Thor (thần thoại)

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Đối với các định nghĩa khác, xem Thor (định hướng).
ᚦᛟᚾᚨᚱ
Þórr
Thor cầm búa tầm sét cưỡi xe dê.
Thor cầm búa tầm sét cưỡi xe dê.
Đấng quan phòng công lí, nghị lực và huyết thống
Ngự tạiBílskírnir
Biểu tượngCây sồi, búa, sừng, móng, gia súc
Vợ, chồngSif
Bố mẹGiới tự nhiên
Anh chị emThánh Olaf
Con cái?
NúiValhǫll
Tương ứng thần thoại La MãJupiter, Zeús, Baʿal, Baʿal Zəvûv, [...]

Thor (tiếng Bắc Âu cổ: Þórr, Thórr, "lôi thần") là một thần nhân trứ danh trong hệ thống thần thoại Bắc Âu và trong cựu giáo German.[1][2] Tín niệm cổ trung đại Âu châu thường hình dung là một nam tử lực lưỡng cầm búa bảo hộ các hiện tượng sấm chớp, mây mưa, gió bão, cây tổ, cùng những phẩm cách nam tính như sức vóc, giống nòi, đức công chính và nhất là khả năng sinh sản.[3]

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Dị giáo và Tân dị giáo

Ngoài tên Þórr trong tiếng Bắc Âu cổ, Thor còn có các tên khác trong tiếng Anh cổ là Þunor và trong tiếng Đức cổ là Donar (chữ rune : ᚦᛟᚾᚨᚱ þonar).[4] Tất cả các hình thức tên của Thor đều bắt nguồn từ tiếng German nguyên thủy Þunraz (nghĩa là sấm sét). Tục danh thần Thor nhằm gợi ý đến chiếc sừng, vốn là biểu tượng nguyên thủy của sấm chớp và cây sồi thiêng trong tín ngưỡng dân gian Bắc Âu.[5][6][7]

Theo truyền thống, Thor được coi là thần có vị trí hầu như ngang hàng với chúa tể Odin, vì có thể thời thượng cổ chưa phân biệt hai vị thần này. Tuy nhiên, vì tính cách càn quấy và thường phạm sót lầm nên Thor không được ngồi trong đại điện Ásgarðr mà phải phiêu bạt đi khắp thế gian. Cũng theo cổ thư, thần Thor thường cưỡi một cỗ xe do hai con dê kéo từ lúc bình minh đến khi sẩm tối. Ban đêm, Thor xẻ thịt chúng mà ăn, sau đó bỏ xương vào tấm da, đến sớm hôm sau dê lại hồi nguyên. Chiếc búa của Thor được gọi là Mjöllnir ("chớp giật"),[8] còn ngự cung Thor là Bílskírnir ("sét đánh").[9][10] Ngôi nhà thần Thor nằm dưới chân núi Ásgarðr, chỗ này được gọi là Þrúðvangr[11] ("cánh đồng sức mạnh"), để giữ cho thần điện Ásgarðr không bị yêu ma quấy nhiễu.[12]

Cũng theo những điều tra xã hội học cấp khu vực tại Cộng hòa Dân chủ Đức và Liên bang Soviet thập niên 1950 và 1960,[13][14] ở giai đoạn tiền Cơ Đốc, ấu đồng và nữ lưu Bắc-Đông Âu thường xuyên đeo trang sức hình lưỡi rìu, đồng thời mé cửa các ngôi nhà cũng treo một vài lưỡi rìu khổ nhỏ, mà mục đích là tịch tà.[15][16][17] Chiếc búa cũng được coi là biểu tượng quyền uy của các lĩnh chúa và quân vương tiền Cơ Đốc, về sau được các đời hoàng đế và sa hoàng coi làm một trong những nguyên lí hiện thân của quyền lực cũng như sự thao túng lĩnh thổ. Đến ngày nay, những hoa văn lưỡi rìu vẫn là nét không thể thiếu trong trang phục dân tộc ở nhiều quốc gia Âu châu.[18][19]

Trong quan niệm tổng phổ tại riêng nhánh Bắc Âu, hình mẫu Thor thường đối lập với Loki để biểu thị cuộc đấu tranh trường kì giữa lẽ công chính và sự gian giảo.[20] Ngoài ra, chuyện phiêu lưu trên biển đánh thủy quái Jǫrmungandr có ý nghĩa phê bình cuộc cạnh tranh sinh tồn của nhân loại trong tự nhiên khắc nghiệt.[21]

Chiếc khuyên hình Mjǫllnir ở di chỉ Rømersdal, Bornholm, 790-1100 SCN Để đến Bílskírnir phải đi qua Bifrǫst (còn gọi Ásbrú) Trận đấu của Þórr với Jǫrmungandr là biểu hiện cuộc đấu tranh sinh tồn giữa văn minh và u minh Trụ thức Jǫrmungandr ở thánh đường Saint-Etienne
Tập tin:Asgard and Bifrost in interpretation of Otto Schenk in Wagner's Das Rheingold.jpg
Mjöllnir
Bài chi tiết: Valknut, Vajra, Thập tự Sắt, và Nhành Sồi Vàng

Theo bài thuyết trình của nhà dân tục học[22] Hilda Ellis Davidson vào năm 1965, biểu tượng Hỏa Thập Tự[23][24][25] (卍 hoặc 卐) được tìm thấy trong các di tích khảo cổ học vùng văn hóa German nguyên là biểu thị lưỡi tầm sét của đấng Þórr.[26] Nó không thuần túy chỉ hiện diện trong các phẩm vật ở xác thuyền Viking trung đại mà thậm chí có ở Bắc Phi và Trung Đông, là những nơi có một giai đoạn lịch sử tiếp xúc với văn hóa Vandal.

