Xem mã nguồn của Thuận Trị

{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên = Thuận Trị Đế
| tước vị = [[Hoàng đế]] [[Trung Hoa]]
| tên gốc = 順治帝
| hình = 清 佚名 《清世祖顺治皇帝朝服像》.jpg
| chức vị = [[Tập tin:Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg|border|22x20px]] [[Hoàng đế]] [[nhà Thanh|Đại Thanh]]
| đăng quang = 8 tháng 10 năm 1643
| tại vị = 21 tháng 9 năm 1643&nbsp;– 5 tháng 2 năm 1661<br>({{số năm theo năm và ngày|1643|9|21|1661|2|5}})
| tiền nhiệm = <span style="color:grey;">[[Thanh Thái Tông]]</span>
| nhiếp chính = [[Đa Nhĩ Cổn]] (1643–1650)<br> [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]] (1643–1647)<br> [[Đa Đạc]] (1647–1649)
| kế nhiệm = <span style="color:blue;">[[Thanh Thánh Tổ]]</span>
| tên đầy đủ = Ái Tân Giác La·Phúc Lâm<br>(愛新覺羅·福臨)<br>[[tiếng Mãn Châu|Mãn Châu]]: fulin {{mongolUnicode|ᡶᡠᠯᡳᠨ|style=height:2em;word-wrap:normal}}
| thụy hiệu = <span style="color:grey;">Thể Thiên Long Vận Định Thống Kiến Cực Anh Duệ Khâm Văn Hiển Vũ Đại Đức Hoằng Công Chí Nhân Thuần Hiếu '''Chương Hoàng đế'''</span><br>體天隆運定統建極英睿欽文顯武大德弘功至仁純孝章皇帝<ref>''[[Thanh sử cảo]]'', quyển 5, tr. 163.</ref><small>{{Âm thanh|Chinese-Emperor Shunzhi posthumous name.ogg|Nghe}}</small>
| niên hiệu = Thuận Trị (順治)
| miếu hiệu = [[Thế Tổ]] (世祖)
| Hoàng tộc = [[Ái Tân Giác La]]
| cha = [[Thanh Thái Tông|Hoàng Thái Cực]]
| mẹ = [[Hiếu Trang Văn Hoàng hậu]]
| vợ = [[Bát Nhĩ Tế Cát Đặc phế hậu|Phế hậu Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị]]<br>[[Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu]]<br>[[Đổng Ngạc hoàng quý phi|Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu]]<br>[[Từ Hòa Hoàng thái hậu|Hiếu Khang Chương hoàng hậu]]
| sinh = {{Ngày sinh|1638|3|15|df=y}}
| nơi sinh = [[Thịnh Kinh]], [[Liêu Đông]], Đại Thanh
| mất = {{Ngày mất và tuổi|1661|2|5|1638|3|15|df=y}}
| nơi mất = [[Tử Cấm Thành]], [[Bắc Kinh]], Đại Thanh
| nơi an táng = [[Thanh Hiếu lăng|Hiếu lăng]], [[Thanh Đông lăng]]
| tôn giáo = [[Phật giáo]]
}}
{{Hộp thông tin tên tiếng Trung
|s=顺治皇帝
|t=順治皇帝
|p=Shùnzhì huángdì
|w=
|mi={{IPAc-cmn|sh|un|4|.|zh|i|4|-|h|uang|2|d|i|4}}
|mon=Эеэр Засагч хаан
|mnc=ᡳᠵᡳᠰᡥᡡᠨ<br>ᡩᠠᠰᠠᠨ<br>ᡥᡡᠸᠠᠩᡩᡳ|mnc_rom={{nowrap|ijishūn dasan hūwangdi}}
|tib=
}}
'''Thanh Thế Tổ''' ([[chữ Hán]]: 清世祖; 15 tháng 3 năm 1638&nbsp;– 5 tháng 2 năm 1661), họ [[Ái Tân Giác La]], húy '''Phúc Lâm'''{{efn|Trong [[tiếng Mãn Châu]] có nghĩa là ''Thiên mệnh, bỉnh thụ''. Theo Đại từ điển Mãn Hán, An Song Thành Biên, Nhà xuất bản Liêu Ninh, 1993, tr. 1065.}}, là [[Hoàng đế Trung Quốc|hoàng đế]] thứ hai của [[nhà Thanh]] và là hoàng đế nhà Thanh đầu tiên cai trị [[Trung Quốc bản thổ]] sau khi [[Chiến tranh Minh-Thanh|Đại Thanh nhập quan]], từ năm 1644 đến năm 1661. Ông có [[niên hiệu]] là '''Thuận Trị''' (順治), nên thường được gọi là '''Thuận Trị Đế''' (順治帝). Sau khi [[Thanh Thái Tông]] Hoàng Thái Cực băng hà, Hội đồng [[Nghị chính Vương đại thần]] đã đề cử ông lên ngôi đại thống kế vị vào tháng 9 năm 1643, lúc đó ông mới có 6 tuổi, và cử ra trong tông thất hai người đồng Nhiếp chính: Duệ Thân vương [[Đa Nhĩ Cổn]] (1612–1650), hoàng tử thứ 14 của [[Thanh Thái Tổ]] Nỗ Nhĩ Cáp Xích, cùng Trịnh Thân vương [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]] (1599–1655), cháu trong họ của [[Nỗ Nhĩ Cáp Xích]].

Từ năm 1643 đến năm 1650, quyền lực chính trị phần lớn nằm trong tay Đa Nhĩ Cổn. Dưới sự lãnh đạo của ông, Đại Thanh đã chiếm đóng phần lớn lãnh thổ của [[nhà Minh]] (1368–1644) cũ, buộc [[Nam Minh|chính quyền nhà Nam Minh]] phải chạy sâu xuống các tỉnh phía nam, thiết lập nền thống trị của người Mãn Châu trên khắp lãnh thổ Trung Quốc bằng những chính sách gây mất lòng người như "lệnh cắt tóc" ("Thế phát lệnh", 薙髮令) năm 1645, buộc tất cả nam giới [[người Hán]] phải cạo nửa đầu và thắt phần tóc còn lại thành [[tóc đuôi sam]] theo phong tục của [[người Mãn Châu]]. Sau khi [[Đa Nhĩ Cổn]] qua đời vào cuối năm 1650, Hoàng đế đích thân chấp chính. Ông làm việc nỗ lực và gặt hái được thành công bước đầu trong việc chống nạn [[tham nhũng]] và hạn chế quyền lực của giới quý tộc.

Những năm 1650, Thuận Trị phải đối mặt với sự phục hồi của lực lượng [[phản Thanh phục Minh]], nhưng đến năm 1661 nhà Thanh đã đánh bại những đối thủ cuối cùng là di thần nhà Nam Minh [[Trịnh Thành Công]] (1624–1662) và [[Chu Do Lang|Vĩnh Lịch Đế Chu Do Lang]] (1623–1662), sang năm sau [[Trịnh Thành Công]] mất tại [[Đài Loan]] còn Vĩnh Lịch Đế bị quân Thanh bắt và hành hình. Thuận Trị Hoàng đế băng hà năm 24 tuổi vì bệnh [[đậu mùa]], một bệnh truyền nhiễm không có thuốc chữa vào thời đó. Người kế vị ông, Hoàng tam tử Huyền Diệp, đã sống sót qua căn bệnh đó và cai trị Trung Quốc trong 61 năm tiếp theo với [[niên hiệu]] [[Khang Hi]]. Bởi vì những sử liệu ghi lại về thời Thuận Trị ít hơn những giai đoạn sau, nên 18 năm trị vì của ông tương đối ít được biết đến trong lịch sử nhà Thanh.

== Hoàn cảnh lịch sử ==

[[Tập tin:Jurchen woodblock print.png|thumb|left|200px|Chân dung một [[người Nữ Chân|người đàn ông Nữ Chân]] trong một [[bản khắc gỗ]] của [[nhà Minh]] năm [[1609]]<ref>Chú thích ghi rằng người [[Nữ Chân]] sống gần [[núi Trường Bạch]] và "mang giày da dê và áo vảy ca."</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|page=34}}.</ref>]]

Những năm 1580, một số bộ lạc [[người Nữ Chân]] đã đến sinh sống ở miền đông bắc cương vực Đại Minh (vùng đất nay là [[Đông Bắc Trung Quốc]] hay "[[Mãn Châu]]").<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|pp=25–26}}.</ref> Sau một loạt chiến dịch quân sự từ những năm 1580 đến những năm 1610, [[Nỗ Nhĩ Cáp Xích]], thủ lĩnh của [[Kiến Châu Nữ Chân]], đã thống nhất hầu hết các bộ lạc Nữ Chân dưới quyền của mình.<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|pp=29–30}} (Chiến dịch thống nhất Nữ Chân) và 40 bộ tộc bị đàn áp.</ref> Một trong những cải cách lớn của ông là phân các bộ lạc Nữ Chân ra làm bốn đơn vị với các màu cờ khác nhau (vàng, trắng, đỏ, xanh) làm hiệu, sau đó mỗi đơn vị này lại được chia ra làm hai, Chính kỳ và Tương kỳ, tạo thành một hệ thống tổ chức quân sự và xã hội gọi là [[Bát Kỳ]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=34}}.</ref> Nỗ Nhĩ Cáp Xích trao quyền nắm giữ các kỳ cho các con cháu của mình.<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=36}}.</ref>

Khoảng năm 1612, Nỗ Nhĩ Cáp Xích lấy họ [[Ái Tân Giác La]] (''"Giác La vàng"''), để phân biệt với các nhánh khác trong thị tộc ''"Giác La"'' và tưởng nhớ đến [[nhà Kim]], triều đại của người Nữ Chân từng cai trị [[Trung Quốc]] từ năm 1115 đến năm 1234.<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=28}}.</ref> Năm 1616, Nỗ Nhĩ Cáp Xích li khai khỏi Đại Minh, đặt quốc hiệu là [[Hậu Kim]], niên hiệu là Thiên Mệnh (天命).<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=37}}.</ref> Trong những năm tiếp theo ông liên tục giành được chiến thắng, đoạt được phần lớn đất [[Liêu Đông]] từ tay [[nhà Minh]] <ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=42}}.</ref> cho đến khi bị tướng Minh là [[Viên Sùng Hoán]] đánh bại trong [[trận Ninh Viễn]] vào tháng 2 năm 1626 với sự trợ giúp của những khẩu [[hồng di pháo]] từ [[Bồ Đào Nha]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=46}}.</ref> Có lẽ vì bị thương trên chiến trường, Nỗ Nhĩ Cáp Xích qua đời chỉ vài tháng sau đó.<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=51}}.</ref>

Con trai và người kế vị của Nỗ Nhĩ Cáp Xích là [[Hoàng Thái Cực]] (1592 – 1643) tiếp tục công cuộc của phụ thân: tập trung quyền lực về tay mình, cải tổ cơ chế triều đình Hậu Kim theo kiểu nhà Minh, sáp nhập các lực lượng người Mông Cổ và người Hán quy thuận vào trong Bát Kỳ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Elliott|2001|p=63}}.</ref> Năm 1629 ông dẫn quân tiến sát Bắc Kinh, bắt được những thợ thủ công người Hán biết cách chế tạo những khẩu hồng di pháo.<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|pp=29–30}}.</ref> Năm 1635, Hoàng Thái Cực đổi tên "Nữ Chân" thành "[[Người Mãn Châu|Mãn Châu]]", và năm 1636 đổi quốc hiệu "Hậu Kim" thành "Đại Thanh".<ref>{{Harvard citation no brackets|Roth Li|2002|p=63}}.</ref> Sau [[trận Tùng-Cẩm]] năm 1643, nhà Thanh chuẩn bị cho đợt công kích cuối cùng{{Sfnp|Elliott|2001|p=64}} trong lúc nhà Minh phải đối mặt với việc quốc khố cạn kiệt, ôn dịch hoành hành dẫn tới các cuộc khởi nghĩa nông dân trong nước và nạn đói lan rộng.{{Sfnp|Spence|1999|pp=21–24}}

