Xem mã nguồn của Andorra

{{Infobox country
| conventional_long_name                = {{nowrap|Thân vương quốc}} Andorra
| common_name                = Andorra
| native_name                = {{Infobox |subbox=yes
| rowclass1 = mergedrow |label1=[[Tiếng Catalunya]]|data1={{lang|ca|Principat d'Andorra}}{{ref label|native_name|a|}}
 }}
| image_flag                = Flag of Andorra.svg
| image_coat                = Coat of arms of Andorra.svg
| national_motto                = {{lang|la|Virtus Unita Fortior}}<br />"Đức hạnh đoàn kết mạnh mẽ hơn."<ref>{{chú thích web|url=https://www.worldatlas.com/webimage/countrys/europe/andorra/adsymbols.htm|title=Andorran Symbols|publisher=WorldAtlas}}</ref>
| national_anthem                = "{{lang|ca|[[El Gran Carlemany]]|italic=no}}"<br />({{Lang-vi|"Charlemagne vĩ đại"}})<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[Tập tin:El Gran Carlemany.ogg|center]]</div>
| image_map                = Location Andorra Europe.png
| map_caption                = {{map caption |location_color=tâm vòng tròn xanh |region=[[châu Âu]]|region_color=xám đậm |legend=Location Andorra Europe.png}}
| image_map2                = 
| capital                = [[Tập tin:Emblem of Andorra la Vella.svg|24px]] [[Andorra la Vella]]
| coordinates                = {{coord|42|30|N|1|31|E|type:city}}
| largest_city                = thủ đô
| official_languages                = [[Tiếng Catalunya]]<ref name="constitution"/>{{ref label|official_languages|b|}}
| ethnic_groups                = {{unbulleted list
 | 48,8%&nbsp;{{nowrap|[[Người Catalunya|Catalunya Andorra]]}}
 | 25,1% [[Người Tây Ban Nha|Tây Ban Nha]]
 | 12% [[Người Bồ Đào Nha|Bồ Đào Nha]]
 | 4,4% [[Người Pháp|Pháp]]
 | 9,7% khác
 }}
| ethnic_groups_year                = 2017
| ethnic_groups_ref                = <ref name="cia"/>
| religion                = {{unbulleted list
 | 90,1%&nbsp;{{nowrap|[[Giáo hội Công giáo|Công giáo Rôma]]}}
 | 2,1% [[Tin Lành]]
 | 7,8% khác hoặc không xác định
 }}
| religion_year                = 2011
| religion_ref                = <ref>{{chú thích sách|title=Religion and Contemporary Politics: A Global Encyclopedia [2 volumes] |isbn=9781440839337|year=2019|publisher=[[ABC-CLIO]]}}</ref><ref>{{chú thích sách|first1=Jeroen|last1= Temperman|title=State–Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance|publisher=BRILL|year=2010|isbn=9789004181496|quote=...&nbsp;guarantees the Roman Catholic Church free and public exercise of its activities and the preservation of the relations of special co-operation with the state in accordance with the Andorran tradition. The Constitution recognizes the full legal capacity of the bodies of the Roman Catholic Church which have legal status in accordance with their own rules.}}</ref>
| demonym                = {{unbulleted list|[[Danh sách người Andorra|Người Andorra]]|{{lang|ca|Gent d'Andorra}}}}
| government_type                = [[Lưỡng đầu chế]] {{nowrap|[[Thể chế đại nghị|đại nghị]]}} [[Nhà nước đơn nhất|đơn nhất]] [[Quân chủ tuyển cử|bán tuyển cử]]
| leader_title1                = [[Đồng thân vương của Andorra|Đồng thân vương]]
| leader_name1                = {{unbulleted list
 | {{nowrap|[[Joan Enric Vives Sicília]]}}
 | [[Emmanuel Macron]]
}}
| leader_title2                = [[Danh sách người đại diện Đồng thân vương Andorra|Đại diện]]
| leader_name2                = {{unbulleted list
 | [[Josep Maria Mauri]]
 | [[Patrick Strzoda]]
 }}
| leader_title3                = [[Thủ tướng Andorra|Thủ tướng]]
| leader_name3                = [[Xavier Espot Zamora]]
| legislature                = [[Đại hội đồng (Andorra)|Đại hội đồng]]
| sovereignty_type                = [[Lịch sử Andorra|Độc lập]]
| established_event1                = từ [[Vương quốc Liên hiệp Aragón|Aragón]]
