xem thêm|Các địa danh liên quan đến Giêsu trong Tân Ước}}
{{Kitô giáo}}

=== Phúc Âm quy điển ===
{{chính|Sách Phúc Âm|Tổng hòa Phúc Âm|Độ tin cậy sử học của các sách Phúc Âm}}
Bốn cuốn [[Phúc Âm quy điển]] ([[Phúc Âm Mátthêu|Mátthêu]], [[Phúc Âm Máccô|Máccô]], [[Phúc Âm Luca|Luca]], và [[Phúc Âm Gioan|Gioan]]) là những nguồn văn liệu cực kỳ quan trọng về cuộc đời và thông điệp của Giêsu.<ref name="Britannica" /> Các phần khác trong Tân Ước cũng có đề cập qua một số giai đoạn trong cuộc đời của ông, chẳng hạn như sự kiện [[Bữa ăn tối cuối cùng]] được kể trong [[Thư thứ nhất gửi tín hữu Côrintô|1 Côrintô]] [[1 Côrintô 11|11]]:23–26.<ref>{{bibleverse|1 Corinthians|11:23-26|9}}</ref>{{sfn|Blomberg|2009|pp=441–42}}{{sfn|Evans|2003|pp=465–77}} [[Sách Công vụ Tông đồ]]<ref>{{bibleverse|Acts|10:37–38|9}} và {{bibleverse|Acts|19:4|9}}</ref> đề cập đến thừa tác vụ ban sớm của Giêsu và dự tưởng của [[Gioan Tẩy Giả]].<ref name="Bruce1988">{{chú thích sách|title=The Book of the Acts|url=https://archive.org/details/bookofacts00bruc|first=Frederick F.|last= Bruce|year= 1988 |isbn= 978-0-8028-2505-6 |page= [https://archive.org/details/bookofacts00bruc/page/n389 362] |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref>{{sfn|Rausch|2003|p=77}} Công vụ 1:1–11<ref>{{bibleverse|Acts|1:1–11|9}}</ref> kể chi tiết hơn các cuốn quy điển về sự kiện [[Giêsu thăng thiên]].<ref>Cũng được nhắc đến ở {{bibleref2|1 Timothy 3:16}}</ref>{{sfn|Evans|2003|pp=521–30}} Giáo huấn của Giêsu được trích dẫn rất nhiều lần trong [[Các thư tín Phaolô#Độ xác thực|các lá thư Phaolô xác đáng]], có niên đại trước cả các quy điển Phúc Âm.<ref>{{bibleref2|1 Corinthians 7:10–11, 9:14, 11:23–25}}, {{bibleref2|2 Corinthians 12:9}}</ref>{{efn|Powell viết: "[Paul] does cite words or instructions of Jesus in a few places,<ref>{{bibleref2|1 Cor. 7:10–11; 9:14; 11:23–25}}; {{bibleref2|2 Cor. 12:9}}; cf. {{bibleref2|Acts 20:35}}</ref> but for the most part he displays little interest in the details of Jesus' earthly life and ministry."<ref>{{chú thích sách |last= Powell |first= Mark A. |title= Introducing the New Testament |url=https://archive.org/details/introducingnewte00powe |url-access= limited |date= 2009 |publisher= Baker Academic |page= [https://archive.org/details/introducingnewte00powe/page/248 248]|isbn= 978-0-8010-2868-7 }}</ref>}}

Một số nhóm [[Kitô giáo sơ khai|Kitô hữu thuở sớm]] có những tác phẩm tường thuật khác về cuộc đời của Giêsu và giáo huấn khác Tân Ước. Chúng bao gồm [[Phúc Âm Tôma]], [[Phúc Âm Phêrô]], [[Phúc Âm Giuđa]], [[Ngụy thư Giacôbê]], và [[Ngụy thư Tân Ước|nhiều ngụy thư khác]]. Hầu hết học giả cho rằng những tác phẩm này được viết khá muộn và không đáng tin như bộ bốn cuốn Phúc Âm quy điển.{{sfn|Brown|1997|pp=835–40}}<ref>{{chú thích sách|last1=Evans|first1=C.A.|title=Exploring the Origins of the Bible|date=2008|publisher=Baker Academic|page=154}}</ref>{{sfn|Keener|2009|p=56}}

==== Danh tính tác giả, niên đại, và độ tin cậy ====
Các tác giả viết bốn cuốn Phúc Âm quy điển đều khuyết danh. Theo truyền thống, những người này được xác định là [[bốn nhà thánh sử]] có liên hệ với Giêsu:{{sfn|Funk|Hoover|The Jesus Seminar|1993|p=3}} cộng sự của [[Thánh Phêrô|Phêrô]] là [[Thánh sử Máccô|Gioan Máccô]] viết cuốn Máccô; một trong những môn đệ của Giêsu viết cuốn [[Mátthêu, Tông đồ Thánh sử|Mátthêu]];{{sfn|Funk|Hoover|The Jesus Seminar|1993|p=3}} [[Thánh sử Luca]], bằng hữu của [[Sứ đồ Phaolô|Phaolô]] được nhắc đến trong một số tín thư, viết cuốn Luca;{{sfn|Funk|Hoover|The Jesus Seminar|1993|p=3}} và một môn đệ khác của Giêsu, biệt danh là "[[môn đệ quý mến]]",{{sfn|Cross|Livingstone|2005|loc=John, St.}} viết cuốn Gioan.{{sfn|Funk|Hoover|The Jesus Seminar|1993|p=3}}

Theo [[giả thuyết ưu tiên Máccô]], sách Phúc Âm quy điển đầu tiên được viết là Phúc Âm Máccô (60–75 CN), kế tiếp là Phúc Âm Mátthêu (65–85 CN), Phúc Âm Luca (65–95 CN), rồi Phúc Âm Gioan (75–100 CN).<ref>{{chú thích sách |url=https://books.google.com/books?id=l2sloGWzzV8C&pg=PA58 | title=Can We Trust the Gospels?: Investigating the Reliability of Matthew, Mark, Luke, and John | publisher=Crossway | year=2007 | page=58 | isbn=978-1-4335-1978-9 | first=Mark D. | last=Roberts | access-date=14 August 2015 | archive-date=7 September 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150907174109/https://books.google.com/books?id=l2sloGWzzV8C&pg=PA58 | url-status=live }}</ref> Hầu hết học giả đồng thuận rằng Mátthêu và Luca sử dụng cuốn Máccô làm tham chiếu để viết các tác phẩm của họ. Hơn nữa, vì tường thuật của Mátthêu và Luca chia sẻ một số chi tiết chung không có trong Máccô, nhiều nhà nghiên cứu suy đoán rằng hai tác giả kể trên đã tham khảo từ một nguồn nào đó khác nguồn Máccô – được giả sử là "[[nguồn Q]]".{{sfn|Licona|2010|pp=210–21}}

==== Khảo dị cấu trúc và nội dung ====

=== Phả hệ và giáng sinh ===
{{chính|Phả hệ của Giêsu|Sự giáng sinh của Giêsu}}
{{Chúa Giê-xu}}
Giêsu là người Do Thái,{{sfn|Vermes|1981|pp=20, 26, 27, 29}} được hạ sinh bởi [[Maria]], vợ của [[Thánh Giuse|Giusê]].<ref>[[Matthew 1]]; [[Luke 2]]</ref> Phúc Âm Mátthêu và Luca đưa ra hai ký thuật về [[phả hệ của Giêsu]]. Cuốn Mátthêu truy tổ tiên của Giêsu về [[Abraham]] thông qua [[David]].<ref>{{bibleverse|Matthew|1:1–16}}</ref>{{sfn|Sanders|1993|pp=80–91}} Cuốn Luca truy tổ tiên của Giêsu về Thiên Chúa thông qua [[Adam]].<ref>{{bibleverse|Luke|3:23–38}}</ref>{{sfn|Brown|1978|p=[https://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC&pg=PA163 163]}} Danh sách họ hàng các đời giữa Abraham và David của Giêsu trong hai tác phẩm rất tương đồng, song từ đó trở đi thì khác biệt rất nhiều. Mátthêu liệt kê 27 thế hệ từ David đến Giusê, còn Luca khẳng định tồn tại tới tận 42 thế hệ, hơn nữa cũng có rất ít tên trùng lặp nhau.{{efn|So sánh {{bibleref2|Matthew|1:6–16|NIV}} và {{bibleref2|Luke|3:23–31|NIV}}. Xem thêm {{section link|Phả hệ của Giêsu|So sánh giữa hai phả hệ}}.}}<ref>{{chú thích sách |last=France |first=R.T. |author-link=R. T. France |title=The Gospel According to Matthew: An Introduction and Commentary |url=https://books.google.com/books?id=ttTgacXnLV8C&pg=PA72 |publisher=Eerdmans |year=1985 |page=72 |isbn=978-0-8028-0063-3 |access-date=15 October 2018 |archive-date=29 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200229004519/https://books.google.com/books?id=ttTgacXnLV8C&pg=PA72 |url-status=live }} "From David the two lists diverge, as Matthew follows the line of succession to the throne of Judah from Solomon, whereas Luke's list goes through Nathan, ... and converges with Matthew's only for the two names of Shealtiel and Zerubabbel until Joseph is reached."</ref> Nhiều giả thuyết đã được đề ra để giải thích cho những bất nhất này.{{efn|Để có cái nhìn tổng quan về vấn đề này, xem {{section link|Phả hệ của Giêsu|Giải thích cho sự đa dạng}}.}}