Trong thực tế, địa vị Þórr càng về sau càng nâng lên, đặc điểm đó có tỉ lệ thuận với xu hướng thực dân hóa của các dân Viking ở mạt kì La Mã đế quốc. Các dân dị giáo Bắc Âu nói chung đã có giai đoạn rất dài suy tôn Þórr là tối linh thượng đẳng phước thần,[29][30][31] nhưng khi bắt đầu tiếp nhận Cơ Đốc giáo đã khéo kết hợp các đặc thù cựu giáo với tân giáo.[32][33] Theo bà Hilda Ellis Davidson, vấn đề này xét cho cùng là tất yếu.[34][35]

Huyền sử[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Edda và Saga

Thor là một vị thần nổi bật được nhắc đến trong suốt lịch sử của các dân tộc German, từ các vùng Germania Đế quốc La Mã chiếm đóng đến các vùng di cư của người German trong Thời kỳ Di cư, đến sự phổ biến của anh trong Thời đại Viking. Khi đối diện với quá trình truyền đạo Ki-tô giáo ở Scandinavia, biểu tượng có hình chiếc búa của anh, Mjölnir, được mặc và tên các vị thần trong tôn giáo Bắc Âu cổ bao gồm tên của Thor đã chứng minh cho sự phổ biến của anh. Do bản chất của tập sao lục German, chuyện kể về Thor trong thần thoại Bắc Âu là được chứng nhận duy nhất trong tiếng Bắc Âu cổ. Thần thoại Bắc Âu, phần lớn được ghi chép ở Iceland trong tài liệu làm từ nhiên liệu truyền thống có nguồn gốc từ Scandinavia, kể nhiều câu chuyện về Thor. Trong những nguồn này, Thor có ít nhất 15 cái tên khác nhau. Anh là chồng của nữ thần tóc vàng Sif, là người yêu của jötunn Járnsaxa, và thường được mô tả là có mắt hung dữ, tóc đỏ và râu đỏ.[37]

Những chuyện kể về thần Thor chủ yếu về việc ông tiêu diệt cự nhân, nhưng ông cũng có yêu một cô khổng lồ tên là Jarnsaxa và có một đứa con trai với cô này tên là Magni. Do là con lai của Thor với người khổng lồ, cậu Magni này khi mới 3 ngày tuổi đã mạnh hơn cha mình. Snorri Sturluson có kể một chuyện trong cuốn Edda bằng văn xuôi rằng khi tên vô địch của bọn khổng lồ là Hrungnir tới Asgard để gây sự, Thor đang đi vắng, nên các vị thần sợ hắn và mời vào uống rượu. Hrungnir nói khoác rằng hắn sẽ giết hết các vị thần và dỡ nóc Valhalla đem về. Chỉ có nữ thần Freya là đủ can đảm để đứng rót rượu cho tên khổng lồ để câu giờ. Hắn lại nói khoác rằng sẽ uống cạn rượu của các vị thần, sau đó sẽ bắt Freya và Sif, vợ thần Thor đem về. Đúng lúc đó, Thor trở về, nhưng tên khổng lồ thách đấu tay đôi với ông, vì thế Thor để hắn đi. Bọn cự nhân hợp sức lại để nặn ra một tên khổng lồ bằng đá cao đến 9 dặm, nhưng chúng không tìm được một trái tim đủ to, nên lấy một trái tim của con ngựa cái đặt vào. Khi Thor cưỡi cỗ xe dê đến đấu trường, tên khổng lồ đá có trái tim nhát gan nên bỏ chạy mất. Thor quăng búa sét đánh Hrungnir, còn tên khổng lồ quăng một cặp sừng lên đánh Thor. Chiếc búa đụng phải cái sừng văng mất, nhưng một mảnh vỡ của cái sừng đánh trúng đầu Thor. Thần Thor ngã từ trên trời xuống, và Hrungnir chuẩn bị giết ông thì cái búa rơi xuống, đánh trúng tên khổng lồ. Nhưng xác chết của hắn đè trúng Thor, và ông không thể đứng dậy. Khi các vị thần kéo đến, không ai đủ sức để nhấc xác tên khổng lồ dậy, cho đến khi con trai 3 ngày tuổi của Thor là Magni đến và nhấc lên bằng một tay.

"Ôi, thật là một cô dâu đáng yêu!" (1902) bởi Elmer Boyd Smith.

Một câu chuyện khác nổi tiếng của thần Thor được ghi lại trong bài thơ cổ "Bài ca của Thrymr". Một hôm thần Thor thức giấc và thấy cây búa thần của mình đã biến mất. Ông cùng Loki đến Folkvang để mượn chiếc áo choàng lông ó của nữ thần Freya. Loki dùng chiếc áo để biến thành một con ó đi tìm chiếc búa. Khi gặp Thrymr, là vua của người khổng lồ tuyết, hắn nói rằng chính hắn đã chôm chiếc búa sét của Thor. Thrymr nói rằng hắn vô cùng giàu có, và có đủ mọi thứ châu báu trên đời, chỉ muốn một điều duy nhất là cưới nữ thần Freya làm vợ, nếu được, hắn sẽ trả lại cây búa. Loki trở lại thiên đình và đến nói với Freya, nhưng vị nữ thần nổi giận lôi đình khiến nhà cửa rung chuyển. Thần Heimdall sau đó gợi ý rằng Thor nên biến giả thành Freya và đến đám cưới để lấy lại cây búa. Thế là Thor mượn chiếc vòng cổ của Freya, và đi cùng Loki đến vùng đất của bọn khổng lồ, cải trang thành Freya và cô hầu gái. Thrymr rất mừng và tổ chức tiệc cưới thật to, mời toàn bộ bà con đến dự, nhưng ngay lập tức bị sốc vì "Freya" ăn nguyên một con bò, tám con cá hồi và uống cạn 3 thùng rượu. Loki trong lốt cô hầu gái vội nói rằng Freya đã không ăn trong 8 ngày vì quá lo lắng cho đám cưới. Thrymr lại lén nhìn "Freya", nhưng chỉ thấy một cặp mắt rực lửa. Loki trong lốt cô hầu gái vội nói rằng Freya đã không ngủ trong 8 ngày vì quá lo lắng cho đám cưới. Cuối cùng thì Thrymr cũng đưa cho "Freya" chiếc búa, và thần Thor lột bỏ lớp cải trang, và dùng chiếc búa để giết toàn bộ gia đình của tên vua khổng lồ.

Kẻ thù số một của thần Thor là Jörmungandr, con rắn khổng lồ, con của Loki. Ở Ragnarok, Thor giết được con rắn, nhưng trước khi chết nó phun nọc độc vào người ông và Thor chỉ đi được 9 bước rồi chết. Hai con trai của Thor là Modi và Magni nhặt được chiếc búa thần của cha và trở thành thần sét.

Biến sử[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Taranis, Beowulf, Scythia, và Thần thoại Ấn-Âu

Theo các khảo sát khoảng giai đoạn Chiến tranh Lạnh, không gian tiếp nhận văn hóa thờ Þórr thượng cổ chỉ loanh quanh khu vực Scandza,[38][39][40] gần tương hợp với địa bàn Nam Thụy Điển và Đan Mạch hiện đại. Nó bao gồm cả hai hòn đảo có ý nghĩa rất trọng đại đối với ngành khảo cổ học là Rügen[41] (Rȯjana, Rāna) và Bornholm[42][43][44] (Burgundaholmr) - những di chỉ phong phú nhất của quần thể khảo cổ dị giáo tiền Cơ Đốc.[45][46]

Ngẫu tượng Þórr bằng gỗ sồi tại Viện bảo tàng quân sự Thụy Điển.

