Xem mã nguồn của Bán đảo Đông Dương

{{dablink|Bài này nói về một bán đảo ở [[Đông Nam Á]], nếu muốn biết thêm về thuộc địa của Pháp, xem [[Liên bang Đông Dương]]}}
{{redirect|Indochine}}{{Chú thích trong bài|date=tháng 3/2024}}
{{Infobox islands|map=IndoChina1886.jpg|area_km2=2151688|coordinates={{Coord|14|N|102|E|scale:10000000|display=inline,title}}|population=243.201.036 (1 tháng 7 năm 2019)|country 1={{Flag|Việt Nam}}</center>|country 2={{Flag|Lào}}</center>|country 3={{Flag|Campuchia}}</center>|largest city 1={{Thành phố Hồ Chí MInh}}(8.993.082 người)|largest city 2={{Bangkok}}(10,000,000 người)|location=[[Đông Nam Á]]|highest mount=[[Hkakabo Razi]]|country 1 largest city=[[Thành phố Hồ Chí Minh]] (8.990.300 người)|country 2 largest city=[[Viêng Chăn]] (800.000 người)|country 3 largest=[[Phnôm Pênh]] (2.904.566 người)|country 3 largest city=[[Phnôm Pênh]] (2.904.566 người)|languages=[[Tiếng Việt]], [[Tiếng Lào]], [[Tiếng Kmer]],[[Tiếng Hoa]],[[Tiếng Mã Lai]], [[Tiếng Thái]]|country 4={{Flag|Thái Lan}}</center>|country 4 largest city=[[Băng Cốc]] (10.000.000 người)|country 5={{Flag|Myanmar}}</center>|country 5 largest city=[[Yangon]] (5.900.000 người)|country 6=[[Malaysia bán đảo]]</center>|country 6 largest city=[[Selangor]] (6.528.000 người)|timezone1=[[UTC+6:30]], [[UTC+7:00]], [[UTC+8:00]]|other_name=Đông Nam Á lục địa|name=Bán đảo Đông Dương}}

'''Bán đảo Đông Dương''' ({{lang-en|Indochinese Peninsula}}, ''Indochina''), hoặc gọi '''bán đảo Ấn-Trung''', '''Đông Nam Á lục địa''', là một [[bán đảo]] nằm ở [[Đông Nam Á]], là một trong ba bán đảo lớn<ref group="Chú ý">'''Ba bán đảo lớn trên thế giới''' ({{lang-en|Three largest peninsulas in the world}}), chỉ [[bán đảo Ả Rập]], bán đảo Ấn Độ và bán đảo Đông Dương.</ref> ở phía nam [[châu Á]]. Bán đảo Đông Dương nằm giữa [[Trung Quốc]] và [[tiểu lục địa Ấn Độ]], phía tây giáp [[vịnh Bengal]], [[biển Andaman]] và [[eo biển Malacca]], phía đông giáp [[biển Đông]] của [[Thái Bình Dương]], là cây cầu nối giữa [[Đông Á]] và [[quần đảo Mã Lai]]. Bán đảo Đông Dương bao gồm các quốc gia ngày nay như [[Myanmar]], [[Thái Lan]], [[Lào]], [[Campuchia]], [[Việt Nam]] và [[bán đảo Mã Lai]].

Tại [[Pháp]], thuật ngữ ''Indochina'' thường được dùng để chỉ [[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]] - một [[thuộc địa]] cũ. Trong thời kì thuộc địa, thuật ngữ ''Indochina thuộc Anh'' có lúc được dùng để chỉ [[Miến Điện thuộc Anh]]<ref>{{Chú thích web|url=https://books.google.fr/books?id=jgDpHL5MJaAC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|tựa đề=Dictionnaire géographique universel contenant la description de tous les lieux du globe intéressants sous le rapport de la géographie physique et politique, de l'histoire, de la statistique, du commerce, de l'industrie, etc|ngày=1830|trang=596|url lưu trữ=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fbooks.google.fr%2Fbooks%3Fid%3DjgDpHL5MJaAC%26printsec%3Dfrontcover%26source%3Dgbs_ge_summary_r%26cad%3D0%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse#federation=archive.wikiwix.com&tab=url|ngày lưu trữ=2011|url-status=live}}</ref>. Chữ ''Indochina'' theo nghĩa rộng chỉ khu vực Đông Nam Á lục địa, [[Hoa Nam|phía nam Trung Quốc]] và phần phía đông của [[tiểu lục địa Ấn Độ]]. Tương tự tại Việt Nam, thuật ngữ "Bán đảo Đông Dương" cũng thường chỉ đề cập tới phần [[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]] trước đây, và nay là ba nước [[Lào]], [[Campuchia]], [[Việt Nam]].