[[Tập tin:Gerard van Honthorst - Adoration of the Shepherds (1622).jpg|thumb|left|Họa phẩm ''Sự chiêm bái của các mục đồng'' bởi [[Gerard van Honthorst]], 1622]]

Phúc Âm Mátthêu và Luca đều đề cập đến sự kiện Giêsu chào đời, đều khẳng định một thiếu nữ đồng trinh tên là Maria đã hạ sinh Giêsu ở [[Bethlehem]] nhằm hoàn bị một lời sấm. Ký thuật của Luca nhấn mạnh các sự kiện xảy ra trước [[sự giáng sinh của Giêsu|khi Giêsu chào đời]] và xoay quanh Maria, trong khi Mátthêu tập trung chủ yếu vào những sự kiện sau đó và xoay quanh Giusê.{{sfn|Mills|Bullard|1998|p=556}}<ref name="marsh37">{{chú thích sách |title=Jesus and the Gospels |last=Marsh |first=Clive |author2=Moyise, Steve |year=2006 |isbn=978-0-567-04073-2 |page=37 |publisher=Clark International |url=https://books.google.com/books?id=ecHpPzDLkhcC&pg=PA37 |access-date=14 August 2015 |archive-date=7 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150907095218/https://books.google.com/books?id=ecHpPzDLkhcC&pg=PA37 |url-status=live }}</ref>{{sfn|Morris|1992|page=26}} Cả hai tác phẩm đều khẳng định Giusê và Maria là cha mẹ của Giêsu, và cùng ủng hộ học thuyết về [[sự ra đời đồng trinh của Giêsu]], theo đó thì Maria được thụ thai một cách thần kỳ bởi [[Thánh Linh]] khi bà còn là một thiếu nữ đồng trinh.<ref name="Jeffrey">{{chú thích sách |title=A Dictionary of biblical tradition in English literature |last=Jeffrey |first=David L. |year=1992 |isbn=978-0-85244-224-1 |pages=538–40 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |url=https://books.google.com/books?id=7R0IGTSvIVIC |access-date=8 October 2020 |archive-date=8 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008221946/https://books.google.com/books?id=7R0IGTSvIVIC |url-status=live }}</ref>{{sfn|Cox|Easley|2007|pp=30–37}}<ref>{{chú thích sách |title=Who's Who in the New Testament |last=Brownrigg |first= Ronald |year=2002 |isbn=978-0-415-26036-7 |pages=96–100 |publisher=Taylor & Francis}}</ref> Đồng thời, ta cũng có bằng chứng, ít nhất là trong sách Công vụ Tông đồ [[Thánh sử Luca|Luca]], rằng Giêsu được cho là có hai dòng cha, giống như nhiều hình tượng huyền sử thời ấy.

[[Tập tin:Bellini-circumcision-NG1455-fm.jpg|thumb|alt=74.9 x 102.2 cm|Họa phẩm ''Lễ cắt bao quy đầu'' bởi [[Giovanni Bellini]], khoảng năm 1500, miêu tả sự kiện Giêsu được cắt bao quy đầu.]]

Trong Phúc Âm Mátthêu, Giusê đã rất bối rối khi biết Maria mang thai, song một thiên sứ đã báo mộng an ủi ông rằng không có gì phải sợ, bởi lẽ đứa bé được thụ thai bởi quyền năng của Thánh Linh. Trong Phúc Âm Mátthêu 2:1–12, [[Các nhà đạo sĩ từ Phương Đông|các nhà đạo sĩ từ phương Đông]] đã tới để dâng bái Giêsu vì tin rằng cậu là Vua của người Do Thái. Trong Phúc Âm Mátthêu, khi [[Herodes Đại vương|Hêrôđê Đại vương]] hay tin Giêsu ra đời, ông ta liền hạ lệnh cho [[Các Thánh Anh Hài|giết tất cả các bé trai dưới 2 tuổi]] ở Bethlehem. Song một thiên sứ đã kịp thời cảnh báo Giusê trong giấc mơ thứ hai, giúp cho gia đình ông có thể chạy nạn sang Ai Cập – về sau lại an cư ở Nazareth. 

Trong Phúc Âm Luca 1:31–38, Maria nhận tin báo từ thiên thần Gabriel rằng, bà sẽ mang thai một đứa con tên là Giêsu nhờ quyền năng của Thánh Linh. Lúc sắp sửa sinh, Maria và Giusê đang lữ hành từ Nazareth tới ngôi nhà tổ tiên của Giusê ở Bethlehem để khai hộ khẩu theo chỉ dụ của Hoàng đế La Mã [[Caesar Augustus]]. Tại đây, Maria hạ sinh Giêsu. Vì không tìm thấy hàng quán nào để nghỉ ngơi, bà đành đặt đứa con sơ sinh lên một máng cỏ. Thiên sứ liền thông cáo sự ra đời của Giêsu cho một đám mục đồng, khiến họ đến thăm Bethlehem và chứng kiến Giêsu, rồi lan truyền tin mừng này khắp nơi. Phúc Âm Luca 2:21 kể về việc Giusê và Maria cho đứa con mới sinh của họ được cắt bao quy đầu vào ngày thứ 8, rồi đặt tên là Giêsu, đúng theo chỉ bảo của Gabriel. Sau khi [[Dâng Chúa Giê-su trong đền thánh|dâng Giêsu tại Đền Thánh]], Giusê và Maria quay về Nazareth.

=== Đầu đời, gia quyến, và nghề nghiệp ===
{{chính|Giêsu Hài đồng}}
{{xem thêm|Gia đình Giêsu trở về Nazareth|Những năm tháng không biết của Giêsu|Anh em của Giêsu}}
[[Tập tin:Brooklyn Museum - Jesus Found in the Temple (Jesus retrouvé dans le temple) - James Tissot - overall.jpg|nhỏ|289x289px|Họa phẩm ''Tìm thấy Giêsu trong Đền Thánh'' của [[James Tissot]].]]
Sau khi sinh ra, gia đình Giêsu đã [[trốn sang Ai Cập]] và chỉ trở về sau khi [[Herodes Cả|vua Hêrôđê]] băng hà tại Giêricô.

Giêsu trải qua thời niên thiếu tại làng [[Nazareth]] thuộc xứ [[Galilea]]. Chỉ có một sự kiện xảy ra trong thời gian này được ghi lại là khi cậu bé Giêsu theo gia đình lên [[Jerusalem]] trong một chuyến hành hương. Bị thất lạc khỏi cha mẹ, cuối cùng cậu bé Giêsu 12 tuổi được tìm thấy trong [[Đền thờ Jerusalem]], đang tranh luận với các học giả Do Thái giáo.

