Xem mã nguồn của Đảo Robinson Crusoe

{{about|đảo của Chile|đảo tại Fiji|Đảo Robinson Crusoe (Fiji)|tiểu thuyết của Arkady Fiedler|Đảo Robinson Crusoe (tiểu thuyết)}}
{{Infobox islands
| name = Đảo Robinson Crusoe
| native_name = Isla Robinson Crusoe
| image_caption = Bản đồ của đảo Robinson Crusoe
| image_size = 200px
| image_name = Rob-cru.png
| map = Chile
| coordinates = {{coord|33|38|29|S|78|50|28|W|type:isle_region:CL|display=inline,title}}
| archipelago = [[Quần đảo Juan Fernández]]
| waterbody = [[Thái Bình Dương]]
| area_km2 = 47,94
| area_footnotes = <ref name="santibanez2004parques">{{chú thích sách |last1=Torres Santibáñez |first1=Hernán |last2=Torres Cerda |first2=Marcela |title=Los parques nacionales de Chile: una guía para el visitante |url=https://books.google.cl/books?id=83iezgMwh3EC&pg=PA49 |year=2004 |publisher=Editorial Universitaria |isbn=978-956-11-1701-3 |page=49 |language=es}}</ref>
| elevation_m = 915
| elevation_footnotes = <ref name="santibanez2004parques"/>
| highest_mount = El Yunque
| country = [[Chile]]
| country_admin_divisions_title = [[Vùng của Chile|Vùng]]
| country_admin_divisions = [[Valparaíso (vùng)|Valparaíso]]
| country_admin_divisions_title_1 = [[Tỉnh (Chile)|Tỉnh]]
| country_admin_divisions_1 = [[Valparaíso (tỉnh)|Valparaíso]]
| country_admin_divisions_title_2 = [[Xã của Chile|xã]]
| country_admin_divisions_2 = [[Quần đảo Juan Fernández]]
| demonym = 
| population =843
| population_as_of =2012
| density_km2 = 
| density_footnotes= 
| ethnic_groups = 
| website = 
| additional_info = 
| island_type = Núi lửa dạng khiên (lần phun trào cuối cùng vào năm 1835)
}}
'''Đảo Robinson Crusoe''' ({{lang-es|Isla Róbinson Crusoe}} {{IPA-es|ˈizla ˈroβinson kɾuˈso|pron}}), trước đây gọi là '''Más a Tierra''' (Closer to Land),<ref name=severin2002>{{chú thích sách|last=Severin |first=Tim |authorlink=Tim Severin |year=2002 |title=In Search of Robinson Crusoe |url=https://archive.org/details/insearchofrobins00seve_0 |publisher=Basic Books |location=New York |pages=[https://archive.org/details/insearchofrobins00seve_0/page/23 23]–24 |isbn=978-046-50-7698-7}}</ref> là hòn đảo lớn thứ hai của [[Quần đảo Juan Fernández]], nằm cách {{convert|670|km|nmi mi|0|abbr=on}} về phía tây của [[San Antonio, Chile|San Antonio]], [[Chile]], thuộc Nam Thái Bình Dương. Trong số các đảo có dân cư sinh sống, Robinson Crusoe là hòn đảo có dân cư đông hơn (đảo còn lại là [[đảo Alejandro Selkirk|Alejandro Selkirk]]) và phần lớn sinh sống tại thị trấn [[San Juan Bautista, Chile|San Juan Bautista]] bên bờ vịnh Cumberland ở phía bắc của hòn đảo.<ref name="INE">[http://www.ine.cl/ "Censos de poblacion y vivienda"]. Instituto Nacional de Estadísticas (2012). Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2013.</ref>