== Trở thành Hoàng đế ==
Hoàng Thái Cực băng hà vào ngày 21 tháng 9 năm 1643 mà chưa kịp chỉ định người kế vị, khiến cho nội bộ Đại Thanh phải đối mặt với một nguy cơ phân liệt nghiêm trọng.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975}} (tr. 38), {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985}} (tr. 297), và {{Harvard citation no brackets|Cung Bảo Lợi|2010}} (tr. 51) đều ghi nhận [[Hoàng Thái Cực]] chết vào ngày 21 tháng 9 (tức ngày 9 tháng 8 năm Sùng Đức (崇德) thứ 8). {{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002}} (tr. 74) cho là ngày 9 tháng 9.</ref> Những người muốn tranh đoạt hoàng vị bao gồm Lễ Thân vương [[Đại Thiện]] (Đích thứ tử và cũng là người con trai lớn tuổi nhất còn sống của Thái Tổ Nỗ Nhĩ Cáp Xích), Duệ Thân vương [[Đa Nhĩ Cổn]] (thập tứ tử) và bào đệ [[Đa Đạc]] (thập ngũ tử), cuối cùng là [[Hào Cách]] (trưởng tử của Thái Tông Hoàng Thái Cực).<ref>{{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=98}}.</ref> Được sự ủng hộ từ hai anh em cùng mẹ là Đa Đạc và [[A Tế Cách]], Đa Nhĩ Cổn (31 tuổi) nắm trong tay Chính Bạch kỳ và Tương Bạch kỳ; Đại Thiện 60 tuổi quản lí Chính Hồng kỳ và Tương Hồng kỳ, trong khi [[Hào Cách]] (34 tuổi) kiểm soát Chính Hoàng kỳ và Tương Hoàng kỳ của Thái Tông để lại.{{sfnp|Rawski|1998|p=99}}<ref>{{harvp|Dennerline|2002|p=79}} (bảng về tuổi của các hoàng thân và các kì mà họ nắm giữ).</ref>

Cuộc tranh luận để tìm ra người sẽ trở thành Tân Hoàng đế của Đại Thanh diễn ra quyết liệt trong Hội đồng Nghị chính Vương đại thần,{{sfnp|Dennerline|2002|p=77}} cơ quan quyết định các chính sách quan trọng trước khi [[Quân cơ xứ]] được lập ra những năm 1720.{{sfnp|Hucker|1985|p=266}}{{sfnp|Bartlett|1991|p=1}} Nhiều Thân vương, Bối lặc cho rằng một tướng lĩnh quân sự tài giỏi đã từng kinh qua chiến trận như Đa Nhĩ Cổn nên được cử làm Hoàng đế, nhưng Đa Nhĩ Cổn đã từ chối và đề nghị lập một trong số các con của Thái Tông lên kế vị.{{sfnp|Dennerline|2002|p=78}} Để vừa công nhận uy quyền của Đa Nhĩ Cổn lại vừa để hậu duệ của Thái Tông kế thừa đại thống, việc thương nghị đã đi đến quyết định cuối cùng là lập Hoàng cửu tử Phúc Lâm làm Tân Hoàng đế, đồng thời quyết định lập Đa Nhĩ Cổn và [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]] (cháu trong họ của Nỗ Nhĩ Cáp Xích và là người nắm giữ Tương Lam kỳ) làm nhiếp chính cho Tân Hoàng đế.{{sfnp|Dennerline|2002|p=78}} Phúc Lâm chính thức lên ngôi [[Hoàng đế Trung Quốc|Hoàng đế]] Đại Thanh vào ngày 8 tháng 10 năm 1643, đặt niên hiệu là "'''Thuận Trị'''".<ref>{{Harvard citation no brackets|Fang|1943a|p=255}}.</ref> Bởi vì sử liệu viết về giai đoạn này không nhiều, nên những năm trị vì của Thuận Trị là thời kì ít được biết đến trong lịch sử nhà Thanh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=73}}.</ref>

== Đa Nhĩ Cổn nhiếp chính (1643–1650)==
[[Tập tin:Dorgon, the Prince Rui (17th century).jpg|alt=Chân dung một người đàn ông râu rậm đội một chiếc mũ màu đỏ trang trí bằng lông chim, mặc áo dài màu đen có in hình rồng. Theo chiều kim đồng hồ từ phía dưới bên trái đến phía dưới bên phải, ông được vây quanh bởi một thanh gươm gắn trên sàn gỗ, chữ viết Mãn Châu trên tường, một con rồng ba móng và một con rồng năm móng (cũng được in trên tường), và một cái bàn gỗ với một hương án và một cuốn sách đặt trên đó.|thumb|left|Nhiếp chính vương [[Đa Nhĩ Cổn]] trong bộ triều phục. Ông trị vì như Hoàng đế ''de facto'' từ năm 1643 cho đến khi qua đời năm 1650, thời kì này nhà Thanh tiến hành [[Chiến tranh Minh-Thanh|thống nhất Trung Nguyên]].]]

=== Trước khi nhập quan ===

Tế Nhĩ Cáp Lãng là một vị tướng có tài cầm quân nhưng lại không quan tâm đến các vấn đề chính sự. Ngày 17 tháng 2 năm 1644, ông triệu tập quan viên Nội Tam viện, Lục bộ, Đô sát viện và Lý phiên viện tuyên bố: "Từ sau, phàm các nha biện lí sự vụ, hoặc có việc trình lên hai vương, hoặc có báo cáo thì phải bẩm với Duệ Thân vương trước, giấy tờ cũng phải có chữ của Duệ Thân vương trước, ngồi theo thứ tự mà hành lễ nghi, chú ý cùng bảo nhau để làm tiền lệ".{{sfnp|Wakeman|1985|p=299}} Sau khi âm mưu lật đổ nhiếp chính của [[Hào Cách]] bị phát giác vào ngày 6 tháng 5 năm đó, Hào Cách bị tước danh vị Thân vương và đồng đảng của ông bị xử tử.{{sfnp|Wakeman|1985|p=300|loc=chú 231}} Đa Nhĩ Cổn nhanh chóng thay thế những người ủng hộ Hào Cách (phần lớn đến từ hai Hoàng kì) bằng người của mình, và do đó nắm lấy quyền kiểm soát thêm hai kì nữa.{{sfnp|Dennerline|2002|p=79}} Đầu tháng 6 năm 1644, gần như mọi quyền lực trong triều đình và quân đội rơi vào tay Đa Nhĩ Cổn.{{sfnp|Roth Li|2002|p=71}}

Đầu năm 1644, Đa Nhĩ Cổn và các cộng sự bàn kế xâm lược [[nhà Minh|Đại Minh]], giữa lúc cuộc khởi nghĩa nông dân sắp đánh vào Bắc Kinh. Ngày 24 tháng 4 năm đó, lãnh tụ quân khởi nghĩa là [[Lý Tự Thành]] chiếm được kinh thành, [[Sùng Trinh Đế|Sùng Trinh hoàng đế]] tự vẫn trên núi Môi Sơn phía sau [[Cố Cung (Bắc Kinh)|Tử Cấm Thành]].{{sfnp|Mote|1999|p=809}} Nhận được tin tức, các mưu thần người Hán của Đa Nhĩ Cổn là [[Hồng Thừa Trù]] và [[Phạm Văn Trình]] khuyên ông nên chớp cơ hội để tiến vào Trung Quốc và đoạt lấy [[Thiên mệnh]] về cho [[nhà Thanh]].{{sfnp|Wakeman|1985|p=304}}{{sfnp|Dennerline|2002|p=81}} Trở ngại cuối cùng trên đường đến cửa thành Bắc Kinh của [[Đa Nhĩ Cổn]] chính là Tổng binh [[Sơn Hải Quan]] (nằm ở phía đông [[Vạn Lý Trường Thành|Trường Thành]]) [[Ngô Tam Quế]].{{sfnp|Wakeman|1985|p=290}} Bị kẹt giữa hai thế lực là Mãn Châu và Lý Tự Thành, Ngô Tam Quế đã yêu cầu Đa Nhĩ Cổn giúp đỡ ông ta đánh bại nghĩa quân, khôi phục Đại Minh.{{sfnp|Wakeman|1985|p=304}} Đa Nhĩ Cổn không chịu và yêu cầu Ngô Tam Quế phải quy thuận Đại Thanh. Không còn lựa chọn nào khác, Ngô Tam Quế phải đồng ý.{{sfnp|Wakeman|1985|p=308}} Giữa lúc Ngô Tam Quế và Lý Tự Thành đang kịch chiến, Đa Nhĩ Cổn quyết định đưa quân kỵ đến can thiệp, cùng sự hỗ trợ của tinh binh dưới quyền Ngô Tam Quế, do đó giành chiến thắng quyết định trước Lý Tự Thành tại [[trận Sơn Hải quan]] ngày 27 tháng 5.{{sfnp|Wakeman|1985|pp=311–12}} Quân của Lý Tự Thành vội vã chạy về Bắc Kinh, ra sức vơ vét cướp bóc cho đến khi Lý quyết định rút khỏi kinh thành vào ngày 4 tháng 6, mang theo tất cả của cải cướp được.{{sfnp|Wakeman|1985|p=313}}{{sfnp|Mote|1999|p=817}}

=== Định đô Bắc Kinh ===
[[Tập tin:CircularMound.jpg|right|thumb|[[Thiên Đàn]], nơi Thuận Trị Hoàng đế tế lễ vào ngày 30 tháng 10 năm 1644, mười ngày trước khi ông chính thức tuyên cáo là [[Hoàng đế Trung Quốc|Hoàng đế Trung Hoa]]. Buổi lễ này là cột mốc đánh dấu sự kiện Đại Thanh nắm lấy [[Thiên mệnh]].]]

Sau sáu tuần bị ngược đãi trong tay quân phiến loạn, phụ lão Bắc Kinh cùng đông đảo quan lại và thân sĩ hồ hởi mở tiệc lớn chào đón những người giải phóng vào ngày 5 tháng 6.{{sfnp|Wakeman|1985|p=313}} Họ giật mình, khi thấy trước mắt không phải là Ngô Tam Quế và thái tử Đại Minh,{{sfnp|Wakeman|1985|p=314}} mà là Đa Nhĩ Cổn, một người Mãn Châu cưỡi ngựa đầu cạo tóc, tự xưng là Nhiếp chính vương.{{sfnp|Wakeman|1985|p=315}} Giữa lúc hỗn loạn, Đa Nhĩ Cổn cùng quân của mình tiến vào điện Vũ Anh (武英殿), cung điện duy nhất còn nguyên vẹn sau khi Lý Tự Thành phóng hỏa đốt hết Tử Cấm Thành vào ngày 3 tháng 6.{{sfnp|Wakeman|1985|p=315}} Quân Thanh được lệnh không được cướp bóc; nhằm đảm bảo cho việc chuyển giao chính quyền sang cho Đại Thanh diễn ra "một cách thuận lợi."{{sfnp|Naquin|2000|p=289}} Tuy tuyên bố rằng mình đến đây để trả thù cho nhà Minh, nhưng Đa Nhĩ Cổn lại hạ lệnh xử tử toàn bộ hoàng tộc Đại Minh (bao gồm con cháu của [[Sùng Trinh Đế]]) cùng với những người ủng hộ.{{sfnp|Mote|1999|p=818}}

Ngày 7 tháng 6, chỉ hai ngày sau khi nhập thành, Đa Nhĩ Cổn xuống dụ thông báo với các quan viên xung quanh kinh thành, rằng nếu dân chúng chấp nhận đầu hàng, thay đổi y phục và cạo tóc, thì họ vẫn sẽ được giữ nguyên chức quan.{{sfnp|Wakeman|1985|p=416}}{{sfnp|Mote|1999|p=828}} Ông đã phải bãi bỏ đạo dụ này ba tuần sau đó khi một số cuộc nổi dậy nông dân bùng nổ xung quanh Bắc Kinh, đe doạ sự kiểm soát của nhà Thanh đối với vùng thủ đô.<ref>{{harvtxt|Wakeman|1985|pp=420–22}} giải thích về những vấn đề và tuyên bố bãi bỏ lệnh vào ngày 25 tháng 6.{{harvtxt|Cung Bảo Lợi|2010|p=84}} ghi rằng mệnh lệnh bị bãi bỏ ngày 28 tháng 6.</ref>