== Lịch sử ==
Từ góc độ địa lí phạm vi rộng lớn hơn mà nhìn, [[đèo Khyber]] là cửa ngõ duy nhất cho cả [[Trung Á]] thông đến [[Nam Á]]; [[hành lang Wakhan]] là lối đi thuận tiện từ [[Tân Cương]] thông đến [[Afghanistan]]; [[Kathmandu]] của [[Nepal]], trấn giữ cửa ngõ từ [[Tây Tạng]] thông đến [[Nam Á]]. Đèo Keriya<ref group="Chú ý">'''Đèo Keriya''' ({{lang-en|Keriya Pass}}), là ranh giới giữa [[Vu Điền, Tân Cương|huyện Vu Điền]] thuộc [[Hòa Điền, Tân Cương|địa khu Hoà Điền]], [[Tân Cương]] và [[Rutog|huyện Nhật Thổ]] thuộc [[Ngari|địa khu A Lí]], [[Tây Tạng]], đường cổ Keriya về phương diện lịch sử là con đường chủ yếu từ [[Tân Cương]] thông đến [[Tây Tạng]]. nằm ở chỗ tiếp giáp giữa tây đoạn và trung đoạn của [[dãy núi Côn Lôn]], cao khoảng 5.450 mét so với mặt nước biển. Đường cổ Keriya chia làm hai nhánh: nhánh tây đi [[Vu Điền, Tân Cương|Vu Điền]], chủ yếu đi dọc khu vực [[thung lũng]] sông Kulapu - sông Keriya, tuyến đường khá ngắn; phía đông đi [[Dân Phong]] và [[Thả Mạt]], chủ yếu đi vào khu vực hẻm núi của dãy núi Kashitashi, tuyền đường rất dài. Mọi người thường coi trọng tuyến phía tây. Ở chỗ sát gần phía bắc của đèo là nơi phát nguyên của sông Keriya, chỗ sát gần phía tây là nơi phát nguyên của sông Yurungkash. Nhìn từ góc độ địa hình, độ dốc của đèo này không lớn, tương đối bằng phẳng, đặc điểm [[Đường phân thủy|đường phân thuỷ]] rất không rõ ràng.</ref> ở [[Vu Điền, Tân Cương|Vu Điền]], là cửa ngõ duy nhất từ [[Tân Cương]] đi đến [[Tây Tạng]]. Thị trấn Ledo ([[:en:Ledo, Assam|<small>en</small>]]) nằm ở [[Tinsukia (huyện)|huyện Tinsukia]], [[Assam|bang Assam]] là vùng biên giới giữa [[Ấn Độ]] và [[Myanmar]], là con đường độc đạo đi từ [[Ấn Độ]] đến [[Myanmar]], [[Đông Nam Á]] và [[Trung Quốc]].

Bắt đầu từ trước thế kỉ II TCN, hai nền văn minh ở châu Á là [[Văn hóa Trung Quốc|Trung Quốc]] và [[Văn minh Ấn Độ|Ấn Độ]] bắt đầu tiến hành trao đổi hàng hoá, đi qua đi lại ở các nơi. Vào thời [[Thời kỳ cổ đại|cổ đại]] có bốn con đường khả dĩ đi từ [[Trung Quốc]] đến [[Ấn Độ]]:

* Trực tiếp băng qua [[cao nguyên Thanh Tạng]], xuyên qua [[Himalaya|dãy núi Himalaya]] hoặc [[Karakoram|dãy núi Karakoram]];
* Xuyên qua [[Tây Vực]], [[Dãy núi Pamir|cao nguyên Pamir]] và [[sa mạc Gobi]] ở [[Trung Quốc]] rồi lại đi về phía nam [[Afghanistan]] ngày nay (chính là đường bộ lấy kinh của [[Huyền Trang]], nhánh phía nam của [[con đường tơ lụa]]);
* Xuyên qua [[rừng mưa nhiệt đới]] ở [[Vân Nam]] và [[Myanmar]] (con đường tơ lụa phương nam);
* Từ đường biển đi qua [[biển Đông]], đi vòng qua [[bán đảo Mã Lai]] thông qua [[eo biển Malacca]] ([[con đường tơ lụa trên biển]]).