Hòn đảo là quê hương của thủy thủ bị bỏ lại trên đảo hoang [[Alexander Selkirk]] trong vòng 4 năm 4 tháng, từ năm 1704-1709. Ông được cho là nguồn cảm hứng của tiểu thuyết gia [[Daniel Defoe]] hư cấu tác phẩm ''[[Robinson Crusoe]]'' năm 1719, mặc dù cuốn tiểu thuyết viết về một hòn đảo trong vùng biển Caribe chứ không phải tại [[Quần đảo Juan Fernández]].<ref>{{chú thích sách|last=Severin |first=Tim |year=2002 |title=In Search of Robinson Crusoe |url=https://archive.org/details/insearchofrobins00seve_0 |publisher=Basic Books |location=New York |pages=[https://archive.org/details/insearchofrobins00seve_0/page/17 17]–19 |isbn=978-046-50-7698-7}}</ref> Đây chỉ là một trong vài câu chuyện sinh tồn từ trước mà Defoe biết đến.<ref>{{chú thích web|url=http://news.nationalgeographic.com/2016/09/robinson-crusoe-alexander-selkirk-history/|title=Debunking the Myth of the ‘Real’ Robinson Crusoe|work=National Geographic|author=Little, Becky|date=ngày 28 tháng 9 năm 2016|accessdate=ngày 30 tháng 9 năm 2016}}</ref> Để phản ánh truyền thuyết văn học liên quan đến hòn đảo và thu hút khách du lịch, [[chính phủ Chile]] đã đổi tên thành đảo Robinson Crusoe vào năm 1966.<ref name=severin2002/>
==Lịch sử==
Tên đầu tiên của hòn đảo này là Juan Fernández, được đặt theo tên của [[Juan Fernández (nhà thám hiểm)|Juan Fernández]], một thuyền trưởng và nhà thám hiểm đại dương người Tây Ban Nha, là người đầu tiên đặt chân lên đảo vào năm 1574. Tên gọi khác của nó là Más a Tierra.<ref name=severin2002/> Không có bằng chứng nào về sự tồn tại của những [[thổ dân châu Mỹ]] hay [[người Polynesia]] trên đảo, mặc dù [[đảo Phục Sinh]] là nơi tìm thấy các bằng chứng của người Polynesia nằm cách đó không xa.<ref name="anderson">Anderson, Atholl; Haberle, Simon; Rojas, Gloria; Seelenfreund, Andrea; Smith, Ian & Worthy, Trevor (2002). [http://palaeoworks.anu.edu.au/pubs/Andersonetal02.pdf ''An Archeological Exploration of Robinson Crusoe Island, Juan Fernandez Archipelago, Chile''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140212013722/http://palaeoworks.anu.edu.au/pubs/Andersonetal02.pdf |date=2014-02-12 }}. New Zealand Archaeological Association.</ref>

Từ 1681 đến 1684, một người đàn ông [[Người Miskito|Miskito]] được biết đến với cái tên [[Will (thổ dân châu Mỹ)|Will]] đã dạt đến hòn đảo hoang này. Hai mươi năm sau tức là vào năm 1704, thủy thủ người Scotland [[Alexander Selkirk]] cũng đã sống trên đó, trong cô độc kéo dài 4 năm và 4 tháng. Ông hết sức lo lắng khả năng đi trên biển của con tàu ''[[Cinque Ports (1703)|Cinque Ports]]'' (cuối cùng đã bị đắm sau đó) và mong muốn rời lên đảo trong khoảng thời gian con tàu dừng lại giữa chặng. Thuyền trưởng của con tàu là Thomas Stradling, một đồng nghiệp tư nhân trong chuyến đi và nhà thám hiểm [[William Dampier]] mệt mỏi vì sự bất đồng quan điểm và nhiệm vụ của mỗi người. Selkirk ở lại đảo cùng với súng hỏa mai, thuốc súng, dụng cụ mộc, một con dao, một cuốn Kinh thánh cùng một vài bộ quần áo. Câu chuyện của Selkirk đã được mô tả lại trong cuốn sách ''[[A Voyage to the South Sea, and Round the World]]'' (Chuyến đi đến Biển Nam và Vòng quanh thế giới).