Đa Nhĩ Cổn đón Thuận Trị hoàng đế vào thành Bắc Kinh ngày 19 tháng 10 năm 1644.{{sfnp|Wakeman|1985|p=857}} Ngày 30 tháng 10, vị hoàng đế 6 tuổi làm lễ tế trời đất tại [[Thiên Đàn]]. Nhánh hậu duệ [[Khổng Tử]] ở phía nam giữ chức Ngũ kinh Bác sĩ ([[w:zh:五經博士|五經博士]]) và hậu duệ đời thứ 65 của Khổng Tử ở phía bắc đang giữ tước [[Diễn Thánh công]] đều công nhận vào ngày 31 tháng 10.{{sfnp|Wakeman|1985|p=858}} Một nghi lễ đăng cơ chính thức được cử hành cho Phúc Lâm vào ngày 8 tháng 11, tại đây hoàng đế trẻ so sánh công tích của Đa Nhĩ Cổn ví như [[Chu Công]] nhiếp chính cho [[Chu Thành Vương|Thành Vương]] ngày xưa.{{efn|Theo như thư kí của hoàng đế, có thể là [[Phạm Văn Trình]], công lao [[Đa Nhĩ Cổn]] thậm chí còn hơn cả Chu Công}}{{sfnp|Wakeman|1985|pp=858 & 860}} Cũng trong hôm đó, phong hiệu của Đa Nhĩ Cổn được thăng từ "Nhiếp chính vương" thành "Thúc phụ Nhiếp chính vương" (叔父攝政王), mà theo phong tục Mãn Châu thì "Thúc phụ" (''ecike'') có địa vị cao hơn Thân vương bình thường một cấp.{{sfnp|Wakeman|1985|pp=860–61|loc=chú 31}} Ba ngày sau, đồng Nhiếp chính Tế Nhĩ Cáp Lãng bị giáng hiệu từ "Nhiếp chính vương" thành "Phụ chính Thúc vương" (輔政叔王). Tháng 6 năm 1645, Đa Nhĩ Cổn tuyên bố rằng về sau tất cả công văn phải gọi ông là "Hoàng thúc phụ Nhiếp chính vương" (皇叔父攝政王), khiến ông ta chỉ còn cách ngai vàng một bước nhỏ. Cuối cùng đến năm 1648 lại đổi xưng là "Hoàng phụ Nhiếp chính vương" (皇父摄政王).{{sfnp|Wakeman|1985|p=861}}

[[Tập tin:Examination hall, Peking.jpg|thumb|left|Để đề cao tính chính thống của mình đối với giới tinh hoa người Hán, nhà Thanh đã cho tổ chức lại khoa cử ngay sau khi tiến vào Bắc Kinh năm 1644.]]
Một trong những hành động đầu tiên của Đa Nhĩ Cổn tại thủ đô mới là sáp nhập tất cả những vùng phía bắc kinh đô vào Bát Kỳ, bao gồm cả Hán quân kỳ.<ref name="Frederic E. Wakeman 1985 478">{{chú thích sách|author=Frederic E. Wakeman|title=The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-century China|url=https://books.google.com/books?id=8nXLwSG2O8AC&pg=PA478|year=1985|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-04804-1|pages=478–|access-date = ngày 29 tháng 5 năm 2018 |archive-date = ngày 1 tháng 5 năm 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160501103353/https://books.google.com/books?id=8nXLwSG2O8AC&pg=PA478|url-status=live}}</ref> Lưỡng Hoàng kỳ được trao các cung điện phía bắc, Lưỡng Bạch kỳ ở phía đông, Lưỡng Hồng kỳ ở phía tây, và Lưỡng Lam kỳ ở phía nam.<ref>Xem bản đồ trong {{harvp|Naquin|2000|p=356}} và {{harvp|Elliott|2001}}, tr. [https://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA1&dq=the+manchu+way#PRA1-PA103,M1 103.]</ref> Sự phân bố này phù hợp với bố cục trước đây của người Mãn trước khi chinh phạt Trung Nguyên.{{sfnp|Oxnam|1975|p=170}} Mặc dù Thanh đình dùng chính sách miễn giảm thuế và xây dựng các công trình thổ mộc để thuận lợi cho việc chuyển giao, đến năm 1648, nhiều người Hán vẫn mang ý chống đối với những kẻ xâm lược dị tộc.{{sfnp|Wakeman|1985|p=477}}{{sfnp|Naquin|2000|pp=289–91}} Đất canh tác nông nghiệp ở ngoài kinh thành bị nhà Thanh đánh dấu và thu giữ trao cho quân đội. Những chủ đất trước đây bây giờ trở thành người ở thuê và phải trả thuế cho chủ đất người Mãn Châu. Sự chuyển biến này đã gây ra "sự đổ vỡ và khổ nạn suốt nhiều thập kỉ sau đó."{{sfnp|Naquin|2000|p=291}}

Năm 1646, Đa Nhĩ Cổn tổ chức khoa cử để tuyển chọn quan viên cho chính phủ mới. Từ đó cứ mỗi ba năm lại có một khoa thi, giống như chế độ thời nhà Minh. Trong kì thi Đình đầu tiên, các sĩ tử, chủ yếu đến từ miền bắc Trung Quốc, bình luận về cách làm thế nào để người Hán và người Mãn có thể chung sống với nhau với cùng mục đích chung.{{sfnp|Elman|2002|p=389}} Đề của khoa thi năm 1649 là "làm sao để người Mãn và người Hán trở thành một, đồng tâm hiệp lực, làm việc với nhau không chia rẽ ?"<ref>Trích dẫn trong {{harvtxt|Elman|2002|pp=389–90}}.</ref> Dưới thời Thuận Trị hoàng đế, số người đỗ trung bình trong mỗi khoa thi là cao nhất trong các đời vua Thanh ("để giành lấy sự ủng hộ của người Hán"{{sfnp|Wakeman|1985|p=954}}),{{sfnp|Man-Cheong|2004|p=7|loc=Bảng 1.1.}} cho đến 1660 thì triều đình mới hạn chế số người lấy đỗ.{{sfnp|Elman|2001|p=169}}

Để thúc đẩy sự hòa hợp giữa hai dân tộc, năm 1648, Đa Nhĩ Cổn ban hành sắc lệnh cho phép thường dân Hán có thể kết hôn với phụ nữ Mãn Châu, nếu có sự chấp thuận của [[Bộ Hộ]] nếu người phụ nữ đó là con gái của quan lại hoặc thường dân, hoặc sự cho phép của trưởng tộc hai bên nếu họ là dân thường không có hộ khẩu. Chỉ sau này triều đình mới ban hành chính sách cho phép việc li hôn.<ref name="Frederic E. Wakeman 1985 478"/><ref>[https://web.archive.org/web/20140111230216/http://www.chss.iup.edu/chr/CHR-2004Fall-11-WANG-research%20notes-final.pdf Wang 2004, pp. 215–216 & 219–221.]</ref><ref>{{chú thích web|url=https://books.google.com/books?id=QXHbhsfaJAYC&pg=PA140#v=onepage&q&f=false|title=Servants of the Dynasty: Palace Women in World History|first=Anne|last=Walthall|date=ngày 1 tháng 1 năm 2008|publisher=University of California Press|via=Google Books}}</ref>

=== Hoàn tất chinh phạt Trung Nguyên ===
{{Chính|Chiến tranh Minh-Thanh}} {{see also|Nam Minh}}
[[Tập tin:Yangzhou massacre.jpg|alt=A black-and-white print of an outdoor scene depicting a broken city wall and two destroyed houses, with several corpses lying on the ground (some beheaded), and two men with swords killing unarmed men.|thumb|right|Một bản khắc gỗ thời Thanh mạt tái hiện vụ thảm sát [[Mười ngày Dương châu|Dương châu thập nhật]] năm 1645. Em trai của Đa Nhĩ Cổn, Dự Thân vương [[Đa Đạc]] là người ra lệnh tiến hành đồ sát những người Hán bất phục để buộc các thành thị miền nam Trung Quốc phải đầu hàng. Đến cuối thế kỉ 19 cuộc thảm sát được những người cách mạng sử dụng để khơi dậy tinh thần [[Phản Thanh phục Minh|phản Thanh]] của người Hán.<ref>{{Harvard citation no brackets|Zarrow|2004a}}, ngẫu nhiên.</ref>]]

Dưới sự lãnh đạo của Đa Nhĩ Cổn — người được các sử gia gọi là "người hoạch định cuộc chinh phạt" và "kiến trúc sư trưởng của nền thống trị Mãn Châu" — nhà Thanh đã chinh phục được hầu hết lãnh thổ Trung Quốc và đẩy lùi chính quyền "[[Nam Minh]]" lưu vong xuống sâu hơn về phía tây nam. Sau khi đàn áp các cuộc khởi nghĩa phản Thanh ở [[Hà Bắc]] và [[Sơn Đông]] vào hè-thu năm 1644, Đa Nhĩ Cổn cử quân đến thảo phạt Lý Tự Thành ở thành trì quan trọng [[Tây An]] (nay thuộc tỉnh [[Thiểm Tây]]), nơi Lý tái lập căn cứ sau khi rút khỏi Bắc Kinh đầu tháng 6 năm 1644.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985}}, tr. 483 (Lý lập thủ phủ tại Tây An) và 501 (khởi nghĩa ở Hà Bắc và Sơn Đông, các chiến dịch mới chống lại Lý).</ref> Dưới áp lực của quân Thanh, Lý buộc phải rút khỏi Tây An vào tháng 2 năm 1645, sau đó Lý Tự Thành qua đời – có thể ông ta tự sát hoặc bị dân địa phương tưởng nhầm là đạo tặc nên giết chết - vào tháng 9 năm 1645 sau khi trốn chạy lần lượt qua rất nhiều tỉnh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=501–7}}.</ref>

Sau khi chiếm được Tây An, vào đầu tháng 4 năm 1645 quân Thanh mở chiến dịch thu phục vùng đồng bằng trù phú [[Giang Nam]] (phía nam [[sông Dương Tử]]); tại đây vào tháng 6 năm 1644, các cựu thần của nhà Minh đã tôn lập một hoàng thân là [[Chu Do Tung|Phúc vương Chu Do Tung]] làm hoàng đế, sử gọi là nhà Nam Minh.{{efn|Đệ đệ ruột của [[Đa Nhĩ Cổn]] là [[Đa Đạc]] nhận lệnh chỉ huy cuộc ''nam chinh'' vào ngày [[1 tháng 4]] ({{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=521}}). Ông ta hành quân từ [[Tây An]] ngay ngày hôm đó ({{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=657}}). Phúc vương lên ngôi [[Hoàng đế Trung Quốc|hoàng đế]] vào ngày 19 tháng 6 năm 1644 ({{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=346}}; {{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=644}}).}} Sự tranh chấp giữa các phe phái và nạn đào ngũ trong nội bộ khiến cho việc tăng cường năng lực đề kháng của chính quyền Nam Minh bị cản trở.<ref>Ví dụ về những xung đột trong nội bộ chính quyền Hoằng Quang, xem {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=523–43}}. Một số hành vi đào ngũ được giải thích ở {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=543–45}}.</ref>

Quân Thanh tiến về phía nam, đoạt lấy [[Từ Châu]] phía bắc [[sông Hoài]] vào tháng 5 năm 1645 và nhanh chóng tập trung về [[Dương Châu]], thành thị trọng yếu nhất của Nam Minh ở phía bắc phòng tuyến.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=522}} (chiếm Từ châu; {{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=657}} (hội quân ở Dương Châu).</ref> Thành Dương Châu do [[Sử Khả Pháp]] trấn thủ quyết không đầu hàng, dũng cảm kháng cự và thất thủ sau đó một tuần (ngày 20 tháng 5) trước sức công phá của đại pháo quân Thanh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=657}}.</ref> [[Đa Đạc]] (em ruột của Đa Nhĩ Cổn) hạ lệnh [[Mười ngày Dương Châu|đồ sát toàn bộ dân chúng trong thành Dương Châu]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Finnane|1993|p=131}}.</ref>