Trong đó hai đường bộ trước đi [[Ấn Độ]] hoàn toàn hiểm trở, vì vậy đại đa số thương buôn đều chọn dùng hai đường đi sau, đặc biệt là đường biển. Do hai đường đi sau đều phải đi qua các nước thuộc bán đảo Đông Dương, cho nên khu vực này hoặc những quốc gia này bị [[chính trị]] và v[[Văn hóa|ăn hoá]] của [[Trung Quốc]] và [[Ấn Độ]] ảnh hưởng.<ref>{{Chú thích sách|url=https://www.google.com.vn/books/edition/History_Culture_and_Region_in_Southeast/vT6myhRRYI4C?hl=vi&gbpv=0|title=History, culture, and region in Southeast Asian perspectives|last=Wolters|first=O. W.|publisher=[[Viện Nghiên cứu Đông Nam Á]]|year=1982|isbn=9789971902421|location=Singapore}}</ref><ref>{{Chú thích sách|url=https://www.google.com.vn/books/edition/Southeast_Asia_in_the_Age_of_Commerce_14/lqyJViWXkVsC?hl=vi&sa=X&ved=2ahUKEwiCwpP8tMr-AhUtiVYBHdU2BR0QiqUDegQIFRAH|title=Southeast Asia in the Age of Commerce, 1450-1680: The lands below the winds|last=Reid|first=Anthony|publisher=[[Nhà xuất bản Đại học Yale]]|year=1988|isbn=9780300039214|location=Connecticut}}</ref>

Từ giữa thế kỉ XIX đến giữa thế kỉ XX, khu vực này trừ [[Thái Lan]] bảo toàn độc lập ra, liên tục đều bị [[Đế quốc thực dân Pháp|thực dân Pháp]] và [[Đế quốc Anh|Anh]] thống trị. Trong đó, [[Việt Nam]], [[Campuchia]] và [[Lào]] bị [[Pháp]] thống trị, gọi là "[[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]]". [[Myanmar]], [[Malaysia bán đảo]] và [[Singapore]] bị [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland|Anh Quốc]] thống trị. [[Người Pháp]] thiết lập [[Liên bang Đông Dương]] đầu tiên vào năm 1893, [[Nhật Bản]] chiếm đóng [[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]] vào năm 1940, Nhật Bản chiếm đóng toàn lãnh thổ thuộc bán đảo Đông Dương trừ [[Thái Lan]] ra vào năm 1942.

Sau khi [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Đại chiến thế giới lần thứ hai]] kết thúc vào năm 1945, sự độc lập của các thuộc địa thuộc Anh ở bán đảo Đông Dương khá là hoà bình, năm 1948 [[Myanmar]] độc lập, năm 1956 [[Malaysia bán đảo]] tự trị, năm 1957 [[Liên bang Mã Lai|Liên bang Malaya]] độc lập, năm 1963 [[Malaysia]] thành lập, năm 1965 [[Singapore]] thoát li độc lập từ [[Malaysia]]. Các thuộc địa thuộc Pháp khá gian khổ, sau khi [[Chiến tranh thế giới thứ hai|Đại chiến thế giới lần thứ hai]] kết thúc, [[Việt Nam]] đã lập tức triển khai [[Chiến tranh Đông Dương|chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất]], kể từ sau [[Hiệp định Genève, 1954|Hội nghị Genève năm 1954]], các nước [[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]] mới giành được độc lập.

Năm 1960, do cạnh tranh ảnh hưởng mà cả [[Hoa Kỳ]], [[Liên Xô]] và [[Trung Quốc]] tiến hành can dự [[Chiến tranh Việt Nam]]. Năm 1975, [[Hoa Kỳ|Mỹ]] rút quân rời [[Việt Nam]], [[Việt Nam]] thống nhất. Về sau, [[Trung Quốc]] và [[Liên Xô]] muốn mở rộng sự ảnh hưởng của mình ở bán đảo Đông Dương, ba nước Đông Dương bị [[Chiến tranh Việt Nam]] ảnh hưởng trong khoảng thời gian dài, chính trị khu vực hoàn toàn bất ổn, sau đó vì nguyên do [[Khmer Đỏ]] đưa quân quấy phá biên giới [[Việt Nam]], dẫn đến [[Chiến tranh biên giới Tây Nam]], sau khi lật đổ [[Khmer Đỏ]], do [[Trung Quốc]] là thế lực hậu thuẫn cho [[Khmer Đỏ]] nên đã đưa quân tấn công [[Việt Nam]] với danh nghĩa dạy cho [[Việt Nam]] một bài học để cứu nguy cho [[Khmer Đỏ]], dẫn đến [[Chiến tranh biên giới Việt–Trung 1979|chiến tranh biên giới Việt Nam – Trung Quốc]], cục thế chính trị ở Đông Dương trước [[1989|năm 1989]] hoàn toàn rối loạn. Đến niên đại 90, ba nước [[Liên bang Đông Dương|Đông Dương thuộc Pháp]] ở bán đảo Đông Dương mới thực sự [[Hòa bình|hoà bình]].