Tuy nhiên, bắt đầu từ giai đoạn Đế quốc La Mã sắp có dấu hiệu suy vong, các man lần lượt là Celtic, Goth, German, Saxon và cuối cùng là Viking đã đem tục này phổ rộng ra toàn Âu châu, thậm chí tập nhiễm vào nhiều chủng tộc Bắc Á, sang đến tận Bắc Phi và Trung Đông.[47] Quá trình này diễn ra tự nhiên liên tục và trải dài nhiều thế kỉ khiến cho văn hóa thờ Þórr không thuần túy ở việc thờ cúng một vị thần cụ thể nữa mà đã trở thành nguyên lí xã hội phổ thông. Có lẽ kể từ Þórr, các sắc tộc trung đại tại Âu lục đã tiếp biến thành những vị thần đặc thù cho dân mình, khiến cho đã có một khoảng thời gian từ thế kỷ IV đến thế kỷ XIII, phong tục thờ cúng lôi thần diễn ra hết sức phong phú và sôi động tại địa bàn Âu châu và chỉ thực sự chìm dần sau các thời kì Hắc Tử Bệnh, Mông Cổ xâm lăng và nhất là nạn săn phù thủy.[48]

Tuy vậy, trong các năm cao trào cách mạng dân tộc Âu châu thế kỷ XIX, đã có nhiều tác gia, học giả và nhạc sĩ tìm cách phục hưng dị giáo cổ đại (thường gọi cựu giáo để phân biệt với Cơ Đốc) làm cơ sở hình thành nên bản sắc quê hương mình.[49] Theo thời vận đó, tục thờ lôi thần Þórr lại trỗi dậy, từ chỗ manh nha trong các cộng đoàn Tin Lành nhỏ ở Bắc Âu, Trung Âu, Nam Âu đã lan ra thành hiện tượng xã hội khiến Tòa Thánh phải không ít lần rung chuông cảnh báo.[50][51] Vấn đề càng nghiêm trọng hơn khi lối sống tân tự do hippie, bohemian rầm rộ trong giới trẻ thập niên 1970 : Nhiều thanh niên nam nữ đã mượn các sinh hoạt lửa trại kết hợp khiêu vũ để thực hành dị đoan thờ ngẫu tượng thần sấm hòng "trả thù đời, chối bỏ thế giới công nghiệp hóa".[52][53] Nhiều nhà nghiên cứu xã hội học đã chỉ trích những hoạt động này là biểu hiện của sự tha hóa trong hình thái xã hội coi trọng vật chất hơn tinh thần,[54][55][56] nghiêm trọng hơn nữa là thách đố quyền uy của thánh hội Cơ Đốc, thậm chí là biểu hiện cao của chủ nghĩa dân tộc cực đoan hãnh tiến.[57][58][59]

Parjánya

Parjánya (tiếng Phạn: पर्जन्य) theo kinh Vệ Đà là đấng tối linh có khả năng ban mưa móc, sấm sét và bón phân cho đất.[60][61] Parjánya có vai trò như một hóa thân khác của Indra, thần tể trị bầu giời và cõi thiêng.

Theo các kí thuật cổ đại, Parjánya hiển linh trong hình trạng cái bầu vú con bò cái, còn sấm sét chính là núm vú, vậy nên dòng sữa chính là ơn mưa móc cho mặt đất xanh thêm. Tiếng điện quang chính là khi con bò rống, và lúc ấy những mũi tên hay lau sậy sẽ đơm chồi theo mưa.[62]

Perun

Các mẩu vụn thần tích Þórr trực tiếp là cơ sở hình thành tục thờ Perun (tiếng Slav Đông cổ: Перунъ, tiếng Ukraina: Перун, tiếng Belarus: Пярун; tiếng Ba Lan: piorun «гром»[63]) ở cộng đồng Slav.[64] Tuy nhiên, trong thần phả Trung Âu, Nam Âu và Đông Âu, Perun được tôn làm thượng thần và có nhiều chức năng hơn Þórr. Theo thế giới quan Slav trung đại, Perun là đấng tể trị bầu trời, sấm chớp, mưa bão, pháp luật, chiến tranh và đặc biệt là cây sồi thiêng. Các thuộc tính Perun bao gồm : Lửa, núi, gió, hoa diên vĩ, chim ưng, kiền khôn, ngựa, xe, búa, rìu, cung tên, sừng, móng, đá.[65][66] Theo trứ tác De Bello Gothico của sử gia Procopius thế kỷ VI, các dân Slav thường cung hiến một con bò ngay dưới gốc sồi già để xin đấng Perun quan phòng.[67] Trong kỉ nguyên đỉnh thịnh, tục thờ Perun thường xuyên chịu sự cạnh tranh của thần tượng Veles (đấng bảo hộ súc sinh).[68][69][70]

Vào năm 980, Volodymyr đại vương khi đăng cơ ở Kyiv đã cho dựng đại phù điêu ngũ thần ngay trước thềm đại điện, mà Perun là tối cao. Thế nhưng, trong thời gian cầm chính, ông nhận ra rằng các boyar chỉ dựa vào tập quán cung hiến Perun để ăn chơi hưởng lạc, khiến cho chính trị rất đình đốn. Vậy nên, vào năm 988, Volodymyr ra lệnh phá tất cả ngẫu tượng Perun trong khu vực Kyiv, đồng thời dựng một thánh đường Cơ Đốc ngay trên nền thần điện Perun vừa được dỡ bỏ. Sự kiện này đánh dấu giai đoạn suy thoái của tục thờ Perun và Đông Âu chính thức bước sang kỉ nguyên Chính Thống giáo.[71][72] Những vết tích cuối cùng của tập quán này chỉ tồn tại đến khoảng thế kỷ XV thì cơ bản là tiêu biến.[73]