| established_date1                = [[Paréage Andorra (1278)|{{nowrap|8 tháng 9 năm 1278}}]]<ref>{{chú thích web | url=https://www.cultura.ad/historia-d-andorra |title = Història d'Andorra|language=ca|website=Cultura.ad|access-date=ngày 26 tháng 3 năm 2019}}</ref><ref>{{chú thích web | url=https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0003858.xml |title = Andorra|language=ca|website=Enciclopèdia.cat|access-date=ngày 26 tháng 3 năm 2019}}</ref>
| established_event2                = từ [[Sègre (tỉnh)|Đế chế Pháp]]
| established_date2                = 1814
| established_event3                = [[Hiến pháp Andorra|Hiến pháp hiện hành]]
| established_date3                = 2 tháng 2 năm 1993
| area_km2                = 467.63
| area_rank                = 178
| area_sq_mi                = 180,55
| percent_water                = 0,26 (121,4 [[hecta|ha]]<!-- Not including areas of rivers -->){{ref label|percent_water|c|}}
| population_estimate                = 77.543<ref>{{chú thích web|url=https://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/banc_dades4.asp?lang=1&codi_tema=2&codi_divisio=2792&codi_subtemes=8|title=Departament d'Estadística|website=www.estadistica.ad|access-date=ngày 1 tháng 3 năm 2020|archive-url=https://archive.today/20210301061555/https://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/banc_dades4.asp?lang=1&codi_tema=2&codi_divisio=2792&codi_subtemes=8|archive-date=2021-03-01|url-status=live}}</ref>
| population_estimate_rank                = 185
| population_estimate_year                = 2020
| population_census                = 85.458
| population_census_year                = 2011
| population_density_km2                = 164
| population_density_sq_mi                = <!--auto calculate-->
| population_density_rank                = 53
| GDP_PPP_year                = 2015
| GDP_PPP                = {{US$|3.3 tỷ|link=yes}}<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html Field listing - GDP (PPP exchange rate)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |date=2011-06-04 }}, [[CIA World Factbook]]</ref>
| GDP_PPP_rank                = 171
| GDP_PPP_per_capita                = {{US$|49900}}<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html GDP – per capita (PPP)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130424075526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html |date=2013-04-24 }}, [[The World Factbook]], Central Intelligence Agency. Truy cập on ngày 7 tháng 3 năm 2014.</ref>
| GDP_PPP_per_capita_rank                = 21
| GDP_nominal                = {{US$|3.2 tỷ}}<ref>{{chú thích web|url=https://data.worldbank.org/country/andorra?view=chart|title=Dữ liệu ''GDP'' của Andorra từ Ngân hàng Thế giới|publisher=[[Ngân hàng Thế giới]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201110041559/https://data.worldbank.org/country/andorra?view=chart|archive-date = ngày 10 tháng 11 năm 2020 |access-date = ngày 1 tháng 3 năm 2021 |url-status=live}}</ref>
| GDP_nominal_year                = 2019
| GDP_nominal_rank                = 161
| GDP_nominal_per_capita                = {{US$|40886}}<ref>{{chú thích web|url=https://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.pcap.cd?most_recent_value_desc=true&locations=AD|title=Dữ liệu ''GDP theo đầu người'' của Andorra từ Ngân hàng Thế giới|publisher=[[Ngân hàng Thế giới]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210301063619/https://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.pcap.cd?most_recent_value_desc=true&locations=AD|archive-date = ngày 1 tháng 3 năm 2021 |access-date = ngày 1 tháng 3 năm 2021 |url-status=live}}</ref>
| GDP_nominal_per_capita_rank                = 25
| Gini                = 27,21
| Gini_year                = 2003
| Gini_change                = increase
| Gini_ref                = <ref>{{chú thích web |url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/publicacions/Publicacions/Pobresa.pdf |title=Informe sobre l'estat de la pobresa i la desigualtat al Principal d'Andorra (2003) |publisher=Estadistica.ad |access-date=ngày 25 tháng 11 năm 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130810122415/http://www.estadistica.ad/serveiestudis/publicacions/Publicacions/Pobresa.pdf |archive-date=ngày 10 tháng 8 năm 2013 |url-status = dead}}</ref>
