Xem mã nguồn của Rắn hổ mang chúa

{{dablink|Về những loài rắn khác mà tên gọi chứa cụm từ "rắn hổ mang", xem bài [[Rắn hổ mang (định hướng)]].}}
{{Speciesbox
| name = Rắn hổ mang chúa
| image = 12 - The Mystical King Cobra and Coffee Forests.jpg
| image_caption = 
| status = VU
| status_system = IUCN3.1
| status_ref = <ref name="iucn status 17 December 2021">{{chú thích IUCN |author=Stuart, B. |author2=Wogan, G. |author3=Grismer, L. |author4=Auliya, M. |author5=Inger, R.F. |author6=Lilley, R. |author7=Chan-Ard, T. |author8=Thy, N. |author9=Nguyen, T.Q. |author10=Srinivasulu, C. |author11=Jelić, D. |date=2012 |title=''Ophiophagus hannah'' |volume=2012 |page=e.T177540A1491874 |doi=10.2305/IUCN.UK.2012-1.RLTS.T177540A1491874.en |access-date=17 December 2021}}</ref>
| display_parents = 2
| genus = Ophiophagus
| parent_authority = [[Albert Günther|Günther]], 1864
| species = hannah
| authority = [[Theodore Edward Cantor|Cantor]], 1836
| range_map = Distribution O. hannah.png
| range_map_caption = {{legend|#c20000|border=1px solid #aaaaaa|Phân bố của rắn hổ mang chúa}}
| synonyms = Cấp chi:
* ''Hamadryas'' <small>Cantor, 1836 (''phi'' [[Jacob Hübner|Hübner]], 1804: đồng âm)</small>
* ''Naja'' <small>Schlegel, 1837</small>
}}

'''Rắn hổ mang chúa''' ([[danh pháp hai phần]]: '''''Ophiophagus hannah'''''), hay '''hổ mang vua''' là [[loài]] [[rắn độc]] thuộc [[họ (sinh học)|họ]] [[Elapidae]] (họ Rắn hổ), phân bố chủ yếu trong các vùng [[rừng rậm]] trải dài từ [[Ấn Độ]] đến [[Đông Nam Á]]. Loài rắn này đang bị đe dọa do [[mất môi trường sống]] và được liệt kê là [[loài sắp nguy cấp]] trong [[sách đỏ IUCN]] từ năm 2010.<ref name="iucn status 17 December 2021" /> Hổ mang chúa là loài rắn độc dài nhất thế giới.

Mặc dù cụm từ "''rắn hổ mang''" nằm trong tên thường gọi của loài rắn này nhưng chúng không thuộc [[chi (sinh học)|chi]] [[Naja]] (''chi rắn hổ mang thật sự'').<ref name=":12">{{Chú thích tạp chí|last=Veto|first=T.|last2=Price|first2=R.|last3=Silsby|first3=J. F.|last4=Carter|first4=J. A.|date=2007|title=CASE REPORT - Treatment of the first known case of king cobra envenomation in the United Kingdom, complicated by severe anaphylaxis|url=https://associationofanaesthetists-publications.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1365-2044.2006.04866.x|journal=[[Anaesthesia]]|volume=62|pages=75–78|doi=10.1111/j.1365-2044.2006.04866.x|access-date=2021-11-12|archive-date=2021-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210812172058/https://associationofanaesthetists-publications.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1365-2044.2006.04866.x}}</ref> Đây là loài duy nhất thuộc chi ''Ophiophagus''.<ref name=":2" /><ref name=":30" /> [[Con mồi]] của rắn hổ mang chúa chủ yếu là những loài rắn khác, thậm chí loài rắn này còn [[ăn thịt đồng loại]].<ref name=":14">{{Chú thích tạp chí|last=Singh|first=Rithvik|date=September, 2021|title=Habitat and Distribution of King Cobra|url=https://www.longdom.org/open-access/habitat-and-distribution-of-king-cobra.pdf|journal=Entomology, Ornithology & Herpetology: Current Research|location=[[Odisha]], [[Ấn Độ]]|publisher=Khoa Động vật học, Đại học Utkal|volume=10|issue=8|pages=1|issn=2161-0983}}</ref> Khi con mồi chủ yếu khan hiếm, rắn hổ mang chúa sẽ ăn một vài loài nhỏ có [[xương sống]] như [[thằn lằn]], [[gặm nhấm]].<ref name=":21">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=5wBvDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=The Art and Science of Applied Leadership|last=Heward-Mills|first=Dag|date=2016-06|publisher=Dag Heward-Mills|isbn=978-1-61395-344-0|language=en|chapter=217 : Masters at Overcoming Demons}}</ref>

Rắn hổ mang chúa được đánh giá là loài nguy hiểm và đáng sợ trong phạm vi sinh sống của chúng, mặc dù loài rắn này không chủ động tấn công [[con người]].<ref name="Davidson">{{Chú thích web|url=http://toxicology.ucsd.edu/Snakebite%20Protocols/Ophiopha.htm|tiêu đề=IMMEDIATE FIRST AID|họ 1=Davidson|tên 1=Terence|website=Division of Medical Toxicology|nhà xuất bản=Đại học California, San Diego|ngày truy cập=2015-03-29|archive-date=2010-06-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20100630032005/http://toxicology.ucsd.edu/Snakebite%20Protocols/Ophiopha.htm|url-status=dead}}</ref><ref name=":20">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/deadlysnakes0000solw/page/24/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=Deadly snakes|last=Solway|first=Andrew|publisher=Chicago, Ill. : Heinemann Library|others=Internet Archive|year=2005|isbn=978-1-4034-5766-0|location=Hoa Kỳ|pages=24-25}}</ref> Rắn hổ mang chúa có vị trí nổi bật trong [[tôn giáo]], [[thần thoại]] và [[Tín ngưỡng thờ động vật|tín ngưỡng truyền thống]] dân gian tại nhiều quốc gia Nam Á và Đông Nam Á. Đây là loài vật thiêng được tôn sùng trong văn hóa [[Hindu giáo]]<ref name=":7">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=J3NU35nngxEC&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Sacred Animals of India|last=Krishna|first=Nanditha|date=2010|publisher=Penguin Books India|isbn=978-0-14-306619-4|pages=211-218|language=en}}</ref> và là loài bò sát quốc gia của Ấn Độ.<ref name=":5">{{chú thích web|url=http://www.indiamapped.com/national-symbols-of-india/national-reptile/|title=King Cobra – National Reptile of India|website=indiamapped.com|publisher=INDIA MAPPED - National Symbols Of India}}</ref>

==Phân loại==
Năm 1836'','' nhà [[sinh vật học]] [[người Đan Mạch]] [[Theodore Edward Cantor]] miêu tả bốn mẫu vật rắn hổ mang chúa lần đầu tiên với [[danh pháp khoa học]] là ''Hamadryas hannah'', ba mẫu được bắt giữ ở [[Sundarbans]] và một mẫu ở vùng lân cận gần [[Kolkata]].<ref name=Cantor1836>{{Chú thích tạp chí |last=Cantor |first=T. E. |year=1836 |title=Sketch of an undescribed hooded serpent, with fangs and maxillar teeth |journal=Asiatic Researches |volume= 19 |pages=87–93 |url=https://archive.org/stream/asiaticresearche181836cal#page/86/mode/2up}}</ref> Năm 1837, danh pháp ''[[Naja]] bungarus'' được [[Hermann Schlegel]] đề xuất nhằm mô tả một mẫu động vật học về rắn hổ mang chúa trên đảo [[Java]].<ref>{{chú thích sách |last1=Schlegel |first1=H. |year=1837 |title=Essai sur la physionomie des serpens |location=Amsterdam |publisher=Schonekat |pages=476 |chapter=Le Naja Bongare. ''N. bungarus'' | url=https://archive.org/details/essaisurlaphysio02schl/page/476}}</ref> Năm 1838, Cantor đề xuất danh pháp ''Hamadryas ophiophagus'' cho loài này và diễn giải rằng loài có đặc điểm răng miệng trung gian giữa hai chi ''Naja'' và ''[[Bungarus]]''.<ref>{{Chú thích tạp chí |last=Cantor |first=T. E. |year=1838 |title=A notice of the Hamadryas, a genus of hooded serpent with poisonous fangs and maxillary teeth |journal=Proceedings of the Zoological Society of London |pages= 72–75 |volume=6 |url=https://biodiversitylibrary.org/page/30571131}}</ref> Năm 1840, danh pháp ''Naia vittata'' được [[Walter Elliot (nhà tự nhiên học)|Walter Elliot]] đề xuất dành cho một cá thể rắn hổ mang chúa bị bắt ngoài khơi gần [[Chennai]].<ref>{{chú thích tạp chí |author1=Elliot, W. |year=1840 |title=Description of a New Species of Naga, or Cobra de Capello |journal=Madras Journal of Literature and Science |volume=11 |page=39–41 |url=https://archive.org/details/madrasjournalofl1118madr/page/n55}}</ref> Năm 1858, danh pháp ''Hamadryas elaps'' được [[Albert Günther]] đề xuất dành cho những mẫu vật rắn hổ mang chúa tại [[Philippines]] và đảo [[Borneo]]. Günther xem xét gộp chung cà hai loài ''N. bungarus'' và ''N. vittata'' thành ''H. elaps''.<ref>{{chú thích sách |last1=Günther |first1=A. |title=Catalogue of colubrine snakes in the collection of the British Museum |date=1858 |publisher=Printed by order of the Trustees |location=London |page=219 |url=https://archive.org/details/catalogueofcolub00brituoft/page/219}}</ref> [[Chi (sinh học)|Chi]] ''Ophiophagus'' được Günther đề xuất vào năm 1864.<ref name=":25">{{Chú thích sách|title=The Reptiles of British India|author=Günther, A. C. L. G.|publisher=Ray Society|year=1864|location=London|pages=340–342|chapter=''Ophiophagus'', Gthr.|chapter-url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.42645/2015.42645.The-Reptiles-Of-British-India#page/n371/mode/2up}}</ref> Danh pháp được đặt dựa [[tiếng Hy Lạp cổ]] mang nghĩa đen là con vật ăn thịt rắn.<ref name=":12" /><ref name=":30">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=IGzWDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Essentials of Forensic Medicine and Toxicology, 1st Edition|last=Chand|first=Suresh|date=2019-02-15|publisher=Elsevier Health Sciences|year=2019|isbn=978-81-312-5458-5|pages=359|language=en|chapter=16}}</ref><ref name=":21" /> Đến năm 1882, danh pháp ''Naja ingens'' được [[Alexander Willem Michiel van Hasselt]] đề xuất dành cho một cá thể loài này bị bắt gần [[Tebing Tinggi]] tại miền bắc đảo [[Sumatra]].<ref>{{chú thích tạp chí |author1=Van Hasselt, A. W. M. |year=1882 |title=Eene Monster-Naja |journal=Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen |series=2 |volume=17 |pages=140–143 |url=https://archive.org/details/verslagenenmeded2171koni/page/n157}}</ref>