== Môi trường địa lí ==

=== Vị trí địa lí ===
Bán đảo Đông Dương nằm giữa [[Trung Quốc]] và [[Tiểu lục địa Ấn Độ|á lục địa Ấn Độ]], phía tây giáp [[vịnh Bengal]], [[biển Andaman]] và [[eo biển Malacca]], phía đông giáp [[biển Đông]] của [[Thái Bình Dương]], là cây cầu nối giữa [[Đông Á]] và [[quần đảo Mã Lai]]. Khí hậu bán đảo Đông Dương nóng ẩm, [[thảm thực vật]] rậm rạp tươi tốt, [[Sông|dòng sông]] và [[dãy núi]] chủ yếu ở bán đảo là kéo dài từ phía [[Trung Quốc]] qua, bán đảo Đông Dương có nền [[văn minh]] và [[lịch sử]] lâu dài, [[ngôn ngữ]] đa dạng.<ref>{{Chú thích web|url=https://books.google.com.vn/books?id=cwROEAAAQBAJ&pg=PT26&lpg=PT26&dq#v=onepage&q&f=false|tựa đề=Cùng uống chung một dòng nước: Hành trình nghiên cứu khoa học sông Mê Kông|tác giả=Đào Bảo Tường, Tôn Đan Bình|ngày=2019-12-01|nhà xuất bản=Beijing Book Co. Inc.|asin=B085HNLD9Z|url-status=live}}</ref>

Bán đảo Đông Dương bao gồm năm nước bao gồm: [[Việt Nam]], [[Lào]], [[Campuchia]], [[Myanmar]] và [[Thái Lan]] và [[Malaysia bán đảo]], là bán đảo lớn thứ ba trên thế giới<ref>{{Chú thích web|url=https://www.worldatlas.com/articles/15-largest-peninsulas-in-the-world.html|tựa đề=15 Largest Peninsulas In The World|họ=|tên=|ngày=|website=www.worldatlas.com|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230427160105/https://www.worldatlas.com/articles/15-largest-peninsulas-in-the-world.html|ngày lưu trữ=2023-04-27|url-status=live}}</ref>. Diện tích chừng 2,151 triệu kilômét vuông, chiếm khoảng 46% diện tích [[Đông Nam Á]]. Đường bờ biển dài hơn 11.700 kilômét, có nhiều vịnh cảng trọng yếu. Địa thế phía bắc cao phía nam thấp, phần nhiều đất đồi núi và các [[cao nguyên]]. Vùng đất phía bắc là [[cao nguyên Shan]] cao lớn và cổ xưa, chiều cao từ 1.500 đến 2.000 mét so với mực nước biển. Nhiều [[dãy núi]] duỗi dài từ nam lên bắc có hình quạt, hình thành cấu trúc địa hình: [[cao nguyên Shan]] và sự phân bố xen kẽ giữa [[núi]] và thung lũng ở phía nam.

Dãy núi chủ yếu từ tây sang đông lần lượt là dãy núi Naga, [[dãy núi Arakan]]; dãy núi Daen Lao, dãy núi Tenasserim, dãy núi Bilauktaung; [[Dãy Trường Sơn|dãy núi Trường Sơn]]. Dòng sông nằm giữa ba thứ tự núi này là [[Sông Ayeyarwaddy|sông Irrawaddy]], [[Sông Thanlwin|sông Salween]], [[sông Chao Phraya]], [[Mê Kông|sông Mê Kông]] và [[sông Hồng]], chảy xiết từ bắc xuống nam, đầu nguồn rất xa, dòng chảy rất dài. Thượng du các sông phần lớn đi xuyên qua [[cao nguyên Shan]], [[Thung lũng|lũng sông]] cắt sâu đem cao nguyên chia làm ba khối: cao nguyên Đông Miến ([[wikivoyage:Eastern Myanmar|<small>en</small>]]) ở giữa [[Sông Ayeyarwaddy|sông Irrawaddy]] và [[Sông Thanlwin|sông Salween]], cao nguyên Bắc Thái ([[:en:Thai highlands|<small>en</small>]]) ở giữa [[Sông Thanlwin|sông Salween]] và [[Mê Kông|sông Mê Kông]], các cao nguyên Lào ([[:en:Category:Plateaus of Laos|<small>en</small>]]) ở giữa [[Mê Kông|sông Mê Kông]] và [[sông Hồng]], là sự xen kẽ núi sông điển hình, phân bố theo chiều dọc. [[Thung lũng|Đồng bằng lũng sông]] ở trung du và hạ du của một số sông và [[châu thổ|tam giác châu]] ở [[cửa sông]] của mỗi [[sông]] là khu [[nông nghiệp]] chủ yếu và là khu vực tập trung đông nhân khẩu.<ref name=":0">{{Chú thích web|url=https://www.britannica.com/place/Southeast-Asia/Mainland-Southeast-Asia|tựa đề=Mainland Southeast Asia|tác giả=[[Encyclopædia Britannica]]|website=www.britannica.com|url-status=live}}</ref>