Theo tác giả [[Nicholas Notovitch]], trong tác phẩm ''Cuộc đời chưa được biết đến của Chúa'', Giêsu, mang tên Isha, đã sang Ấn Độ học [[Phật giáo]] trong suốt thời thanh niên của ông.<ref>https://ocoy.org/original-christianity/unknown-life-of-jesus-christ/</ref> Có nghiên cứu cho rằng nhiều phân tích văn bản cho thấy có những sự tương đồng giữa những gì Giê-su nói và những gì Phật nói, giữa huyền thoại về Giê-su và những văn bản Phật giáo nên có thể kết luận tuy Giê-su không tự nhận mình là người theo Phật giáo nhưng ông nói như một Phật tử. Tuy thiếu chứng cứ lịch sử nhưng người ta có thể nghi ngờ ông đã học đạo Phật, những lời tiên tri và huyền thoại về ông được lấy từ những câu chuyện Phật giáo.<ref>https://muse.jhu.edu/article/188153</ref>

=== Rửa tội và cám dỗ ===
Ngay sau khi chịu lễ [[Thanh Tẩy]] (lễ Rửa Tội) bởi [[Gioan Baotixita]], Giêsu bắt đầu đi rao giảng, khi ấy khoảng ba mươi tuổi. Theo [[Phúc Âm Luca]], Giêsu và [[Gioan Baotixita]] là anh em họ vì Maria và [[Elizabeth]], mẹ của Gioan, là hai chị em họ.
=== Thừa tác vụ công cộng ===
Theo [[Kinh Thánh]], Giêsu đã cùng các môn đồ đi khắp xứ [[Galilea]] để giảng dạy và chữa bệnh. Cung cách giảng dạy mang thẩm quyền, uy lực cùng với kỹ năng diễn thuyết điêu luyện, Giêsu sử dụng các [[dụ ngôn]] để giảng dạy quan điểm về tình yêu thương nên đã thu hút rất nhiều người. Họ tụ họp thành đám đông và tìm đến bất cứ nơi nào Giêsu có mặt. Đôi khi đám đông trở nên mất trật tự và ông buộc phải ngồi trên thuyền mà giảng dạy. Giêsu cũng tìm đến và thuyết giáo tại các hội đường Do Thái giáo (''synagogue'').[[Tập tin:P. Chester Beatty I, folio 13-14, recto.jpg|nhỏ|268x268px|[[Phúc Âm Luca]] viết trên một giấy cói bằng chữ Hy Lạp ở thế kỷ thứ III]]

Giêsu áp dụng các phương pháp khác nhau khi giảng dạy, phép [[nghịch lý]], phép [[ẩn dụ]] và các [[truyện dụ ngôn]]. Ông thường tập trung vào Nước Trời (hay Thiên Quốc). Nổi tiếng nhất là [[Bài giảng trên núi]], trong đó đề cập đến [[Các Mối phúc|Tám Mối Phúc thật]] (''Beatitudes''). Trong số những dụ ngôn của Giêsu, được biết đến nhiều nhất là hai câu chuyện: [[Dụ ngôn Người Samaria nhân lành|Người Samaria nhân lành]] và [[Dụ ngôn Đứa con hoang đàng|Người con trai hoang đàng]]. Giêsu có nhiều môn đồ, thân cận nhất là [[mười hai sứ đồ]] (hoặc tông đồ), [[Thánh Phêrô|Phêrô]] được [[Giáo hội Công giáo Rôma|Công giáo Rôma]] cho là sứ đồ trưởng. Theo [[Tân Ước]], Giêsu làm nhiều phép lạ như chữa bệnh, đuổi tà ma và khiến một người đàn ông tên là Lazarô sống lại khi đã chết.

Giới lãnh đạo Do Thái giáo bao gồm các nhóm quyền lực đối nghịch nhau như nhóm Sadducee và nhóm [[Pharisêu]] (Pharisee) thường bất đồng với Giêsu. Ông vẫn thường vạch trần tính chuộng hình thức cũng như tinh thần đạo đức giả của người Pharisêu. Nhiều người xem Giêsu như một [[nhà cải cách xã hội]], những người khác tỏ ra nhiệt tình vì tin rằng ông là vị vua đến để giải phóng dân Do Thái khỏi ách thống trị của [[Đế quốc La Mã]], trong khi giới cầm quyền xem Giêsu như một thế lực mới đang đe dọa những định chế tôn giáo và chính trị đương thời. Nhiều người tin nhận Giêsu là "Đấng Cứu Tinh" (Messie, Messiah) đến để cứu chuộc nhân loại.

=== Bị bắt và xét xử ===
{{Chính|Cuộc thương khó của Giêsu|Sự kiện đóng đinh Giêsu}}
Giêsu cùng các môn đồ lên thành [[Jerusalem]] vào dịp [[Lễ Vượt Qua]] (''Passover''); ông vào [[Đền thờ Jerusalem]], đánh đuổi những người buôn bán và những kẻ đổi tiền, lật đổ bàn của họ và quở trách họ rằng: "Nhà ta được gọi là nhà cầu nguyện nhưng các ngươi biến thành hang ổ của bọn trộm cướp". Sau đó, Giêsu bị bắt giữ theo lệnh của Toà Công luận (''Sanhedrin'') bởi viên Thượng tế [[Joseph Caiaphas]]. Trong bóng đêm của khu [[vườn Getsemani]] ở ngoại ô Jerusalem, lính La Mã nhận diện Giêsu nhờ cái hôn của [[Giuđa Ítcariốt|Judas Iscariot]], một môn đồ đã phản ông để nhận được tiền.

Tòa công luận cáo buộc Giêsu tội phạm thượng và giao ông cho các quan chức Đế quốc La Mã để xin y án tử hình, không phải vì tội phạm thượng nhưng vì cáo buộc xúi giục nổi loạn. Dưới áp lực của giới lãnh đạo tôn giáo Do Thái, Tổng đốc [[Pontius Pilatus]] (Philatô) miễn cưỡng ra lệnh đóng đinh Giêsu. Tuy nhiên, theo các sách Phúc Âm, một tấm bảng có hàng chữ viết tắt [[INRI]] (của câu: "Giêsu người Nazareth, vua dân Do Thái") được treo trên thập tự giá theo lệnh của Pilate.

Sau khi Giêsu chết, [[Giuse người Arimathea]] đến gặp Pilate và xin được phép chôn với sự chứng kiến của [[Maria]], [[Maria Madalena|Maria Magdalena]] và những phụ nữ khác.

=== Phục sinh và Lên Trời ===
{{Chính|Sự phục sinh của Giêsu}}
{{Xem thêm|Giêsu tái lâm}}
[[Tập tin:IVANOV YAV HRISTA MARI1.jpg|nhỏ|270x270px|''Chúa Giêsu hiện lên với Maria Madalena'', tranh 1835 do [[Alexander Andreyevich Ivanov]] vẽ.|thế=]]
Các [[Kitô hữu]] tin rằng Giêsu [[Tái sinh|sống lại]] vào ngày thứ ba sau khi chết trên thập tự giá. Sự kiện này được đề cập đến theo thuật ngữ Kitô giáo là [[sự phục sinh của Giêsu]], được cử hành hằng năm vào ngày [[Lễ Phục Sinh|Lễ Phục sinh]].

Trong Kinh Thánh, [[Maria Madalena]] (đi một mình trong Phúc Âm Gioan nhưng có những người phụ nữ khác đi cùng trong [[Phúc Âm Nhất Lãm]]) đến ngôi mộ của Giêsu vào sáng sớm ngày Chủ nhật và bất ngờ thấy ngôi mộ rỗng. Mặc dù đã nghe lời dạy của Chúa Giêsu, các môn đệ vẫn không hiểu rằng Chúa Giêsu sẽ trỗi dậy.

* Trong Phúc Âm Mátthêu, có các lính canh ở ngôi mộ. Một thiên thần từ trời xuống và mở ngôi mộ, khiến lính canh ngất vì hoảng sợ. Giêsu hiện ra với hai bà Maria. Sau đó, Giêsu hiện ra với mười một môn đệ còn lại, truyền lệnh cho họ đi rao giảng và rửa tội cho muôn dân nhân danh Cha, và Con, và Thánh Thần.
*Trong Phúc Âm Máccô, [[Maria Madalena]] và [[Maria (mẹ của Giacobê)|Maria]], mẹ của Giacobê, và [[Salome]] khi đến thăm mộ với thuốc thơm để xức xác ông (theo tục lệ thời ấy) thì chỉ thấy ngôi mộ trống mà trước đó họ đã an táng ông trong đó. Về phần các Tông đồ, thì họ ra đi giảng đạo khắp mọi nơi, Chúa cùng đi với các Tông đồ, và lấy các phép lạ cặp theo lời giảng mà làm cho vững đạo. Và Giêsu luôn ở cùng các ông cho đến ngày tận thế.
* Phúc Âm Gioan thuật rằng khi Maria Madalena đến bên ngôi mộ trống thì thấy hai [[thiên sứ]] mặc áo trắng. Hai thiên sứ hỏi: "Hỡi người đàn bà kia, sao ngươi khóc? Người thưa rằng: Vì người ta đã dời Chúa tôi đi, không biết để Ngài ở đâu". Vừa nói xong người đàn bà quay lại, thấy Đức Chúa Giêsu tại đó; nhưng chẳng biết ấy là Đức Chúa Giêsu. Các sách Phúc Âm và [[Sách Công vụ Tông đồ|Công vụ]] đều ghi nhận rằng Giêsu đã gặp lại các môn đệ tại các nơi chốn khác nhau trong suốt bốn mươi ngày trước khi về trời.