| FSI_year                = <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year -->
| FSI_change                = <!-- increase/decrease/steady -->
| FSI                = <!-- number only -->
| FSI_ref                = 
| FSI_rank                = <!-- number only -->
| HDI                = 0,868<!-- number only -->
| HDI_year                = 2019 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year -->
| HDI_change                = increase<!-- increase/decrease/steady -->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{chú thích sách|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=ngày 15 tháng 12 năm 2020|publisher=[[Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc]]|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=ngày 16 tháng 12 năm 2020}}</ref>
| HDI_rank                = 36
| currency                = [[Euro]] ([[Ký hiệu euro|{{code|€}}]]){{ref label|currency|d|}}
| currency_code                = EUR
| electricity                = 230 V–50 Hz<ref>{{chú thích web|url=http://www.iec.ch/worldplugs/list_bylocation.htm|title=IEC - World Plugs: List view by location|publisher=[[Ủy ban kỹ thuật điện quốc tế]]|access-date=ngày 5 tháng 6 năm 2018|language=en|archive-date=2018-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180206033008/http://www.iec.ch/worldplugs/list_bylocation.htm|url-status=dead}}</ref>
| time_zone                = [[Giờ chuẩn Trung Âu|CET]]
| utc_offset                = +1
| utc_offset_DST                = +2
| time_zone_DST                = [[Giờ mùa hè Trung Âu|CEST]]
| date_format                = dd-mmmm-yyyy<br />(ngày-tháng-năm)
| drives_on                = phải<ref name="DRIVESIDE">{{chú thích web |url=http://whatsideofroad.com/ad/ |title=What side of the road do they drive on in Andorra |access-date=ngày 19 tháng 3 năm 2019 }}{{Dead link|date=September 2019 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
| country_code                = AD
| calling_code                = [[Số điện thoại ở Andorra|+376]]
| cctld                = [[.ad]]{{ref label|cctld|e|}}
| image_map3                = Andorra - Location Map (2013) - AND - UNOCHA.svg
| map_caption3                = Bản đồ Andorra năm 2013.
| footnote_a                = {{note|native_name}} [http://www.andorramania.com/constit_gb.htm Hiến pháp Andorra]. Trong tiếng Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha: ''Principado de Andorra'', trong tiếng Pháp: ''Principauté d'Andorre''.
| footnote_b                = {{note|official_languages}} [[Tiếng Tây Ban Nha]], [[tiếng Bồ Đào Nha]] và [[tiếng Pháp]] được một lượng đáng kể thiểu số sử dụng.
| footnote_c                = {{note|percent_water}} Girard P & Gomez P (2009), [http://www.lacsdespyrenees.com/vallee-Andorre.html Lacs des Pyrénées: Andorre].<ref>{{chú thích web |url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/publicacions/CD/Anuari/cat/pdf/xifres.PDF |archive-url=https://web.archive.org/web/20091113203301/http://www.estadistica.ad/serveiestudis/publicacions/CD/Anuari/cat/pdf/xifres.PDF |url-status = dead|archive-date=ngày 13 tháng 11 năm 2009 |title=Andorra en xifres 2007: Situació geogràfica, Departament d'Estadística, Govern d'Andorra |access-date=ngày 26 tháng 8 năm 2012 }}</ref>
| footnote_d                = {{note|currency}} Trước năm 1999 dùng [[franc Pháp]] và [[peseta Tây Ban Nha]]; tiền xu và tiền giấy của cả hai loại tiền tệ này vẫn được dùng làm [[Đồng tiền pháp định|tiền pháp định]] cho đến năm 2002. Có một lượng nhỏ [[diner Andorra]] (quy đổi thành 100 cent) được đúc sau năm 1982.
| footnote_e                = {{note|cctld}} Còn có [[.cat]], dùng chung với [[Các nước nói tiếng Catalunya|các lãnh thổ nói tiếng Catalunya]].
| today                = 
}}