Năm 1945, ''Ophiophagus hannah'' đã được [[Charles Mitchill Bogert]] chấp nhận sử dụng làm danh pháp hợp lệ cho rắn hổ mang chúa, ông cho rằng loài rắn này khác biệt đáng kể với những loài thuộc chi ''Naja''.<ref>{{chú thích tạp chí |author1=Bogert, C. M. |year=1945 |title=''Hamadryas'' Preoccupied for the King Cobra |journal=Copeia |volume=1945 |issue=1 |page=47 |doi=10.2307/1438180 |jstor=1438180}}</ref> Một phân tích di truyền sử dụng [[sắc tố tế bào b]]<ref>{{chú thích tạp chí| title=Phylogenetic Relationships of Elapid Snakes Based on Cytochrome b mtDNA Sequences |authorlink=Joseph Bruno Slowinski |last=Slowinski |first=J. B. |last2=Keogh | first2=J. S. | journal = Molecular Phylogenetics and Evolution |volume=15 |issue= 1|pages=157–164 |date=2000 | url= https://biology-assets.anu.edu.au/hosted_sites/Scott/2000slowinskikeoghmpe.pdf| doi=10.1006/mpev.1999.0725| pmid= 10764543}}</ref> và phân tích đa gen cho biết rắn hổ mang chúa là một nhánh ban đầu của dòng dõi di truyền sản sinh ra [[rắn mamba]], chứ không phải rắn hổ mang ''Naja''.<ref name="Figueroa16">{{Chú thích tạp chí |last1=Figueroa |first1=A. |last2=McKelvy |first2=A. D. |last3=Grismer |first3=L. L. |last4=Bell |first4=C. D. |last5=Lailvaux |first5=S. P. |title=A species-level phylogeny of extant snakes with description of a new colubrid subfamily and genus |journal=PLoS ONE |year=2016 |volume=11 |issue=9 |pages=e0161070 |doi=10.1371/journal.pone.0161070 |pmid=27603205 |pmc=5014348|bibcode=2016PLoSO..1161070F}}</ref> Một phân tích [[Cây phát sinh chủng loại|phát sinh loài]] từ [[DNA ty thể]] cho biết rằng mẫu vật tại tỉnh [[Surat Thani (tỉnh)|Surattani]] và [[Nakhon Si Thammarat (tỉnh)|Nakhon Si Thammarat]] ở miền nam Thái Lan tạo nên một [[nhánh]] khác biệt sâu sắc với mẫu vật tại miền bắc Thái Lan, gộp nhóm với mẫu vật từ [[Myanmar]] và [[Quảng Đông]] ở miền nam Trung Quốc.<ref>{{Chú thích tạp chí|last1=Suntrarachun|first1=S.|last2=Chanhome|first2=L.|last3=Sumontha|first3=M.|year=2014|title=Phylogenetic analysis of the king cobra, ''Ophiophagus hannah'' in Thailand based on mitochondrial DNA sequences|journal=Asian Biomedicine|volume=8|issue=2|pages=269–274|doi=10.5372/1905-7415.0802.289|doi-access=free}}</ref>

== Ngoại hình ==

===Kích thước===
Rắn trưởng thành đạt trung bình với chiều dài khoảng {{convert|3,7|to|4|m|abbr=on}} và cân nặng khoảng {{Convert|6,8|kg|lb|abbr=on}}.<ref name=":24">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/guinnessbookofan00wood/page/111/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=The Guinness book of animal facts and feats|last=Wood|first=Gerald L.|date=1982|publisher=Enfield, Middlesex : Guinness Superlatives|others=Internet Archive|isbn=978-0-85112-235-9|pages=110-111}}</ref> Trong lịch sử, mẫu vật dài nhất được biết đến lưu giữ tại [[sở thú London]], phát triển [[chiều dài]] khoảng {{convert|5,54|to|5,59|m|ft|abbr=on}} trước khi [[an tử động vật|chết nhân đạo]] do đúng thời điểm bùng nổ ra [[Chiến tranh thế giới thứ hai]].<ref name=":24" /><ref name=":18">{{Chú thích tạp chí|author1=Burton|first=R. W.|year=1950|title=The record hamadryad or king cobra [''Naja hannah'' (Cantor)] and lengths and weights of large specimens|url=https://archive.org/details/journalofbo4919501951bomb/page/561|journal=The Journal of the Bombay Natural History Society|volume=49|pages=561–562}}</ref> Vào năm 1951, một con rắn hổ mang chúa có chiều dài {{convert|4,75|m|1|abbr =on}} và cân nặng {{convert|12|kg|lb|abbr =on}}, được bắt sống trên bãi chơi gôn "Royal Island Club" tại [[Singapore]] và sau đó được đưa đến [[Bảo tàng Quốc gia Singapore|bảo tàng Raffles]].<ref name=":24" /> Đến ngày 26 tháng 2 năm 1973, một con rắn được đặt tên là "Junior", nuôi nhốt tại [[sở thú Bronx|công viên động vật học New York]], chết khi đạt tuổi thọ 15 năm 7 tháng, đo lường được chiều dài {{convert|4,39|m|1|abbr =on}} và cân nặng {{convert|12,7|kg|lb|abbr =on}}.<ref name=":24" /> Rắn hổ mang chúa là loài [[dị hình giới tính]], với con đực lớn hơn. Theo số liệu nghiên cứu được tại rừng Agumbe, các thông số lớn nhất gồm có : rắn đực dài {{convert|3,75|m|abbr=on}} và nặng {{convert|10|kg|abbr=on}}, rắn cái dài {{convert|2,75|m|abbr=on}} và nặng {{convert|5|kg|abbr=on}}.<ref name="Shankar2013" /> Tại Thái Lan, từng tìm được cá thể rắn dài {{convert|5,85|m|abbr=on}}.<ref name="Chanhome2011" /> Chiều dài và khối lượng của loài rắn này phụ thuộc vào môi trường sống cùng vài yếu tố khác.<ref name=":13" /> Mặc dù có kích thước to lớn, rắn hổ mang chúa rất nhanh nhẹn và linh hoạt.<ref name=":26">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/simonschustersgu00capu/page/224/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=Simon & Schuster's guide to reptiles and amphibians of the world|last=Capula|first=Massimo|publisher=Simon & Schuster|others=Internet Archive|year=1989|isbn=978-0-671-69098-4|pages=224}}</ref><ref name=":6" />

===Vảy===
[[Tập tin:Ophiophagus scalation.png|nhỏ|170x170px|Vảy trên vùng đầu của rắn hổ mang chúa]]
Vảy rắn bao phủ toàn bộ cơ thể, cấu tạo từ [[keratin]]. Đỉnh đầu có 9 vảy cộng với một cặp vảy chẩm lớn tiếp xúc nhau nằm phía sau vảy đỉnh.<ref name=":6" /><ref name=":1" /> Vảy mịn xếp thành hàng xiên gồm 15 hàng trên lưng dọc theo giữa cơ thể và 17 đến 19 hàng trên cổ.<ref name=":1" /><ref name="Smith19432">{{Chú thích sách|title=The Fauna of British India, Ceylon and Burma, including the whole of the Indo-Chinese Subregion|author=Smith|first=Malcolm|publisher=Taylor and Francis|year=1943|volume=Reptilia and Amphibia. III. – Serpentes|location=London|pages=436–438|chapter=''Naja hannah''. Hamadryad, King Cobra|chapter-url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.62194/page/n447}}</ref> Dưới bụng có 240 đến 254 vảy hình bầu dục đều nhau.<ref name=":1" /><ref name="Smith19432" /> Dưới đuôi có 84 đến 104 vảy,<ref name=":1" /><ref name="Smith19432" /> xếp thành dạng đơn lẻ ở hàng trước và ghép cặp ở hàng sau.<ref name=":6" /> Số lượng và cách sắp xếp vảy hầu như không thay đổi sau mỗi lần thay da. Vảy trên lưng nhỏ và tròn, còn vảy dưới bụng dài, rộng, căng ra toàn bộ [[chiều rộng]] bụng rắn và xếp thành một cột duy nhất theo chiều hướng xuống.<ref name="angelfire" />

===Da và lột xác===
{{multiple image
| direction = vertical
| width = 170
| image1 = King Cobra 045.jpg
| caption1 = Rắn có da sáng màu do sống tại nơi nhiều ánh sáng
| image2 = King-Cobra2.jpg
| caption2 = Rắn có da tối màu do sống tại nơi ít ánh sáng
}}

Tùy theo môi trường sinh sống mà da rắn hổ mang chúa có màu sắc khác nhau.<ref name=":3" /> Thông thường, rắn sống nơi nhiều ánh sáng, vùng sông suối, ao hồ có da sáng màu; còn rắn sống nơi ít ánh sáng, vùng rừng sâu, núi cao, hang động có da tối màu.<ref name="angelfire">{{Chú thích web|url=http://www.angelfire.com/mo2/animals1/snake/kingcobra.html|tiêu đề=King cobra|work=Angelfire|ngôn ngữ=en}}</ref><ref name=":3" /> [[Rắn#Da|Da]] ở phần đầu và lưng có màu sắc biến thiên theo môi trường sống, phạm vi màu sắc từ đen chì, xám đen, ô-liu nâu đến rám nắng, xám nâu, trắng xám. Các vạch kẻ màu trắng hoặc vàng mờ nhạt chạy dọc theo [[chiều dài]] cơ thể.<ref name=":1">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=9FJGAQAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Poisonous Snakes of the World: A Manual for Use by the U.S. Amphibious Forces|last=[[Bộ Hải quân Hoa Kỳ]]|first=[[Cục Y dược và Giải phẫu]]|publisher=U.S. Government Printing Office|year=1965|isbn=9781332305827|location=Minnesota, Hoa Kỳ|pages=125-126}}</ref><ref name="KC" /> Phần bụng có màu kem hoặc vàng nhạt, vảy mịn.<ref name=":2">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=iSH8CgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=APC Essentials of Forensic Medicine and Toxicology|last=Aggrawal|first=Anil|publisher=Avichal Publishing Company|year=2017|isbn=9788177394412|location=Ấn Độ|pages=517}}</ref> Phần cổ họng có màu vàng sáng hoặc màu kem.<ref name=":14" /><ref name= "KC"/>

Chu kỳ [[rắn#lột xác|lột da]] của rắn hổ mang chúa trưởng thành khoảng 4 - 6 lần trong năm, còn rắn con lột da mỗi tháng.<ref name=":29">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/supernatureencyclopediathe100mostincrediblecreaturesontheplanet/page/n61/mode/2up|title=Super Nature Encyclopedia The 100 Most Incredible Creatures On The Planet|last=Umair Mirza|date=2012-02-01|publisher=Penguin|year=2012|isbn=978-1-4654-0775-7|pages=60-61}}</ref> Dấu hiệu đầu tiên báo hiệu rắn chuẩn bị bước vào thời kỳ lột da là đôi mắt. Đôi mắt không còn trong suốt mà biến thành màu sữa đục. Đến khi đôi mắt trong trở lại là rắn bắt đầu lột xác. Rắn chà xát cơ thể mình vào bề mặt, góc cạnh thô ráp. Chúng cần khoảng 10 ngày để lột bỏ hết lớp da cũ.<ref name= angelfire/> Ngay sau khi lột bỏ lớp da cũ, lớp da mới còn non yếu sẽ xuất hiện. Lúc này rắn tạm thời không đi săn mồi, nhất là những con mồi có khả năng chống trả cao. Khi sống gần khu dân cư, đến thời kỳ lột da, rắn hổ mang chúa sẽ tìm đến nhà dân (nhất là [[nhà bếp]]), để có nơi trú ẩn tốt, được sưởi ấm và chờ lớp da mới cứng cáp hơn.<ref name=":8" />