Hầu hết Kitô hữu chấp nhận câu chuyện phục sinh, như được ký thuật trong Tân Ước, là sự kiện lịch sử và xem đây là tâm điểm cho [[Đức tin Kitô giáo]] của họ mặc dù theo quan điểm của một số tín hữu thuộc trào lưu tự do (''liberalism''), đây chỉ là câu chuyện có tính ẩn dụ. Tuy nhiên lịch sử chứng minh đây là niềm tin bất di dịch của Kitô giáo. Tất cả Kitô hữu tin rằng Giêsu đã làm nhiều dấu kỳ phép lạ và các [[tông đồ]] được ban cho quyền lực siêu nhiên bởi ơn Chúa Thánh Thần để chữa lành bệnh tật cho nhiều người và nói được nhiều thứ tiếng khác nhau sau khi Giêsu về trời.

== Góc độ sử học ==
{{chính|Giêsu lịch sử|Điều tra về Giêsu lịch sử|Diễn dịch hàn lâm về các chi tiết trong Phúc Âm}}
{{xem thêm|Phê bình Kinh Thánh}}
Trước [[thời kỳ Khai sáng]] ở phương Tây, các Phúc Âm được coi như là những tường thuật lịch sử mang tính người thật việc thật. Song giới học giả hiện đại hầu như đều đặt nghi vấn về độ tin cậy của những kinh sách này; họ chủ trương kẻ ra ranh giới giữa Giêsu được tả trong các Phúc Âm và Giêsu thực sự trong lịch sử.{{sfn|Levine|2006|p=5}} Kể từ thế kỷ thứ 18 trở đi, ba cuộc điều tra hàn lâm riêng lẻ về Giêsu lịch sử đã được tiến hành, mỗi đợt một đặc thù và dựa trên các tiêu chí nghiên cứu khác nhau, gắn liền với thời đại riêng.{{sfn|Witherington|1997|p=113}}{{sfn|Powell|1998|pp=19–23}} Tuy phần đông học giả đồng thuận rằng Giêsu đã từng tồn tại, và cũng đều chấp nhận một số chi tiết cơ bản trong tiểu sử của ông, song chân dung Giêsu được phục dựng theo từng tác giả vẫn khác nhau ít nhiều, và cũng khác hoàn toàn so với ký thuật trong Phúc Âm.{{sfn|Theissen|Winter|2002|p=5}}<ref>''Jesus Research: An International Perspective (Princeton-Prague Symposia Series on the Historical Jesus)'' by James H. Charlesworth and Petr Pokorny (15 September 2009) {{ISBN|978-0-8028-6353-9}} pp. 1–2</ref>

=== Judea và Galilee thế kỷ thứ nhất ===
[[Tập tin:Xupalestine.PNG|nhỏ|250px|phải|Xứ [[Palestine]] thời Giêsu sống]]

=== Niên biểu ===
Hầu hết các học giả đồng ý rằng Giêsu là một [[người Do Thái]] vùng [[Galilea]], sinh vào khoảng đầu [[thế kỷ I|thế kỷ thứ nhất]] và qua đời trong khoảng từ năm 30 đến 36 [[Công Nguyên|SCN]] tại xứ [[Judea]], ông chỉ sống và hoạt động tại Galilea và [[Judea]] chứ không ở nơi khác<ref name=KGreen442>{{chú thích sách|first1=Joel B. |last1=Green |first2=Scot |last2=McKnight |first3= I. Howard |last3=Marshall|title= Dictionary of Jesus and the Gospels |url=http://books.google.com/?id=9ntwNm-tOogC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |publisher=InterVarsity Press| year=1992 | page=442|isbn=9780830817771}}</ref><ref name=Dunn303>{{cite encyclopedia|title=The Spirit-Filled Experience of Jesus|url=https://books.google.com/books?id=37uJRUF6btAC&q=%22We+may+surmise+that+he%22|first=Marcus J. |last=Borg |encyclopedia=The Historical Jesus in Recent Research|editor-last1= Dunn |editor-first2=Scot |editor-last2=McKnight|year= 2006 |isbn= 1-57506-100-7 |page= 303|editor-first=James D. G.}}</ref>. Các sách Phúc Âm chỉ tập trung vào quãng đời ba năm cuối khi Giêsu sống dưới trần gian, đặc biệt là tuần lễ cuối cùng trước khi bị đóng đinh vào thập giá, nhưng chúng cũng cung cấp một số manh mối liên quan đến năm sinh của Chúa Giêsu. Đoạn Mátthêu 2:1 liên kết sự giáng sinh của Chúa Giêsu với sự cai trị của [[Herod Đại đế]] - người đã chết vào khoảng năm thứ 4 trước Công nguyên, và đoạn Luca 1:5 viết rằng Herod đã trị vì trước khi Chúa Giêsu giáng sinh, ngoài ra Phúc Âm này còn đề cập đến cuộc điều tra dân số của chính quyền La Mã diễn ra mười năm sau đó. Luke 3:1-2 và 3:23 viết rằng Chúa Giêsu bắt đầu sứ vụ khi ông khoảng ba mươi tuổi, và đó là năm thứ 15 của triều đại Tiberius (khoảng năm 28 hoặc 29 Công Nguyên). Qua những chi tiết này và bằng các phương pháp phân tích khác nhau, hầu hết các học giả đi đến đồng thuận rằng Chúa Giêsu sinh trong khoảng từ năm thứ 6 đến 4 trước Công nguyên,{{sfn|Dunn|2003|p=324}}

Về thời điểm qua đời, tức là sự kiện ông bị đóng đinh trên cây thập giá, hầu hết các học giả đồng ý rằng sự kiện này xảy ra trong khoảng từ năm 30 đến 33 Công nguyên.<ref name=Humphreys1992>{{chú thích tạp chí |url=http://www.tyndalehouse.com/tynbul/library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf#page=9 |title=The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion |journal=Tyndale Bulletin |year=1992 |volume=43 |issue=2 |page=340 |first1=Colin J. |last1=Humphreys |first2=W. G. |last2=Waddington}}</ref>{{sfn|Köstenberger|Kellum|Quarles|2009|p=398}} Các sách Phúc Âm nói rằng sự kiện này xảy ra trong thành xứ [[Judea]] mà [[Pilate]] là tổng trấn thuộc quyền [[Đế quốc La Mã|La Mã]] khoảng năm 26-36.<ref>{{chú thích sách|last=Green |first=Joel B. |title=The gospel of Luke: New International Commentary on the New Testament Series |year= 1997 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn= 978-0-8028-2315-1 |page=168 |url=http://books.google.com/?id=wzRVN2S8cVgC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false }}</ref> Người ta tin rằng ngày mà [[Phaolô]] theo Kitô giáo (ước tính khoảng năm 33-36) có mối liên hệ nào đó đến cho ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh qua việc phân tích thư của Thánh Phaolô và Sách Công vụ Tông đồ.<ref>{{chú thích sách|first=Paul|last=Barnett|title=Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times|year=2002 |isbn=978-0-8308-2699-5 |url=http://books.google.com/books?id=NlFYY_iVt9cC&pg=PA21#v=onepage&q&f=false |publisher=InterVarsity Press |page=21}}</ref> Các nhà thiên văn từ thời [[Isaac Newton]] đã cố gắng ước lượng chính xác ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh bằng cách phân tích chuyển động của [[Mặt Trăng]] và tính theo lịch sử của [[lễ Vượt Qua]] theo lịch của người Do Thái. Và ngày giả thiết được chấp nhận rộng rãi nhất theo phương pháp này là ngày 7 tháng 4, năm 30 AD; và ngày 3 tháng 4 năm 33 (kể cả [[lịch Julius]]).

== Di sản ==
Theo hầu hết các giải thích [[Kinh Thánh]] của Kitô giáo, các chủ đề cơ bản của những lời răn dạy của Giêsu là sự hối cải, tình yêu vô điều kiện, tha thứ tội lỗi và khoan dung và về Thiên đường.<ref>Sniegocki, John. "[http://catholicbooksreview.org/2005/grassi.htm Review of Joseph GRASSI, ''Peace on Earth: Roots and Practices from Luke's Gospel'',]" Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 2004 (repentance, forgiveness);
Bock, Darrell L. "[http://www.bible.org/page.php?page_id=2210 Major Themes of Jesus' life]", (coming of the Kingdom of God);
Brussat, Frederic and Mary Ann. "[http://www.spiritualityandpractice.com/books/books.php?id=9695 Review of ''If Grace Is So Amazing, Why Do not We Like It?,'']" (grace);
Hughes, F. A. "[http://www.stempublishing.com/authors/hughes/GRACTRTH.html Grace and Truth]", Stem Publishing 1972 (grace)</ref> Khởi đầu như một giáo phái nhỏ của người Do Thái,<ref name="isbn0759100152">{{Chú thích sách|author=Duhaime, Jean; Blasi, Anthony J.; Turcotte, Paul-André|title=Handbook of early Christianity: social science approaches|url=https://archive.org/details/handbookofearlyc0000unse|publisher=AltaMira Press|location=Walnut Creek, Calif|year=2002|isbn=0759100152|page=[https://archive.org/details/handbookofearlyc0000unse/page/434 434]}}</ref> nó đã phát triển và trở thành một tôn giáo riêng biệt so với [[do Thái giáo|đạo Do Thái]] vài thập kỷ sau cái chết của Giêsu. Kitô giáo đã lan rộng ra khắp [[đế quốc La Mã|đế chế La Mã]] dưới dạng được biết đến qua [[Tín điều Nicea]] và trở thành [[quốc giáo]] dưới thời [[Theodosius I]]. Qua hàng thế kỷ, nó lan rộng đến hầu hết châu Âu và trên toàn thế giới. [[C. S. Lewis]] và [[Giáo hoàng Gioan Phaolô II]] đã bảo vệ niềm tin vào Giêsu trước những sự chỉ trích mang tính lịch sử.