'''Andorra''' (phiên âm tiếng Việt: An-đo-ra; {{IPA-ca|ənˈdorə|lang}}, {{IPA-ca|anˈdɔra|local}}), gọi chính thức là '''Thân vương quốc Andorra''' ({{lang-ca|Principat d'Andorra}}), cũng dịch thành '''Công quốc Andorra''', là một [[Quốc gia không giáp biển|quốc gia nội lục]] có diện tích nhỏ tại Tây Nam Âu. Andorra nằm tại phần phía đông của dãy núi [[Pyrénées]], có biên giới với [[Tây Ban Nha]] (giáp vùng [[Catalunya|Cataluña]]) và [[Pháp]] (giáp vùng [[Occitanie]]). Quốc gia này được thành lập theo một hiến chương vào năm 988, chính thể thân vương quốc hiện nay được thành lập vào năm 1278. Quốc gia này do hai thân vương cùng cai trị: [[Giám mục của giáo phận Urgell]] tại [[Tây Ban Nha]] và [[Tổng thống Pháp]].

Andorra là quốc gia nhỏ thứ sáu tại [[châu Âu]], diện tích 468&nbsp;km² và dân số khoảng hơn 77.000<ref>{{Chú thích web|url=worldometers.info/world-population/andorra-population/|tựa đề=|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref>. Andorra là quốc gia nhỏ thứ 16 trên thế giới về diện tích đất và nhỏ thứ 11 thế giới về dân số.<ref>{{Chú thích web|url=http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|tiêu đề=Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality|họ 1=Malankar|tên 1=Nikhil|ngày=2017-04-18|website=Tell Me Nothing|access-date=ngày 13 tháng 6 năm 2017|archive-date=2017-06-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20170607111953/http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|url-status=dead}}</ref> Thủ đô [[Andorra la Vella]] là thủ đô cao nhất tại châu Âu, với độ cao 1.023 m trên mực nước biển.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.fallingrain.com/world/AN/0/Andorra_la_Vella.html|tiêu đề=Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra |nhà xuất bản=Fallingrain.com |ngày= |ngày truy cập=ngày 26 tháng 8 năm 2012}}</ref> Ngôn ngữ chính thức là [[tiếng Catalunya]], song song với [[tiếng Tây Ban Nha]], [[tiếng Bồ Đào Nha]] và [[tiếng Pháp]] cũng được nói phổ biến.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Background Note: Andorra|url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3164.htm|nhà xuất bản=State.gov|ngày truy cập=2015-05-14}}</ref>

Andorra không phải là một thành viên của [[Liên minh châu Âu]], song [[Euro]] là tiền tệ chính thức. Andorra trở thành một thành viên [[Liên Hợp Quốc]] vào năm 1993.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.un.org/en/members/ |tiêu đề=United Nations Member States |nhà xuất bản=Un.org |ngày= |ngày truy cập=2015-05-14}}</ref> Năm 2013, nhân dân Andorra có [[Bảng xếp hạng ước lượng tuổi thọ khi sinh theo quốc gia|tuổi thọ dự tính cao nhất]] thế giới với 81 năm, theo ''[[The Lancet]]''.<ref>{{chú thích tạp chí|last1=GBD 2013 Mortality and Causes of Death|first1=Collaborators.|title=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.|journal=Lancet|date=ngày 10 tháng 1 năm 2015|volume=385|issue=9963|pages=117–71|doi=10.1016/S0140-6736(14)61682-2|pmid=25530442|pmc=4340604 |issn=0140-6736}}</ref>

== Lịch sử ==
{{Chính|Lịch sử Andorra}}
Theo truyền thuyết thì [[Charlemagne|Charles Đại đế]] ([[Charlemagne]]) công nhận một [[Độc quyền tự nhiên|đặc quyền]] cho người Andorra đền đáp việc họ chiến đấu chống [[người Maroc]]. Lãnh chúa của [[Urgell]] trở thành người đứng đầu Andorra và sau đó vùng đất lại được dâng cho Giám mục của [[Urgell]]. Vào [[thế kỷ XI]], một cuộc tranh chấp nảy sinh giữa Giám mục và vùng đất phía bắc Andorra.