Rắn con còn nhỏ có lớp da đen tuyền và những vạch kẻ hẹp hình chữ V màu vàng hoặc trắng.<ref name=":25" /><ref name="Smith19432" /><ref name= "KC"/> Nhìn bằng mắt thường có thể bị nhầm lẫn với loài [[rắn cạp nia]],<ref name="Wall19242" /> nhưng dễ dàng xác định nhờ vùng mang cổ có thể mở rộng của loài.<ref name=":13" /> Những vạch kẻ này thường mờ dần theo tuổi tác, có thể biến mất hoàn toàn, mặc dù vậy đa số rắn trưởng thành vẫn phô bày những vạch kẻ này trên da suốt đời.<ref name=":1" />

==Giải phẫu==

Rắn hổ mang chúa trưởng thành có phần đầu tương đối ngắn, hơi phẳng và lớn.<ref name=":1" /> Mặc dù không có tai ngoài, nhưng chúng "nghe" bằng cách cảm nhận rung động sóng âm qua da, cộng hưởng xuyên qua hộp sọ, truyền đến xương vuông (cạnh bên xương tai), sau đó truyền vào [[màng nhĩ]] bên trong.<ref name="angelfire" /> Chúng sở hữu cặp mắt có [[mống mắt]] vàng hoặc nâu vàng bao quanh [[đồng tử]] đen tròn.<ref name="Wall19242" /> [[Thị giác|Thị lực]] loài này khá tốt để quan sát, có thể phát hiện con mồi di chuyển cách 100 m.<ref name="Piper" />

Tương tự các loài rắn khác, chúng tiếp nhận tín hiệu hóa học thông qua chiếc [[lưỡi chẻ]]. Chiếc lưỡi này thu nhận các phân tử mùi hương trong không khí rồi đưa đầu lưỡi chạm vào cơ quan thụ cảm giác quan (còn gọi là [[cơ quan Jacobson]]) nằm trên vòm họng để truyền thông tin nhận được đến não bộ.<ref name=":27" /><ref name=":19">{{Chú thích web|url=https://animals.sandiegozoo.org/animals/cobra|tựa đề=Cobra {{!}} San Diego Zoo Animals & Plants|website=animals.sandiegozoo.org|ngày truy cập=2021-11-25}}</ref> Giác quan này cũng giống như [[khứu giác]] ở người. Khi phát hiện mùi vị con mồi, rắn sẽ rung động nhẹ chiếc lưỡi để nhận biết vị trí con mồi (cặp nhánh chẻ của lưỡi phát ra âm thanh). Rắn khá nhạy cảm với [[rung động]] mặt đất nhằm theo dõi con mồi.<ref name=":13" />

Ở vòm họng có chứa túi cơ của tuyến nọc, làm nhiệm vụ co bóp truyền nọc độc đến răng nanh khi chúng cắn. Sau khi cắn mồi, rắn không thể nhai mà sẽ bắt đầu nuốt con mồi vào trong và tiến hành quá trình [[tiêu hóa]] nhờ axit mạnh trong dạ dày.<ref name=":14" /> Giống như tất cả các loài rắn khác, chúng có quai hàm linh hoạt. Bộ xương hàm được kết nối bằng các dây chằng mềm dẻo như cao su, giúp rắn mở rộng hàm để nuốt con mồi lớn hơn nhiều so với phần đầu.<ref name=":14" /><ref name=":27">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/kingcobras0000murr/page/14/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=King cobras|last=Murray|first=Julie|date=2003|publisher=Edina, Minn. : Abdo Pub.|others=Internet Archive|year=2003|isbn=978-1-57765-731-6|pages=15-16}}</ref> Với cấu trúc bộ răng [[proteroglyph]], nghĩa là sở hữu cặp răng nanh ngắn cố định tại hàm trên, phía trước miệng.<ref name=":20" /><ref name=":13" /><ref name=":29" />

Giống như các loài rắn hổ mang khác, hổ mang chúa có khả năng phồng mang cổ. Khi gặp nguy hiểm hoặc bị kích động, rắn hổ mang chúa sẽ bẹt các [[xương sườn]] ở cổ,<ref name=":9" /> căng rộng nếp gấp của lớp da mềm hai bên cổ ra bên ngoài,<ref name=":23">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=ZsM3CgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=The Ultimate Snake Owners Guide|last=Ryan|first=Kellie|date=2013-05-02|publisher=Lulu Press, Inc|isbn=978-1-300-97396-6|language=en|quote=<br>What happens is that when a King Cobra feels afraid or threatened, the ribs in the neck will flatten out. Then, the folds of the skin expand, which creates the famous hood.<br>The male Cobra will use a neck wrestling technique to fight for his favorite female. Once the snake wins the battle, it will then court her.}}{{Liên kết hỏng|date=2024-01-02 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> tạo thành hình dạng như mui xe phía trước cơ thể, giúp ngụy trang thân hình lớn hơn bình thường nhằm đe dọa đối phương.<ref name=":29" /> Tuy nhiên, phần mang cổ của loài rắn này hẹp hơn và dài hơn so với các loài hổ mang khác.<ref name=":20" /><ref name="Chanhome2011" /><ref name=":1" /> Rắn hổ mang chúa hoang dã thường đạt tuổi thọ tối đa ước lượng khoảng 20 năm.<ref name=":9">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=jYKYDgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Amazing Animals: Venomous Snakes: Fractions and Decimals|last=Hoffmeister|first=Noelle|publisher=Teacher Created Materials|year=2017|isbn=9781480759398|location=[[Huntington Beach, California]], Hoa Kỳ|pages=8 - 10}}</ref><ref name=":10">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/kingcobra0000grah/page/20/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=King cobra|last=Graham|first=Audry|publisher=New York : Gareth Stevens Pub.|others=Internet Archive|year=2011|isbn=978-1-4339-4553-3|pages=21}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=KVE6DwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=World's Biggest Reptiles|last=Jackson|first=Tom|date=2018-08-01|publisher=Hungry Tomato ®|isbn=978-1-5415-3310-3|pages=25|language=en}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=T8s4EAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Fun Facts about Snakes|last=Murray|first=Julie|date=2021-08|publisher=ABDO|isbn=978-1-0982-2543-8|pages=22|language=en}}</ref>

==Phân bố và môi trường sống==

Rắn hổ mang chúa phân bố trong tự nhiên tại các quốc gia [[Ấn Độ]], [[Nepal]], [[Bhutan]], [[Bangladesh]], [[Trung Quốc]], [[Myanmar]], [[Thái Lan]], [[Lào]], [[Campuchia]], [[Việt Nam]], [[Malaysia]], [[Indonesia]], [[Philippines]], [[Singapore]].<ref name="iucn status 17 December 2021" /><ref name=":14" /><ref name="Chanhome2011" />

Tại bắc Ấn Độ, rắn hổ mang chúa sinh sống ở [[Garhwal Himalaya|Garhwal]] và [[Kumaon]], tại dãy núi [[Sivalik]] và vùng [[Terai]] thuộc [[Uttarakhand]] và [[Uttar Pradesh]].<ref name="GarhwalRecord">{{chú thích tạp chí|author1=Singh|first=Abhishek|author2=Joshi|first2=Ritesh|year=2016|title=A first record of the King Cobra ''Ophiophagus hannah'' (Reptilia: Squamata: Elapidae) nest from Garhwal Himalaya, northern India|url=https://zoosprint.zooreach.org/index.php/zp/article/view/515/505|journal=Zoo's Print|volume=31|issue=|pages=9–11}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |author1=Dolia, J. |year=2018 |title=Notes on the distribution and natural history of the King Cobra (''Ophiophagus hannah'' Cantor, 1836) from the Kumaon Hills of Uttarakhand, India |journal=Herpetology Notes |volume=11 |issue= |pages=217–222 |url=https://www.biotaxa.org/hn/article/viewFile/27841/31999}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí |author1=Kanaujia, A., Kumar, A. |author2=Kumar, A. |year=2017 |title=Herpetofauna of Uttar Pradesh, India |journal=Biological Forum |volume=9 |issue=1 |pages=118–130 |url=https://www.researchgate.net/publication/327860961}}</ref> Tại đông bắc Ấn Độ, rắn hổ mang chúa phân bố tại [[West Bengal|Tây Bengal]], [[Sikkim]], [[Assam]], [[Meghalaya]], [[Arunachal Pradesh]], [[Nagaland]], [[Manipur]] và [[Mizoram]].<ref name="Van Wallach et al 2014">{{chú thích sách|url=https://www.researchgate.net/publication/275214941_Snakes_of_the_World_A_Catalogue_of_Living_and_Extinct_Species|title=Snakes of the world: A catalogue of living and extinct species|last1=Wallach|first1=V.|last2=Williams|first2=K.L.|last3=Boundy|first3=J.|publisher=CRC Press, Taylor & Francis Group|year=2014|isbn=9781482208481|location=Florida|pages=507–508|doi=10.1201/b16901|authorlink1=Van Wallach}}</ref><ref name="SikkimKingCobra">{{chú thích tạp chí|author1=Bashir, T.|first=|author2=Poudyal, K.|author3=Bhattacharya, T.|author4=Sathyakumar, S.|author5=Subba, J. B.|date=|year=2010|title=Sighting of King Cobra ''Ophiophagus hannah'' in Sikkim, India: a new altitude record for the northeast|url=https://www.threatenedtaxa.org/index.php/JoTT/article/download/515/877/|journal=Journal of Threatened Taxa|volume=2|issue=6|pages=990–991|doi=10.11609/JoTT.o2438.990-1|via=}}</ref> Tại dãy núi [[Ghat Đông]], chúng sinh sống ở [[Tamil Nadu]] và [[Andhra Pradesh]] đến duyên hải [[Odisha]] và cả ở [[Bihar]] và miền nam [[Tây Bengal]], đặc biệt ở [[Sundarban]].<ref name="Cantor1836" /><ref name="Smith19432" /><ref name="Van Wallach et al 2014" /> Tại dãy núi [[Ghat Tây]], chúng hiện diện ở [[Kerala]], [[Karnataka]] và [[Maharashtra]] và cả ở [[Gujarat]].<ref name="Shankar2013">{{chú thích tạp chí |author1=Shankar, P. G. |author2=Ganesh, S. R. |author3=Whitaker, R. |author4=Prashanth, P. |year=2013 |title=King Cobra ''Ophiophagus hannah'' (Cantor, 1836) encounters in human-modified rainforests of the Western Ghats, India |journal=Hamadryad |volume= |issue=36 |pages=62–68 |url=https://www.researchgate.net/publication/308419322}}</ref><ref name="Van Wallach et al 2014" /><ref>{{chú thích tạp chí|author1=Yadav|first=Omkar|author2=Yankanchi|first2=Shivanand|date=03 October 2015|title=Occurence of ''Ophiophagus hannah'' Cantor, 1836 (Squamata, Elapidae) in Tillari, Maharashtra, India|url=https://www.researchgate.net/publication/282644414_Occurence_of_Ophiophagus_hannah_Cantor_1836_Squamata_Elapidae_in_Tillari_Maharashtra_India|journal=Herpetology Notes|volume=8|pages=493–494}}</ref><ref>{{chú thích tạp chí|author1=Palot|first=Muhamed Jafer|year=2015-11-17|title=A checklist of reptiles of Kerala, India|url=https://pdfs.semanticscholar.org/3cc7/3c32e95020917126a7b99efb0487746d5083.pdf?_ga=2.74247058.1602926854.1636077735-1152111853.1636077735|journal=Journal of Threatened Taxa|volume=7|issue=13|pages=8010–8022|doi=10.11609/jott.2002.7.13.8010-8022|issn=0974-7893|eissn=0974-7907}}</ref> Loài này cũng xuất hiện trên đảo [[Baratang]] thuộc chuỗi [[Đại Andaman]].<ref>{{chú thích tạp chí|author1=Manchi|first=Shirish|author2=Sankaran|first2=Ravi|year=2009|title=Predators of swiftlets and their nests in the Andaman and Nicobar Islands|url=https://indianbirds.in/pdfs/IB.5.4_118-120.pdf|journal=Indian Birds|volume=5|issue=4|pages=118–120}}</ref>