== Nhận định ==

=== Kitô giáo ===
Hầu hết [[Kitô hữu]] tin rằng, Giêsu là [[Thiên Chúa]], là [[Đấng Mêsia|Đấng Messiah]] mà sự xuất hiện đã được tiên báo trong [[Cựu Ước]]. Họ tin rằng Giêsu là [[Thiên Chúa]] hóa thân thành [[người]], là Ngôi Hai trong [[Ba Ngôi]]; rằng Giêsu nhập thể bởi quyền phép [[Chúa Thánh Thần]], xuống thế gian để [[cứu rỗi|cứu]] nhân loại khỏi [[Tội lỗi#Cơ Đốc giáo|tội lỗi]] và sự chết bởi máu của Giêsu đã đổ ra khi bị [[Sự kiện đóng đinh Giêsu|đóng đinh]] trên [[Thánh giá|thập tự giá]] như là sinh tế chuộc tội cho loài người. Họ cũng tin rằng Giêsu đã [[Sự phục sinh của Giêsu|sống lại từ cõi chết]] và sau đó trở lại [[Thiên đàng|Thiên Đàng]].

=== Hồi giáo ===
Khác với [[đức tin Kitô giáo|đức tin]] của người Kitô giáo, [[Người Hồi giáo|tín đồ Hồi giáo]] tin rằng, Giêsu là một trong những [[ngôn sứ|nhà tiên tri]] ([[ngôn sứ]]) đáng được tôn trọng, được Thiên Chúa sai đến và là [[Đấng Mêsia|Đấng Messiah]]; nhưng họ không tin Giêsu là "Con Thiên Chúa". Họ cũng không tin về sự chết và sự phục sinh của Giêsu, xem đó chỉ là sự hóa phép của Thiên Chúa dành cho tiên tri Giêsu để đánh lừa người đương thời. Sau đó, Giêsu về trời cả hồn lẫn xác.

=== Do Thái giáo ===
[[Do Thái giáo]] thì cực lực phản đối cả hai niềm tin của hai tôn giáo trên. Họ không xem Giêsu là Thiên Chúa xuống thế làm người cũng không nhận đó là nhà tiên tri, thậm chí coi đó là nhà tiên tri giả hay kẻ xúc phạm đến Thiên Chúa của họ. Họ cho rằng, kể từ sau sự sụp đổ lần thứ hai của [[Đền thờ Jerusalem]], không có một tiên tri nào xuất hiện thêm nữa. Cho đến tận bây giờ, họ vẫn đang hy vọng có một [[Đấng Mêsia|Đấng Messiah]] từ trời xuống.

=== Phật giáo ===
[[Phật giáo]] hầu như không đưa ra nhận định về vai trò của Giêsu trong tôn giáo họ. Đối với họ, dựa theo [[Lịch sử Trái Đất|lịch sử]], Giêsu chỉ là một con người. Tuy nhiên, một số tín đồ thuộc một số phái cho rằng, với những đức tính hiển nhiên của Giêsu, chắc chắn sau đó Giêsu cũng được sinh vào cõi trời dựa theo luật [[nhân quả]]. Do đó, những người tu theo Phật giáo cấp tiến, nhất là [[Tịnh độ tông]], có thể tôn kính Giêsu như một vị [[A-la-hán]] hay [[Bồ Tát|Bồ tát]]<ref>{{chú thích web|url=http://www.phattuvietnam.net/|title=Phật giáo Việt Nam - Phật giáo Việt Nam|publisher=}}</ref>.

Một số [[Phật tử]], trong đó có [[Tenzin Gyatso|Tenzin Gyatso, Đạt-lại Lạt-ma thứ 14]]<ref>Beverley, James A., [http://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html Hollywood's Idol], Christianity Today, "Jesus Christ also lived previous lives", he said. "So, you see, he reached a high state, either as a Bodhisattva, or an enlightened person, through Buddhist practice or something like that", Truy cập 20 tháng 4 năm 2007</ref> xem Giêsu như một vị đại [[Bồ Tát|Bồ tát]], người cống hiến đời mình cho hạnh phúc của nhân loại. [[Nga Sơn Thiều Thạc]] ở thế kỷ XIV của [[Tào Động tông]] ngụ ý rằng những lời dạy của Giêsu trong [[Sách Phúc Âm]] do một người đã được giải thoát (arahant) viết.<ref>[[101 Zen Stories]]; #16</ref>

=== Khác ===
Một [[người Nhật]] theo [[chủ nghĩa vô chính phủ]], [[Kōtoku Shūsui]] có viết tác phẩm ''Kirisuto Massatsuron'' (基督抹殺論, ''Cơ Đốc Mạt Sát Luận''). Trong tác phẩm này, Shūsui cho rằng Giêsu chỉ là một nhân vật thần thoại và không có thực.<ref>[http://www.iwanami.co.jp/.BOOKS/33/4/3312550.html 基督抹殺論] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303175408/http://www.iwanami.co.jp/.BOOKS/33/4/3312550.html|date=ngày 3 tháng 3 năm 2016}}([[Iwanami Shoten, Publishers]] website, tiếng Nhật)</ref><ref>{{chú thích web|url=http://archive.org/details/japanesethoughti012224mbp|title=Japanese Thought In The Meiji Era Centenary Culture Council Series|last=Kosaka Masaaki|date=31 Tháng ba 2021|publisher=Pan-Pacific Press|via=Internet Archive}}</ref>.

Vì có vai trò đặc biệt trong một số tôn giáo này, Giêsu được nhìn nhận là một trong những nhân vật quan trọng nhất và có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong [[Lịch sử thế giới|lịch sử nhân loại]].

== Xem thêm ==
{{columns-list|colwidth=30em|
* [[Cuộc đời Giêsu theo Tân Ước]]
**[[Sự giáng sinh của Giêsu]]
**[[Các dụ ngôn của Chúa Giêsu]]
**[[Tiệc Ly]]
**[[Cuộc thương khó của Giêsu|Cuộc thương khó]] và [[sự kiện đóng đinh Giêsu|khổ hình của Giêsu]]
**[[Sự phục sinh của Giêsu]]
*[[Chúa Cha]]
*[[Chúa Thánh Linh]]
*[[Kitô giáo]]
*[[Cứu rỗi]]
*[[Mười hai sứ đồ]]
*[[Những người xưng là Giê-su]]
}}