=== Địa hình địa mạo ===
Địa thế phía bắc cao phía nam thấp, phần lớn là đồi núi và [[cao nguyên]]. Phía bắc là [[cao nguyên Shan]] cao lớn cổ xưa, chiều cao từ 1.500 đến 2.000 mét so với mực nước biển. Nhiều [[dãy núi]] duỗi dài từ nam lên bắc có hình quạt, hình thành cấu trúc địa hình: [[cao nguyên Shan]] và sự phân bố xen kẽ giữa [[núi]] và thung lũng ở phía nam. Dãy núi chủ yếu từ tây sang đông lần lượt là dãy núi Naga, [[dãy núi Arakan]]; dãy núi Daen Lao, dãy núi Tenasserim, dãy núi Bilauktaung; [[Dãy Trường Sơn|dãy núi Trường Sơn]].<ref name=":0" />

Bán đảo Đông Dương có đủ ba đặc điểm rõ ràng. Đầu tiên, địa thế về tổng thể phía bắc cao phía nam thấp, phần lớn là đồi núi và [[cao nguyên]], núi sông xét về cơ bản đi theo hướng nam bắc, hơn nữa núi sông sắp xếp xen kẽ, địa thế bán đảo giống như hình dạng lòng bàn tay. Thứ hai, địa thế lâu ngày đã bị [[xói mòn]] cho nên có dạng nửa đồng bằng, [[Karst|địa hình các-xtơ]] phát triển, trong [[Kiến tạo sơn|vận động tạo núi]] ở [[Phân đại Đệ Tam|kỉ Đệ Tam]] địa khối Ấn Độ - Mã Lai cũng có hiện tượng nâng lên và [[Vết đứt gãy|đứt gãy]]. Thứ ba, [[đồng bằng]] phần lớn phân bố ở khu vực duyên hải phía đông nam, chủ yếu là [[Đồng bằng phù sa|đồng bằng bồi tích]] và [[Châu thổ|tam giác châu]] có diện tích rộng lớn ở hạ du các sông cả.

[[Dãy núi]] và [[cao nguyên]] ở bán đảo Đông Dương chủ yếu có dãy núi Naga, [[dãy núi Arakan]] ở phía tây, là dãy núi hình vòng cung nhô ra về phía tây<ref>{{Chú thích sách|url=https://www.google.com.vn/books/edition/Myanmar/13NKDwAAQBAJ?hl=vi&gbpv=0|title=Myanmar: Geology, Resources and Tectonics|last=A. J|first=Barber|last2=Khin Zaw|last3=Crow|first3=M.J.|publisher=The Geological Society of London|year=2017|isbn=9781862399693|location=Luân Đôn}}</ref>, phần lớn có chiều cao trên 1.800 mét so với mặt nước biển, chiều dài chừng 1.100 kilômét, bao gồm rất nhiều dãy núi song song, là bộ phận nối dài về phía nam của [[Himalaya|dãy núi Himalaya]], đồng thời tiếp tục duỗi dài về phía nam. Phía đông là [[Dãy Trường Sơn|dãy núi Trường Sơn]] có chiều nam - bắc dài hơn 1.000 kilômét chạy dọc qua lãnh thổ ba nước Việt-Lào-Cam, sườn tây của dãy núi thoai thoải, dần dần chuyển tiếp sang cao nguyên trong lãnh thổ [[Lào]] và [[Campuchia]], thí dụ cao nguyên [[Xiengkhuang]], cao nguyên [[Huaphanh]], cao nguyên [[Khammuane]] và cao nguyên Bolaven; sườn của đông dãy núi khá dốc, ép sát [[bờ biển]], hình thành rất nhiều vách núi cao chót vót và [[mũi đất]] lấn ra biển. Trung bộ là bộ phận kéo dài nối dài về phía nam của [[dãy núi Hoành Đoạn]], có núi Daen Lao, núi Tenasserim và núi Bilauktaung ở biên giới [[Myanmar]] và [[Thái Lan]], kéo dài về phía nam đến [[bán đảo Mã Lai]], các khối núi ở [[Myanmar]] vừa rộng vừa cao, trở thành cao nguyên có diện tích lớn nhất ở [[Đông Nam Á]] - [[cao nguyên Shan]], phía đông [[Thái Lan]] có [[cao nguyên Khorat]].