Tại Việt Nam, rắn hổ mang chúa phân bố tại các tỉnh [[Cao Bằng]], [[Lào Cai]], [[Vĩnh Phúc]], [[Hà Nội]], [[Phú Thọ]], [[Bắc Giang]], [[Quảng Ninh]], [[Ninh Bình]], [[Hà Tĩnh]], [[Quảng Bình]], [[Đắk Lắk]], [[Lâm Đồng]], [[Phú Yên]], [[Ninh Thuận]], [[Gia Lai]], [[Kon Tum]], [[Tây Ninh]], [[Đồng Nai]], [[Bà Rịa – Vũng Tàu]].<ref name=":4">{{Chú thích web|url=https://vnnew.vncreatures.net/sinh-vat-rung/5062|tựa đề=Rắn hổ mang chúa - Ophiophagus hannah|website=Sinh vật rừng Việt Nam|ngày truy cập=2020-05-16|trích dẫn=Sách đỏ Việt Nam - phần động vật – trang 247|archive-date=2021-10-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20211023160940/https://vnnew.vncreatures.net/sinh-vat-rung/5062|url-status=dead}}</ref>

Tại Singapore, rắn hổ mang chúa tìm được tại khu bảo tồn thiên nhiên trung lưu vực, tổ hợp vườn thú Singapore, vùng [[Kranji]] (gồm có khu bảo tồn đất ngập nước [[Sungei Buloh]], lưu vực phía tây và [[Sentosa]]) và [[Pulau Tekong]]. Loài này có thể bơi qua [[eo biển Johor]] hẹp, giáp với [[bán đảo Mã Lai]] ở phía bắc, để tiến vào Singapore.<ref name=":6" />

Rắn hổ mang chúa ưa thích khu vực rải rác dọc theo [[hồ nước]] hoặc [[dòng suối]].<ref name=":12" /><ref name=":14" /> Chúng leo cây và bơi lội rất giỏi.<ref name=":26" /><ref name=":22">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/livingsnakesofwo00mehr/page/264/mode/2up?q=king+cobra&view=theater|title=Living Snakes of the World in Color|last=Mehrtens|first=John M.|publisher=Sterling Publishing Company|year=1987|isbn=978-0-8069-6460-7|pages=263-264|language=en}}</ref> [[Sinh cảnh]] của loài có phạm vi từ vùng đất thấp lên đến địa hình có độ cao vượt qua 2000 m so với mực nước biển. Gồm có rừng rậm cao nguyên, [[rừng mưa nhiệt đới]], [[rừng cận nhiệt đới]], rừng thưa, rừng tre, [[đồng cỏ]], [[đất ngập nước]], [[đầm lầy]], [[rừng ngập mặn]], vùng cây bụi hay khu vực nông nghiệp.<ref name="iucn status 17 December 2021" /><ref name=":14" /><ref name=":6" /><ref name="KC" /><ref name="Piper" />

==Tập tính==

=== Chế độ ăn uống ===
Rắn hổ mang chúa có thể săn mồi suốt cả ngày.<ref name=":14" /><ref name=":26" /> Hiếm khi bắt gặp chúng vào ban đêm trong khi hầu hết những loài hổ mang khác (thuộc chi Naja) lại hoạt động về đêm.<ref name="KC" /> Ngành bò sát học phân loại rắn hổ mang chúa là [[sinh vật ban ngày]].<ref name=":6" /><ref name=":1" /><ref name=":22" />

Loài này thuộc chi ''Ophiophagus'', danh pháp này được đặt theo [[tiếng Hy Lạp cổ]] với nghĩa đen là "''con vật ăn thịt rắn''".<ref name=":12" /><ref name=":6" /><ref name=":3" /> Đúng như vậy, [[con mồi]] của rắn hổ mang chúa chủ yếu là những loài rắn khác, bao gồm nhiều loài rắn không độc lẫn có độc khác.<ref name=":26" /> Ví dụ: [[Họ Trăn|trăn nhỏ]], rắn độc thuộc chi [[Naja]] ([[rắn hổ mang Ấn Độ]], ...), chi [[Bungarus]] ([[rắn cạp nong]], ...) và [[họ rắn nước]] ([[rắn săn chuột]], [[Rhabdophis|rắn hoa cỏ]], [[rắn roi thường]], [[rắn ráo]], [[rắn khuyết đốm]],...).<ref name=":6" /><ref name="Wall19242">{{Chú thích tạp chí|author=Wall, F.|year=1924|title=The Hamadryad or King Cobra ''Naja hannah'' (Cantor)|url=https://archive.org/details/journalof301219241925bomb/page/n271|journal=The Journal of the Bombay Natural History Society|volume=30|issue=1|pages=189–195}}</ref> Vài cá thể hổ mang chúa trong nghiên cứu khá kén ăn, chúng phát triển chế độ ăn khắt khe khi chỉ ăn một loài rắn duy nhất, không ăn bất cứ loài nào khác.<ref name="KC" /> Khi thức ăn khan hiếm, chúng cũng có thể ăn các loài có xương sống nhỏ khác, chẳng hạn [[thằn lằn]], [[chim]] và [[gặm nhấm]].<ref name=":14" /><ref name=":21" /> Trong một số trường hợp, rắn hổ mang chúa có thể "siết chặt" con mồi, ví dụ chim hay thú gặm nhắm lớn, sử dụng cơ thể bắp thịt của chúng, mặc dù những trường hợp này không phổ biến.<ref name=":13" /> Sau bữa ăn lớn, con rắn có thể sống trong nhiều tháng mà không cần săn mồi nhờ có một tỷ lệ [[trao đổi chất]] chậm chạp trong cơ thể.<ref name=":14" /><ref name=":21" /><ref name=":19" />

===Phòng vệ===
[[Tập tin:King cobra 1.jpg|thumb|Rắn hổ mang chúa đang nâng 1/3 cơ thể lên trong tư thế phòng vệ]]

Khi gặp nguy hiểm, rắn hổ mang chúa sẽ cố gắng trốn thoát nhanh chóng và tránh đối đầu.<ref name=":5" /><ref name=":26" /> Tuy nhiên, nếu tiếp tục bị khiêu khích, chúng trở nên rất hung dữ.<ref name="KC">{{Chú thích web|url=https://animaldiversity.org/site/accounts/information/Ophiophagus_hannah.html|tiêu đề=Ophiophagus hannah - Hamadryad, King Cobra|họ=Young|tên=Diana|năm=1999|work=Animal Diversity Web|nơi xuất bản=[[Đại học Michigan]] - Bảo tàng động vật học|ngày truy cập=2021-11-08}}</ref><ref name="NG">{{Chú thích web|url=http://animals.nationalgeographic.com/animals/reptiles/king-cobra/|tiêu đề=KING COBRA|ngày=2015|website=National Geographic|location=Hoa Kỳ|ngày truy cập=2021-11-08}}</ref> Khi đối mặt, rắn hổ mang chúa sẽ nâng phần trước (thường là 1/3) cơ thể lên (khoảng 1,5 m)<ref name=":30" /> và nhìn thẳng vào mắt đối thủ,<ref name=":2" /> phồng mang rộng, lộ rõ cặp [[răng nanh]] và rít lên ầm ĩ.<ref name="Wall19242" /><ref name="Greene">{{Chú thích sách|title=Snakes: The Evolution of Mystery in Nature|last=Greene|first=Harry W|publisher=Nhà xuất bản Đại học California|year=1997|isbn=9780520224872|location=California, Hoa Kỳ|pages=103–111|chapter=Antipredator tactics of snakes|chapter-url=https://books.google.com/books?id=io1TYkFAur8C&pg=PA111-IA1}}</ref> Chúng có thể dễ dàng bị kích động do đối tượng tiếp cận gần hay chuyển động đột ngột. Khi nâng cơ thể lên cao, rắn hổ mang chúa vẫn có thể di chuyển nhanh về phía trước để tấn công dù ở khoảng cách xa và đối phương có thể đánh giá sai phạm vi an toàn.<ref name="NG" /> Chúng có khả năng giáng nhiều vết cắn trong một lần tấn công duy nhất nhưng rắn trưởng thành biết cách cắn và giữ chặt.<ref name="Davidson" /> Đó là cách thức phòng vệ của loài rắn này khi sống trong rừng rậm, ít dân cư. Do đó nạn nhân bị hổ mang chúa cắn thường là nghệ nhân thôi miên rắn.<ref name=":5" /><ref name=":10" /><ref name="Tin-MyintMyint_al19912">{{Chú thích tạp chí|author=Tin-Myint|author2=Rai-Mra|author3=Maung-Chit|author4=Tun-Pe|author5=Warrell, D.|year=1991|title=Bites by the king cobra (''Ophiophagus hannah'') in Myanmar: Successful treatment of severe neurotoxic envenoming|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1754675/|journal=The Quarterly Journal of Medicine|volume=80|issue=293|pages=751–762|doi=10.1093/oxfordjournals.qjmed.a068624|pmid=1754675}}</ref>

Một số nhà khoa học tin rằng tính khí hung hãn của loài này đã bị phóng đại quá mức. Hầu hết cuộc chạm trán tại chỗ trong cuộc sống với hổ mang chúa hoang dã, con rắn xuất hiện có tính khí khá điềm tĩnh. Nhiều quan điểm ủng hộ cho rằng rắn hổ mang chúa hoang dã thường có tính khí ôn hòa,<ref name=":26" /> mặc dù chúng thường xuất hiện tại khu vực nhà cửa san sát hay bị tác động, nhưng rất giỏi tránh người.<ref name=":6">{{Chú thích tạp chí|author1=Lim|first=Kelvin K. P.|author2=Leong|first2=Tzi Ming|author3=Lim|first3=Francis L. K.|year=2011-06-09|title=The king cobra, ''Ophiophagus hannah'' (Cantor) in Singapore (Reptilia: Squamata: Elapidae)|url=https://lkcnhm.nus.edu.sg/app/uploads/2017/06/2011nis143-156.pdf|journal=Nature in Singapore|publisher=National University of Singapore|volume=4|pages=143–156}}</ref> Nhà sinh vật học [[Michael Wilmer Forbes Tweedie]] cảm nhận rằng "khái niệm này được dựa trên xu hướng chung nhằm làm lắng dịu tất cả thuộc tính của loài rắn mà ít quan tâm đến sự thật về chúng. Phản ánh tại một thời điểm cho thấy rằng điều này phải như thế, đối với hổ mang chúa không phải hiếm, thậm chí trong khu vực dân cư, có ý thức hay vô thức, người dân phải chạm trán rắn hổ mang chúa khá thường xuyên. Nếu con rắn thực sự thường xuyên hung hăng, kết quả rắn cắn người hay xảy ra, do đó cực kỳ hiếm khi rắn hung hăng".<ref name="Greene" /><ref>{{chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=BXo_AAAAYAAJ&&hl=vi&redir_esc=y|title=The Snakes of Malaya|last=Tweedie|first=Michael Willmer Forbes|publisher=Singapore National Printers Ltd|year=1983|isbn=9789971839529|location=Singapore|pages=118|asin=B0007JHWTQ|doi=10.2307/1439474|oclc=686366097}}</ref>