Đúng như dự định, cuộc thảm sát này đã buộc các thành trì khác ở Giang Nam phải đầu hàng Đại Thanh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=657}} (mục đích của vụ thảm sát là khủng bố tinh thần người Giang Nam); {{Harvard citation no brackets|Zarrow|2004a}}, (vụ này cuối triều Thanh người ta gọi là [[Mười ngày Dương Châu]]).</ref> Lễ bộ Thượng thư Nam Minh là [[Tiền Khiêm Ích]] mở thành Nam Kinh đầu hàng không kháng cự vào ngày 16 tháng 6 sau khi Đa Đạc tuyên thệ sẽ không tàn sát bách tính.<ref name="Struve 660">{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=660}}.</ref> Quân Thanh bắt sống được Hoằng Quang Đế Chu Do Tung (bị xử tử tại Bắc Kinh vào năm sau) và thu phục các thành phố lớn ở Giang Nam, bao gồm [[Tô Châu]] và [[Hàng Châu]]; trước đầu tháng 7 năm 1645, biên giới giữa nhà Thanh và Nam Minh bị đẩy xuống phía nam sông [[Tiền Đường]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=660}} (chiếm Tô Châu và Hàng Châu trước đầu tháng 7 năm 1645, biên giới mới); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=580}} (bắt giữ hoàng đế Nam Minh khoảng ngày 17 tháng 6, và cái chết ở Bắc Kinh).</ref>

[[Tập tin:Elderly Chinese American Man with Queue.close crop.jpg|alt=A black-and-white photograph from three-quarter back view of a man wearing a round cap and a long braided queue that reaches to the back of his right knee. His left foot is posed on the first step of a four-step wooden staircase. Bending forward to touch a cylindrical container from which smoke is rising, he is resting his left elbow on his folded left knee.|left|thumb|Một người đàn ông ở [[Chinatown]] thuộc [[San Francisco]] khoảng những năm 1900. Phong tục cạo đầu của người Trung Quốc bắt đầu từ sắc lệnh của Đa Nhĩ Cổn vào tháng 7 năm 1645 buộc tất cả đàn ông cắt hết phần tóc phía trước và tết phần còn lại thành bím theo kiểu của người Mãn.]]

Ngày 21 tháng 7 năm 1645, sau khi chinh phạt hầu hết đất Giang Nam, Đa Nhĩ Cổn ban lệnh cho tất cả đàn ông Trung Quốc phải cạo nửa đầu và thắt phần tóc còn lại thành [[Tóc đuôi sam|đuôi sam]] theo như phong tục của người Mãn Châu.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=647}}; {{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=662}}; {{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=87}} (gọi lệnh này là "quyết sách không hợp thời nhất trong sự nghiệp của Đa Nhĩ Cổn."</ref> Hình phạt dành cho những kẻ không tuân theo là cái chết.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kuhn|1990|p=12}}.</ref> Chính sách này này giúp người Mãn Châu kết bạn với kẻ thù.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=647}} ("Theo góc nhìn của người Mãn, lệnh cắt tóc hay mất đầu không chỉ tỏ rõ quyền lực của họ, mà còn để kiểm chứng về lòng trung thành và sợ hãi của người Hán đối với tân chính quyền").</ref> Tuy nhiên đối với các quan chức và học giả người Hán, kiểu tóc mới này đáng xấu hổ và luồn cúi (vì nó vi phạm một nguyên tắc của [[Nho giáo]] là giữ gìn thân thể), trong khi với những người dân thường thì việc cắt tóc cũng giống như là đánh mất sự nam tính của họ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985}}, tr. 648–49 (quan chức và học giả) và 650 (dân thường). Trong ''[[Hiếu Kinh]]'', [[Khổng Tử]] nhấn mạnh rằng "thân thể và mái tóc của con người, là do phụ mẫu ban cho, nên không thể làm tổn hại: việc hiếu đạo khởi đầu chính là ở đó" (Thân thể phát phu, thụ chi phụ mẫu, bất cảm hủy thương, hiếu chi thủy dã). Trước thời nhà Thanh, đàn ông Trung Quốc thường không cắt tóc, nhưng thay vào dùng nơ buộc nó lại.</ref> Bởi vì phong tục để tóc của người Trung Quốc có thể khiến các lực lượng kháng Thanh dễ dàng tập hợp lực lượng, ngăn cản cuộc chinh phạt của nhà Thanh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|pp=662–63}} ("phá vỡ kế hoạch chinh phạt của nhà Thanh"); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1975|p=56}} ("lệnh cắt tóc, cũng như nhiều sắc lệnh khác, dẫn đến sự chống đối của người Giang Nam năm [[1645]]"); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=650}} (nỗ lực của những "người cai trị' để khiến cho 'than thể' của người Mãn và Hán giống nhau ban đầu có tác dụng thống nhất các tầng lớp thượng lưu và hạ lưu ở miền Trung và Nam Trung Quốc chống lại những người ngoại lai").</ref> Nhiều người dân ở [[Gia Định]] và [[Tùng Giang (Thượng Hải)|Tùng Giang]] bị thảm sát bởi tướng cũ của Minh là [[Lý Thành Đông]] (mất 1649), tương ứng vào các ngày 24 tháng 8 và 22 tháng 9.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1975|p=78}}.</ref> Thành [[Giang Âm]] cũng kiên thủ chống lại 10.000 quân Thanh trong 83 ngày. Khi tường thành bị công phá vào ngày 9 tháng 10 năm 1645, quân Thanh dưới quyền của phản tướng Minh là [[Lưu Lương Tá]] (mất 1667) đã đồ sát gần như toàn bộ dân số, khoảng 74.000 đến 100.000 người bị giết trong lần này.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1975|page=83}}.</ref> Những cuộc thảm sát này đã đàn áp phong trào kháng Thanh ở hạ lưu sông Dương Tử.<ref name="Wakeman 674">{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=674}}.</ref> Một vài người nhân vật còn trung thành với nhà Minh chọn cách trở thành ẩn sĩ, với ý nghĩ rằng khi những hành động quân sự không thành công, thì việc buông bỏ sự đời ít nhất sẽ tiếp tục thể hiện sự chống đối của họ đối với thế lực ngoại tộc.<ref name="Wakeman 674"/>

Sau khi Nam Kinh thất thủ, hai thành viên trong hoàng tộc nhà Minh lại nổi dậy lập ra hai chính quyền mới: thế lực ở vùng Phúc Kiến là [[Long Vũ Đế]] Chu Duật Kiện, tức Đường vương, hậu duệ đời thứ chín của hoàng đế khai quốc nhà Minh [[Chu Nguyên Chương]] và chính quyền còn lại đóng tại [[Chiết Giang]], đứng đầu là "Giám quốc Nhiếp chính" Lỗ vương [[Chu Dĩ Hải]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988}}, tr. 665 (về Đường vương) và 666 (về Lỗ vương).</ref> Nhưng cả hai chính quyền này không chịu hợp tác với nhau, khiến cho cơ hội thành công của họ thậm chí còn thấp hơn so với Phúc vương trước kia.<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988}}, tr. 667–69 (về việc bất hợp tác giữa họ), 669-74 (về những khó khăn tài chính và phương thức tác chiến đối với cả hai chính quyền).</ref> Tháng 7 năm 1646, chiến dịch Nam chinh do [[Bác Lạc (nhà Thanh)|Bác Lạc]] cầm đầu đã khiến chính quyền Lỗ vương lâm vào tình thế nguy ngập và đánh thẳng vào căn cứ của Đường vương ở Phúc Kiến.<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=675}}.</ref> [[Chu Duật Kiện]] bị bắt và hành quyết ở [[Đinh châu phủ|Đinh Châu]] (phía tây [[Phúc Kiến]]) vào ngày 6 tháng 10.<ref name="Struve 676">{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=676}}.</ref> Dưỡng tử của ông là [[Trịnh Thành Công]] chạy thoát ra [[đảo Đài Loan]].<ref name="Struve 676"/> Cuối cùng vào tháng 11, các trung tâm kháng chiến của nhà Minh ở [[Giang Tây]] đều rơi vào tay nhà Thanh.<ref name="Wakeman 737"/>

[[Tập tin:Shang-Kexi-0099.jpg|alt=Black-and-white print of a man with small eyes and a thin mustache wearing a robe, a fur hat, and a necklace made with round beads, sitting cross-legged on a three-level platform covered with a rug. Behind him and much smaller are eight men (four on each side) sitting in the same position wearing robes and round caps, as well as four standing men with similar garb (on the left).|thumb|right|Chân dung của họa sĩ [[Johan Nieuhof]]. Nhân vật trong tranh là [[Thượng Khả Hỷ]], người đã chiếm lại Quảng Châu từ [[Nam Minh|các lực lượng trung thành với triều Minh]] năm 1650. Ông cũng là một trong những vị tướng người Hán trong được nhà Thanh trọng dụng để chinh phạt và quản lý miền nam Trung Quốc. Là một thế lực cát cứ ở miền nam, ông cuối cùng tham gia tạo phản kháng Thanh của [[Loạn Tam phiên|Tam phiên]] vào năm 1673.]]

Đến cuối năm 1646, hai vị hoàng đế khác của họ Chu được lập lên ở [[Quảng Châu]], lấy niên hiệu là [[Chu Duật Việt|Thiệu Vũ]] (紹武) và [[Chu Do Lang|Vĩnh Lịch]].<ref name="Wakeman 737">{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=737}}.</ref> Vì không có đủ tiền mua quân trang, chính quyền Thiệu Vũ phải thuê quần áo từ các gánh hát địa phương.<ref name="Wakeman 737"/> Hai chính quyền này lại đánh nhau đến ngày 20 tháng 1 năm 1647, khi một đội quân nhỏ của nhà Thanh do [[Lý Thành Đống]] (李成栋) dẫn đầu chiếm Quảng châu, giết Thiệu Vũ Đế, và buộc triều đình Vĩnh Lịch chạy trốn đến [[Nam Ninh]], [[Quảng Tây]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=738}}.</ref> Tuy nhiên, vào tháng 5 năm 1648, Lý Thành Đống phản lại nhà Thanh, và một cuộc nổi dậy xảy ra đồng thời của một vị tướng khác ở Giang Tây đã giúp triều đình Vĩnh Lịch chiếm lại hầu hết miền nam Trung Quốc.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=765–66}}.</ref> Nhưng sự trỗi dậy này không kéo dài được lâu. Quân Thanh lại tiến xuống khu vực trung tâm Hồ Quảng (nay là [[Hà Bắc]] và [[Hà Nam (Trung Quốc)|Hà Nam]]), [[Giang Tây]] và [[Quảng Đông]] trong các năm 1649 và 1650.<ref name="Wakeman 767">{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=767}}.</ref> Hoàng đế Vĩnh Lịch lại phải bôn đào một lần nữa.<ref name="Wakeman 767"/> Cuối cùng vào ngày 24 tháng 11 năm 1650, quân Thanh do [[Thượng Khả Hỷ]] chỉ huy tiến chiếm [[Quảng Châu]] và đồ sát 70.000 người dân trong thành.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=767–68}}.</ref>