Đồi núi và cao nguyên ở bán đảo Đông Dương đã [[xói mòn]] trong khoảng thời gian dài, phần lớn đỉnh núi có hình tròn trĩnh, cao nguyên phát triển bề mặt xói mòn. [[Bán đảo Mã Lai]] và bán đảo Đông Dương thông thường lấy [[eo đất Kra]] làm ranh giới. Về phương diện địa thế kiến tạo, [[bán đảo Mã Lai]] là một bộ phận của địa khối Ấn Độ - Mã Lai, đồi núi nằm ở trung bộ, thấp về hai bên đông và tây. Đồi núi trung bộ bao gồm 8 dãy núi về cơ bản song song với nhau, chạy dọc theo hướng nam bắc, do từ lâu đã [[xói mòn]] nên độ cao không lớn, làm lộ ra [[đá]] phần lớn là [[đá hoa cương]], [[Gneis|đá phiến ma]] và [[đá vôi]], núi Tahan có đỉnh núi cao nhất [[bán đảo Mã Lai]] là 2.187 mét. [[Cao nguyên Shan]] cao từ 1.000 - 1.300 mét so với mặt nước biển, chủ yếu do tầng [[đá vôi]] thời [[Đại Cổ sinh]] và [[Đại Trung sinh]] tạo thành, đồng thời có [[đá hoa cương]] - một thể xâm nhập. Trên mặt cao nguyên có rất nhiều [[hẻm núi]] cắt sâu và đỉnh núi cao hơn mặt đất 800 đến 900 mét. Dãy núi và rãnh suối đan chéo lẫn nhau, mặt đất [[xói mòn]] mãnh liệt, vùng đất phía tây có một [[đứt gãy]] lớn có chiều nam bắc lớn dài 600 đến 700 kilômét. [[Cao nguyên Khorat]] ở phía đông [[Thái Lan]], phần lớn cao từ 150 đến 300 mét so với mặt nước biển, do [[sa thạch]] đỏ hợp thành, địa thế nghiêng từ tây sang đông, cho nên mặt đất nhấp nhô không bằng phẳng. Ở cao nguyên Shan và phía bắc của [[Việt Nam]] và [[Lào]], phân bố rộng khắp địa thế [[Karst|các-xtơ]], là khu phong cảnh nổi tiếng.

Dãy núi Naga và [[Dãy núi Arakan|dãy núi Rakhine]] cao khoảng 3.000 mét so với mặt nước biển, dài 1.100 kilômét, là bức vách tự nhiên giữa [[Myanmar]], [[Ấn Độ]] và [[Bangladesh]], giữa núi có một số [[đèo]] là con đường thông suốt mà các sắc tộc di cư vào thời cổ đại. Núi Daen Lao, dãy núi Tenasserim và dãy núi Bilauktaung chạy dọc biên giới [[Myanmar]] và [[Thái Lan]], có số [[đèo]] nổi tiếng nằm giữa núi là cửa ải hiểm yếu của cuộc hành quân tác chiến giữa [[Myanmar]] và [[Thái Lan]] trong lịch sử. Núi Phetchabun, [[Dãy núi Dong Phaya Yen|núi Dong Phaya Yen]] và núi Sankamphaeng chạy dọc ở giữa bán đảo, là chỗ phân chia cảnh quan khác nhau của hai phần đông tây bán đảo. [[Dãy Trường Sơn|Dãy núi Trường Sơn]] ở phía đông cao không đến 1.500 mét so với mặt nước biển, dài hơn 1.000 kilômét, là dãy núi chạy dọc qua biên giới ba nước Việt-Lào-Cam. Giữa các núi có rất nhiều cao nguyên, nổi tiếng nhất là [[cao nguyên Shan]], cao nguyên [[Xiengkhuang]], cao nguyên [[Huaphanh]], cao nguyên [[Khammuane]], cao nguyên Bolaven và [[cao nguyên Đắk Lắk]], tất cả đều có sẵn ý nghĩa đặc thù ở các phương diện như [[địa mạo]], [[khí hậu]], [[lịch sử]], [[sắc tộc]], [[giao thông]] và sản xuất [[nông nghiệp]], [[chăn nuôi]] gia súc.

=== Đặc trưng khí hậu ===
Bán đảo Đông Dương tuyệt đại bộ phận nằm ở giữa 10° - 20° vĩ bắc, thuộc [[Khí hậu nhiệt đới gió mùa|khí hậu gió mùa nhiệt đới]] điển hình<ref>{{Chú thích web|url=https://rmets.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/joc.5904|tựa đề=Seasonal variation of precipitation over the Indochina Peninsula and its impact on the South China Sea spring warming|tác giả=Yiya Yang, Renguang Wu|ngày=2018-10-22|website=rmets.onlinelibrary.wiley.com|url-status=live}}</ref>. Từ tháng 3 đến tháng 5 hằng năm là mùa nóng, [[Gió mùa Đông Bắc|gió mùa mùa đông]] và [[Gió mùa Tây Nam|gió mùa mùa hạ]] suy giảm, khí hậu nóng bức, nhiệt độ trung bình tháng đạt 25 - 30[[Độ Celsius|°C]]; một năm chia thành hai mùa: [[mùa khô]] và [[mùa mưa]], từ [[Tháng sáu|tháng 6]] đến [[Tháng mười|tháng 10]] là [[mùa mưa]], thịnh hành [[gió mùa Tây Nam]], [[Giáng thủy|giáng thuỷ]] dồi dào; từ tháng 11 đến tháng 5 năm sau là [[mùa khô]], thời tiết khô ráo ít mưa. Đặc trưng khí hậu: nhiệt độ cao quanh năm, [[Giáng thủy|giáng thuỷ]] tập trung phân bố vào mùa hè.