Khi gặp một [[săn mồi|kẻ thù tự nhiên]], ví dụ như [[Họ Cầy mangut|chồn mangut]], loài vật có khả năng kháng nọc độc thần kinh, rắn hổ mang chúa thường cố gắng lẫn trốn.<ref name=":13">{{Chú thích tạp chí|last=Karimella|first=Vikram|last2=Reddy|first2=K Venkatesh|last3=Goverdhan|first3=Dr. A.|last4=Upadyaya|first4=Dr. Niraj|date=2014|title=Treatment of ASV used by King Kobra Bite|url=http://www.iject.org/vol5.4/2/29-Karimella-Vikram.pdf|journal=International Journal of Electronics & Communication Technology|volume=5|issue=4|pages=111 - 116|issn=2230-9543|eissn=2230-7109}}</ref> Nếu không thể làm như vậy, chúng sẽ phồng mang và phát ra tiếng rít, đôi khi giả vờ ngậm chặt miệng. Những nỗ lực này thường chứng minh rất hiệu quả, đặc biệt đối với kẻ thù nguy hiểm hơn nhiều so với loài chồn, ví dụ như các loài động vật có vú nhỏ có thể giết rắn một cách dễ dàng. Rắn hổ mang chúa có khả năng khống chế lượng nọc độc khi cắn; trong phần lớn cú cắn trả để tự vệ, chúng đều không tiết ra nọc độc.<ref name=":8" />

===Âm thanh===

Tiếng rít của rắn hổ mang chúa có cường độ thấp hơn nhiều so với nhiều loài rắn khác. Nhiều thuyết cho rằng âm thanh mình nghe được từ rắn hổ mang chúa giống như tiếng "[[gầm gừ]]" hơn là tiếng rít.<ref name=":1" /><ref name=":9" /> Trong khi tiếng rít của hầu hết các loài rắn có tần số khoảng từ 3.000 đến 13.000&nbsp;Hz với tần số vượt trội gần 7.500&nbsp;Hz, tiếng gầm gừ của rắn hổ mang chúa có tần số khoảng dưới 2500 [[Hz]], với tần số vượt trội gần 600&nbsp;Hz, thấp hơn nhiều so với tần số giọng nói người. So sánh hình thái phân tích giải phẫu học đã dẫn đến phát hiện rằng [[túi thừa]] [[khí quản]] có chức năng như các khoang cộng hưởng tần số thấp trong tiếng gầm của rắn và con mồi, loài rắn chuột vùng [[rừng ngập mặn]], cả hai đều có thể phát ra tiếng gầm gừ tương tự như nhau.<ref name="growling">{{chú thích tạp chí|last1=Young|first1=Bruce A.|year=1991|title=Morphological basis of "growling" in the king cobra, ''Ophiophagus hannah''|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1744612/|journal=Journal of Experimental Zoology|volume=260|issue=3|pages=275–287|doi=10.1002/jez.1402600302|pmid=1744612}}</ref>

===Sinh sản===
[[Tập tin:Baby king cobra neck pattern.JPG|thumb|120px|Rắn con và vạch chữ V trên thân phân biệt với các loài rắn hổ mang khác]]

Rắn hổ mang chúa [[giao phối]] vào khoảng tháng giêng đến tháng tư.<ref name="KC" /> Khi di chuyển trong rừng, rắn cái tiết ra chất [[pheromone]] để thu hút rắn đực tìm đến giao phối.<ref name= angelfire/><ref name=":15">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=-I9hDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=King Cobras|last=Hesper|first=Sam|date=2014-12-15|publisher=The Rosen Publishing Group, Inc|isbn=978-1-4777-5766-6|pages=14, 18|language=en}}</ref> Nếu nhiều con rắn đực cùng xuất hiện, chúng sẽ vật lộn, ghìm cổ đối thủ để tranh bạn tình.<ref name=":23" /> Khi gặp được rắn cái, việc đầu tiên của rắn đực là tán tỉnh và dò xét phản ứng của đối phương. Hầu hết rắn cái đều có thói quen đề phòng những con rắn đực lớn hơn.<ref name=":15" /> Rắn đực thường ngửi, xoa đầu mình vào thân rắn cái để dò xét, biểu lộ ý muốn, nhằm đảm bảo an toàn. Nếu rắn cái có biểu hiện dè đặt giao phối thì rắn đực sẽ húc hoặc đẩy nhẹ vào thân rắn cái. Sau khi rắn cái ưng thuận thì cả hai sẽ bước vào quá trình giao phối. Hai con rắn quấn cơ thể vào nhau theo hình xoắn dây. Rắn cái ngẩng cao cái đầu trong khi rắn đực tiến hành giao phối. Hoạt động này thường kéo dài khoảng vài giờ.<ref name="jay">{{Chú thích web|url=http://www.desertusa.com/animals/king-cobra.html|tiêu đề=The King Cobra|tác giả 1=Jay Sharp|work=DesertUSA|ngôn ngữ=en}}</ref>

Rắn cái mang thai khoảng từ 50 đến 59 ngày.<ref name="Chanhome2011">{{chú thích tạp chí|author=Chanhome|first=Lawan|author2=Cox|first2=Merel Jack|author3=Vasaruchapong|first3=Taksa|author4=Chaiyabutr|first4=Narongsak|author5=Sitprija|first5=Visith|date=03 June 2011|title=Characterization of venomous snakes of Thailand|url=https://sciendo.com/article/10.5372/1905-7415.0503.043|journal=Asian Biomedicine 5|volume=5|issue=3|pages=313–314|doi=10.5372/1905-7415.0503.043}}</ref> Rắn hổ mang chúa là loài rắn duy nhất trên thế giới biết xây tổ đẻ trứng,<ref name=":30" /><ref name=":20" /><ref name=":22" /> thường diễn ra vào khoảng giữa tháng tư đến tháng bảy.<ref name=":0" /> Rắn cái dùng lá khô, đất vụn và nhánh cây để đắp tổ hình gò đất.<ref name=":1" /><ref name=":22" /> Hầu hết các tổ nằm ở gốc cây, chiếc tổ cao {{convert|55|cm|abbr=on}} ở trung tâm và rộng {{convert|140|cm|abbr=on}} ở phần gốc.<ref name=":0">{{chú thích sách|title=Issues and Trends of Wildlife Conservation in Northeast India|author1=Hrima, V. L.|author2=Sailo, V. H.|author3=Fanai, Z.|author4=Lalronunga, S.|author5=Lalrinchhana, C.|publisher=Mizo Academy of Sciences|year=2014|isbn=9788192432175|editor1=Lalnuntluanga|location=Aizawl|pages=268–274|chapter=Nesting ecology of the King Cobra, ''Ophiophagus hannah'', (Reptilia: Squamata: Elapidae) in Aizawl District, Mizoram, India|editor2=Zothanzama, J.|editor3=Lalramliana|editor4=Lalduhthlana|editor5=Lalremsanga, H. T.|chapter-url=https://www.researchgate.net/publication/263008786}}</ref> Rắn cái thường đẻ khoảng 20 đến 43 trứng vào tổ.<ref name=":6" /><ref name=":0" /> Tổ gồm hai hốc, hốc thấp bên dưới dùng để chứa trứng, hốc cao bên trên là nơi rắn cái cư trú, bảo vệ trứng.<ref name=":26" /><ref name=":1" /><ref name=":22" /> Rắn cái lưu lại trong tổ cho đến lúc trứng nở, kiên trì bảo vệ gò tổ, canh gác đề phòng bất kỳ con vật lớn nào đe dọa tiến đến gần, đây là thời điểm rắn cái khá hung hăng.<ref name="Piper">{{chú thích sách|url=https://m.marefa.org/images/e/ea/Piper_Extraordinary_Animals-An_Encyclopedia_.pdf|title=Extraordinary Animals: An Encyclopedia of Curious and Unusual Animals|last=Piper|first=Ross|publisher=Greenwood Press|year=2007|isbn=0-313-33922-8|location=Westport, Connecticut|pages=156-158}}</ref><ref name="NG"/> Quả trứng có chiều rộng từ 23 đến 33&nbsp;mm, chiều dài từ 31 đến 73&nbsp;mm và nặng từ 18,4 đến 40 g.<ref name="Chanhome2011" /> Rắn cái tận dụng sức nóng của thảm lá khô, cuộn tròn ấp tổ trứng từ 51 đến 79 ngày.<ref name="Chanhome2011" /> Nhiệt độ trong tổ thường rơi vào khoảng {{Convert|26|to|29,5|°C|°F|abbr=on}} với độ ẩm tương đối từ 80% đến 90%.<ref name=":0" /> Ngay trước khi trứng nở, bản năng thúc đẩy rắn cái rời khỏi tổ đi săn mồi, chấm dứt mọi quan hệ với rắn con.<ref name= "KC"/> Sau một mùa giao phối, rắn cái có thể tích trữ tinh trùng rắn đực trong vài năm, sử dụng như kho lưu trữ để thụ thai cho chính mình vào mùa sau, mặc dù vậy hiện tượng này không phổ biến.<ref name= angelfire/><ref name=jay/>

Rắn non khi mới nở trung bình dài {{convert|48|to|65|cm|abbr=on}} và nặng {{convert|12,2|to|24|g|oz|abbr=on}}.<ref name="Chanhome2011" /> Có đầy đủ tuyến nọc độc như rắn trưởng thành.<ref name=":29" /> Da rắn con có màu đen với các vạch vàng hoặc trắng, hình chữ V, hướng về phần đầu.<ref name=":6" /><ref name="Smith19432" /> Rắn con thường cảnh giác và dễ bị kích thích, chúng sẽ rất hung dữ nếu bị quấy rầy.<ref name="OSHEA">{{chú thích sách|url=https://www.researchgate.net/publication/259871392_Venomous_Snakes_of_the_World|title=Venomous Snakes of the World|last=O'Shea|first=Mark|publisher=[[Nhà xuất bản Đại học Princeton]]|year=2005-01|isbn=978-0-691-12436-0|location=New Jersey, Hoa Kỳ|pages=96–97}}</ref>

==Nọc độc==
[[Tập tin:Ophiophagus hannah skull.jpg|thumb|200px|left|Hộp sọ rắn hổ mang chúa với hai răng nanh]]