Trong khi đó, vào tháng 10 năm 1646, quân Thanh do [[Hào Cách]] (con trưởng của [[Hoàng Thái Cực]], thất bại trong cuộc tranh chấp quyền kế vị ngai vàng năm 1643) tiến vào Tứ Xuyên, để tiêu diệt thế lực của quân khởi nghĩa nông dân [[Trương Hiến Trung]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Dai|2009|p=17}}.</ref> Trương Hiến Trung bị giết trong trận chiến với quân Thanh ở gần [[Tây Sung]] trung tâm Tứ Xuyên vào ngày 1 tháng 2 năm 1647.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dai|2009}}, tr. 17–18.</ref> Cũng vào cuối năm 1646 ở phía bắc, lực lượng phản quân của thủ lĩnh Hồi giáo mà sử sách Trung Quốc gọi là [[Mễ Lạt Ấn]] nổi lên chống lại nhà Thanh tại [[Cam Túc]]. Ông ta nhanh chóng hội quân với một người khác là [[Đinh Quốc Đống]] (丁國棟).<ref name="Rossabi 191">{{Harvard citation no brackets|Rossabi|1979|p=191}}.</ref> Họ tuyên bố tôn chỉ khôi phục nhà Minh, và tiến chiếm nhiều nơi ở Cam Túc, bao gồm cả thủ phủ [[Lan Châu]].<ref name="Rossabi 191"/> Những cuộc nổi dậy này còn có sự tham gia của các những người Hán không theo Hồi giáo, cho thấy họ không phải đứng lên vì mục đích tôn giáo.<ref name="Rossabi 191"/> Cả [[Mễ Lạt Ấn]] và [[Đinh Quốc Đống]] đều bị tướng Thanh [[Mạnh Kiều Phương]] (孟喬芳; 1595–1654) bắt và giết năm 1648, cho đến năm 1650, các cuộc nổi dậy của người Hồi giáo đều bị dập tắt hoàn toàn.<ref>{{Harvard citation no brackets|Larsen|Numata|1943|p=572}} ([[Mạnh Kiều Phương]], cái chết của các lãnh tụ khởi nghĩa); {{Harvard citation no brackets|Rossabi|1979|p=192}}.</ref>

== Thời kì thân chính (1651–1661) ==
=== Thanh trừng phe cánh Đa Nhĩ Cổn ===

[[File:Shunzhi.jpg|alt=A painted image of the head and chest of a black-haired man with droopy eyes wearing a white-edged two-tiered red cap and a bright yellow garment whose lapels are decorated with five-clawed yellow dragons against a blue background with clouds and vegetation.|thumb|185px|Chân dung Hoàng đế Thuận Trị lúc trưởng thành]]
Cái chết bất ngờ của [[Đa Nhĩ Cổn]] trong một chuyến đi săn vào ngày 31 tháng 12 năm 1650 đã khơi mào cho một cuộc tranh chấp gây gắt giữa các phe phái trong triều và mở đường cho những cải cách chính trị sâu sắc về sau.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=47}} ("một cuộc tranh chấp gây gắt giữa các phe phái trong triều," "về những tranh chấp ác liệt và phức tạp đầu triều Thanh"); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985}}, tr. 892–93 (ngày và nguyên nhân qua đời của Đa Nhĩ Cổn) và 907 ("cuộc cải cách lớn của đế chế Thanh" lần thứ 2 từ [[1652]] đến [[1665]]).</ref> Bởi vì thế lực của những người ủng hộ Đa Nhĩ Cổn trong triều vẫn còn rất nhiều, Thuận Trị buộc phải tiến hành tang lễ ông ta theo nghi thức trang trọng nhất, và sau đó còn truy miếu hiệu là ''Thành Tông'', thụy hiệu là ''Nghĩa Hoàng đế''.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|pp=47–48}}.</ref> Trong những ngày đầu tháng 1 năm 1651, nhiều đại thần Lưỡng Bạch kỳ, đứng đầu là một người ủng hộ cũ của Đa Nhĩ Cổn, [[Ngô Bái]] (吴拜), tiến hành bắt giữ bào huynh của Đa Nhĩ Cổn là [[A Tế Cách]] vì lo ngại ông ta sẽ dùng vũ lực đoạt chức Nhiếp chính; Ngô Bái và các cộng sự sau đó tự xưng là các chức quan đứng đầu trong các bộ, chuẩn bị đoạt lấy đại quyền.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=47}}.</ref>

Trong khi đó, Trịnh Thân vương [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]], người bị phế trừ quyền Nhiếp chính năm 1647, tập hợp các quan chức Bát kỳ bất mãn với sự chuyên quyền của Đa Nhĩ Cổn.<ref name="Oxnam 48">{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=48}}.</ref> Để củng cố sự ủng hộ của dành cho Hoàng đế ở Lưỡng Hoàng kỳ (vốn trực tiếp thuộc quyền quản lý của Đại hãn (Hoàng đế) từ thời [[Hoàng Thái Cực]]) và khống chế những người trong Chính Bạch kỳ của Đa Nhĩ Cổn, Tế Nhĩ Cáp Lãng gọi đó là "Thượng Tam kỳ" (上三旗, phiên âm [[Mãn Châu]]: ''dergi ilan gūsa''), trực tiếp nằm dưới quyền điều hành của Hoàng đế.<ref>{{Harvard citation no brackets|Elliott|2001|p=79}} (tên [[Mãn Châu]]; "trực tiếp nằm dưới quyền điều hành của hoàng đế"); {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=48}} (thời gian và mục đích của hành động trên của [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]]).</ref> [[Ngao Bái]] và [[Tô Khắc Tát Cáp]], những người về sau làm Nhiếp chính cho [[Khang Hi|Khang Hi Đế]] từ 1661, là những người tích cực ủng hộ Tế Nhĩ Cáp Lãng, và được ông bổ nhiệm họ vào [[Nghị chính Vương đại thần]] để tưởng thưởng.<ref name="Oxnam 48"/>

Ngày 1 tháng 2, Tế Nhĩ Cáp Lãng tuyên bố Thuận Trị Đế, năm đó 14 tuổi, trực tiếp thân chính.<ref name="Oxnam 48"/> Chế độ Nhiếp chính bị bãi bỏ. Tế Nhĩ Cáp Lãng đi nước cờ tiếp theo. Cuối tháng 2 đầu tháng 3 năm 1651, ông hạch tội Đa Nhĩ Cổn lấn lướt Hoàng quyền: Đa Nhĩ Cổn bị kết tội và tước đi toàn bộ danh hiệu đã được truy tặng.<ref name="Oxnam 48"/> Tế Nhĩ Cáp Lãng tiếp tục thanh trừng những người ủng hộ Đa Nhĩ Cổn và giao các chức vụ quan trọng cho các thành viên trong Thượng Tam kỳ, kết quả đến năm 1652 toàn bộ phe cánh của Đa Nhĩ Cổn đã bị giết hoặc bị loại khỏi triều đình.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=49}}.</ref>

=== Đảng tranh và cuộc chiến chống tham nhũng ===

[[Tập tin:Ni_Yuanlu.jpg|thumb|left|alt=Painting of a bearded man dressed in dark robes (on the left), with two much smaller young men, one wearing his hair in a top-knot and carrying something rolled in red piece of cloth. The background is a winter scene.|Trang phục dành cho quan viên là một trong những vấn đề tranh luận nổi cộm dưới thời Thuận Trị. Đại thần [[Trần Danh Hạ]] (陳名夏) bị xử tử năm 1654 vì có ý khôi phục lại lối ăn mặc của triều Minh. Một ví dụ cho điều này được thể hiện trong bức tranh họa chân dung của đại thần nhà Minh [[Nghê Nguyên Lộ]] (倪元璐, 1593–1644) vẽ vào thế kỉ 17.]]
Ngày 7 tháng 4 năm 1651, chỉ hai tháng sau khi thân chính, Thuận Trị ban chiếu nói rõ ý định của ông là thanh trừng tất cả những quan chức tham nhũng.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=106}}.</ref> Lệnh này ngay sau đó đã khơi mào cho những tranh chấp mới và khiến ông phải ân hận cho đến tận lúc chết.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=107}}.</ref> Một trong những hành động đầu tiên của ông là cách chức Đại học sĩ [[Phùng Thuyên]] (馮銓; 1595–1672), một viên quan xuất thân từ miền bắc bị kết tội năm 1645 nhưng rồi được tha và trọng dụng trở lại theo lệnh của Nhiếp chính vương Đa Nhĩ Cổn.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=106}} (việc sa thải [[Phùng Thuyên]] năm [[1651]]); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=865–72}} (câu chuyện về vụ [[Phùng Thuyên]] năm [[1645]]).</ref> Thuận Trị thay Phùng Thuyên bằng [[Trần Danh Hạ]] (陳名夏, 1601– 1654), một học giả người miền nam có mối quan hệ khá tốt trong giới văn sĩ [[Giang Nam]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=107}} ("coalition of literary societies"); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=865}}.</ref> Mặc dù cuối năm 1651, Trần Danh Hạn bị cách chức nhưng sớm được phục chức năm 1653 và trở thành một cố vấn thân tín của Hoàng đế.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|pp=108–9}}.</ref> Ông còn được giao quyền soạn thảo chiếu lệnh cho Hoàng đế như một [[Đại học sĩ]] dưới triều Minh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=109}}.</ref> Rồi đến năm 1653, Thuận Trị lại cho gọi Phùng Thuyên về triều để làm cân bắng ảnh hưởng giữa quan viên hai miền nam bắc, nhưng hành động này không những không như mong muốn của Thuận Trị, mà còn làm tăng mâu thuẫn trong nội bộ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=958}}.</ref> Trong nhiều cuộc tranh cãi tại triều năm 1653 và 1654, những quan chức miền nam đã hình thành một phe phái đối lập với quan chức người miền bắc và Mãn Châu.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=959–74}} (những cuộc tranh cãi).</ref> Tháng 4 năm 1654, khi Trần Danh Hạ bàn với một viên quan Hoa Bắc là [[Ninh Hoàn Ngã]] (寧完我; chết năm 1665) về việc khôi phục lại lối trang phục như thời nhà Minh, Ninh lập tức tố cáo Trần trước mặt Hoàng đế về nhiều tội, như tham nhũng, lạm quyền, kết bè kết đảng...<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985}}, tr. 976 (Tháng 4, 1654, Ninh Hoàn Ngã) và 977–81 (cuộc thảo luận dài về "tội" của [[Trần Danh Hạ]]).</ref> Kết quả, Trần Danh Hạ bị xử giảo vào ngày 27 tháng 4 năm 1654.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=985–86}}.</ref>

Tháng 11 năm 1757, một vụ bê bối khoa cử diễn ra ở trường thi Thuận Thiên phủ ([[Bắc Kinh]] ngày nay).<ref>{{Harvard citation no brackets|Cung Bảo Lợi|2010|p=295}} cho là ngày 30 tháng 11 năm 1657.</ref> Tám sĩ tử Giang Nam có quan hệ bà con với các quan viên ở Bắc Kinh đã hối lộ cho các giám thị để mong đạt kết quả cao trong kì đại khoa.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=1004}}, chú 38.</ref> Bảy viên quan chấm thi bị kết tội ăn hối lộ và bị xử tử, và hàng trăm người khác bị lưu đày và tịch biên gia sản.<ref>{{Harvard citation no brackets|Ho|1962|pp=191–92}}.</ref> Những vụ bê bối như thế này, trước đó đã lan rộng ở Giang Nam, đến khi người ta điều tra ra những hành vi hối lộ và gian lận của các quan chức trong bộ máy chính quyền, và nhiều quan chức miền bắc chỉ trích giới văn sĩ Giang Nam đã làm xói mòn đạo học.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=1004–5}}.</ref>

=== Chính sách với người Hán ===

Trong thời gian trị vì ngắn ngủi của mình, Thuận Trị hoàng đế khuyến khích người Hán tham gia vào các công việc của triều đình và khôi phục lại nhiều Hán chế đã bị bác bỏ trong thời kì nhiếp chính của Đa Nhĩ Cổn. Ông hăng hái bàn luận về lịch sử, kinh điển và chính trị với các học giả lớn như Trần Danh Hạ (xem phần trước) và trọng dụng những nhân tài mới như [[Vương Hi (nhà Thanh)|Vương Hi]] (王熙; 1628–1703), một người Hán ở miền bắc thông thạo tiếng Mãn Châu.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002}}, tr. 109 (những đề tài thảo luận với Trần Danh Hạ) và 112 (về Vương Hi).</ref> "Sáu sắc lệnh" (''Lục dụ'') mà Thuận Trị hoàng đế ban ra năm 1652 là tiền đề cho "Thánh dụ" (1670) của Khang Hy Đế: "Chính thống Nho gia tư tưởng đích ngạnh khái" tức là khuyến dụ trăm họ giữ gìn đạo hiếu và tuân thủ pháp luật.<ref>{{Harvard citation no brackets|Mair|1985|p=326}} ("Chính thống"); {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|pp=115–16}}.</ref> Trong một động thái khác để lấy lòng người Hán, hoàng đế cho lập lại [[Hàn Lâm Viện]] và [[Đại học sĩ|Nội các]] năm 1658. Hai thể chế mô phỏng theo cơ cấu nhà Minh này đã phần nào làm xói mòn quyền lực của giới quý tộc Mãn Châu và có thể sẽ dẫn đến việc đảng tranh giữa các phe phái như cuối thời Minh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=113}}.</ref>