[[Khí hậu nhiệt đới gió mùa|Khí hậu gió mùa nhiệt đới]] phân bố ở các nơi như [[Nam Á]] và bán đảo Đông Dương, đặc điểm của nó là nhiệt độ cao quanh năm, nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất cũng trên 18℃, [[Giáng thủy|giáng thuỷ]] có mối quan hệ mật thiết với [[hướng gió]], [[mùa đông]] thịnh hành [[gió mùa Đông Bắc]] đến từ lục địa, giáng thuỷ ít, [[mùa hạ]] thịnh hành [[gió mùa Tây Nam]] đến từ [[Ấn Độ Dương]], giáng thuỷ dồi dào, phần lớn khu vực có lượng giáng thuỷ hằng năm từ 1.500 đến 2.000 milimét, nhưng có một số khu vực cao hơn con số đó. Lượng giáng thuỷ trung bình năm chịu sự ảnh hưởng của [[địa mạo]], ở bên sườn đón gió đạt 5.000 milimét, nhưng ở bên sườn trái gió thì không đến [[2000 (số)|2.000]] [[milimét]]. Cá biệt sườn đón gió và khu vực [[bán đảo Mã Lai]] hình thành cảnh quan [[rừng mưa nhiệt đới]], thiểu số [[đồng bằng]] và [[thung lũng]] trong bán đảo hình thành [[Khí hậu xavan|thảo nguyên nhiệt đới]].

=== Thuỷ văn ===
[[Tập_tin:Mekong_River_in_Laos_(1490866472).jpg|phải|nhỏ|300x300px|[[Mê Kông|Sông Mê Kông]]]]
Dòng sông chủ yếu là [[Sông Ayeyarwaddy|sông Irrawaddy]], [[Sông Thanlwin|sông Salween]], [[sông Chao Phraya]], [[Mê Kông|sông Mê Kông]] và [[sông Hồng]] đều chảy từ bắc xuống nam, chảy xiết tung bọt, đầu nguồn rất xa dòng chảy rất dài. Thượng du các sông phần lớn đi xuyên qua [[cao nguyên Shan]], lũng sông cắt sâu đem cao nguyên chia làm ba khối: cao nguyên Đông Miến ở giữa [[Sông Ayeyarwaddy|sông Irrawaddy]] và [[Sông Thanlwin|sông Salween]], cao nguyên Chiang Mai ở giữa [[Sông Thanlwin|sông Salween]] và [[Mê Kông|sông Mê Kông]] và các cao nguyên Lào ở giữa [[Mê Kông|sông Mê Kông]] và [[sông Hồng]], là sự xen kẽ núi sông điển hình, phân bố theo chiều dọc. [[Thung lũng|Đồng bằng lũng sông]] ở trung và hạ dụ của một số con sông và [[châu thổ|tam giác châu]] ở [[cửa sông]] của mỗi con sông là khu nông nghiệp chủ yếu và là khu vực tập trung đông nhân khẩu.<ref name=":0" />

Nằm giữa đồi núi và cao nguyên, các sông cả ở [[Đông Nam Á]] xuôi theo địa thế từ bắc xuống nam chảy xiết rồi đổ vào biển, từ đông sang tây lần lượt là [[sông Hồng]], [[Mê Kông|sông Mê Kông]], [[sông Chao Phraya]], [[Sông Thanlwin|sông Salween]] và [[Sông Ayeyarwaddy|sông Irrawaddy]]. Trong một số sông cả này, con sông chảy qua nhiều quốc gia nhất là [[Mê Kông|sông Mê Kông]], cuối cùng đổ vào biển thông qua hệ thống sông ngòi của [[đồng bằng sông Cửu Long]]. Bán đảo Đông Dương có nhiều [[Châu thổ|tam giác châu]], nổi tiếng là [[Đồng bằng sông Cửu Long|tam giác châu sông Mê Kông]], tam giác châu sông Irrawaddy, [[Đồng bằng sông Hồng|tam giác châu sông Hồng]] và tam giác châu sông Chao Phraya. Những tam giác châu này do sông cả [[bồi tích]] mà hình thành, diện tích rộng lớn, địa thế thấp bằng, mạng lưới sông ngòi của các tam giác châu dày đặc như mạng nhện, nhiều [[Đầm lầy|ao đầm]], tốc độ mở rộng về phía biển khá nhanh.