Trong cuốn hồi ký ''[[Two Years Before the Mast]]'' của [[Richard Henry Dana Jr.]] đã mô tả về cảng Juan Fernandez là một nhà tù thuộc địa sớm.<ref name="Dana1840">{{chú thích sách|last=Dana|first=Richard Henry|authorlink=Richard Henry Dana, Jr.|title=Two Years Before the Mast: A Personal Narrative of Life at Sea|url=https://books.google.com/books?id=dS6jsZLYWNAC&pg=PA28|year=1840|publisher=Harper & Brothers|location=New York|pages=28–32}}</ref> Sau đó nó bị bỏ rơi và hòn đảo trở thành nơi không có người ở,<ref name="coulter1845">{{chú thích sách|last=Coulter|first=John|title=Adventures in the Pacific: With Observations on the Natural Productions, Manners and Customs of the Natives of the Various Islands|url=https://books.google.com/books?id=A-E-AAAAYAAJ&pg=PA32|year=1845|publisher=Longmans, Brown & Co|location=London|pages=32–33}}</ref> trước khi trở thành một phần thuộc địa vĩnh viễn vào đầu thế kỷ 19. [[Joshua Slocum]] đã từng ghé thăm hòn đảo trong khoảng thời gian từ 26 tháng 4 đến 5 tháng 5 năm 1896, trong chuyến đi vòng quanh thế giới một mình trên con thuyền buồm ''[[Spray (thuyền buồm)|Spray]]''. Hòn đảo cùng với 45 cư dân của nó được đề cập chi tiết trong cuốn hồi ký ''[[Sailing Alone Around the World]]'' (Đi thuyền một mình vòng quanh thế giới) của Slocum.<ref>{{chú thích sách|last=Slocum |first=Joshua |title=Sailing Alone Around the World |year=2012 |publisher=Beaufoy Publishing |location=Oxford |isbn=978-190-67-8034-0 |pages=77–82}}</ref>
===Thế chiến thứ nhất===
[[Tập tin:SMS Dresden before scuttling.jpg|thumb|right|{{SMS|Dresden|1907|6}}, neo đậu tại vịnh Cumberland ngay trước khi bị đánh đắm.]]
Trong thời kỳ Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, [[Phi đội Đông Á]] thuộc [[Hải quân Đế quốc Đức]] của Phó đô đốc [[Maximilian von Spee]] đã dừng và tiếp than trên đảo từ ngày 26-28 tháng 10 năm 1914, chỉ 4 ngày trước [[trận Coronel]]. Khi trên đảo, phó đô đốc bất ngờ bị tàu tuần dương [[USS DeKalb (ID-3010)|Prinz Eitel Friedrich]] tấn công mà trước đó nó đã được tách khỏi phi đội để đưa quân Đồng Minh đến vùng biển Úc. Vào ngày 9 tháng 3 năm 1915, [[SMS Dresden (1907)|SMS Dresden]] là tàu tuần dương cuối cùng còn lại của phi đội Maximilian von Spee sau khi ông tử trận tại [[Trận chiến quần đảo Falkland|Quần đảo Falkland]] đã quay trở lại vịnh Cumberland. Con tàu sau đó bị bắn trong [[trận chiến Más a Tierra]] vào ngày 14 tháng 3, và các thủy thủ đoàn đánh đắm nó.<ref name="delgado2004">{{chú thích sách|last=Delgado|first=James P.|title=Adventures of a Sea Hunter: In Search of Famous Shipwrecks|url=https://books.google.com/books?id=4rVtqI4-_vQC&pg=PA168|year=2004|publisher=Douglas & McIntyre|location=Vancouver|isbn=978-1-926685-60-1|pages=168–174}}</ref>