[[Nọc độc]] của rắn hổ mang chúa chứa gồm [[cytotoxin]] và [[neurotoxin]], bao gồm cả [[alpha-neurotoxin]] (''α-Neurotoxin'') và [[độc tố ba ngón tay]] (''3FTx'').<ref>{{Chú thích tạp chí|author=Chang, L.-S.|author2=Liou, J.-C.|author3=Lin, S.-R.|author4=Huang, H.-B.|year=2002|title=Purification and characterization of a neurotoxin from the venom of ''Ophiophagus hannah'' (king cobra)|journal=Biochemical and Biophysical Research Communications|volume=294|issue=3|pages=574–578|doi=10.1016/S0006-291X(02)00518-1|pmid=12056805}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí|author1=He, Y. Y.|author2=Lee, W. H.|author3=Zhang, Y.|year=2004|title=Cloning and purification of alpha-neurotoxins from king cobra (''Ophiophagus hannah'')|journal=Toxicon|volume=44|issue=3|pages=295–303|doi=10.1016/j.toxicon.2004.06.003|pmid=15302536}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí|author1=Li, J.|author2=Zhang, H.|author3=Liu, J.|author4=Xu, K.|year=2006|title=Novel genes encoding six kinds of three-finger toxins in ''Ophiophagus hannah'' (king cobra) and function characterization of two recombinant long-chain neurotoxins|journal=Biochemical Journal|volume=398|issue=2|pages=233–342|doi=10.1042/BJ20060004|pmc=1550305|pmid=16689684}}</ref><ref name="HT2">{{Chú thích tạp chí|last1=Roy|first1=A.|last2=Zhou|first2=X.|last3=Chong|first3=M. Z.|last4=d'Hoedt|first4=D.|last5=Foo|first5=C. S.|last6=Rajagopalan|first6=N.|last7=Nirthanan|first7=S.|last8=Bertrand|first8=D.|last9=Sivaraman|first9=J.|year=2010|title=Structural and Functional Characterization of a Novel Homodimeric Three-finger Neurotoxin from the Venom of ''Ophiophagus hannah'' (King Cobra)|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=285|issue=11|pages=8302–8315|doi=10.1074/jbc.M109.074161|pmc=2832981|pmid=20071329|doi-access=free|last10=Kini|first10=R. M.}}</ref> Các thành phần độc tố khác ảnh hưởng đến tim mạch.<ref>{{Chú thích tạp chí|author=Rajagopalan, N.|author2=Pung, Y. F.|author3=Zhu, Y. Z.|author4=Wong, P. T. H.|author5=Kumar, P. P.|author6=Kini, R. M.|year=2007|title=β-Cardiotoxin: A new three-finger toxin from ''Ophiophagus hannah'' (King Cobra) venom with beta-blocker activity|url=https://archive.org/details/sim_faseb-journal_2007-11_21_13/page/3685|journal=The FASEB Journal|volume=21|issue=13|pages=3685–3695|doi=10.1096/fj.07-8658com|pmid=17616557|s2cid=21235585}}</ref> Nọc độc hình thành trong tuyến giải phẫu có tên là tuyến nọc độc sau ổ mắt.<ref>{{Chú thích tạp chí|last1=Vonk|first1=Freek J.|last2=Casewell|first2=Nicholas R.|last3=Henkel|first3=Christiaan V.|last4=Heimberg|first4=Alysha M.|last5=Jansen|first5=Hans J.|last6=McCleary|first6=Ryan J. R.|last7=Kerkkamp|first7=Harald M. E.|last8=Vos|first8=Rutger A.|last9=Guerreiro|first9=Isabel|date=2013-12-17|title=The king cobra genome reveals dynamic gene evolution and adaptation in the snake venom system|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|volume=110|issue=51|pages=20651–20656|bibcode=2013PNAS..11020651V|doi=10.1073/pnas.1314702110|issn=0027-8424|pmc=3870661|pmid=24297900|doi-access=free|first10=Juan J.|first11=Wolfgang|last11=Wüster|last10=Calvete}}</ref> Liều gây chết trung bình ({{LD50}}) trên chuột là 1,28&nbsp;mg/kg qua đường [[tiêm tĩnh mạch]],<ref>{{Chú thích tạp chí|author=Ganthavorn, S.|year=1969|title=Toxicities of Thailand snake venoms and neutralization capacity of antivenin|journal=Toxicon|volume=7|issue=3|pages=239–241|doi=10.1016/0041-0101(69)90012-9|pmid=5358069}}</ref> 1.5 to 1.7&nbsp;mg/kg qua đường [[tiêm dưới da]],<ref>{{Chú thích tạp chí|author1=Broad, A. J.|author2=Sutherland, S. K.|author3=Coulter, A. R.|year=1979|title=The lethality in mice of dangerous Australian and other snake venom|url=http://www.kingsnake.com/aho/pdf/menu5/broad1979b.pdf|journal=Toxicon|volume=17|issue=6|pages=661–664|doi=10.1016/0041-0101(79)90245-9|pmid=524395}}</ref> 1.644&nbsp;mg/kg qua đường [[tiêm phúc mạc]].<ref name="LD502">{{Chú thích web|url=http://www.seanthomas.net/oldsite/ld50tot.html|title=LD50 (Archived)|author=Séan Thomas|author2=Eugene Griessel – Dec 1999|archive-url=https://web.archive.org/web/20120201062634/http://www.seanthomas.net/oldsite/ld50tot.html|archive-date=1 February 2012|url-status=dead|name-list-style=amp}}</ref><ref name="CRC Press2">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?printsec=frontcover&vid=LCCN95017705&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|title=Handbook of clinical toxicology of animal venoms and poisons|last=White|first=Julian|last2=Meier|first2=Jurg|publisher=CRC Press|year=1995|isbn=0-8493-4489-1|volume=236|location=Hoa Kỳ}}</ref><ref name=":28">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=nvzXAAAAMAAJ&hl=vi&source=gbs_book_other_versions|title=Snakes: Biology, Behavior and Relationship to Man|last=Engelmann|first=Wolf-Eberhard|date=1982|publisher=Exeter Books|isbn=978-0-89673-110-3|language=en}}</ref> Đối với mục đích nghiên cứu, có đến 1 g nọc độc thu được qua quá trình vắt nọc.<ref>{{Chú thích tạp chí|last1=Tan|first1=Choo Hock|last2=Tan|first2=Kae Yi|last3=Fung|first3=Shin Yee|last4=Tan|first4=Nget Hong|date=2015-09-10|title=Venom-gland transcriptome and venom proteome of the Malaysian king cobra (Ophiophagus hannah)|url=https://doi.org/10.1186/s12864-015-1828-2|journal=BMC Genomics|volume=16|issue=1|pages=687|doi=10.1186/s12864-015-1828-2|issn=1471-2164|pmc=4566206|pmid=26358635}}</ref>

Rắn hổ mang chúa có khả năng giáng một vết cắn tử vong và nạn nhân bị tiêm vào thân một lượng lớn nọc độc với liều khoảng 400 đến 500&nbsp;mg hoặc thậm chí lên đến 7 ml.<ref name=":12" /><ref name=":13" /><ref name=":16">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=xgxfDwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=The Art and Science of Poisons|last=Brown|first=Olen R.|date=2018-06-04|publisher=Bentham Science Publishers|year=2018|isbn=978-1-68108-697-2|location=UAE|pages=219|language=en}}</ref> Loài rắn này có sản lượng nọc độc cao, với trung bình khoảng 420&nbsp;mg trọng lượng khô ở mỗi con rắn.<ref>{{Chú thích tạp chí|last=Phua CS, Vejayan J, Ambu S|first=Ponnudurai G, Gorajana A|year=2012|title=Purification and antibacterial activities of an L-amino acid oxidase from king cobra (Ophiophagus hannah) venom|url=https://www.scielo.br/j/jvatitd/a/gRtvhBtZpcY7fHm4XdLhy5D/?format=pdf&lang=en|journal=The Journal of Venomous Animals and Toxins including Tropical Diseases|volume=18|issue=2|pages=198-207|issn=1678-9199}}</ref> Theo đó, cần đủ một lượng lớn [[chất kháng nọc độc|huyết thanh]] để đảo ngược quá trình tiến triển triệu chứng trúng độc khi bị cắn.<ref name='Davidson'/> Nọc độc tấn công [[hệ thần kinh trung ương]] của nạn nhân, dẫn đến [[đau nhức]], [[mờ mắt]], [[chóng mặt]], [[buồn ngủ]] và cuối cùng [[tê liệt]].<ref name=":29" /> Nếu tình trạng nghiêm trọng, chất độc tiến đến [[hệ tuần hoàn]], nạn nhân rơi vào trạng thái [[hôn mê]]. Tử vong nhanh chóng do bị [[suy hô hấp]]. Hơn nữa, nạn nhân còn có thể [[suy thận]] theo một vài quan sát vết cắn thí nghiệm mặc dù khả năng này không phổ biến.<ref name="sih">{{chú thích tạp chí|last=K Sam|last2=M Khan|last3=S Peerally|last4=P Kumar|last5=P Rao|year=2009|title=Snake-bite Envenomation: A Comprehensive Evaluation of Severity, Treatment and Outcome in a tertiary Care South Indian Hospital|url=http://ispub.com/IJEM/5/1/7570|journal=The Internet Journal of Emergency Medicine|volume=5}}</ref> Vết cắn của rắn hổ mang chúa có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng chỉ sau 30 phút.<ref name="Davidson"/><ref name=":9" /> [[Ohanin]], một thành phần protein trong nọc độc, gây ra hội chứng giảm sút vận động và tăng cường cảm đau ở động vật hữu nhũ.<ref>{{chú thích tạp chí|author=Pung, Y.F., Kumar, S.V., Rajagopalan, N., Fry, B.G., Kumar, P.P., Kini, R.M.|year=2006|title=Ohanin, a novel protein from king cobra venom: Its cDNA and genomic organization|journal=Gene|volume=371|issue=2|pages=246–56|doi=10.1016/j.gene.2005.12.002|pmid=16472942}}</ref> Theo ước tính, lượng nọc độc tiết ra trong một vết cắn có khả năng giết chết một con [[voi]] trưởng thành và gây tử vong cho khoảng 20 người trưởng thành nếu không được chữa trị.<ref name=":3">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=YsViFnHpfTYC&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=King Cobras|last=Gunderson|first=Megan M.|publisher=ABDO|year=2010|isbn=9781616134365|location=Anh|pages=5 - 8 - 16}}</ref><ref name="Piper" /><ref name=":15" /><ref name=":16" />

Có hai loại [[chất kháng nọc độc|huyết thanh kháng độc]] được dùng điều trị rắn cắn. Một loại huyết thanh kháng nọc đa [[hóa trị]] có nguồn gốc từ [[ngựa]] được [[viện Haffkine]] và [[viện Nghiên cứu và Y học Dự phòng Đức Vua]] tại sản xuất Ấn Độ.<ref>{{Chú thích tạp chí|author1=Whitaker, R.|author2=Whitaker, S.|year=2012|title=Venom, antivenom production and the medically important snakes of India|url=http://www.she-india.org/wp-content/uploads/2015/03/CURRSCI_Venoms-Antivenoms-and-Snakes-of-Med-Imp_RWSW.pdf|journal=Current Science|volume=103|issue=6|pages=635–643|access-date=2021-11-04|archive-date=2019-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20191016182657/http://www.she-india.org/wp-content/uploads/2015/03/CURRSCI_Venoms-Antivenoms-and-Snakes-of-Med-Imp_RWSW.pdf}}</ref> Loại đa hóa trị còn lại do [[Hội Chữ thập đỏ]] Thái Lan sản xuất có khả năng vô hiệu hóa nọc rắn hổ mang chúa khá hiệu quả.<ref>{{Chú thích tạp chí|author1=Leong, P. K.|author2=Sim, S. M.|author3=Fung, S. Y.|author4=Sumana, K.|author5=Sitprija, V.|author6=Tan, N. H.|year=2012|title=Cross Neutralization of Afro-Asian Cobra and Asian Krait Venoms by a Thai Polyvalent Snake Antivenom (Neuro Polyvalent Snake Antivenom)|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=6|issue=6|page=e1672|doi=10.1371/journal.pntd.0001672|pmc=3367981|pmid=22679522|doi-access=free}}</ref> Tại Thái Lan, hỗn hợp pha chế từ củ [[nghệ]] theo truyền thống, được chứng minh lâm sàng có khả năng phục hồi cơ thể khá tốt, chống lại nọc rắn hổ mang chúa.<ref>{{Chú thích sách|title=Venomous Reptiles of the United States, Canada, and Northern Mexico|author1=Ernst, C. H.|author2=Evelyn, M.|publisher=Johns Hopkins University Press|year=2011|isbn=978-0-8018-9875-4|volume=1: Heloderma, Micruroides, Micrurus, Pelamis, Agkistrodon, Sistrurus|location=Baltimore|pages=33–46|chapter=Treatment of envenomation by reptiles|chapter-url=https://books.google.com/books?id=o8DTAQffi4UC&pg=PA44}}</ref><ref>{{Chú thích tạp chí|last1=Salama|first1=R.|last2=Sattayasai|first2=J.|last3=Gande|first3=A. K.|last4=Sattayasai|first4=N.|last5=Davis|first5=M.|last6=Lattmann|first6=E.|year=2012|title=Identification and evaluation of agents isolated from traditionally used herbs against ''Ophiophagus hannah'' venom|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22460424/|journal=Drug Discoveries & Therapeutics|volume=6|issue=1|pages=18–23}}</ref> Phương pháp điều trị thích hợp và trực tiếp sẽ rất quan trọng để tránh tử vong. Tiền lệ thành công được ghi nhận là một nạn nhân hồi phục và xuất viện sau 10 ngày nhờ điều trị bằng huyết thanh chính xác và chăm bệnh trong viện.<ref name="Tin-MyintMyint_al19912" />