Trong những năm hậu Đệ nhị Thế chiến, các chính phủ Tô Liên, Đông Đức và Ba Lan đi tiên phong trong việc khảo cứu di chỉ dị giáo thượng cổ. Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Đức đã hạ lệnh đặc biệt biến hải đảo Rügen thành khu bảo tồn văn hóa dị giáo. Trước khi bức tường Berlin sụp đổ, khu vực này chỉ cho phép chuyên gia hoặc đoàn khảo sát quốc tế được thâm nhập. Các giáo trình phổ thông và đại học Đông Âu cũ cũng liệt Đông Đức vào không gian văn hóa gọi là Tây Slav, trong khi Tây Đức lại thuộc về văn hóa German.[74] Việc này nói lên ý thức khoan dung phi thường đối với tín ngưỡng tiền Cơ Đốc tại cộng đồng xã hội chủ nghĩa Đông Âu, tuy nhiên lại cũng là khởi nguồn cho trào lưu phục hưng dị giáo gây nhiều hệ lụy xấu đối với xã hội Slav hậu cộng sản.[75] Hằng năm, di chỉ núi Trọc tại Kyїv và nhiều địa phương Ba Lan, Belarus, Nga thường xuyên diễn ra những hoạt động cúng tế Perun kiểu dị giáo của giới trẻ. Phong trào này thường được gọi là "sùng bái Tolkien", vì phát sinh rầm rộ sau khi loạt truyện và phim Chúa nhẫn gây bão truyền thông hoàn vũ.[76][77]

Năm 1867, nhạc sĩ Modest Mussorgsky đã soạn bản giao hưởng Đêm [hè] trên núi Trọc để phác họa một phong tục ngàn đời còn ẩn trong dân gian Chính Thống khu vực Ukraina. Đó là tục thờ Perun nhưng mạo danh lễ Sabat để tránh nhà cầm quyền.[78]

  • Thông tin tham quan núi Trọc (Kyїv)
    Thông tin tham quan núi Trọc (Kyїv)
  • Toàn cảnh
    Toàn cảnh
  • Thần tượng Perun
    Thần tượng Perun
  • Thần tượng Perun
    Thần tượng Perun
Perkūnas
The so-called Flag of Widewuto introduced by Grunau featuring Prussian Perkūns (in the middle).

Perkūnas (tiếng Litva: Perkūnas, tiếng Latvia: Pērkons,[79] tiếng Phổ: Perkūns, Perkunos, tiếng Yotvingian: Parkuns, tiếng Latgalian: Pārkiuņs) là thần sấm sét của riêng cộng đồng Balt, có vị trí chỉ sau thần tể trị Dievas.[80] Trong các thần tích Baltika, tựu trung Perkūnas là đại biểu của các yếu tố bầu trời, sấm sét, mây mưa, gió bão, lửa, chiến tranh, pháp lí, phẩm trật, khả năng thụ tinh sinh sản, núi sông và cây sồi thiêng (đôi khi cũng là linh sam)[81][82]. Tuy vậy, khi tiếp biến sang văn hóa Phần Lan Cơ Đốc giáo, Perkūnas đã trở thành nguyên lí "Perkele", hàm nghĩa quỷ hồn và nhìn chung ít gây thiện cảm.[83][84][85][86][87]

Perkūnas cùng với Dievas[88] và Potrimpo là các thần linh trọng yếu và phổ biến nhất trong tín ngưỡng Baltika trung đại tiền Cơ Đốc. Trong đó, Perkūnas luôn có xu hướng tranh chấp để vượt trên Dievas, vì vậy giới sử gia gọi hiện tượng tâm linh này là deus otiosus.[89][90] Thậm chí năm 1520, sử gia Simon Grunau đã chép lại lá cờ của vua Phổ dị giáo Widewuto thêu chân dung bộ ba thần linh này. Ngọn cờ này được treo trang trọng trên cây sồi thiêng trước mặt thần điện Romuva về phía Tây bán đảo Sambia.[91][92] Dân sự thường đeo những trang sức hình lưỡi rìu để tôn vinh thần.

Tục phụng thờ Perkūnas bắt đầu mai một kể từ Thập tự chinh phương Bắc và chính thức vãn hồi khi Thịnh vượng chung Ba Lan-Lietuva thiết lập.[93][94]

Krabat

Krabat (tiếng Croatia: Hrvat) là nguyên tổ huyền thoại của thị tộc Wenden [ˈvɛn.dn̩] (hoặc Winden [ˈvɪn.dn̩]), một nhóm Slav nhỏ đã bị đồng hóa vào chủng Saxon ngay từ hậu kì cổ đại. Thị tộc Serbja ngày nay vẫn phụng thờ nhân vật này.[95] Tương truyền đó là một vu sư[96] có tài hô mưa gọi gió và thường lập giao ước với quỷ satan hoặc đôi khi lucifer. Thần tượng này được coi là nguyên mẫu của Faust.[97][98] Cũng theo truyền thống, Krabat chỉ là một thợ xay bột hoặc binh sĩ tầm thường, nhưng biết biến hình làm quạ để điều khiển sấm sét, vì thế đến nay tục tạc tượng Krabat mặc áo nhà binh hoặc trong hình ảnh con quạ rất phổ biến ở vùng biên Đức, Séc và Ba Lan.[98][99][100]

Ukko

Ukko (tiếng Phần Lan: [ˈukːo])[101] hay Uku[102], ban đầu được gọi Äijä [ˈæi̯jæ] hay Äijö [ˈæi̯jø] ("tổ phụ", "trưởng lão"),[103][104], nguyên là đấng tối linh trong thế giới quan Sámi, rồi được các dân Phần Lan và Estonia tiếp nhận. Mãi đến nay, học giới vẫn tranh cãi xem liệu Perkūnas hay Ukko có trước, và rằng có sự Cơ Đốc hóa nào đó trong ý thức hệ hay không.[105] Tuy nhiên, dù sao Ukko cũng được thừa nhận là thần cai quản bầu trời, thì tiết, mùa vụ, sấm sét và sinh sản.[105] Trong quốc sử Phần Lan Kalevala, thần tượng Ukko đã được chuyển hóa thành chàng thợ rèn Ilmarinen phàm tục nhưng có tài đúc cối xay Sampo kì diệu.[106]

Danh từ "ukko" ngược về nguyên thủy được đọc là "tuuri", hàm nghĩa "may phước". Nó phiếm chỉ những phục sức mô phỏng lưỡi rìu thần sấm thường được dùng để tịch tà. Thậm chí, trước khi Cơ Đốc giáo truyền lên Bắc Âu, có hẳn lễ hội Ukon juhla để ca tụng ơn đức thần Ukko. Các hoạt động bao gồm uống rượu, cung hiến súc vật và ca vũ quanh đống lửa. Đến thế kỷ XIX, truyền thống này bị đình chỉ và thay bằng thánh lễ Johannes Kastaja.[107][108]

Trong liệt biểu bão mùa đông năm 2012, kênh The Weather đã định danh một trận phong ba ở khu vực gây ảnh hưởng Phần Lan là Ukko.[109]