== Ghi chú == 
{{notelist|30em}}

== Chú thích ==
{{Tham khảo|30em}}

=== Thư mục ===
{{refbegin|30em}}
* {{chú thích sách
|first=Douglas 
|last=Hare 
|title=Matthew 
|url=https://archive.org/details/matthew0000hare
|publisher=Westminster John Knox Press 
|year=1993
|isbn=978-0-664-23433-1 
}}
* {{chú thích sách|first=Craig L.|last=Blomberg|author-link=Craig Blomberg|title=Jesus and the Gospels: An Introduction and Survey|year=2009|isbn=978-0-8054-4482-7|url=https://books.google.com/books?id=U5rIPC1UgsgC|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222031/https://books.google.com/books?id=U5rIPC1UgsgC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=The people's New Testament commentary|first1=M. Eugene|last1=Boring|first2=Fred B.|last2=Craddock|author-link2=Fred Craddock|year=2004|isbn=978-0-664-22754-8|publisher=Westminster John Knox Press|url=https://books.google.com/books?id=N0tLXRIiIe0C|access-date=14 August 2015|archive-date=4 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140104165219/http://books.google.com/books?id=N0tLXRIiIe0C|url-status=live}}
* {{chú thích sách |first=Raymond E. |last=Brown |title=The Birth of the Messiah: a commentary on the infancy narratives in Matthew and Luke |url=https://archive.org/details/birthofmessiahco00brow_1 |year=1977 |isbn=978-0-385-05907-7 |publisher=Doubleday}}
* {{chú thích sách|title=Mary in the New Testament|first=Raymond E.|last=Brown|year=1978|isbn=978-0-8091-2168-7|url=https://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC|publisher=Paulist Press|access-date=14 August 2015|archive-date=17 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140917011141/http://books.google.com/books?id=ML1mnUBwmhcC|url-status=live}}
* {{chú thích sách |title=The Gospel and Epistles of John: A Concise Commentary |first=Raymond E. |last=Brown |author-link=Raymond E. Brown |year=1988 |isbn=978-0-8146-1283-5 |publisher=Liturgical Press |url=https://archive.org/details/gospelepistleso00brow }}
* {{chú thích sách|last=Brown|first=Raymond E.|title=An Introduction to the New Testament|publisher=Doubleday|year=1997|isbn=978-0-385-24767-2|url=https://archive.org/details/introductiontone00brow_0}}
* {{chú thích sách|last=Carter|first=Warren|author-link=Warren Carter|title=Pontius Pilate: portraits of a Roman governor|year=2003|isbn=978-0-8146-5113-1|url=https://books.google.com/books?id=mvhHcXKK0UEC|publisher=Liturgical Press|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222031/https://books.google.com/books?id=mvhHcXKK0UEC|url-status=live}}
* {{chú thích sách |title=Studying the Historical Jesus: Evaluations of the State of Current Research |first1=Bruce |last1=Chilton |author-link1=Bruce Chilton |first2=Craig A. |last2=Evans |author-link2=Craig A. Evans |year=1998 |isbn=978-90-04-11142-4 |publisher=Brill |url=https://books.google.com/books?id=AJM9grxOjjMC |access-date=8 October 2020 |archive-date=4 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201004084608/https://books.google.com/books?id=AJM9grxOjjMC |url-status=live }}
* {{chú thích sách|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=978-0-8054-9444-0|url=https://books.google.com/books?id=QjmwuFUksOQC|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222032/https://books.google.com/books?id=QjmwuFUksOQC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|editor-first1=Frank L.|editor-last1=Cross|editor-first2=E.A.|editor-last2=Livingstone|title=Oxford Dictionary of the Christian Church|publisher=Oxford University Press|year=2005|url=https://books.google.com/books?id=fUqcAQAAQBAJ|isbn=978-0-19-280290-3|access-date=8 October 2020|archive-date=15 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190515065637/https://books.google.com/books?id=fUqcAQAAQBAJ|url-status=live}}
* {{chú thích sách|first1=John D.|last1=Crossan|author-link1=John Dominic Crossan|first2=Richard G.|last2=Watts|title=Who Is Jesus?: Answers to Your Questions About the Historical Jesus|publisher=Westminster John Knox Press|year=1999|isbn=978-0-664-25842-9|url=https://archive.org/details/whoisjesusanswer00cros}}
* {{chú thích sách|last=De Smet|first=Daniel|year=2016|chapter=Les racines docétistes de l'imamologie shi'ite|editor1-last=Amir-Moezzi|editor1-first=Mohammad Ali|editor2-last=De Cillis|editor2-first=Maria|editor3-last=De Smet|editor3-first=Daniel|editor4-last=Mir-Kasimov|editor4-first=Orkhan|title=L'Ésotérisme shi'ite, ses racines et ses prolongements – Shi'i Esotericism: Its Roots and Developments|series=Bibliothèque de l'Ecole des Hautes Etudes, Sciences Religieuses|volume=177|location=Turnhout|publisher=Brepols|pages=87–112|doi=10.1484/M.BEHE-EB.4.01163|isbn=978-2-503-56874-4}}
* {{chú thích sách|last=Dickson|first= John |author-link= John Dickson (author) |title=Jesus: A Short Life|url=https://archive.org/details/jesusshortlife0000dick_e9b2|publisher= Kregel Publications|year= 2008| isbn= 978-0-8254-7802-4}}
* {{chú thích sách|last=Dillenberger|first=John|author-link=John Dillenberger|title=Images and Relics : Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe: Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe|url=https://archive.org/details/imagesrelicstheo0000dill|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=978-0-19-976146-3}}
* {{chú thích sách|first1= John R.|last1= Donahue|first2= Daniel J.|last2= Harrington|author-link2= Daniel J. Harrington|title= The Gospel of Mark|publisher= Liturgical Press|year= 2002|url=https://books.google.com/books?id=xZAIsUZOwSQC|isbn= 978-0-8146-5804-8|access-date= 8 October 2020|archive-date= 3 January 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140103010742/http://books.google.com/books?id=xZAIsUZOwSQC|url-status= live}}
* {{chú thích sách|last=Doninger|first=Wendy|year=1999|title=Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions|publisher=Merriam-Webster|url=https://archive.org/details/isbn_9780877790440|isbn=978-0-87779-044-0}}
* {{chú thích sách|first=James D.G.|last=Dunn|author-link=James Dunn (theologian)|title=Jesus Remembered|year=2003|isbn=978-0-8028-3931-2|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|url=https://books.google.com/books?id=G4qpnvoautgC}}
* {{chú thích sách|last1=Eddy|first1=Paul R.|last2=Boyd|first2=Gregory A.|author-link2=Greg Boyd (theologian)|year=2007|title=The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition|publisher=Baker Academic|isbn=978-0-8010-3114-4|url=https://books.google.com/books?id=U26_85NmwPUC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222033/https://books.google.com/books?id=U26_85NmwPUC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Jesus: Apocalyptic Prophet of the New Millennium|first=Bart|last=Ehrman|author-link=Bart D. Ehrman|year=1999|isbn=978-0-19-983943-8|publisher=Oxford University Press|url=https://archive.org/details/jesusapocalyptic00ehrm|url-access=registration}}
* {{chú thích sách|title=Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (and Why We Don't Know About Them)|last=Ehrman|first=Bart D.|year=2009|url=https://archive.org/details/jesusinterrupted00ehrm_0/|publisher=HarperOne|isbn=978-0-06-117393-6}}
* {{chú thích sách |last=Ehrman |first=Bart D. |title=How Jesus Became God|publisher=HarperCollins |year=2014|url=https://books.google.com/books?id=dmspAgAAQBAJ|isbn=978-0-06225-219-7}}
* {{chú thích sách|first=Bart|last=Ehrman|year=2011|title=Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are|isbn=978-0-06-207863-6 |url=https://archive.org/details/forged_ehrm_2011_000_10544376 |url-access=registration|publisher=HarperCollins}}
* {{chú thích sách |last=Ehrman |first=Bart D. |title=Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth |year=2012 |publisher=HarperOne |isbn=978-0-06-208994-6 |url=https://books.google.com/books?id=hf5Rj8EtsPkC |access-date=8 October 2020 |archive-date=3 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200803200020/https://books.google.com/books?id=hf5Rj8EtsPkC |url-status=live }}
* {{chú thích sách|last=Evans|first=Craig A.|author-link=Craig A. Evans|year=2003|title=The Bible Knowledge Background Commentary: Matthew-Luke|isbn=978-0-7814-3868-1|publisher=David C. Cook|url=https://archive.org/details/bibleknowledgeba00crai}}
* {{chú thích sách|first=Craig A.|last=Evans|url=https://books.google.com/books?id=87x8TqW6MJQC|title=Jesus and His World: The Archaeological Evidence|year=2012a|publisher=Westminster John Knox Press|isbn=978-0-664-23413-3|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222033/https://books.google.com/books?id=87x8TqW6MJQC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Evans|first=Craig A.|title=Matthew (New Cambridge Bible Commentary)|date=2012b|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-01106-8}}
* {{chú thích sách |last=Finegan |first=Jack |title=Handbook of Biblical Chronology |year=1998 |publisher=Hendrickson Publishers |isbn=978-1-56563-143-4 |url=https://archive.org/details/handbookbiblical00fine |url-access=limited }}