===Sóng thần năm 2010===
Vào ngày 27 tháng 2 năm 2010, đảo Robinson Crusoe bị sóng thần tấn công sau trận [[động đất Chile 2010|động đất mạnh 8,8 độ richter]]. Sóng thần cao khoảng {{convert|3|m|ft|0|abbr=on}} ập đến hòn đảo.<ref>Ricketts, Colin (ngày 17 tháng 8 năm 2011). [http://www.earthtimes.org/articles/show/311797,tsunami-warning-came-too-late-for-robinson-crusoe-island--feature.html "Tsunami warning came too late for Robinson Crusoe Island"]{{Liên kết hỏng|date=2023-08-23 |bot=InternetArchiveBot }}. ''Earth Times''. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2012.</ref> Đã có tổng cộng 16 người thiệt mạng và hầu hết thị trấn ven biển San Juan Batista đã bị cuốn trôi.<ref name=bodenham2010>Bodenham, Patrick (ngày 9 tháng 12 năm 2010). [https://www.independent.co.uk/news/world/americas/adrift-on-robinson-crusoe-island-the-forgotten-few-2154919.html "Adrift on Robinson Crusoe Island, the forgotten few"]. ''The Independent''. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2014.</ref> Người dân chỉ nhận được cảnh báo duy nhất từ một cô bé 12 tuổi<ref>Harrell, Eben (ngày 2 tháng 3 năm 2010). [http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1969009,00.html?iid=sphere-inline-bottom "Chile's president: Why did tsunami warnings fail?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121105005447/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1969009,00.html?iid=sphere-inline-bottom |date=2012-11-05 }}. ''Time Magazine''. Truy cập ngày 4 tháng 3 năm 2010.</ref>, người đã nhận thấy dấu hiệu bất thường của một cơn sóng thần và cảnh báo cho những người hàng xóm biết được để tránh.<ref name=bodenham2010/>
==Địa lý==
[[Tập tin:Isla Juan Fernandez (vista hacia Robinson Crusoe desde Montaña).jpg|thumb|left|Thị trấn [[San Juan Bautista, Chile|San Juan Bautista]], tại bờ biển phía bắc bên vịnh Cumberland.]]
Đảo Robinson Crusoe có địa hình đồi núi nhấp nhô, được hình thành bởi dòng dung nham cổ xưa tích tụ từ nhiều đợt phun trào núi lửa. Điểm cao nhất trên đảo là núi lửa El Yunque cao 915 mét (3.002&nbsp;ft) so với mực nước biển. Xói mòn mạnh mẽ đã dẫn đến sự hình thành của các thung lũng dốc và các khối núi. Một bán đảo hẹp được hình thành ở phía tây nam của hòn đảo có tên Cordón Escarpado. Nằm về ngoài khơi phía tây nam là đảo Santa Clara.<ref name="Dana1840"/>