  • Ukonkivi (Đá Ukko) ở hồ Inari, Lapland. Di chỉ này có thể là thánh địa của người dị giáo
    Ukonkivi (Đá Ukko) ở hồ Inari, Lapland. Di chỉ này có thể là thánh địa của người dị giáo
  • Mặt dây chuyền thời tiền Cơ Đốc thờ Ukko : Phần Lan, Thụy Điển, Thập Tự Sói
    Mặt dây chuyền thời tiền Cơ Đốc thờ Ukko : Phần Lan, Thụy Điển, Thập Tự Sói
  • Rìu chiến bằng đá ở Närke
    Rìu chiến bằng đá ở Närke
  • Hoa văn cổ ở Karjala mô phỏng cuộc tranh hùng của đấng Ukko với con mãng thế gian. Họa tiết kết hợp hình rìu, sấm sét và thủy triều
    Hoa văn cổ ở Karjala mô phỏng cuộc tranh hùng của đấng Ukko với con mãng thế gian. Họa tiết kết hợp hình rìu, sấm sét và thủy triều
Sauron

Hình tượng Sauron (/ˈsaʊrɒn/[110]) khiếm diện ở trong Chúa nhẫn được coi là một phiên bản cận đại của Þórr.[111] Nhân vật này vốn có xuất thân rất tầm thường, nhưng nhờ học được bí quyết luyện kim nên đã chế ra chiếc Nhẫn Quyền Năng có thể huy động được sinh khí trong vũ trụ.[112] Theo hồi ức của con trai tác giả J. R. R. Tolkien, "có lẽ ông hình dung Sauron từ Thor và thậm chí Promethéus". Sauron đại diện cho một nền văn minh rất lâu đời nhưng đã bị các thế lực mới vượt qua, cho nên luôn tìm cách phục hưng quá khứ. Động lực sáng tạo của Tolkien phát xuất ở trào lưu khảo cổ rất thịnh hành trong xã hội thực dân Âu châu thế kỷ XIX.[113][114][115]

Phong hóa[sửa | sửa mã nguồn]

Giai thoại lừng danh nhất về lôi thần Thor là Þjálfi và Rǫskva,[116] kể về anh em nô bộc đã đi theo vị thần sấm phiêu lưu khắp thế gian.[117] Cuộc hành trình này bắt nguồn từ sự cố thần Loki xui chú bé Þjálfi gặm nát khúc xương đùi con dê kéo xe khiến nó bị què.[118] Trích đoạn Þjálfi và Rǫskva tham gia thách đấu ở Útgarða-Loki đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đưa vào sách giáo khoa Văn Học lớp 6 chương trình thập niên 1990. Tuy nhiên, bài văn này chỉ tả các phần thi chạy (Þjálfi), ăn (Loki) và vật (Thor), lược bỏ phần thách nhấc con mèo mun do Jǫrmungandr trá hình và uống rượu bằng chiếc sừng không đáy, không tường thuật nguyên cớ và kết quả như trong sử thi truyền thống.