Cuộc tranh chấp được giải quyết năm 1278 bằng một [[paréage|Hiệp định về quyền tự trị]], chia sẻ quyền cai trị Andorra giữa [[bá tước Foix]] (sau đó chuyển thành người đứng đầu nước Pháp) và [[Tổng giám mục]] của [[La Seu d'Urgell]], ở [[Catalunya|Catalonia]], [[Tây Ban Nha]].

Andorra được sáp nhập vào [[Aragon]] hai lần, vào năm 1396 và 1512.

Sau khi Henry xứ [[Navarra|Navarre]] trở thành vua [[Henri IV của Pháp|Henry IV của Pháp]], ông ta ban hành một sắc lệnh (1607) theo đó người đứng đầu nhà nước [[Pháp]] và [[Giám mục]] xứ [[Urgell]] là [[Đồng thân vương của Andorra]].

Ngày nay các [[Tổng thống Pháp]] vẫn nhận danh vị là Thân vương Andorra.

Một tập tục thường niên vẫn còn được lưu truyền cho đến tận ngày nay là cứ mỗi độ [[Lễ Giáng Sinh]] hằng năm, vị Thủ tướng đương nhiệm của Công quốc Andorra lại gửi một chai nước sốt súp gà và một khoản hiện kim cho [[Tổng thống Pháp]], cũng như gửi số quà tương tự cho [[Tổng giám mục]] của [[La Seu d'Urgell]] để đổi lấy sự bảo trợ cho nền độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của mình.<ref name=":0">{{Chú thích web|url=http://antg.cand.com.vn/do-day/Vi-sao-nha-nuoc-Andorra-nho-be-phat-trien-cuc-thinh-500644/|tiêu đề=Vì sao nhà nước Andorra nhỏ bé phát triển cực thịnh?}}</ref>

== Địa lý ==
[[Tập tin:Grandvalira ski resort, Andorra5.jpg|nhỏ|300px|phải|Phong cảnh [[dãy núi Andorran]]]]
{{main|Địa lý Andorra}}
Andorra là [[thân vương quốc]] nhỏ ở [[Tây Âu]], nằm ở phía sườn Nam của [[dãy Pyrénées]], giữa biên giới nước [[Pháp]] và [[Tây Ban Nha]]. Andorra là xứ sở tuyệt đẹp nhờ các hẻm núi và các thung lũng có [[sông Valira]] chảy qua và được bao bọc bởi các đỉnh núi cao.

== Chính trị ==
{{main|Chính trị Andorra}}

Hệ thống [[chính trị]] của Andorra còn chưa có sự phân chia quyền lực rõ ràng giữa các cơ quan [[quyền hành pháp|hành pháp]], [[cơ quan lập pháp|lập pháp]] và [[tư pháp]]. Bản Hiến pháp được công nhận và chấp thuận vào năm [[1993]] đã lập nên một nhà nước Andorra [[dân chủ đại nghị]] có chủ quyền, tuy vẫn chịu sự cai quản của hai vị thân vương, nhưng người đứng đầu Chính phủ có quyền hành pháp. Các vị thân vương được trao một số quyền nhất định nhưng không có quyền phủ quyết các hoạt động của Chính phủ. Họ cử đại diện thường trực tại Andorra, chủ yếu mang tính chất lễ nghi.