Để hạn bớt đi quyền lực của [[Phủ Nội vụ]] và giới quý tộc Mãn Châu, vào tháng 7 năm 1653, Thuận Trị thành lập 13 nha môn, tuy trên danh nghĩa do người Mãn đứng đầu, nhưng thực chất là do các [[thái giám]] người Hán và [[Bao y]] người Mãn khống chế.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=931}} ("Thirteen Offices"); {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=163}} ("Thirteen Eunuch Bureaus," supervised by Manchus).</ref> Các hoạn quan bị kìm kẹp chặt chẽ dưới thời chấp chính của Đa Nhĩ Cổn, nhưng Hoàng đế lại dùng họ để ngăn chặn những trung tâm quyền lực khác như [[Hiếu Trang Văn hoàng hậu|Hoàng Thái hậu mẹ của ông]] và cựu Nhiếp chính Tế Nhĩ Cáp Lãng.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=113}}; {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|pp=52–53}}.</ref> Cuối những năm 1650, quyền lực của thái giám trở nên lớn mạnh: họ xử lý các vấn đề chính trị và tài chính, đưa ra lời khuyên cho vua về các vấn đề chính sự, và thậm chí ban hành cả các chiếu chỉ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=931}} (ban hành chiếu chỉ); {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=52}}.</ref> Bởi vì hoạn quan làm ngăn cách hoàng đế với bộ máy quan liêu, nên các đại thần Mãn Hán lo sợ vấn nạn hoạn quan lộng quyền gây hậu quả lớn như đã từng xảy ra với triều Minh sẽ lập lại.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=52}} (ngăn cách hoàng đế với bộ máy quan liêu); {{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=27}}.</ref> Mặc dù Hoàng đế cũng có những nỗ lực nhằm áp đặt các biện pháp quản lý các hoạt động của hoạn quan, thái giám cận thần của Thuận Trị là [[Ngô Lương Phụ]] (吳良輔; chết năm 1661), người từng giúp ông thanh trừng phe cánh của Đa Nhĩ Cổn đầu những năm 1650, đã bị bắt vì tội hối lộ năm 1658.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=1016}}; {{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=27}}; {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=54}}.</ref> Nhưng sự thật Ngô chỉ bị khiển trách, cho thấy hoàng đế đã không biết cách trấn an phe quý tộc Mãn Châu, khiến họ nhận ra rằng việc các thái giám trỗi dậy là uy hiếp tới địa vị của họ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|pp=52–53}}.</ref> Mười ba nha môn bị bãi bỏ (và [[Ngô Lương Phụ]] bị xử tử) bởi [[Ngao Bái]] và các Phụ chính đại thần vào tháng 3 năm 1661, không lâu sau khi Thuận Trị Đế băng hà.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=27}}; {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=163}} (ngày cụ thể).</ref>

=== Biên giới và ngoại giao ===
[[Tập tin:Nieuhof-p-189-Mogolsche-gezant-Lach-van-Kley-plate-315.jpg|alt=A black-and-white print depicting three standing men wearing turbans, a long robe with a sash, and shoes with rising pointed tips, against an architectural background of buildings with roofs that point upwards. The man on the left, slightly in the background, is carrying a long folded umbrella on his left shoulder. The one in the center, who faces the viewer, is resting on a cane. The man on the right, seen in profile view, faces the center man.|thumb|Bức họa năm 1656 của người Hà Lan mô tả các "Sứ thần Moghul" (sứ giả do hoàng thân [[Đế quốc Mogul|Mogul]], đang cai trị đất [[Turfan|Thổ Lỗ Phiên]] đến Bắc Kinh dưới thời Thuận Trị Hoàng đế.<ref>Năm [[1951]] học giả người Ý [[Luciano Petech]] là người đầu tiên cho rằng các sứ thần này đến từ [[Turfan|Thổ Lỗ Phiên]], chứ không phải là [[Ấn Độ]]({{Harvard citation no brackets|Petech|1951|pages=124–27}}, trích dẫn trong {{Harvard citation no brackets|Lach|van Kley|1994}}, bản 315). {{Harvard citation no brackets|Kim|2008|p=109}} dẫn ra một số lý lẽ cho rằng họ là người [[Turfan|Thổ Lỗ Phiên]].</ref>]]

Năm 1646, quân Thanh dưới sự chỉ huy của [[Bác Lạc (nhà Thanh)|Bác Lạc]] chiếm được Phúc Châu, và gặp sứ giả của các nước [[Lưu Cầu]], [[An Nam]], và người [[Tây Ban Nha]] đến từ thuộc địa [[Manila]].<ref name="Wills 40">{{Harvard citation no brackets|Wills|1984|p=40}}.</ref> Những sứ giả này đến để triều cống cho Hoàng đế Nam Minh. Sau đó triều đình nhà Thanh trao trả họ về nước và gửi kèm theo đó các bức thư yêu cầu vua của các nước trên phải thần phục Đại Thanh.<ref name="Wills 40"/> Sau đó các nước bắt đầu gửi sứ thần đến bái kiến và triều cống: Lưu Cầu năm 1649, [[Xiêm La]] năm 1652 và An Nam năm 1661, sau khi những tàn dư cuối cùng của triều Minh bị đuổi khỏi [[Vân Nam]] giáp giới nước An Nam.<ref name="Wills 40"/>

Cũng năm 1646, Sultan [[Abu al-Muhammad Haiji Khan]], hoàng thân nhà Mogul đang cai trị [[Turfan|Thổ Lỗ Phiên]], cử sứ giả đến yêu cầu nối lại giao thương với Trung Quốc vốn bị trì trệ vì chiến loạn cuối thời nhà Minh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kim|2008|p=109}}.</ref> Tuy bức thư dùng lời lẽ không nhún nhường, nhưng nhà Thanh đã đồng ý nhận nó, và hai bên tiến hành đàm phán ở Bắc Kinh và [[Lan Châu]] (Cam Túc).<ref>{{Harvard citation no brackets|Kim|2008|p=109}} ("lời lẽ không nhún nhường"; nối lại giao thương); {{Harvard citation no brackets|Rossabi|1979|p=190}} (về tình hình giao thương dưới thời kì trước).</ref> Nhưng thỏa thuận này bị phá vỡ bởi cuộc nổi loạn của người Hồi giáo ở miền tây bắc Trung Quốc năm 1646 (xem đoạn cuối của phần "Hoàn tất chinh phục Trung Nguyên" bên trên). Việc cống nạp và buôn bán với [[Kumul, Tân Cương|Cáp Mật]] và [[Turfan|Thổ Lỗ Phiên]], vốn bị gián đoạn bởi cuộc nổi dậy này được nối lại vào năm 1656.<ref name="Rossabi 192">{{Harvard citation no brackets|Rossabi|1979|p=192}}.</ref> Tuy nhiên, năm 1655 Thanh đình tuyên bố rằng người Thổ Lỗ Phiên chỉ phải triều cống năm năm một lần.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kim|2008|p=111}}.</ref>

[[Tập tin:Beihai Park-Qiongdao Island 1.jpg|alt=Color photograph of a white, bell-shaped building composed (from bottom to top) of a square base, three round disks of increasingly smaller diameter, a cut reverse cone, and a thinner tapering column with horizontal flutings crowned by the golden statue of a sitting figure. It appears to emerge from a forested area, against the background of a slightly cloudy blue sky.|thumb|left|Bạch tháp tọa lạc tại [[Công viên Bắc Hải]] ở [[Bắc Kinh]], được xây dựng bởi Hoàng đế Thuận Trị nhằm tôn vinh [[Phật giáo Tây Tạng]].]]

Năm 1651, vị Hoàng đế trẻ mời [[Lozang Gyatso, Đạt Lạt ma thứ 5|Lạt ma thứ 5]], lãnh đạo [[Phái Hoàng mạo]] của [[Phật giáo Tây Tạng]], người mà, với sự giúp đỡ quân sự từ [[Khoshuud|Khoshot]] [[Gushri Khan]] của [[Mông Cổ]], vừa mới thống nhất tôn giáo và các luật thế tục ở [[Tây Tạng]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=250}} (thống nhất tôn giáo và các luật thế tục).</ref> Thanh hoàng vốn thường xuyên tiếp xúc Phật giáo Tây Tạng ít nhất từ năm 1621 dưới thời Nỗ Nhĩ Cáp Xích, nhưng cuộc gặp gỡ này cũng có những lý do chính trị của nó.<ref>{{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=251}} (sự khởi đầu mối quan hệ của [[nhà Thanh]] với [[Phật giáo Tây Tạng]]).</ref> Cụ thể, Tây Tạng là một thế lực to ở phía tây đế quốc Thanh, và tiếng nói của Đại Lạt ma rất có ảnh hưởng tới các bộ lạc Mông Cổ, nhiều người trong số các lãnh chúa Mông chưa chịu quy phục Thanh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Zarrow|2004b|p=187}}, chú 5 (lý do chính trị cho việc mời Đại Lạt ma đến).</ref> Để chuẩn bị chào đón vị "[[Phật sống]]" ,Thuận Trị hoàng đế ra lệnh xây dựng [[Bạch Tháp]] ở đảo Quỳnh Hoa phía tây bắc Tử Cấm Thành, nơi mà trước đó là cung điện cũ của [[Đại Hãn]] [[Hốt Tất Liệt]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=929}}, chú 81 (vị trí của đảo Quỳnh Hoa và cung điện cũ của [[Hốt Tất Liệt]]); {{Harvard citation no brackets|Naquin|2000|p=309}} (chuẩn bị cho chuyến thăm của Lạt ma, "Bạch tháp").</ref> Sau nhiều lời mời cùng các cuộc trao đổi sứ thần, cuối cùng phía Tây Tạng đã đồng ý, và Đại Lạt ma đến Bắc Kinh vào tháng 1 năm 1653.{{efn|Các sử gia phương Tây dường như không thống nhất về ngày tháng Đại Lạt ma tới thăm: xem {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=929}}, chú 81 ("1651"); {{Harvard citation no brackets|Crossley|1999|p=239}} ("1651"); {{Harvard citation no brackets|Naquin|2000}}, tr. 311 và 473 ("1652"); {{Harvard citation no brackets|Benard|2004|p=134}}, chú 23 ("1652"); {{Harvard citation no brackets|Zarrow|2004b|p=187}}, chú 5 ("giữa [[1652]] và 1653"); {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=252}} ("1653"); {{Harvard citation no brackets|Berger|2003|p=57}}. ''[[Thanh thực lục|Thực lục]]'' của [[nhà Thanh]] trích ở trang 476 của {{Harvard citation no brackets|Lý Trị Đình|2003}}, tuy nhiên, rõ ràng là Đại Lạt ma đến [[Bắc Kinh]] ngày [[14 tháng 1]] năm [[1653]] (ngày 15 tháng Chạp năm thứ 9 Thuận Trị) và rời kinh thành vào một ngày thuộc tháng 2 năm thứ 10 Thuận Trị (tháng 3 năm [[1653]]).}} Đại Lạt ma sau đó có chuyến thăm đến [[Cung điện Potala]] ở [[Lhasa]], nơi mà ông bắt đầu xây dựng năm 1645.<ref>{{Harvard citation no brackets|Naquin|2000|p=473}}; {{Harvard citation no brackets|Chayet|2004|p=40}} (thời điểm bắt đầu tiến hành xây dựng Potala).</ref>