Ngày nay, ngày thứ Năm trong tiếng Anh là "Ngày của Thor" (Thursday) và được dịch từ tiếng Latin, thứ Năm là ngày của Jupiter, thần sét của thần thoại La Mã.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Andrén, Anders (2014). Tracing Old Norse Cosmology. The World Tree, Middle Earth, and the Sun in Archaeological Perspectives. Nordic Academic Press.
  2. ^ Ásdísardóttir, Ingunn (2020a). “Freyja”. Trong Schjødt, Jens Peter; Lindow, John; Andrén, Anders (biên tập). The Pre-Christian Religions of the North: History and Structures. 3. Brepols. tr. 1273–1302. ISBN 978-2-503-57489-9.
  3. ^ Simek (2007:333).
  4. ^ M. Annaeus Lucanus. Pharsalia, Book I Lưu trữ 2006-05-02 tại Wayback Machine
  5. ^ De Vries (1957:111).
  6. ^ Simek (2007:322).
  7. ^ Jackson, Peter (2002). “Light from Distant Asterisks. Towards a Description of the Indo-European Religious Heritage”. Numen. 49 (1): 61–102. doi:10.1163/15685270252772777. ISSN 0029-5973. JSTOR 3270472.
  8. ^ Simek 2007: 219–220.
  9. ^ Snorre Sturlason, Den yngre Edda (Norrøne bokverk 42), Det norske Samlaget (1973), s 42
  10. ^ Grimnesmål (vers 24) i Den eldre Edda (Norrøne bokverk 21), Det norske Samlaget (1974), s 43
  11. ^ Simek (2007:330).
  12. ^ Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend. Cassell. ISBN 0-304-34520-2
  13. ^ Lindqvist (1933:102—103)
  14. ^ Meulengracht Sørensen (1986:262, 269)
  15. ^ Simek 2007: 219.
  16. ^ Cf. Beard 2019: 31, 39, 41.
  17. ^ MacLeod & Mees 2006: 252.
  18. ^ For discussion on this topic, see Beard 2019: 23–24.
  19. ^ Simek 2007: 220.
  20. ^ On the red beard and the use of "Redbeard" as an epithet for Thor, see H.R. Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, 1964, repr. Harmondsworth, Middlesex: Penguin, 1990, ISBN 0-14-013627-4, p. 85 Lưu trữ 7 tháng 4 2023 tại Wayback Machine, citing the Saga of Olaf Tryggvason in Flateyjarbók, Saga of Erik the Red, and Flóamanna saga.
  21. ^ Simek, Rudolf; Hall, Angela (trans.) (2000) [1993]. “Jǫrmungandr”. Dictionary of Northern Mythology. Woodbridge, Suffolk / Rochester, New York: D.S. Brewer. tr. 179. ISBN 0-85991-513-1.
  22. ^ Ngành dân tục học (tiếng Anh: Folkloristics, tiếng Trung: 民俗學) ra đời trước và tồn tại song hành với dân gian học (tiếng Anh: Folk-lore, tiếng Trung: 民間學), chứ không đồng nhất với nhau
  23. ^ George Stephens, The Runic Hall in the Danish Old-Northern Museum, Michaelsen and Tillge (1868). "[the Snodelev stone] is also remarkable in another way. Above the runes, on the left, are 3 Horns in the shape of a triskele, here doubtless the mark of thor. On the right side is the Flanged Thwarts, or pre-Christian 4-angled cross, here doubtless the mark of woden."
  24. ^ e.g. Smithsonian Institution annual report, 1896, p. 796.
  25. ^ Olaf Olsen; Ebbe Klovedal Reich; Klaus Rifbjerg; và đồng nghiệp (1990). Oldtidens Ansigt: Faces of the Past. Kongelige Nordiske oldskriftselskab. tr. 148. ISBN 978-8774682745.
  26. ^ The symbol was identified as such since 19th century scholarship; examples include Worsaae (1882:169) and Greg (1884:6).
  27. ^ Davidson (1965:12—13).
  28. ^ H.R. Ellis Davidson (1965). Gods and Myths of Northern Europe, page 83. ISBN 978-0-14-013627-2, p. 83
  29. ^ Davidson, Gods and Myths, p. 219.
  30. ^ Sundqvist, An Arena for Higher Powers, pp. 87–90.
  31. ^ Turville-Petre, p. 221 Lưu trữ 23 tháng 4 2023 tại Wayback Machine.
  32. ^ Martin Persson Nilsson (1950). The Minoan–Mycenaean Religion and its Survival in Greek Religion. Biblo & Tannen Publishers. tr. 421. there is a wide-spread opinion that the equal-limbed cross is another symbol of the sun. It was, for example, a favorite theory of the late Professor Montelius, and has been embraced by many other archaeologists; its wide acceptance is due to an interest in finding a pre-Christian origin of the symbol of Christianity. The disc of the sun was regarded as a wheel; hence the myth that the sun-god drives in a chariot across the heavens.
  33. ^ “Celtic Cross”. Anti-Defamation League (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2021.
  34. ^ Jennbert, Kristina (2011). Animals and Humans: Recurrent Symbiosis in Archaeology and Old Norse Religion. Nordic Academic Press. ISBN 978-9185509379.
  35. ^ Jesch, Judith (2004). “Scandinavians and 'Cultural Paganism' in Late Anglo-Saxon England”. Trong Cavill, Paul (biên tập). The Christian Tradition in Anglo-Saxon England: Approaches to Current Scholarship and Teaching. Cambridge: D. S. Brewer. tr. 55–68. ISBN 978-0859918411.
  36. ^ Davidson (1975:72).
  37. ^ Về huyền tích râu hung và biệt danh "râu hung" của Thor, xem H.R. Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, 1964, repr. Harmondsworth, Middlesex: Penguin, 1990, ISBN 0-14-013627-4, p. 85, trích dẫn Saga of Olaf Tryggvason trong Flateyjarbók, Saga of Erik the Red, và Flóamanna saga. Đoạn mở đầu quyển Prose Edda nói mơ hồ rằng "Tóc ông ấy còn đẹp hơn cả vàng."
  38. ^ Chickering, Howell D. (1977). Beowulf . New York: Doubleday.
  39. ^ Newton, Sam (1993). The Origins of Beowulf and the Pre-Viking Kingdom of East Anglia. Woodbridge, Suffolk, England: Boydell & Brewer. ISBN 978-0-85991-361-4.
  40. ^ Hellquist, Elof (1922). Svensk etymologisk ordbok [Swedish etymological dictionary] (bằng tiếng Thụy Điển). Lund: Gleerup. tr. 1202.
  41. ^ Milewski, Tadeusz (1930). “Pierwotne nazwy wyspy Rugji i słowiańskich jej mieszkańców”. Slavia Occidentalis (bằng tiếng Ba Lan). IX: 292–306.
  42. ^ Mallory, J.P. and D.Q. Adams. Encyclopedia of Indo-European Culture. London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997: p. 269
  43. ^ Politikens Nudansk Ordborg (1993), 15th edition, entry "Bornholm" (tiếng Đan Mạch)
  44. ^ King Alfred's Anglo-Saxon version of Orosius, London, 1859, edited by J. Bosworth
  45. ^ Waugh, Robin (1997). “Literacy, Royal Power, and King-Poet Relations in Old English and Old Norse Compositions”. Comparative Literature. 49 (4): 289–315. doi:10.2307/1771534. JSTOR 1771534.
  46. ^ Orchard, Andy (2003). A Critical Companion to Beowulf (bằng tiếng Anh). Boydell & Brewer Ltd. tr. 120. ISBN 978-1-84384-029-9. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2023. Page 120: "He was as fair in appearance, when he came among other men, as when ivory is inlaid in oak. His hair is fairer than gold."
  47. ^ “Animism”. Encyclopaedia Britannica. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2019.