Cơ quan lập pháp đơn viện là Đại hội đồng Andorra gồm 28 thành viên với nhiệm kỳ 4 năm, trong đó một nửa được bầu phổ thông toàn quốc và một nửa được tuyển cử từ mỗi 7 giáo xứ. Từ năm 1947, nam giới Andorra có quyền đi bầu cử, còn nữ giới thì mãi tới tận đầu thập niên 70 thế kỷ trước mới có được quyền này.<ref name=":0" />

Từ năm [[1981]], Đại hội đồng Andorra bầu ra Hội đồng hành pháp, tức là [[Chính phủ]]. Hai vị [[thân vương]] hiện nay của Andorra là [[Tổng thống Pháp]] và [[Tổng giám mục]] của [[La Seu d'Urgell]], ở [[Catalunya|Catalonia]], [[Tây Ban Nha]]. Thủ tướng Chính phủ hiện nay là ông [[Antoni Martí]] thuộc đảng Dân chủ cho Andorra (Demòcrates per Andorra). Đảng Dân chủ Xã hội (Partit Socialdemòcrata) là đảng đối lập.

Andorra không có quân đội hoặc một lực lượng phòng vệ, chỉ có cảnh sát. Do đó, quốc phòng là trách nhiệm của [[Pháp]] và [[Tây Ban Nha]].

== Phân cấp hành chính ==
{{main|Phân cấp hành chính Andorra}}
Andorra được chia thành [[7]] [[giáo xứ]] là:

* [[Andorra la Vella]]
* [[Canillo]]
* [[Encamp]]
* [[Escaldes-Engordany]]
* [[La Massana]]
* [[Ordino]]
* [[Sant Julià de Lòria]]

== Nhân khẩu ==

=== Dân số ===
{{main|Nhân khẩu Andorra}}

Dân số của Andorra được ước tính là 85.082 người (tháng 7 năm 2011).<ref>//www.cia.gov/redirects/ciaredirect.html</ref> Dân số đã tăng từ 5.000 người trong năm 1900. Andorra là một nước đa sắc tộc gồm 31.363 người Andorra bản xứ chiếm 33% dân số, 27.300 [[người Tây Ban Nha]] chiếm 23% dân số, [[người Bồ Đào Nha]] 13,794 (21%), [[người Pháp]] 5213 (17%), 1085 [[người Anh]] và [[người Ý]].<ref>Departament d'Estadistica, 2008</ref> Người thuộc các sắc tộc khác không có quyền biểu quyết (bỏ phiếu) trong cuộc bầu cử xã. Hơn nữa, họ không được phép để được bầu làm thủ tướng hay sở hữu hơn 33% vốn cổ phần của một công ty tư nhân.<ref>{{Chú thích web | url = http://www.elpais.com/diario/2006/07/14/sociedad/1152828008_850215.html | tiêu đề = Andorra, sólo inmigrantes sanos | tác giả 1 = | ngày = | ngày truy cập = 5 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = EL PAÍS | ngôn ngữ = }}</ref>

Rất nhiều người [[Tây Ban Nha]] từ vùng [[Catalunya]] di cư tới Andorra. Họ sống chủ yếu ở thủ đô [[Andorra la Vella]], giúp cho việc bảo tồn phong tục cũng như ngôn ngữ [[Tiếng Catalunya|Catalan]] - được coi là thứ tiếng chính thức của Công quốc Andorra

Quốc tịch Andorra rất khó xin được, ngoại trừ việc kết hôn với công dân bản xứ.<ref name=":0" />

=== Giáo dục ===

=== Y tế ===

=== Tội phạm và tệ nạn ===
Ở Andorra không có hệ thống nhà tù. Những kẻ bị kết án ở Andorra được tùy thích chọn lựa nơi chấp hành án là [[Pháp]] hay [[Tây Ban Nha]].<ref name=":0" />

== Kinh tế ==
{{main|Kinh tế Andorra}}

Ngành dịch vụ du lịch của Andorra ước tính tiếp đón 10,2 triệu du khách mỗi năm.<ref name="es2">{{Chú thích web|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|tiêu đề=HOTELERIA I TURISME|ngày truy cập=ngày 14 tháng 5 năm 2015}}{{dead link|date=May 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>

[[Du lịch]] là ngành kinh tế chủ yếu của Andorra, đóng góp tới 80% [[Tổng sản phẩm nội địa|GDP]] của đất nước. Andorra lôi cuốn khách du lịch nhờ môn [[trượt tuyết]] và hàng hóa miễn thuế. Hàng năm có khoảng 9 triệu khách du lịch đến Andorra. Chính sách đánh thuế nhập khẩu không đáng kể đã tạo nên sự lôi cuốn du khách khắp nơi đến Andorra để mua hàng giá rẻ hơn so với ở nước mình.