* {{chú thích sách|first=David N.|last=Freedman|author-link=David Noel Freedman|title=Eerdmans Dictionary of the Bible|year=2000|publisher=Amsterdam University Press|isbn=978-0-8028-2400-4|url=https://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|access-date=8 October 2020|archive-date=3 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200803133406/https://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Friedmann|first=Yohanan|year=1989|title=Prophecy Continuous: Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background|location=Berkeley|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-05772-2}}
* {{chú thích sách|first1=Robert W.| last1= Funk |first2= Roy W.|last2= Hoover |author3= The Jesus Seminar |author-link3=Jesus Seminar |title = The Five Gospels |publisher= Scribner |year= 1993 |isbn=978-0-0254-1949-0 |oclc=819666252}}
* {{chú thích sách |first1=Joel B. |last1=Green |first2=Scot |last2=McKnight |first3=I. Howard |last3=Marshall |author-link1=Joel B. Green |author-link2=Scot McKnight |author-link3=I. Howard Marshall |title=Dictionary of Jesus and the Gospels |url=https://books.google.com/books?id=9ntwNm-tOogC |publisher=InterVarsity Press |year=1992 |page=442 |isbn=978-0-8308-1777-1 |access-date=8 October 2020 |archive-date=8 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=9ntwNm-tOogC |url-status=live }}
* {{chú thích sách |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne |author-link= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= Zondervan |location= Grand Rapids, MI |isbn= 978-0-310-28670-7 |url=https://archive.org/details/systematictheolo00grud_0 }}
* {{chú thích sách|first=Stephen L.|last= Harris |title= Understanding the Bible |url=https://archive.org/details/understandingbib0000harr_w2l8| publisher= Mayfield |year= 1985}}
* {{chú thích sách|last=Houlden|first=J. Leslie|title=Jesus: the complete guide|year=2006|isbn=978-0-8264-8011-8|publisher=Continuum|url=https://books.google.com/books?id=Ey8mZKV_jfkC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=Ey8mZKV_jfkC|url-status=live}}
* {{chú thích tạp chí |last1=Humphreys |first1=Colin J. |last2=Waddington |first2=W. G. |date=1992 |url=https://legacy.tyndalehouse.com/tynbul/Library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf |title=The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion |journal=Tyndale Bulletin |volume=43 |issue=2 |pages=331–351 |doi=10.53751/001c.30487 |s2cid=189519018 |access-date=21 April 2019 |archive-date=21 April 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190421091510/https://legacy.tyndalehouse.com/tynbul/Library/TynBull_1992_43_2_06_Humphreys_DateChristsCrucifixion.pdf |url-status=live }}
* {{chú thích sách|last=Keener|first=Craig S.|title=The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary |date=2009b |isbn=978-0-8028-6498-7}}
* {{chú thích sách|last=Keener|first=Craig S.|title=The Historical Jesus of the Gospels |date=2009 |publisher=William B. Eerdmans Publishing}}
* {{chú thích sách|last=Keener|first=Craig S.|title=The Historical Jesus of the Gospels |year=2012 |publisher=William B. Eerdmans Publishing |isbn= 978-0-8028-6292-1}}
* {{chú thích sách|first1=Andreas J.|last1=Köstenberger|first2=L. Scott|last2=Kellum|first3=Charles L|last3=Quarles|title=The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament|year=2009|isbn=978-0-8054-4365-3|url=https://books.google.com/books?id=g-MG9sFLAz0C|publisher=B&H Publishing Group|access-date=8 October 2020|archive-date=27 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200727131059/https://books.google.com/books?id=g-MG9sFLAz0C|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Lawson|first=Todd|year=2009|title=The Crucifixion and the Qur'an: A Study in the History of Muslim Thought|location=Oxford|publisher=Oneworld|isbn=978-1-85168-635-3}}
* {{chú thích sách |title=Transfiguration |first=Dorothy A. |last=Lee |author-link=Dorothy Lee (theologian) |year=2004 |isbn=978-0-8264-7595-4 |url=https://books.google.com/books?id=cYWwEefwCegC |publisher=Continuum |access-date=8 October 2020 |archive-date=8 October 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222034/https://books.google.com/books?id=cYWwEefwCegC |url-status=live }}
* {{cite encyclopedia|title=Introduction|first=Amy-Jill|last=Levine|author-link=Amy-Jill Levine|encyclopedia=The Historical Jesus in Context|editor-last1=Levine|editor-last2=Allison|editor-first3=John D.|editor-last3=Crossan|publisher=Princeton Univ Press|isbn=978-0-691-00992-6|year=2006|editor1-first=Amy-Jill|editor2-first=Dale C.|editor2-link=Dale Allison|url=https://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|access-date=8 October 2020|archive-date=10 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140410102712/http://books.google.com/books?id=HIp_0N3uPPcC|url-status=live}}
* {{chú thích sách |title=The Misunderstood Jew: The Church and the Scandal of the Jewish Jesus|first=Amy-Jill|last=Levine|author-link=Amy-Jill Levine|year=2007 |isbn=978-0-06-174811-0|url=https://archive.org/details/TheMisunderstoodJewTheChurchAndTheScandalOfTheJewishJesus|publisher=Harper-Collins}}
* {{chú thích sách |url=https://books.google.com/books?id=rv8xNoRBtxMC | title=The Resurrection of Jesus: A New Historiographical Approach | publisher=InterVarsity Press | year=2010 | isbn=978-0-8308-2719-0 | first=Michael R. | last=Licona | access-date=29 July 2015 | archive-date=18 February 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200218101307/https://books.google.com/books?id=rv8xNoRBtxMC | url-status=live }}
* {{cite encyclopedia|first=Paul L.|last=Maier|author-link=Paul L. Maier|title=The Date of the Nativity and Chronology of Jesus|encyclopedia=Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies|editor-last1=Finegan|editor-first2=Jerry|editor-last2=Vardaman|editor-first3=Edwin M.|editor-last3=Yamauchi|year=1989|isbn=978-0-931464-50-8|url=https://books.google.com/books?id=UCBBY_O88uYC&pg=PA113|publisher=Eisenbrauns|editor-first=Jack|editor1-link=Jack Finegan|editor3-link=Edwin M. Yamauchi|access-date=14 August 2015|archive-date=7 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150907110057/https://books.google.com/books?id=UCBBY_O88uYC&pg=PA113|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title= The Synoptics: Matthew, Mark, Luke|first1= Ján|last1= Majerník|first2= Joseph|last2= Ponessa|first3= Laurie W.|last3= Manhardt|year= 2005|isbn= 978-1-931018-31-9|url=https://books.google.com/books?id=cqP5xHXGYPQC|publisher= Emmaus Road Publishing|access-date= 8 October 2020|archive-date= 19 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200819025434/https://books.google.com/books?id=cqP5xHXGYPQC|url-status= live}}
* {{chú thích sách |url=https://books.google.com/books?id=v26doW8jIyYC&pg=PA4 | title=Christianity: An Introduction | publisher=John Wiley & Sons | last=McGrath | first=Alister E. | author-link=Alister McGrath | year=2006 | pages=4–6 | isbn=978-1-4051-0899-7 | access-date=14 August 2015 | archive-date=10 September 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150910073956/https://books.google.com/books?id=v26doW8jIyYC&pg=PA4 | url-status=live }}
* {{chú thích sách |last=Meier |first=John P. |author-link=John P. Meier |title=A Marginal Jew: The Roots of the Problem and the Person |year=1991 |publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-14018-7}}
* {{cite encyclopedia|last=Meier|first=John P.|title=How do we decide what comes from Jesus|encyclopedia=The Historical Jesus in Recent Research|editor-last1=Dunn|editor-last2=McKnight|year=2006|isbn=978-1-57506-100-9|url=https://books.google.com/books?id=37uJRUF6btAC|editor1-first=James D.G.|publisher=Eisenbrauns|editor2-first=Scot|access-date=14 August 2015|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222035/https://books.google.com/books?id=37uJRUF6btAC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last1=Melton|first1=J. Gordon|year=2010|chapter=Ahmad, Mirza Ghulam Hazrat|editor1-last=Melton|editor1-first=J. Gordon|editor2-last=Baumann|editor2-first=Martin|title=Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices|volume=1|pages=54–56|edition=2|isbn=978-1-59884-203-6|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|chapter-url=https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA55|access-date=14 August 2015|archive-date=21 October 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161021175959/https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA55|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last1=Mills|first1=Watson E.|last2=Bullard|first2=Roger A.|year=1998|title=Mercer dictionary of the Bible|publisher=Mercer University Press|isbn=978-0-86554-373-7|url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC|access-date=14 August 2015|archive-date=18 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018095243/https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Morris|first=Leon|author-link=Leon Morris|year=1992|title=The Gospel according to Matthew|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-85111-338-8|url=https://books.google.com/books?id=-pwaSKcHyEEC|access-date=8 October 2020|archive-date=2 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200802002134/https://books.google.com/books?id=-pwaSKcHyEEC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Niswonger|first=Richard L.|title=New Testament History|year=1992|isbn=978-0-310-31201-7|publisher=Zondervan|url=https://books.google.com/books?id=uyAXaNnz9sUC}}