  48. ^ “How God of War Ragnarök's characters compare to actual Norse myth”. Polygon. 24 tháng 4 năm 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 11 năm 2022. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2021.
  49. ^ Osborn, Marijane. “Annotated List of Beowulf Translations”. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 11 năm 2014. Truy cập ngày 21 tháng 11 năm 2014.
  50. ^ Moreton, Cole (22 tháng 6 năm 2009). “Everyone's A Pagan Now”. The Guardian. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2019.
  51. ^ Bonnin, Gertrude. “Why I Am A Pagan”. Bucknell.edu. The Online Archive of Nineteenth-Century U.S. Women's Writings. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2015.
  52. ^ Carpenter 1996. p. 47. Paganism, as I use the term, refers broadly to an emerging spiritual movement comprised of overlapping forms of spirituality referred to by many names (e.g. 'neo-paganism,' 'paganism,' 'neo-pagan witchcraft,' 'witchcraft,' 'the craft,' 'Wiccan spirituality,' 'Wicca,' 'Wicce,' 'Wiccan religion,' 'the old religion,' 'Goddess spirituality,' 'nature spirituality,' 'nature religion,' 'earth-based spirituality,' 'earth religion,' 'ecofeminist spirituality,' and 'Euro-American shamanism'
  53. ^ York, Michael (1999). “Invented Culture/Invented Religion: The Fictional Origins of Contemporary Paganism”. Nova Religio: The Journal of Alternative and Emergent Religions. 3 (1): 135–146. doi:10.1525/nr.1999.3.1.135. JSTOR 10.1525/nr.1999.3.1.135.
  54. ^ Valentin Stetsyuk. Introduction to the Study of Prehistoric Ethnogenic Processes in Eastern Europe and Asia, The Turkic Tribe Bulgar in Eastern Europe. Lviv, Ukraine.
  55. ^ Sergei Filatov, Aleksandr Shchipkov. Religious Developments among the Volga Nations as a Model for the Russian Federation. Religion, State & Society, Vol. 23, No. 3, 1995. pp. 239-243
  56. ^ Chuvash faith and beliefs Lưu trữ 15 tháng 8 2009 tại Wayback Machine. Chuvash Culture Portal.
  57. ^ Davy, Barbara Jane (2007) "Introduction to pagan studies". Rowman Altamira ISBN 0-7591-0818-8. p.97: "Some pagans embrace the idea of a pan-European Celtic culture, but some practice regionally specific reconstructionist traditions."
  58. ^ McColman, Carl (2003) Complete Idiot's Guide to Celtic Wisdom. Alpha Press ISBN 0-02-864417-4. p.12: "Some groups have gone even further, trying to use archaeology, religious history, comparative mythology, and even the study of non-Celtic Indo-European religions in an effort to create a well-researched and scholarly 'reconstruction' of the ancient Celts."
  59. ^ Gallagher, Eugene V.; Ashcraft, W. Michael (2006). Introduction to new and alternative religions in America. Westport, Conn.: Greenwood Press. tr. 178. ISBN 978-0-275-98713-8.
  60. ^ MacDonell, Arthur Anthony (1995). Vedic Mythology - Arthur Anthony Macdonell - Google Książki. ISBN 9788120811133.
  61. ^ Gonda, Jan (1969). Aspects of Early Viṣṇuism - Jan Gonda - Google Książki. ISBN 9788120810877.
  62. ^ Vedic Mythology - Nagendra Kr Singh - APH Publishing, Jan 1, 1997
  63. ^ Brückner A. Słownik etymologiczny języka polskiego. — Warszawa : Wiedza Powszechna, 1985. — S. 414.
  64. ^ “Dinaric Alps”. SummitPost.org. Truy cập ngày 26 tháng 7 năm 2010. Zelena glava 2,115 m (Prenj); North-Eastern Prenj: Borasnica (Osobac, 2,030 m) - Konjicka Bjelasnica (Velika Kapa 2,004 m); South-Western Prenj - Main Prenj Ridge: Botini (2,015 m) - Vjetrena brda (1,991 m) - Lupoglav (2,102 m) - Herac (2,046 m) - Galic (2,035 m) - Otis (2,097 m) - Zelena glava (2,115 m); Western Prenj - Vidovo (1,451 m) - Veliki Prenj (1,916 m) - Cetina (1,992 m); South-Eastern Prenj - Sivadije 1,967 m
  65. ^ Ґейштор, Александр (2015). Слов'янська міфологія пер. з польськ. Сергія Гіріка. Київ: ТОВ «Видавництво „Кліо"». с. 80.
  66. ^ Вортман Д. Я. Перун Lưu trữ 2016-11-01 tại Wayback Machine // Bản mẫu:ЕІУ
  67. ^ Katičić, Radoslav (2008). Božanski boj: Tragovima svetih pjesama naše pretkršćanske starine (PDF). Zagreb: IBIS GRAFIKA. ISBN 978-953-6927-41-8. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 18 tháng 10 năm 2015.
  68. ^ Panchenko G.V., Chernecova S.B. The story about one stone. Ivanovo, 2013
  69. ^ Panchenko G.V., Chernecova S.B. A PHALLIC STONE OF CULTURE FROM PLES AND ITS NEAREST ANALOGUES IN THE UPPER VOLGA
  70. ^ V.I. Erokhin, Yu.V. Kurdyukov, S.B. Chernetsova New data on the cult stones of the Yaroslavl Volga region based on materials from field expeditions in 2009-2011.
  71. ^ Дохристиянські вірування на українських теренах // Академічне релігієзнавство. Підручник / За наук. ред. проф. А. Колодного. — Київ: Світ Знань, 2000. — С. 445. — 862 с. — ISBN 966-7742-06-7.
  72. ^ Білобог (дід) // Енциклопедичний словник символів культури України / За заг. ред. В. П. Коцура, О. І. Потапенка, В. В. Куйбіди. — 5-е вид. — Корсунь-Шевченківський: ФОП Гавришенко В. М., 2015. — С. 68. — 912 с. ISBN 978-966-2464-48-1.
  73. ^ Almanac of local history "Salt of the Earth", issue 10, p. 88-89, Nekrasov Regional Museum of Local History, 2020
  74. ^ Кулаков В., Под десницей Перуна : Образовательные и учебные, Диафильмы, Москва, СССР, 1989 г.
  75. ^ Blain, Louise (11 tháng 5 năm 2021). “Assassin's Creed Valhalla Thor armor: Where to find Thor's gear and Mjolnir”. Games Radar. Lưu trữ bản gốc ngày 31 tháng 7 năm 2021. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2021.
  76. ^ Якубинский, Лев Петрович (1953). История древнерусского языка (bằng tiếng Nga). Gos. uchebno-pedagog. izd-vo. tr. 339. ISBN 978-0-598-79083-5. Bản gốc lưu trữ 31 липня 2021. Truy cập 31 липня 2021. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= và |archive-date= (trợ giúp)
  77. ^ Beniuk, Szymon; Eisler, Jerzy; Elksne, Ginta; Krátká, Lenka; Kubiszyn, Marta; Laburda-Lis, Małgorzata; Orhan, Gözde; Pleskot, Patryk; Smykowski, Mikołaj (26 tháng 6 năm 2020). Wrocławski Rocznik Historii Mówionej: Tom IX (bằng tiếng Ba Lan). Ośrodek "Pamięć i Przyszłość". tr. 250. Bản gốc lưu trữ 31 липня 2021. Truy cập 31 липня 2021. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= và |archive-date= (trợ giúp)
  78. ^ История русской музыки. Т.7: 70-80 годы ХІХ века.— М.: Музыка, 1994
  79. ^ Caspi, Mishael (2009). The legend of Elijah in Judaism, Christianity, Islam, and literature: a study in comparative religion. Edwin Mellen Press. tr. 164. ISBN 9780773447264.
  80. ^ “Gintaras Beresnevičius, Lithuanian Mythology”. Crvp.org. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 9 năm 2012. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2012.