Mặt khác, nhiều công ty và ngân hàng ngoại quốc cũng đặt trụ sở ở đây để khỏi bị đánh thuế cao. Các ngành kinh tế khác đều được nhà nước giảm hoặc miễn thuế. Tại Andorra hiện nay tuy không đánh thuế lợi tức và thuế thu nhập thường niên nhưng một khi nền kinh tế gặp trì trệ, hai sắc thuế ấy sẽ được áp dụng tức thời theo Bộ luật Tài chính. Khoảng 900 cửa tiệm và các cơ sở dịch vụ khác thu hút tới 1/4 lực lượng lao động cả nước, còn 1/5 dân số Andorra làm việc trong ngành công nghiệp "không khói".

Andorra thậm chí không có cơ quan bưu điện chính thức. Các dịch vụ bưu chính viễn thông thuộc nội hạt đất nước đều được miễn phí, còn với thư từ hay điện báo đi nước ngoài đều cần phải qua trung gian [[bưu điện]] của [[Pháp]] hay [[Tây Ban Nha]].<ref name=":0" />

[[Dịch vụ]] [[ngân hàng]] cũng đóng góp nhiều cho nền [[kinh tế]]. [[Nông nghiệp]] kém phát triển, chỉ có khoảng 2% diện tích là đất trồng trọt. [[Thực phẩm]] chủ yếu là [[nhập khẩu]].

== Văn hóa ==
[[Tập tin:Andorra topographic map-en.svg|nhỏ|trái|Bản đồ địa hình Andorra.]]
=== Tôn giáo ===
Dân số của Andorra là chủ yếu là [[Giáo hội Công giáo Rôma|Công giáo Rôma]] (90%). Vị thánh bảo trợ của đất nước là [[Đức Mẹ Meritxell]]. Mặc dù nó không phải là một tôn giáo chính thức của quốc gia, nhưng hiến pháp thừa nhận một mối quan hệ đặc biệt với Giáo hội Công giáo, cung cấp một số ưu đãi đặc biệt cho Giáo hội. Cộng đồng Hồi giáo chủ yếu được tạo thành từ những người nhập cư [[Bắc Phi]]. Giáo phái [[Kitô giáo]] khác bao gồm [[Anh giáo]], Giáo hội Thống Nhất, Nhà thờ Tông đồ mới, [[Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô]], và [[Nhân Chứng Giê-hô-va|Nhân chứng Giê-hô-va]]. Có một cộng đồng nhỏ của người [[Ấn Độ giáo|Hindu]] và [[Bahá'ís]].<ref>"Andorra". International > Regions > Southern Europe. The Association of Religion Data Archives. 2005. Truy cập 2009-07-04.</ref> Khoảng 100 người [[Do Thái giáo]] sống ở Andorra.<ref>{{Chú thích web | url = http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2005/51537.htm | tiêu đề = Andorra | tác giả 1 = | ngày = | ngày truy cập = 5 tháng 10 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>[[Tập tin:Andorramap.png|nhỏ|phải|Bản đồ 7 [[giáo xứ]] của Andorra]]
===Ngôn ngữ và chữ viết===
Ngôn ngữ chính thức và được sử dụng trong lịch sử là [[Tiếng Catalunya|Catalan]], thuộc [[Nhóm ngôn ngữ Rôman]]. Chính phủ Andorran khuyến khích việc sử dụng tiếng Catalan.