Đảo Robinson Crusoe nằm ở phía tây trên ranh giới giữa [[mảng Nazca]] và [[mảng Nam Mỹ]], và hình thành từ dưới đại dương cách đây 3,8 - 4,2 triệu năm trước. Vụ phun trào núi lửa El Yunque trên đảo đã được báo cáo vào năm 1743, nhưng sự kiện này không chắc chắn. Vào ngày 20 tháng 2 năm 1835, một vụ phun trào khác kéo dài một ngày bắt đầu từ một lỗ thông khí của núi lửa ngầm cách đảo 1,6&nbsp;km (1,0 dặm) về phía bắc của Punta Bacalao. Nó khá nhỏ khi chỉ số bùng nổ núi lửa chỉ đạt mức số 1 nhưng sau đó nó đã gây ra một vụ nổ cùng với sóng thần.

==Khí hậu==
Hòn đảo có khí hậu cận nhiệt đới, được điều tiết bởi dòng [[hải lưu Humboldt]] lạnh lẽo chảy về phía đông hòn đảo cùng với gió mậu dịch ở phía đông nam. Nhiệt độ dao động từ {{convert|3|C|F|0}} cho đến {{convert|34|C|F|0}} với trung bình năm đạt {{convert|15,4|C|F|0}}. Khu vực có độ cao cao hơn có thời tiết mát mẻ hơn và thỉnh thoảng có sương giá. Lượng mưa trên đảo lớn hơn trong những tháng mùa đông, tùy thuộc vào độ cao và hướng. Tại khu vực có độ cao trên {{convert|500|m|ft|0|abbr=on}}, mưa gần như diễn ra hàng ngày, trong khi ở phía tây thì lượng mưa thấp và khô hơn.<ref>[http://www.conaf.cl/parques/ficha-parque_nacional_archipielago_de_juan_fernandez-35.html "Parque Nacional Archipiélago de Juan Fernández"] Corporacion Nacional Forestal de Chile (2010). Truy cập ngày 27 tháng 5 năm 2010. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120823132640/http://www.conaf.cl/parques/ficha-parque_nacional_archipielago_de_juan_fernandez-35.html |date=ngày 23 tháng 8 năm 2012 }}</ref>
==Động thực vật==
[[Khu vực Fernandezian|Fernandezian]] bao gồm cả quần đảo Juan Fernández là một vùng thực vật. Nó là [[vương quốc thực vật Nam Cực]] nhưng cũng thường được bao gồm trong Vương quốc thực vật Trung và Nam Mỹ. Được công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới từ năm 1977, hòn đảo có tầm quan trọng trong khoa học bởi các họ, chi và loài động thực vật đặc hữu. Trong số 211 loài thực vật bản địa, có 132 loài đặc hữu, trong đó có cả chi ''[[Lactoridiaceae]]''.

Về động vật, đây là nơi có mặt của loài [[Chim cánh cụt Magellan]],<ref>Hogan, C. Michael (2008). [http://globaltwitcher.auderis.se/artspec_information.asp?thingid=232 ''Magellanic Penguin''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607230613/http://globaltwitcher.auderis.se/artspec_information.asp?thingid=232 |date=2012-06-07 }}. GlobalTwitcher. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2012.</ref> đặc biệt là sự có mặt của loài [[Sephanoides fernandensis|chim ruồi mào lửa Juan Fernández]] đang bị đe dọa cực kỳ nguy cấp và loài [[Pterodroma defilippiana|Hải âu Masatierra]], loài chim được đặt theo tên cũ của hòn đảo.<ref name="wondermondo"/><br /> Trên đảo còn có 230 loài côn trùng.<ref name="wondermondo">[http://www.wondermondo.com/Countries/SA/Chile/Valparaiso/RobinsonCrusoeForest.htm "Forest on Robinson Crusoe Island"]. Wondermondo (2012). Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2012.</ref>

{{wide image|Panorama view of Robinson Crusoe Island - Chile.jpg|1000px|Đảo Robinson Crusoe, được nhìn thấy từ CS ''Responder'' trong quá trình làm việc tại trạm giám sát [[Tổ chức Hiệp ước Cấm thử Hạt nhân Toàn diện|thử nghiệm hạt nhân]] năm 2014.<ref>[http://www.ctbto.org/press-centre/highlights/2014/welcome-back-ha03-robinson-crusoe-island/ "Welcome Back HA03—Robinson Crusoe Island"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210509105459/https://www.ctbto.org/press-centre/highlights/2014/welcome-back-ha03-robinson-crusoe-island/ |date=2021-05-09 }}, Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization (2014). Truy cập ngày 5 tháng 4 năm 2014.</ref>}}
==Dân cư==
Hòn đảo ước tính có dân số 843 người vào năm 2012. Hầu hết họ sinh sống tại thị trấn [[San Juan Bautista, Chile|San Juan Bautista]] ở bờ bắc vịnh Cumberland. Mặc dù cộng đồng dân cư tại đây vẫn duy trì cuộc sống mộc mạc phụ thuộc vào nghề săn bắt [[Tôm rồng|tôm hùm gai]] nhưng họ vẫn sử dụng vài phương tiện vận tải, đường truyền internet vệ tinh và cả ti vi. Trên đảo có [[Sân bay Robinson Crusoe]] nằm gần mũi bán đảo phía tây nam. Các chuyên bay nối với thủ đô [[Santiago de Chile|Santiago]] chỉ dưới ba giờ đồng hồ. Ngoài ra cũng có một chuyến phà từ thị trấn San Juan Bautista về đất liền.<ref name="gordon">Gordon, Nick (ngày 14 tháng 12 năm 2004). [https://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/southamerica/chile/731869/Chile-The-real-Crusoe-had-it-easy.html "Chile: The real Crusoe had it easy"]. ''The Telegraph''. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2012.</ref>