Loài rắn này hiếm khi cắn người.<ref name=":26" /> Không phải tất cả [[rắn cắn|vết cắn]] đều chứa độc nhưng thường được xem là có tầm quan trọng y tế.<ref name=MG>{{Chú thích web|họ 1=Mathew, Gera|tên 1=JL, T|tiêu đề=Ophitoxaemia (Venomous snakebite)|url=http://www.priory.com/med/ophitoxaemia.htm|work=MEDICINE ON-LINE|ngày truy cập=ngày 20 tháng 10 năm 2013}}</ref> Tỷ lệ tử vong lâm sàng biến đổi giữa các vùng miền và phụ thuộc vào nhiều yếu tố, chẳng hạn tiến bộ của y tế địa phương. Một cuộc khảo sát tại Thái Lan báo cáo có 10 ca tử vong trên tổng số 35 nạn nhân bị rắn hổ mang chúa cắn, tỷ lệ tử vong đặt ra (28%) cao hơn so với các loài rắn hổ mang khác.<ref name="Norris">{{Chú thích web|url=http://emedicine.medscape.com/article/771918-overview#a0199|tiêu đề=Cobra Envenomation|họ 1=Norris MD|tên 1=Robert L.|ngày=2018-06-15|họ biên tập=VanDeVoort, PharmD|tên biên tập=John T|họ biên tập 2=Eitel, MD, MBA|tên biên tập 2=David|website=emedicine.medscape.com|nhà xuất bản=Medscape|url-status=live|ngày truy cập=2019-10-22}}</ref> Một báo cáo rà soát 6 năm được công bố của Bệnh viện Nam Ấn Độ cho biết 2/3 số nạn nhân bị rắn hổ mang chúa cắn được phân vào loại "nghiêm trọng", mặc dù cuối cùng không tử vong do điều trị y tế thích hợp.<ref name='sih'/> Ban nghiên cứu độc tố lâm sàng tại [[Đại học Adelaide]] chỉ ra tỷ lệ tử vong do rắn hổ mang chúa cắn khi không được điều trị khoảng 50 - 60%, có nghĩa khoảng một nửa vết cắn không gây tử vong do nọc độc.<ref name="UOA">{{Chú thích web|url=http://www.toxinology.com/fusebox.cfm?fuseaction=main.snakes.display&id=SN0048|tiêu đề=Ophiophagus hannah|website=WCH Clinical Toxinology Resources|nhà xuất bản=Đại học Adelaide|location=Úc|ngày truy cập=2021-11-08}}</ref>

== Đe dọa và bảo tồn ==
[[Tập tin:Ruou thuoc 1.jpg|trái|nhỏ|Bình rượu ngâm một con rắn hổ mang chúa]]
Ngày nay số lượng rắn hổ mang chúa sụt giảm đáng kể do [[mất môi trường sống]] tại nhiều nơi. Loài người [[phá rừng]] để khai thác gỗ, lấy đất canh tác hay mở rộng đất định cư đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh cảnh loài.<ref name="iucn status 17 December 2021" /> Tại Trung Quốc, rắn hổ mang chúa bị săn bắt trái phép để lấy da, làm thực phẩm và đặc biệt phục vụ cho [[đông y]].<ref name=":14" /> Tại Việt Nam, Lào, Campuchia và Myanmar, chúng bị săn lùng để làm dược liệu thương mại hoặc xuất lậu sang Trung Quốc. Indonesia và Malaysia là các quốc gia xuất khẩu rắn chính để làm vật nuôi, mặc dù chúng chỉ được xuất khẩu từ [[bán đảo Mã Lai]] với số lượng nhỏ. Tại Indonesia, trên đảo Java và Bali, loài này bị săn bắt chủ yếu để cung cấp cho vườn thú và giới sưu tập quốc tế, làm thực phẩm hoặc xuất sang Trung Quốc làm dược phẩm.<ref name="iucn status 17 December 2021" />

Loài rắn này còn được liệt kê tại phụ lục II trong Công ước [[CITES]].<ref name="iucn status 17 December 2021" /> Hội thảo Dự án Ưu tiên Bảo tồn đa dạng sinh học, Đánh giá Bảo tồn và Kế hoạch Quản lý (BCPP CAMP) đã xét đánh giá cấp khu vực đối với loài này ở Ấn Độ, Trung Quốc và Việt Nam. Tại Ấn Độ, chúng được xếp là [[loài sắp bị đe dọa]]. Tại Trung Quốc, loài được đánh giá là [[cực kỳ nguy cấp]] trong Sách đỏ quốc gia và [[nguy cấp]] trong Sách đỏ cấp loài Trung Quốc. Tại Việt Nam, hổ mang chúa được xếp váo nhóm [[cực kỳ nguy cấp]] trong Sách đỏ quốc gia và là loài được bảo vệ. Nhiều khu bảo tồn được quy hoạch trong phạm vi loài có khả năng cung cấp vùng an toàn nhỏ tránh khỏi áp lực canh tác. Các biện pháp bảo tồn được thực thi để giảm tỷ lệ phá hủy môi trường sống diễn ra trong phạm vi và quản lý mức độ buôn bán rắn. Cần nghiên cứu sâu hơn và theo dõi tình trạng quần thể loài này, cũng như nghiên cứu về mức độ khai thác bền vững. Chương trình giáo dục có thể giúp giảm thiểu nạn bức hại loài này. Tại công viên quốc gia Hoàng gia Chitwan, rắn hổ mang chúa nằm trong dự án mới tập trung vào giám sát sinh thái và cung cấp giáo dục về bò sát lớn, do Tổ chức Bảo vệ Thiên nhiên Quốc gia Nepal, cơ quan quản lý công viên, cùng Hiệp hội Động vật học London điều hành.<ref name="iucn status 17 December 2021" />[[Tập tin:King Kobra cropped.jpg|thumb|Một con rắn hổ mang chúa khá dài tại khu bảo tồn thuộc Ghat tây, Ấn Độ|213x213px]]
Tại Ấn Độ, rắn hổ mang chúa được liệt kê tại Mục lục II của [[Đạo luật Bảo vệ Động vật hoang dã năm 1972]] và ai giết loài rắn này sẽ bị phạt tù đến 6 năm.<ref name=":0" /><ref name="TOIKC">{{chú thích báo|author=Sivakumar, B|date=ngày 2 tháng 7 năm 2012|title=King cobra under threat, put on red list|website=The Times of India – Chennai|publisher=Bennett, Coleman & Co. Ltd.|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/king-cobra-under-threat-put-on-red-list/articleshow/14571226.cms|access-date=ngày 30 tháng 3 năm 2015|archive-date=ngày 1 tháng 2 năm 2013}}</ref> Ở tây nam Ấn Độ, dãy núi [[Ghat Tây]] chạy dọc bờ biển. Vùng đất này rộng 16.000 km2, được [[UNESCO]] công nhận là [[di sản thiên nhiên thế giới]].<ref name=":8" /> Đây là vùng đất cực kỳ đa dạng sinh học. Ghat Tây là nơi ẩm ướt nhất hành tinh. 40% lượng nước của Ấn Độ được cung cấp cho sông, suối bắt nguồn từ Ghat Tây. Hiện Ghat Tây là nơi mà số lượng loài rắn hổ mang chúa còn nhiều nhất thế giới.<ref name=":8" /> Nhiều khu bảo tồn rắn hổ mang chúa được quy hoạch tại đây để bảo tồn loài rắn này. Những nỗ lực quan trọng nhất để bảo tồn loài này được thiết lập tại Trạm nghiên cứu rừng mưa Agumbe. Được thành lập do nhà nghiên cứu bò sát [[Rom Whitaker]] và tài trợ bởi quỹ "Whitley Fund for Nature", trạm hoạt động thúc đẩy bảo tồn rừng nhiệt đới khu vực, sử dụng rắn hổ mang chúa là loài biểu trưng.<ref name=":17">{{Chú thích web|url=http://agumberainforest.org/arrs/pages/arrs-history/|tựa đề=Lịch sử của Trạm Nghiên cứu Rừng mưa Agumbe (ARRS)|website=agumberainforest.org|nhà xuất bản=Trạm Nghiên cứu Rừng mưa Agumbe (ARRS)|ngôn ngữ=en|ngày truy cập=2021-11-16}}</ref> Trạm cung cấp cơ sở cho nghiên cứu sinh học loài này, thông tin hoạt động bảo tồn, liên quan đến sự tham gia của những tổ chức phi chính phủ địa phương, cũng như chương trình giáo dục tại trường học địa phương.<ref name=":17" /> Hoạt động bảo tồn rắn tại đây khá thuận lợi, do người dân bản địa rất tôn kính rắn hổ mang chúa như thần linh, không giết loài rắn này. Môi trường sống ẩm ướt, được bảo vệ nghiêm ngặt, nên rắn hổ mang chúa tại Ghat tây có điều kiện phát triển rất tốt, đạt kích thước cực đại. Giới khoa học nghiên cứu về rắn hổ mang chúa từ khắp thế giới đã đến vùng đất này và ghi nhận rắn ở đây có thể đạt kích cỡ dài gần 7m.<ref name=":8">{{Chú thích web|url=https://vtc.vn/giai-ma-bi-an-vung-dat-cua-bay-ho-mang-chua-khong-lo-ar234883.html|tựa đề=Giải mã bí ẩn vùng đất của bầy hổ mang chúa khổng lồ|tác giả=Bình Thái|ngày=2015-12-12|website=VTC NEWS - Hơi thở cuộc sống|ngày truy cập=2020-12-17}}</ref>