Trong khi đó, ở phía bắc [[Mãn Châu]], các [[nhà thám hiểm]] [[Vassili Poyarkov]] (1643–1646) và [[Yerofei Khabarov]] (1649–1653) bắt đầu chuyến thám hiểu thung lũng [[sông Amur]] theo lệnh của [[Vương quốc Nga|Nga vương]]. Năm 1653 Khabarov được triệu hồi trở về [[Moskva]] và thay vào vị trí đó là [[Onufriy Stepanov]], người nắm quyền chỉ huy lực lượng [[Cossack]] của Khabarov.<ref name="Fang 632">{{Harvard citation no brackets|Fang|1943b|p=632}}.</ref> Stepanov đi về phía nam đến lưu vực [[sông Sungari]], ở đó ông đòi những người dân bản địa như [[người Daur]] và [[Durchers]] phải dâng nộp "[[yasak]]" (lông thú), nhưng những nhóm này từ chối vì họ chỉ cống nạp cho hoàng đế Thuận Trị ("Shamshakan" theo các nguồn [[tiếng Nga]]).<ref>{{Harvard citation no brackets|Turayev|1995}}.</ref> Năm 1654, Stepanov đánh bại một lực lượng nhỏ người Mãn Châu được cử đến từ [[Ningguta]] để thăm dò tình hình phía Nga.<ref name="Fang 632"/> Năm 1655, một tướng lĩnh khác của nhà Thanh, [[Minh An Đạt Lễ]] (mất 1669), đánh bại lực lượng của Stepanovtaij pháo đài [[Kumarsk]] trước bờ sông Amur, nhưng những điều này không khiến người Nga lùi bước.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kennedy|1943|p=576}} (Mongol); {{Harvard citation no brackets|Fang|1943b|p=632}} (chiến thắng, nhưng "không mang lại thành công vĩnh viễn").</ref> Năm 1658, tuy nhiên, tướng người Mãn là [[Sa Nhĩ Hổ Đạt]] (1599–1659) tấn công Stepanov bằng hạm đội 40 chiến thuyền (hoặc nhiều hơn), toàn bộ quân Nga bị bắt hoặc giết.<ref name="Fang 632"/> Chiến thắng này giúp người Thanh đẩy lùi quân Cossack khỏi thung lũng Amur, nhưng [[Xung đột biên giới Nga-Thanh]] vẫn tiếp tục cho đến khi kí kết [[Hiệp ước Nerchinsk]] phân định biên giới Nga và Thanh dưới thời Khang Hy hoàng đế.<ref name="Fang 632"/>

=== Tiếp tục chiến dịch tiêu diệt Nam Minh ===
[[Tập tin:Yongli-itinerary-cropped.svg|alt=A map of southern China showing provincial boundaries in black, with a blue line running between several cities marked with a red dot.|thumb|right|600px|Hành trình tháo chạy của [[Vĩnh Lịch Đế]]—vua cuối triều [[Nam Minh]] từ 1647 đến 1661. Ranh giới tỉnh và quốc gia trên bản đồ trùng với ranh giới ngày nay của [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]].]]
Mặc dù quân Thanh dưới thời Đa Nhĩ Cổn đã đẩy chính quyền Nam Minh tháo chạy xa về cực nam Trung Quốc, nhưng lực lượng trung thành với nhà Minh vẫn còn âm ỉ hoạt động. Đầu tháng 8 năm 1652, [[Lý Định Quốc]], người từng phục vụ dưới quyền tên cướp [[Trương Hiến Trung]] (mất 1647) ở Tứ Xuyên đã về hàng [[Chu Do Lang|Quế vương]] của Nam Minh, đoạt lại [[Quế Lâm]] (tỉnh Quảng Tây) từ tay nhà Thanh.<ref name="Struve 1988 704">{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=704}}.</ref> Trong chưa tới một tháng, hầu hết các viên tướng của nhà Thanh ở Quảng Tây trở về với nhà Minh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=973}}, chú 194.</ref> Mặc dù giành được một số thắng lợi quân sự ở [[Hồ Quảng]] và [[Quảng Đông]] trong vòng hai năm tiếp theo, Lý lại không thể chiếm lại được các trọng trấn.<ref name="Struve 1988 704" /> Năm 1653, Thanh đình phái [[Hồng Thừa Trù]] đến phụ trách việc tái chiếm miền tây nam.<ref name="Dennerline 117">{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=117}}.</ref> [[Hồng Thừa Trù]] đóng quân tại [[Trường Sa]] (nay thuộc tỉnh [[Hồ Nam]]), và dần xây dựng lực lượng; chỉ đến cuối năm 1658 quân đội Thanh đã được trang bị đầy đủ và sẵn sàng tái chiếm [[Quý Châu]] và [[Vân Nam]].<ref name="Dennerline 117" /> Cuối tháng 1 năm 1659, quân Thanh do [[Đạc Ni]] lãnh đạo chiếm kinh thành Vân Nam, buộc Quế vương (Vĩnh Lịch) chạy trốn đến biên giới [[Miến Điện]], khi đó nằm quyền cai trị của Vua [[Pindale Min]] của [[Vương triều Toungoo]].<ref name="Dennerline 117"/> Vị vua cuối cùng của Nam Minh ở đây cho đến năm 1662, khi ông bị bắt và hành quyết bởi [[Ngô Tam Quế]], tướng cũ của nhà Minh đã về hàng người Mãn Châu vào tháng 4 năm 1644 khi Đa Nhĩ Cổn [[Mãn Thanh chinh phục Trung Hoa|khởi động cuộc chinh phạt Trung Nguyên.]]<ref>{{Harvard citation no brackets|Struve|1988|p=710}}.</ref>

[[Trịnh Thành Công]] ("Quốc Tính gia"), người đã xưng thần với Đường vương năm 1646 và sau đó là Quế vương năm 1655, tiếp tục nâng cờ nghĩa khôi phục Minh đình.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=136}}.</ref> Năm 1659, khi Thuận Trị hoàng đế chuẩn bị tổ chức kì đại khoa để tôn vinh triều đại của ông và những thành tích quân sự ở miền tây nam, thì Quốc tính gia cùng quân đội được trang bị kĩ lưỡng đi thuyền đến lưu vực sông Dương Tử đang thuộc quyền kiểm soát của Thanh, và sau đó đe dọa đến Nam Kinh.<ref name="Dennerline 118"/> Khi hoàng đế nghe tin về cuộc tấn công bất ngờ này, ông được cho là đã dùng kiếm chém vào ngai vàng trong sự tức giận.<ref name="Dennerline 118"/> Nhưng cuộc bao vây Nam Kinh bị đánh bại và [[Trịnh Thành Công]] phải rút lui về vùng duyên hải phía đông nam Phúc Kiến.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|pp=1048–49}}.</ref> Bị áp lực bởi thủy quân Thanh, Quốc Tính gia tháo chạy về Đài Loan vào tháng 4 năm 1661 nhưng qua đời vào cùng năm.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|pp=136–37}}.</ref> Hậu duệ của ông vẫn tiếp tục chống Thanh đến năm 1683, năm mà Khang Hy hoàng đế chinh phục thành công đảo Đài Loan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=146}}.</ref>

=== Tính cách và quan hệ cá nhân ===

[[Tập tin:Adam Schall.jpg|alt=Color print of a man with a long white beard wearing a double-edged round cap and dressed in a long robe, who is pointing a compass to a celestial globe that is sitting on a table on the left.|thumb|180px|[[Johann Adam Schall von Bell]], một nhà truyền giáo [dòng Tên] được Thuận Trị Hoàng đế gọi là ''mafa'' ("ông" trong [[tiếng Mãn Châu|tiếng Mãn]]).]]
Sau khi Phúc Lâm lên thân chinh năm 1651, mẫu thân ông, [[Hiếu Trang Văn hoàng hậu|Thái hậu Hiếu Trang]] xếp đặt hôn sự cho ông với cháu gái của bà, nhưng vị vua trẻ nhanh chóng [[Phế hậu Tĩnh phi|phế bỏ vị hoàng hậu này]] năm 1653.<ref name="Gates Fang 300">{{Harvard citation no brackets|Gates|Fang|1943|p=300}}.</ref> Năm sau Hiếu Trang lại sắp xếp một hôn sự khác cho hoàng đế với nhà mẹ của mình là tộc [[Khoa Nhĩ Thẩm]], Mông Cổ.<ref name="Gates Fang 300"/> Dù Phúc Lâm cũng chẳng ưa gì hoàng hậu thứ hai ([[Hiếu Huệ Chương hoàng hậu|Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu]]), nhưng ông dường như không được phép phế bỏ bà ta. Hoàng hậu không sinh được bất kì đứa con nào.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wu|1979|p=36}}.</ref> Từ năm 1656, Thuận Trị hoàng đế sủng ái một vị hậu cung là [[Đổng Ngạc hoàng quý phi]]. Có thuyết cho rằng bà từng là vợ của một quý tộc Mãn Châu.<ref name="Wu 15-16">{{Harvard citation no brackets|Wu|1979|pp=15–16}}.</ref> Đổng Ngạc phi hạ sinh cho Thuận Trị một người con trai (Tứ A ca) vào tháng 11 năm 1657. Hoàng đế dự định tấn phong Tứ A ca làm Trữ quân, nhưng vị hoàng tử này chết yểu vào đầu năm 1658 khi vẫn chưa được đặt tên.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wu|1979|p=16}}.</ref>

Thuận Trị là một người cởi mở, ông lắng nghe lời tư vấn từ [[Johann Adam Schall von Bell]], một [[dòng Tên ở Trung Quốc|nhà truyền giáo dòng Tên]] từ [[Cologne]] thuộc Đức, [[Thánh chế La Mã]], người đã giảng giải cho ông các vấn đề về [[thiên văn học]], [[kĩ thuật]] liên quan đến [[tôn giáo]] và [[chính phủ]].<ref name="Spence 19">{{Harvard citation no brackets|Spence|1969|p=19}}.</ref> Cuối năm 1644, Đa Nhĩ Cổn giao cho Schall chuẩn bị chế ra một loại lịch mới vì những dự báo của ông về [[nhật thực]] chính xác hơn nhiều so với các [[nhà thiên văn|nhà âm dương]] [[Trung Quốc]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=54}}; {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=858}}, chú 24.</ref> Sau khi Đa Nhĩ Cổn qua đời, Schall vẫn giữ mối quan hệ tốt đẹp với hoàng đế trẻ, và hoàng đế gọi ông là "mã pháp" (''mafa'' [[tiếng Mãn Châu]]).{{Efn|''Mafa'' trong [[tiếng Mãn]] có nghĩa là "ông nội".}}<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|1969|p=19}}; {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=929}}, chú 82.</ref> Khi ở đỉnh cao quyền lực giai đoạn 1656–1657, Schall báo cáo rằng Thuận Trị thường đến nhà của ông và đàm luận với ông đến tận khuya.<ref name="Spence 19"/> Ông được hoàng đế ban lệnh miễn tội, được ban đất để xây một [[nhà thờ]] ở Bắc Kinh, và được quyền nhận con nuôi (vì Phúc Lâm lo lắng cho Schall không có người thừa kế), nhưng hy vọng của [[dòng Tên]] về việc cải đạo cho quân vương nhà Thanh sang Cơ đốc giáo bị thất bại khi Thuận Trị Đế trở thành một [[Phật tử]] mộ đạo từ năm 1657.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|1969|p=19}} (các đặc quyền của [[Johann Adam Schall von Bell]]); {{Harvard citation no brackets|Fang|1943a|p=258}} (ngày Thuận Trị theo [[đạo Phật]]).</ref>

Hoàng đế tỏ ra là một nhà lãnh đạo tốt, quản lý thành công các vấn đề nhà nước, và ông đánh giá cao các nghệ thuật truyền thống của [[người Hán]] như [[thư pháp]] và [[kịch]].<ref name="Zhou 12">{{Harvard citation no brackets|Chu Nhữ Xương|2009|pages=12}}.</ref> Một trong số những tác phẩm mà ông yêu chuộng là ''Vạn sầu khúc'' của [[Quy Trang]] (1613–1673), vốn là bạn thân của những học giả chống Thanh như [[Cố Viêm Vũ]] và [[Vạn Thọ Kỳ]] (1603–1652).<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1984|p=631}}, note 2.</ref> "Khá nhiệt tình và đánh giá cao tình yêu," ông cũng có thể đọc thuộc lòng những đoạn dài của những tác phẩm ''[[Văn học lãng mạn phương Tây]]''.<ref name="Zhou 12"/>

== Qua đời và người kế vị ==
[[Tập tin:Smallpox virus.jpg|alt=Grainy photograph of twelve slightly elongated round lumps clustered together.|left|thumb|230px|Vi-rút [[đậu mùa]] nhìn qua [[kính hiển vi điện tử]]. Người Mãn không có khả năng miễn dịch với chủng vi-rut này. Hoàng đế Thuận Trị đã chết vì bệnh đậu mùa, trong khi người kế vị ông, [[Khang Hy|Huyền Diệp]], đã sống sót qua đợt dịch bệnh.]]