== Văn hoá ==
[[Tập_tin:Ethnolinguistic_Groups_of_Mainland_Southeast_Asia.png|phải|nhỏ|315x315px|Bản đồ phân bố các sắc tộc ở Đông Nam Á lục địa.]]
[[Văn hóa|Văn hoá]] của các nước bán đảo Đông Dương chịu sự ảnh hưởng của [[văn hóa Ấn Độ]] và [[Văn hóa Trung Quốc|văn hoá Trung Hoa]]<ref name="HMDOG">{{chú thích sách|url=https://archive.org/details/houghtonmifflind00houg|title=The Houghton Mifflin Dictionary Of Geography|publisher=Houghton Mifflin Company|year=1997|isbn=0-395-86448-8|editor=Marion Severynse|url-access=registration}}</ref>, các nước chịu sự ảnh hưởng của [[văn hóa Ấn Độ]] nhiều hơn là [[Thái Lan]], [[Lào]] và [[Campuchia]], các nước chịu sự ảnh hưởng của [[Văn hóa Trung Quốc|văn hoá Trung Hoa]] nhiều hơn là [[Việt Nam]], [[Myanmar]] là quốc gia giao thoa giữa hai nền văn hoá. Tín ngưỡng [[tôn giáo]] ở bán đảo Đông Dương phần lớn là [[Phật giáo]]<ref>{{Cite encyclopedia|title=Malaysia|encyclopedia=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/malaysia/|date = ngày 28 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia|title=Thailand|encyclopedia=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/thailand/|date = ngày 28 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia|title=Myanmar|encyclopedia=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/|date = ngày 28 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia|title=Cambodia|encyclopedia=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cambodia/|date = ngày 28 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref>{{Cite encyclopedia|title=Vietnam|encyclopedia=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/vietnam/|date = ngày 28 tháng 9 năm 2016}}</ref><ref>{{Cite report|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2008|title=2008 Report on International Religious Freedom|date=September 2008|publisher=U.S. Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|accessdate = ngày 19 tháng 12 năm 2016}}</ref>, thiểu số là [[Hồi giáo]] và [[Ấn Độ giáo]].<ref>{{chú thích tạp chí|last=SIDDIQUE|first=SHARON|date=1981|title=Some Aspects of Malay-Muslim Ethnicity in Peninsular Malaysia|url=https://www.jstor.org/stable/25797648|journal=Contemporary Southeast Asia|volume=3|issue=1|pages=76–87|doi=10.1355/CS3-1E|issn=0129-797X|jstor=25797648}}</ref><ref>{{chú thích web|url=https://www.routledge.com/The-Minority-Muslim-Experience-in-Mainland-Southeast-Asia-A-Different-Path/Goodman/p/book/9781032005171|title=The Minority Muslim Experience in Mainland Southeast Asia: A Different Path|website=Routledge & CRC Press|language=en|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20230427161138/https://www.routledge.com/The-Minority-Muslim-Experience-in-Mainland-Southeast-Asia-A-Different-Path/Goodman/p/book/9781032005171|ngày lưu trữ=2023-04-27|url-status=live|accessdate = ngày 27 tháng 7 năm 2021}}</ref>

== Chú thích ==
<references group="Chú ý" />

== Tham khảo ==
{{Tham khảo}}

== Xem thêm ==

* [[Đông Nam Á]]
** [[Đông Nam Á hải đảo]]

==== Các khái niệm khu vực liên quan ====

* [[Vùng ngôn ngữ Đông Nam Á lục địa]]
* Mảng Đông Nam Á ([[:en:Southeast Asian Massif|<small>en</small>]])
* Zomia ([[:en:Southeast Asian Massif#Zomia|<small>en</small>]])

==== Tiểu vùng ====

* Bán đảo Vàng ([[:en:Golden Chersonese|<small>en</small>]])
* [[Tam giác Vàng]]
* [[Tiểu vùng Sông Mekong Mở rộng|Hợp tác kinh tế Tiểu vùng sông Đại Mê Kông]]

== Liên kết ngoài ==
{{thể loại Commons|Indochina}}
* [http://belleindochine.free.fr Hình ảnh về Đông Dương xưa]
* Sylvain Lévi: [https://www.google.com.vn/books/edition/Indochine_ouvrage_pub_sous_la_direction/-VLEswEACAAJ?hl=vi ''Indochine'']''.'' Công ti Xuất bản Địa lí, Hàng hải và Thuộc địa, Paris năm 1931.
{{khu vực}}
{{Các chủ đề|Địa lý|Lịch sử}}
{{Authority control}}

[[Thể loại:Địa lý Đông Nam Á]]
[[Thể loại:Bán đảo châu Á]]
[[Thể loại:Khu vực sinh thái Indomalaya]]
[[Thể loại:Vùng của châu Á]]
[[Thể loại:Thực vật Đông Dương]]