  81. ^ Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic Myth and Legend - Mike Dixon-Kennedy - Google Książki. ISBN 9781576070635.
  82. ^ Dragnea, Mihai (12 tháng 4 năm 2013). “Slavic and Greek-Roman Mythology, Comparative Mythology”. Brukenthalia Acta Musei.
  83. ^ Kielitoimiston sanakirja [Dictionary of the Language Office] (bằng tiếng Phần Lan). Kotimaisten kielten tutkimuskeskus. 2006. ISBN 952-5446-20-4.
  84. ^ “How Finns Swear and What This Tells Us About Their Culture”.
  85. ^ “Finnish swearwords – a list of profanities you shouldn't know”. 4 tháng 3 năm 2015.
  86. ^ Advances in Swearing Research: New languages and new contexts. John Benjamins Publishing Company. 2017. ISBN 978-9027256874.
  87. ^ Handbook of Finnish. E-painos. 2015. ASIN B015AM7Q90.
  88. ^ Christensen, Lisbeth Bredholt; Hammer, Olav; Warburton, David (2014). The Handbook of Religions in Ancient Europe (bằng tiếng Anh). Routledge. tr. 369. ISBN 978-1-317-54453-1.
  89. ^ Dowden, Mr Ken; Dowden, Ken (4 tháng 1 năm 2002). European Paganism: The Realities of Cult from Antiquity to the Middle Ages - Mr Ken Dowden - Google Böcker. ISBN 9780203011775. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2012.
  90. ^ Gimbutiene, Marija. Baltai priesistoriniais laikais: Etnogeneze, materialiné kultura ir mitologija. Vilnius: Mokslas. 1985. p. 167. (In Lithuanian)
  91. ^ Simas Sužiedėlis biên tập (1970–1978). “Romuva”. Encyclopedia Lituanica. IV. Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius. tr. 530. LCCN 74-114275.
  92. ^ Bojtár, Endre (1999). Foreword to the Past: A Cultural History of the Baltic People. CEU Press. tr. 337–338. ISBN 963-9116-42-4.
  93. ^ Kūlgrinda – Perkūno Giesmės. Discogs.
  94. ^ “Mystery totem pole appears from nowhere on clifftop overnight”. The Independent (bằng tiếng Anh). 10 tháng 8 năm 2023. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2023.
  95. ^ "Сказание о Крабате (лужицкая сказка)" [The Story of Krabat (a Lusatian Tale)]. In: "Ни далеко, ни близко, ни высоко, ни низко. Сказки славян". Leningrad: Детская литература, 1976. pp. 203-216.
  96. ^ Zipes Jack biên tập (2017). The Sorcerer's Apprentice: An Anthology of Magical Tales. Illustrated by Natalie Frank. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-8563-3. pp. 323-348.
  97. ^ Tomasović Bock, Nikolina (26 tháng 12 năm 2016). “Krabat - tko je zapravo Hrvat kojemu se dive mali Nijemci?”. dw.com (bằng tiếng Croatia). Truy cập ngày 2 tháng 9 năm 2021.
  98. ^ a b Troshkova, A (2019). “The tale type 'The Magician and His Pupil' in East Slavic and West Slavic traditions (based on Russian and Lusatian ATU 325 fairy tales)”. Indo-European Linguistics and Classical Philology. XXIII: 1022–1037. doi:10.30842/ielcp230690152376.
  99. ^ Jurij Pilk, Adolf Anders, "Der wendische Faust", Sächsischer Erzähler. Illustrierte Beilage, Nr. 14 (1896), reprinted as "Die wendische Faust-Sage", Bunte Bilder aus dem Sachsenlande vol. 3 (1900), 191–201
  100. ^ Zipes Jack biên tập (2017). The Sorcerer's Apprentice: An Anthology of Magical Tales. Illustrated by Natalie Frank. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-8563-3.
  101. ^ Andrews, Tamra (2000). Dictionary of Nature Myths: Legends of the earth, sea, and sky. Oxford University Press. tr. 214. ISBN 0-19-513677-2.
  102. ^ Sapas, J. (tháng 10 năm 1919). “Heathan religions of the ancient Estonians”. The Esthonian Review. London, UK. 1 (4): 145–146 (re:Uku). Truy cập ngày 4 tháng 7 năm 2023 – qua Google Books.
  103. ^ Suomen sanojen alkuperä. Helsinki, FI: SKS. 2000. ISBN 951-717-712-7.
  104. ^ “Äijät ja ämmät, vaarit ja muorit. Isovanhempien nimitykset suomen murteissa”. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 12 năm 2015. Truy cập ngày 25 tháng 12 năm 2015.
  105. ^ a b Haavio, Martti (1967). Suomalainen mytologia. Porvoo Helsinki, FI: WSOY.
  106. ^ Virrankoski, Pentti (2009). Suomen historia. 1 & 2. Helsinki: SKS. ISBN 978-952-222-160-5.
  107. ^ “Juhannus, mittumaari, vuotuisjuhlista vehrein”. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 3 năm 2012. Truy cập ngày 18 tháng 7 năm 2012.
  108. ^ Agricola, Mikael. “3. B. Selostus suomalaisten vanhoista epäjumalista”. 3. Alcupuhe Psaltarin päle, 1551. Otteita esipuheen runomuotoisesta loppuosasta. vvks.info (Bản báo cáo). Bản gốc lưu trữ ngày 18 tháng 2 năm 2013. Truy cập ngày 18 tháng 7 năm 2012.
  109. ^ “Why we name winter storms”. The Weather Channel (weather.com). 1 tháng 10 năm 2012. Bản gốc lưu trữ 10 Tháng hai năm 2013. Truy cập 3 Tháng hai năm 2013.
  110. ^ Tolkien 1977, "Note on Pronunciation": "The first syllable of Sauron is like English sour, not sore"
  111. ^ Monroe, Caroline. “How much was Rowling inspired by Tolkien?”. GreenBooks, TheOneRing.net. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 9 năm 2019. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2006.
  112. ^ Crown, Sarah (27 tháng 10 năm 2014). “Baddies in books: Sauron, literature's ultimate source of evil”. The Guardian. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 19 tháng 9 năm 2020.
  113. ^ Lense, Edward (1976). “Sauron and Dracula”. Mythlore. 4 (1). article 1. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2020.
  114. ^ Flieger, Verlyn (2011). “Sometimes One Word is Worth a Thousand Pictures”. Trong Bogstad, Janice M.; Kaveny, Philip E. (biên tập). Picturing Tolkien. Jefferson, North Carolina: McFarland. tr. 50–51. ISBN 978-0-7864-8473-7. Lưu trữ bản gốc ngày 21 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2020.
  115. ^ Magistrale, Tony (21 tháng 12 năm 2009). Stephen King: America's Storyteller. Santa Barbara, California: Praeger. tr. 40. ISBN 978-0313352287. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 10 năm 2021. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2015.
  116. ^ “rǫskr”. The University of Copenhagen.
  117. ^ Kerven, Rosalind (15 tháng 9 năm 2017). Viking Myths and Sagas : Retold from Ancient Norse Texts (bằng tiếng Anh). Book Sales. ISBN 978-0-7858-3555-4.
  118. ^ Helgason, Jón Karl (15 tháng 6 năm 2017). Echoes of Valhalla : The Afterlife of the Eddas and Sagas (bằng tiếng Anh). Reaktion Books. ISBN 978-1-78023-773-2.

Liên kết[sửa | sửa mã nguồn]

Tài liệu[sửa | sửa mã nguồn]

Tư liệu[sửa | sửa mã nguồn]

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thor_(thần_thoại)&oldid=71319365”