Mỗi năm, hòn đảo đón khoảng vài trăm khách du lịch. Hoạt động du lịch phổ biến tại đây là lặn biển,<ref name="gordon"/> đặc biệt là tại khu vực có xác của con tàu tuần dương ''Dresden'' bị đánh đắm ở vịnh Cumberland trong Thế chiến thứ nhất.
==Xem thêm==
* [[Alexander Selkirk]]
* [[Quần đảo Juan Fernández]]
* [[Robinson Crusoe]]
==Đọc thêm==
*{{chú thích sách|last=Perez Ibarra|first=Martin|title=Señales del Dresden|publisher=Uqbar Editores|location=Chile|year=2014|isbn=978-956-9171-36-9|language=es}} Câu chuyện về tàu tuần dương ''Dresden'' bị đánh đắm trong thế chiến thứ nhất.

==Tham khảo==
{{tham khảo|30em}}

==Liên kết ngoài==
{{Commons category|Robinson Crusoe Island}}
* [https://web.archive.org/web/20110725011130/http://www.thisischile.cl/Recursos/documento/08.pdf Routes around the island] with descriptions and photos of sights
* [https://web.archive.org/web/20100918043819/http://www.bloosee.com/explore/#lt=-33.640633&ln=-78.841667&z=13&m=2&c=111111111111&o=0 Robinson Crusoe Island satellite map] with anchorages and other ocean-related information
* [https://web.archive.org/web/20081219183702/http://www.lonelyplanet.com/shop_pickandmix/previews/chile-easter-island-juan-fernandez-preview.pdf A detailed map of the island] showing footpaths and walkers' refuges
* [http://www.atacamaphoto.com/search/index.php?/Themes/centralchile Juan Fernandez photo gallery] with images of landscapes, flora and fauna on the island
* [http://www.soundsandcolours.com/articles/chile/robinson-crusoe-moai-statues-and-the-rapa-nui-the-stories-of-chiles-far-off-islands/ "Robinson Crusoe, Moai Statues and the Rapa Nui: the Stories of Chile’s Far-Off Islands"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930123136/http://www.soundsandcolours.com/articles/chile/robinson-crusoe-moai-statues-and-the-rapa-nui-the-stories-of-chiles-far-off-islands/ |date=2013-09-30 }} from Sounds and Colours
* [https://web.archive.org/web/20100302202630/http://www.goatislandimages.com/photogalleries/ImageViewMain.html?s=ftRCI A digital field trip to Robinson Crusoe Island] by Goat Island Images
* [https://web.archive.org/web/20060705002933/http://www.rcrusoe.org/ "Chasing Crusoe"], a multimedia documentary about the island
{{Quần đảo Đông Thái Bình Dương|state=collapsed}}

[[Thể loại:Quần đảo Juan Fernández|Robinson Crusoe]]
[[Thể loại:Khu dự trữ sinh quyển Chile|Robinson Crusoe]]
[[Thể loại:Xứ lưu đày cũ]]
[[Thể loại:Đảo vùng Valparaíso]]