Tại Việt Nam, rắn hổ mang chúa thường bị bắt để ngâm [[rượu rắn]].<ref>{{Chú thích web|url=https://vietnamnet.vn/vn/kinh-doanh/mang-xa-7-met-trong-be-ruou-dai-gia-tuyen-quang-225576.html|tựa đề=Mãng xà 7 mét trong bể rượu đại gia Tuyên Quang|tác giả=Hạnh Nguyên|ngày=2015-03-15|website=VietNamNet|ngày truy cập=2021-11-09}}</ref> Chúng còn bị xem là thực phẩm có nhiều giá trị dinh dưỡng và bị săn lùng khá nhiều trong tự nhiên. Đây là loài được xếp nhóm I B trong "Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm" ban hành kèm Nghị định 06/2019/NĐ-CP của Chính phủ, hiện còn rất ít ngoài tự nhiên do bị săn bắt và buôn bán trái phép.<ref>{{Chú thích web|url=https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Tai-nguyen-Moi-truong/Nghi-dinh-06-2019-ND-CP-quan-ly-thuc-vat-rung-dong-vat-rung-nguy-cap-quy-hiem-405883.aspx|tựa đề=Nghị định 06/2019/NĐ-CP quản lý thực vật rừng động vật rừng nguy cấp quý hiếm|website=thuvienphapluat.vn|ngày truy cập=2021-11-17}}</ref>

==Trong văn hóa đại chúng==
{{chi tiết|Rắn trong biểu tượng văn hóa}}

[[Tập tin:VishnuHindu.jpg|nhỏ|231x231px|Thần Vishnu và rắn thần Shesha|trái]]

Rắn hổ mang chúa được chọn là động vật bò sát quốc gia của [[Ấn Độ]].<ref name=":5" /> Tại các nước thuộc [[tiểu lục địa Ấn Độ]], rắn hổ mang chúa được tôn thờ rộng rãi theo văn hóa [[Hindu giáo]]:
* Hai vị thần [[Shiva]] và [[Vishnu]] thường được liên hệ đến rắn hổ mang linh thiêng. Thần hủy diệt ''Shiva'' quấn một con rắn hổ mang xung quanh cổ mình như sợi dây thiêng. Thần bảo hộ ''Vishnu'' thường được mô tả ở tư thế ngồi hoặc ngả lưng vào rắn thần [[Shesha]] đang cuộn mình.<ref name=":7" />
* Tất cả ''[[Nāga]]'', cư dân của thế giới ngầm, đều có hình dạng tương tự như rắn hổ mang. ''[[Shesha]]'' được xem là vua của tất cả ''Nāga'', mang hình dạng rắn hổ mang khổng lồ có nghìn đầu.<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=sEIngqiKOugC&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Encyclopedia of Ancient Deities|last=Coulter|first=Charles Russell|last2=Turner|first2=Patricia|date=2013-07-04|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-96390-3|pages=421|language=en}}</ref> Shesha cuộn mình thành chiếc phao bồng bềnh trên biển sữa, đóng vai trò bảo vệ kiêm giường ngủ cho Vishnu.<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=VYaRePV92YwC&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=Paths to the Divine: Ancient and Indian|last=George|first=Vensus A.|date=2008|publisher=CRVP|isbn=978-1-56518-248-6|pages=230|language=en}}</ref> Khi Vishnu hai lần hạ phàm trong hóa thân Rama và Krishna, Shesha cũng theo hộ tống ngài trong hóa thân Lakshmana và Balarama. Shesha còn được cho là phần còn lại tiếp tục tồn tại sau khi thế giới diệt vong.<ref name=":7" />
* Theo thần thoại, rắn hổ mang thần sở hữu bộ nhớ đặc biệt, hình ảnh kẻ giết rắn nằm trong mắt của con rắn đó. Về sau khi điều tra, tìm kiếm thủ phạm giết rắn thần nhằm trả thù chỉ cần nhìn vào mắt. Bởi vì tin vào thần thoại này, khi giết một con rắn hổ mang bất kỳ, phần đầu rắn sẽ bị nghiền nát hoặc đốt cháy để phá hủy đôi mắt hoàn toàn.<ref name=":5" />

[[Tập tin:Buddha meditating.jpg|nhỏ|265x265px|Tranh vẽ Đức Phật và rắn thần Mucalinda với bảy đầu]]

Tại [[Myanmar]], [[Thái Lan]], [[Lào]], [[Campuchia]],... Đức Phật thường được minh họa trong điêu khắc, hội họa ở tư thế tọa thiền trên khúc thân cuộn của một con rắn hổ mang lớn có bảy đầu.<ref name=":11" /> Trong [[Phật giáo]], lúc [[hoàng hậu Maya]] hạ sinh [[Đức Phật]] tại vườn [[Lâm-tì-ni|Lâm tì ni]], Ngài được hai rắn thần Naga, là Nanda và Upananda, phun nước tắm.<ref name=":7" /> Trong thời gian tu khổ hạnh, Đức Phật ngồi tọa thiền dưới [[Cội Bồ-đề|cội Bồ đề]] thì mưa to gió lớn nổi lên, nước dâng cao ngập cả chỗ ngồi thiền của Ngài. Khi ấy, mãng xà vương [[Mucalinda]] trườn đến, có hình dạng rắn hổ mang bảy đầu, uốn thân mình lại thành bảy vòng tròn như bảo tọa cho Đức Phật ngồi nhập định khỏi bị ngập nước. Đồng thời, rắn thần vươn cao, phồng mang để phình to bảy cái đầu tạo thành chiếc tán che mưa cho Ngài.<ref>{{Chú thích web|url=https://baotainguyenmoitruong.vn/man-dam-ve-hinh-tuong-ran-trong-kien-truc-phat-giao-viet-nam-298221.html|tựa đề=Mạn đàm về hình tượng rắn trong kiến trúc Phật giáo Việt Nam|tác giả=Phạm Văn|ngày=2020-01-27|website=Báo Tài nguyên & Môi trường|ngôn ngữ=vi|ngày truy cập=2021-11-27}}</ref>

Tại [[Myanmar]], rắn hổ mang chúa thường xuất hiện trong lễ múa thôi miên rắn. Nghi lễ này mang ý nghĩa chào đón những cơn mưa gió mùa và cầu chúc mùa màng bội thu.<ref name=":11">{{chú thích sách|url=http://books.google.com/books?id=DmYFVB4HW_UC&pg=PA15|title=Secrets of the Snake Charmer: Snakes in the 21st Century|author=Murphy|first=John C.|publisher=iUniverse|year=2010|isbn=978-1-4502-2127-6|location=Bloomington, Indiana, Hoa Kỳ|pages=9-10}}</ref> Người thực hiện thường là một nữ tu sĩ, xăm ba chữ tượng hình và hôn lên đỉnh đầu con rắn khi kết thúc nghi lễ.<ref name=":5" /> Thị tộc [[Pakokku]] xăm mình bằng mực trộn với nọc độc hổ mang chúa trên cơ thể trong một tuần, điều này có khả năng bảo vệ họ khỏi những con rắn, mặc dù không có bằng chứng khoa học xác thực.<ref name=":11" />

Tại [[đông bắc Thái Lan]], ngôi làng [[Ban Khok Sa-Nga]] ở tỉnh [[Khon Kaen (tỉnh)|Khon Kean]] nổi tiếng với hoạt động trình diễn múa thôi miên với rắn hổ mang chúa.<ref name=":11" /> Đây là điểm du lịch chủ yếu và du khách đến đây sẽ trả khoảng 10 [[baht]] để xem biểu diễn với rắn. Trong khi các giáo sĩ thường sử dụng rắn hổ mang chúa như nguồn năng lượng và cách thức thuyết phục khán giả về khả năng điều khiển tự nhiên qua nghìn năm, ngôi làng này đã biến múa rắn thành sự kết hợp giữa giáo dục và thương mại. Dân làng cho rằng đây là cơ hội để giáo dục công chúng về tầm quan trọng của rắn với tự nhiên.<ref name=":11" /> Trẻ em trong làng từ khi còn nhỏ đã được dạy dỗ cách khống chế rắn, cho chúng ăn và an toàn khi ở bên cạnh.<ref>{{Chú thích web|url=https://vnexpress.net/ban-kok-sa-nga-ngoi-lang-coi-ran-doc-nhu-thu-cung-3146050.html|tựa đề=Ban Kok Sa-Nga - ngôi làng coi rắn độc như thú cưng|tác giả=Anh Minh|ngày=2015-02-10|website=Báo điện tử VnExpress|ngôn ngữ=vi|ngày truy cập=2021-11-21}}</ref>

Tại miền nam Việt Nam, theo một số nguồn báo chí ghi nhận rắn hổ mang chúa có tên gọi địa phương là '''rắn hổ mây'''.<ref>{{Chú thích web|url=https://vtc.vn/giai-ma-su-that-ve-ran-ho-may-khong-lo-ar93102.html|tựa đề=Giải mã sự thật về rắn hổ mây khổng lồ|tác giả=Nam Giao - Dương Phạm|ngày=2012-10-04|website=Báo điện tử VTC News|ngôn ngữ=vi|url-status=live|ngày truy cập=2021-11-21}}</ref> Tại vùng [[Bảy Núi]], tỉnh [[An Giang]] thường lưu truyền nhiều giai thoại mang đậm tính tâm linh về rắn hổ mây. Loài rắn này thường bị phóng đại về chiều dài, cân nặng trong các chuyện kể có liên quan đến nhân vật [[bác Ba Phi]] cũng như người dân tại đây. Niềm tin cho rằng rắn hổ mây to lớn cỡ cột nhà nhưng di chuyển nhanh như mây gặp gió. Có một giai thoại kể rằng rắn hổ mây nghe tụng kinh rồi xuống hang núi tu, người dân lập miếu thờ "ông Mây", tôn như ''linh xà''. Hiện tại, miếu thờ vẫn còn tại chân [[núi Cô Tô]], thuộc huyện [[Tri Tôn]], An Giang.<ref>{{Chú thích web|url=https://tuoitre.vn/news-20190520091825281.htm|tựa đề=Vào nơi ẩn mình của mãnh xà Thất Sơn huyền thoại|tác giả=TIẾN TRÌNH - BỬU ĐẤU|ngày=2019-05-20|website=Báo Tuổi Trẻ|ngôn ngữ=vi|ngày truy cập=2021-11-21}}</ref>

==Tham khảo==
{{Tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
{{commonscat|Ophiophagus hannah}}
{{wikispecies|Ophiophagus hannah}}
* {{ITIS|ID=700646|taxon=Rắn hổ mang chúa}}
* {{NCBI|8665}}
* {{TĐBKVN|22337}}
* {{Britannica|318395}}
* [https://www.thailandsnakes.com/cobras/king-cobra-venomous-deadly/ ''Ophiophagus hannah'' Research and Information]

{{Động vật cấp E-Sách đỏ Việt Nam}}
{{Sao bài viết tốt|thời gian=16 tháng 9 năm 2015 }}
{{Taxonbar|from1=Q48186|from2=Q14564444}}

[[Thể loại:Ophiophagus|H]]
[[Thể loại:Động vật được mô tả năm 1836]]
[[Thể loại:Rắn độc]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Bangladesh]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Campuchia]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Malaysia]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Philippines]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Thái Lan]]
[[Thể loại:Rắn Việt Nam]]
[[Thể loại:Động vật Borneo]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Brunei]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Myanmar]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Trung Quốc]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Ấn Độ]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Indonesia]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Lào]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Nepal]]
[[Thể loại:Động vật bò sát Việt Nam]]
[[Thể loại:Biểu tượng quốc gia Ấn Độ]]
[[Thể loại:Họ Rắn hổ]]