Do sự nhập cư, các liên kết lịch sử và khoảng cách địa lý gần, [[tiếng Tây Ban Nha]], [[Tiếng Bồ Đào Nha|Bồ Đào Nha]] và [[Tiếng Pháp|Pháp]] cũng được sử dụng phổ biến. Hầu hết dân cư Andorra có thể nói một hoặc nhiều hơn trong các thứ tiếng này, ngoài Catalan. Tiếng Anh ít phổ biến hơn, tuy nhiên nó cũng được sử dụng ở những khu nghỉ dưỡng. Andorra là một trong 4 nước châu Âu (cùng với Pháp, Monaco, và Thổ Nhĩ Kỳ)<ref>{{Chú thích web|tác giả 1= |url=http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/default_en.asp |tiêu đề=Framework Convention for the Protection of National Minorities (FCNM): National Minorities, '&#39;Council of Europe'&#39;, ngày 14 tháng 9 năm 2010 |nhà xuất bản=Coe.int |ngày= |ngày truy cập=ngày 26 tháng 8 năm 2012}}</ref> chưa tham gia vào [[Framework Convention for the Protection of National Minorities|Hiệp ước của Hội đồng châu Âu về dân tộc thiểu số]].<ref>{{Chú thích web|url=http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=157&CM=&DF=&CL=ENG|tiêu đề=Framework Convention for the Protection of National Minorities CETS No. 157 |nhà xuất bản=Conventions.coe.int |ngày truy cập=ngày 25 tháng 11 năm 2012}}</ref>

Theo ''Observatori Social d'Andorra'', các ngôn ngữ được sử dụng ở Andorra gồm:<ref>{{Chú thích web |url=http://www.iea.ad/cres/observatori/temes/llengua3trimestre2005.htm |tiêu đề=Observatori de l'Institut d'Estudis Andorrans|ngôn ngữ=ca |ngày truy cập=ngày 5 tháng 6 năm 2013}}{{dead link|date=May 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>

{| border="0" style="border:1px solid #999; background:#fff;"
|- style="text-align:center;"
! style="background:#ccc;"|Tiếng mẹ đẻ || %
|- style="text-align:center;"
| style="background:#ccc;"|[[Tiếng Catalan]] || 38,8%
|- style="text-align:center;"
| style="background:#ccc;"|[[Tiếng Tây Ban Nha]]|| 35,4%
|- style="text-align:center;"
| style="background:#ccc;"|[[Tiếng Bồ Đào Nha]] || 15%
|- style="text-align:center;"
| style="background:#ccc;"|[[Tiếng Pháp]]|| 5,4%
|- style="text-align:center;"
| style="background:#ccc;"|Khác || 5,5%
|- style="text-align:center;"
| colspan="2" |<small>[http://www.iea.ad/images/stories/Documents/CRES/Observatoris/2005/2005_3_PoliticaLinguistica.pdf 2005 3 PoliticaLinguistica.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130822055051/http://www.iea.ad/images/stories/Documents/CRES/Observatoris/2005/2005_3_PoliticaLinguistica.pdf |date = ngày 22 tháng 8 năm 2013}}</small>
|}

==Tham khảo ==
{{Tham khảo|30em}}
{{thể loại Commons|Andorra}}
{{Châu Âu}}

[[Thể loại:Andorra| ]]
[[Thể loại:Khu vực miễn thuế châu Âu]]
[[Thể loại:Thân vương quốc]]
[[Thể loại:Quốc gia châu Âu]]
[[Thể loại:Quốc gia nội lục]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên Ủy hội châu Âu]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Tây Ban Nha]]
[[Thể loại:Bán đảo Iberia]]
[[Thể loại:Nam Âu]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Pháp]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên Cộng đồng Pháp ngữ]]
[[Thể loại:Đặc khu kinh tế]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ Rôman]]
[[Thể loại:Quốc gia Tây Nam Âu]]
[[Thể loại:Pyrénées]]
[[Thể loại:Quốc gia Catalunya]]
[[Thể loại:Quân chủ châu Âu]]
[[Thể loại:Quốc gia Nam Âu]]