* {{chú thích sách|last=Pannenberg|first=Wolfhart|author-link=Wolfhart Pannenberg|url=https://books.google.com/books?id=zWfvlpURwiIC|title=Jesus – God and Man|year=1968|isbn=978-0-334-00783-8|publisher=S.C.M. Press|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222035/https://books.google.com/books?id=zWfvlpURwiIC|url-status=live}}
* {{chú thích sách |last=Powell |first=Mark A. |author-link=Mark Allan Powell |title=Jesus as a Figure in History: How Modern Historians View the Man from Galilee |year=1998 |isbn=978-0-664-25703-3 |url=https://archive.org/details/jesusasfigureinh0000powe |url-access=registration |publisher=Westminster John Knox Press }}
* {{chú thích sách|last=Rahner|first=Karl|author-link=Karl Rahner|title=Encyclopedia of theology: a concise Sacramentum mundi|year=2004|isbn=978-0-86012-006-3|publisher=Continuum|url=https://books.google.com/books?id=WtnR-6_PlJAC|access-date=8 October 2020|archive-date=27 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200727115653/https://books.google.com/books?id=WtnR-6_PlJAC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Who is Jesus?: an introduction to Christology|first=Thomas P.|last=Rausch|author-link=Thomas Rausch|year=2003|publisher=Liturgical Press|isbn=978-0-8146-5078-3|url=https://books.google.com/books?id=8OJCa6euw5gC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=8OJCa6euw5gC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Redford|first=Douglas|title=The Life and Ministry of Jesus: The Gospels|year=2007|isbn=978-0-7847-1900-8|url=https://books.google.com/books?id=dDMQz5BVFbEC|publisher=Standard Publishing|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=dDMQz5BVFbEC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Archaeology and the Galilean Jesus: a re-examination of the evidence|first=Jonathan L.|last=Reed|year=2002|isbn=978-1-56338-394-6|url=https://books.google.com/books?id=Xrav1ge-A_sC|publisher=Continuum|access-date=8 October 2020|archive-date=4 May 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160504050031/https://books.google.com/books?id=Xrav1ge-A_sC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last=Robinson|first=Neal|year=1991|title=Christ in Islam and Christianity|url=https://archive.org/details/christinislamchr0000robi|location=Albany|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-0559-8}}
* {{cite encyclopedia|last=Robinson|first=Neal|year=2005|title=Jesus|editor1-last=McAuliffe|editor1-first=Jane Dammen|encyclopedia=Encyclopaedia of the Qurʾān|publisher=Brill|doi=10.1163/1875-3922_q3_EQCOM_00099}}
* {{chú thích sách|last=Sanders|first=E.&nbsp;P.|author-link=E. P. Sanders|title=The Historical Figure of Jesus|publisher=Allen Lane Penguin Press|year=1993|url=https://books.google.com/books?id=lkbTL36ZgPIC|isbn=978-0-14-192822-7|access-date=8 October 2020|archive-date=18 April 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170418040039/https://books.google.com/books?id=lkbTL36ZgPIC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|last1=Theissen|first1=Gerd|author-link1=Gerd Theissen|last2=Merz|first2=Annette|author-link2=Annette Merz|year=1998|title=The Historical Jesus : a Comprehensive Guide|isbn=978-1-4514-0863-8|publisher=Fortress Press|url=https://books.google.com/books?id=3ZU97DQMH6UC|access-date=8 October 2020|archive-date=5 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200805091805/https://books.google.com/books?id=3ZU97DQMH6UC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=The Quest for the Plausible Jesus: The Question of Criteria|first1=Gerd|last1=Theissen|first2=Dagmar|last2=Winter|year=2002|isbn=978-0-664-22537-7|publisher=Westminster John Knox Press|url=https://books.google.com/books?id=qB5ulgKx4OUC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222036/https://books.google.com/books?id=qB5ulgKx4OUC|url-status=live}}
* {{chú thích sách |first=Graham H. |last=Twelftree |author-link=Graham Twelftree |title=Jesus the miracle worker: a historical & theological study |isbn=978-0-8308-1596-8 |url=https://archive.org/details/jesusmiraclework00grah/page/95 |year=1999 |publisher=InterVarsity Press |page=[https://archive.org/details/jesusmiraclework00grah/page/95 95] }}
* {{chú thích sách|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-4368-5|url=https://books.google.com/books?id=lwzliMSRGGkC|access-date=8 October 2020|archive-date=19 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200819143206/https://books.google.com/books?id=lwzliMSRGGkC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=Expository Dictionary of New Testament Words|last= Vine | first= William E. | author-link= William Edwy Vine |year= 1940|publisher= Fleming H. Revell Company|isbn= 978-0-916441-31-9}}
* {{chú thích sách|title= Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels|last= Vermes|first= Geza|author-link1= Geza Vermes|year= 1981|publisher= First Fortress|location= Philadelphia|isbn= 978-0-8006-1443-0|url=https://books.google.com/books?id=RvSEK2HALnwC|access-date= 8 October 2020|archive-date= 8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222037/https://books.google.com/books?id=RvSEK2HALnwC|url-status= live}}
* {{chú thích sách|title=The Bible Knowledge Commentary: New Testament|first1=John F.|last1=Walvoord|author-link1=John Walvoord|first2=Roy B.|last2=Zuck|year=1983|isbn=978-0-88207-812-0|publisher=David C. Cook|url=https://books.google.com/books?id=DP4UiA4gQNMC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222037/https://books.google.com/books?id=DP4UiA4gQNMC|url-status=live}}
* {{chú thích sách|title=The Jesus Quest: The Third Search for the Jew of Nazareth|first=Ben|last=Witherington|author-link=Ben Witherington III|year=1997|isbn=978-0-8308-1544-9|publisher=InterVarsity Press|url=https://books.google.com/books?id=IE_T3Xh2fyUC|access-date=8 October 2020|archive-date=8 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201008222039/https://books.google.com/books?id=IE_T3Xh2fyUC|url-status=live}}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==
{{sisterlinks|Jesus|commons=Category:Jesus Christ|q=Giêsu}}
* [http://www.latinvulgate.com/christverse.aspx Complete Sayings of Jesus Christ] ''In Parallel Latin & English — The Complete Christ Sayings''
* [http://www.newadvent.org/cathen/08374c.htm Jesus Christ Catholic Encyclopedia article]
* [http://christianity.com/Jesus/ Christian Foundations: Jesus] articles from a Protestant perspective
* [http://www.atmajyoti.org/spirwrit-the_christ_of_india.asp The Christ of India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080526145153/http://www.atmajyoti.org/spirwrit-the_christ_of_india.asp |date = ngày 26 tháng 5 năm 2008}} A Hindu perspective on Jesus
* [http://www.islamfrominside.com/Pages/Articles/Jesus%20-%20An%20Islamic%20Perspective.html An Islamic perspective on Jesus]
* [http://www.alislam.org/topics/jesus/index.php Ahmadiyya views on Jesus]
* [http://www.jesuschrist.lds.org Jesus Christ, the Son of God] articles from a Mormon perspective
* [http://www.biblicalstudies.org.uk/jesus.php BiblicalStudies.org.uk] Offers an extensive bibliography plus numerous full-text articles.
* [http://en.wikisource.org/wiki/The_Complete_Works_of_Swami_Vivekananda/Volume_4/Lectures_and_Discourses/Christ%2C_the_Messenger Christ, the Messenger]— Swami Vivekananda
* [http://www.religionfacts.com/christianity/history/jesus.htm Overview of the Life of Jesus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080609203646/http://www.religionfacts.com/christianity/history/jesus.htm |date = ngày 9 tháng 6 năm 2008}} A summary of New Testament accounts.
* [http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ] — A [[Frontline (PBS TV series)|Frontline]] documentary on Jesus and early Christianity.
* [http://www.religiousstudies.uncc.edu/JDTABOR/indexb.html The Jewish Roman World of Jesus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100817164055/http://www.religiousstudies.uncc.edu/JDTABOR/indexb.html |date=2010-08-17 }}
* [http://pages.ca.inter.net/~oblio/jhcjp.htm The Jesus Puzzle] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080224051938/http://pages.ca.inter.net/~oblio/jhcjp.htm |date = ngày 24 tháng 2 năm 2008}} — [[Earl Doherty]]'s website.

{{Nhân vật trong Tân Ước}}
{{Thanh chủ đề|Cơ Đốc giáo|Hồi giáo|Tôn giáo|Tiểu sử}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

[[Thể loại:Chúa Giê-su| ]]
[[Thể loại:Ba Ngôi]]
[[Thể loại:Nhân vật Kinh Thánh]]
[[Thể loại:Sinh thập niên 0]]
[[Thể loại:Mất thập niên 30]]
[[Thể loại:Bài cơ bản dài]]
[[Thể loại:Nhà lãnh đạo Cơ Đốc giáo]]
[[Thể loại:Người sáng lập tôn giáo]]