=== Phát bệnh ===

Tháng 9 năm 1660, [[Đổng Ngạc hoàng quý phi|Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị]], người mà Thuận Trị Hoàng đế thương yêu nhất trong số phi thiếp, bất ngờ qua đời, có lẽ do đau buồn quá độ sau khi mất con.<ref name="Dennerline 118">{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=118}}.</ref> Hoàng đế đắm chìm trong sự đau buồn và bỏ bê triều chính trong nhiều tháng, đến khi ông mắc bệnh [[đậu mùa]] vào ngày 2 tháng 2 năm 1661.<ref name="Dennerline 118"/> Ngày 4 tháng 2 năm 1661, Thị lang Lễ bộ [[Vương Hy]] (1628–1703; tâm phúc của Hoàng đế) và Nội các học sĩ [[Ma Lặc Cát]] được triệu tới giường bệnh nghe di chỉ của Hoàng đế.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=205}}.</ref> Cùng ngày hôm đó, người con trai thứ ba mới 7 tuổi của ông, [[Khang Hy|Huyền Diệp]] được chọn làm người kế vị, có thể là vì cậu bé là người đã sống sót qua căn bệnh đậu mùa.{{efn|{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=125}}. Huyền Diệp chào đời vào tháng 5 năm [[1654]], và khi kế vị còn chưa tới 7 tuổi. Tuy nhiên cả {{Harvard citation no brackets|Spence|2002}} và {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975}} (tr. 1) đều ghi rằng hoàng tử "đã bảy tuổi." {{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002}} (tr. 119) và {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998}} (tr. 99) nhấn mạnh rằng ông "chưa tới bảy tuổi." Các tài liệu của [[Trung Hoa]] ghi chép về sự kiện này đều ghi rằng Huyền Diệp đã lên 8, theo cách tính tuổi của [[Âm lịch]] ({{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=62}}).}} Hoàng đế qua đời vào ngày 5 tháng 2 năm 1661 ở Tử Cấm Thành, năm đó chỉ mới 22 tuổi.<ref name="Dennerline 118"/>

Người Mãn rất lo sợ bệnh đậu mùa hơn bất kì căn bệnh nào khác vì họ hoàn toàn không có khả năng miễn dịch và gần như chắc chắn sẽ chết nếu nhiễm bệnh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Perdue|2005|p=47}} ("70 đến 80 % những người nhiễm bệnh đều chết"); {{Harvard citation no brackets|Chang|2002|p=196}} (nỗi sợ lớn nhất của người [[Mãn Châu]]).</ref> Vào năm 1622 họ đã thành lập một cơ quan để điều tra các trường hợp bệnh đậu mùa và cách ly những người bị bệnh để tránh [[lây nhiễm]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Chang|2002|p=180}}.</ref> Trong thời gian có dịch bệnh, các thành viên hoàng tộc thường được gửi tới Tị đậu sở để tránh lây nhiễm.<ref name="Chang 181">{{Harvard citation no brackets|Chang|2002|p=181}}.</ref> Thuận Trị Hoàng đế rất sợ hãi căn bệnh này, vì ông còn trẻ và sống ở một thành phố lớn, gần nguồn lây bệnh.<ref name="Chang 181"/> Thật vậy, dưới thời của ông đã có chín lần Bắc Kinh phát dịch đậu mùa, mỗi lần như vậy hoàng đế thường bị gửi tới những nơi an toàn như Nam Uyển, một trường săn bắn ở Bắc Kinh được Đa Nhĩ Cổn xây dựng thành Tị đậu sở những năm 1640.<ref>{{Harvard citation no brackets|Naquin|2000|p=311}} (Nam Uyển là một người săn bắn); {{Harvard citation no brackets|Chang|2002}}, tr. 181 (số lần dịch phát) và 192 ([[Đa Nhĩ Cổn]] xây dựng Tị đậu sở ở Nam Uyển).</ref> Dù cho những biện pháp phòng ngừa như vậy-cũng như nhiều lần ra lệnh buộc người bệnh phải dời khỏi thành-vị Hoàng đế trẻ vẫn không thoát khỏi việc phát bệnh.<ref>{{Harvard citation no brackets|Naquin|2000|p=296}} (lệnh buộc người bệnh dời khỏi kinh thành).</ref>

=== Di chiếu giả ===

[[Tập tin:Portrait of Oboi.jpg|alt=Full-face painted portrait of a severe-looking sitting man wearing a black-and-red round cap adorned with a peacock feather and dressed in dark blue robes decorated with four-clawed golden dragons.|thumb|Chân dung [[Ngao Bái]] mặc quan phục. Ông là một trong bốn viên quan được cử làm Phụ chánh cho Hoàng đế Khang Hi mới lên 8 tuổi.]]
Theo di chỉ cuối cùng của Hoàng đế, được thông cáo vào ngày 5 tháng 2, bốn đại quan được cử làm phụ chính cho Huyền Diệp: [[Ngao Bái]], [[Sách Ni]], [[Át Tất Long]], và [[Tô Khắc Tát Cáp]], những đồng minh của Tế Nhĩ Cáp Lãng thời kì sau khi Đa Nhĩ Cổn mất (cuối năm 1650).<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975}}, tr. 48 (bốn người là đồng minh của [[Tế Nhĩ Cáp Lãng]]), 50 (ngày tuyên cáo di chỉ), và 62 (việc bổ nhiệm 4 Phụ chánh đại thần); {{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=21}}.</ref> Có vẻ khó khăn để xác định liệu có phải Thuận Trị Hoàng đế đã trao quyền chấp chính cho bốn người kia hay không, bởi vì họ và Thái hậu Hiếu Trang rõ ràng đã thay đổi di chỉ trước khi công bố, thậm chí là ngụy tạo nó.{{efn|Các sử gia thống nhất rằng di chiếu của Thuận Trị hoàng đế đã bị sửa đổi hoặc giả mạo hoàn toàn. Xem thêm tại {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975}}, tr. 62–63 và 205-7; {{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=20}}; {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=1015}}; {{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=119}}; và {{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=126}}.}} Trong di chúc, Hoàng đế bày tỏ sự hối lỗi của mình về việc cải cách chế độ theo kiểu người Hán (phụ thuộc vào các hoạn quan và trọng dụng các quan chức người Hán), xa lánh các quý tộc Mãn Châu, và quá sủng ái Đổng Ngạc phi mà bỏ bê thân mẫu.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=52}}.</ref> Tờ di chiếu đã đưa bốn vị phụ chính trở thành những người nắm quyền lực thực tế, và họ cho phục hồi nhiều chính sách cũ, tình hình này kéo dài tám năm, từ 1661 đến 1669.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=63}}.</ref>

=== Sau khi ''qua đời'' ===

Bởi vì triều đình không hay biết gì về tình hình lúc Hoàng đế băng hà, người ta rộ lên tin đồn rằng ông không chết mà bỏ lên núi và cạo đầu trở thành một nhà sư, bởi ông quá chán nản sau cái chết của người sủng phi mà ông thương yêu, và bằng một cuộc đảo chính nào đó mà các quý tộc Mãn Châu giả di mệnh của ông để đã đoạt lấy, quyền nhiếp chính.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=125}}.</ref> Những tin đồn này không phải là vô căn cứ vì Hoàng đế trở nên rất mộ đạo Phật từ cuối những năm 1650, thậm chí ông còn cho phép các nhà sư ra vào cung điện.<ref>{{Harvard citation no brackets|Fang|1943a|p=258}} (hoàng đế trở nên tôn sùng [[đạo Phật]] vào năm [[1657]]); {{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=118}} (hoàng đế sống như một "tu sĩ tại cung điện" từ năm [[1659]]).</ref> Các sử gia Trung xếp cái chết không rõ ràng của Hoàng đế Thuận Trị là một trong ba bí ẩn lớn đầu đời nhà Thanh.{{efn|Xem [[Mạnh Sâm]] 孟森 (1868–1937), ''Thanh sơ tam đại nghi án'' 清初三大疑案 (1935) {{zh icon}}. Hai bí ẩn là việc [[Đa Nhĩ Cổn]] bí mật cưới [[Hiếu Trang Văn hoàng hậu|Thái hậu Hiếu Trang]] và bí mật đằng sau việc [[Ung Chính]] hoàng đế kế vị [[Khang Hy]] hoàng đế.}} Nhưng nhiều bằng chứng liên quan - bao gồm cả một ghi chép của một nhà sư đều ghi rằng sức khỏe của Hoàng đế đã xấu đi rất nhiều vào đầu tháng 2 năm 1661 vì bệnh đậu mùa, và một vị phi tử (Trinh phi) và một thị vệ đã tự sát để cùng hoàng đế về thế giới bên kia.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=205}} (ghi chép của nhà sư, trích dẫn trong công trình nghiên cứu của [[Mạnh Sâm]] 孟森); {{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=125}} (hai bí ẩn còn lại).</ref>

Sau 27 ngày quàn trong Tử Cấm Thành, đến ngày 3 tháng 3 năm 1661, quan tài của Hoàng đế được chuyển đến Cảnh Sơn (một ngọn đồi ngay phía bắc thành Tử Cấm) với một đám rước long trọng, và nhiều món đồ quý giá bị đốt đi trong ngày tang lễ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Standaert|2008|pp=73–74}}.</ref> Chỉ hai năm sau, năm 1663, linh cữu của Hoàng đế được đưa đến nơi yên nghỉ cuối cùng.<ref>{{Harvard citation no brackets|Standaert|2008|p=75}}.</ref> Trái ngược với phong tục hỏa táng theo truyền thống của người Mãn Châu, di hài của Thuận Trị không bị đốt đi mà được chôn xuống lòng đất.<ref>{{Harvard citation no brackets|Elliott|2001|p=477}}, chú 122 (trích dẫn một số nghiên cứu và tài liệu chính). Ngược lại, [[Hoàng Thái Cực]] cùng hai vị hoàng hậu của vua Thuận Trị đã được hỏa táng ({{Harvard citation no brackets|Elliott|2001|p=[https://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC&pg=PA1&dq=the+manchu+way#PRA1-PA264,M1 264]}}).</ref> Nơi yên nghỉ của ông về sau gọi là [[Thanh Đông lăng|lăng Thanh Đông]], cách kinh thành Bắc Kinh 125 ki-lô-mét (75 dặm) về phía đông bắc, đâu là một trong hai lăng tẩm lớn của nhà Thanh.<ref name="Fang 258">{{Harvard citation no brackets|Fang|1943a|p=258}}.</ref> Ngôi mộ của ông là lăng mộ đầu tiên được xây dựng trong quần thể Hiếu lăng (trong tiếng Mãn Châu là Hiyoošungga Munggan), nơi được xây dựng để táng cho Thuận Trị cùng các phi tử của ông.<ref name="Fang 258"/>

== Di sản ==
{{Xem thêm|Bốn phụ chánh thời Khang Hi|Khang Hi}}
[[Tập tin:Kangxi Emperor's Southern Tour (detail).jpg|thumb|350px|alt=A painting in which a yellowish river flows diagonally from the bottom left to the top right, with one road on each side. On the side of both roads are gray-roofed houses. Those on the other side of the river have counters that open directly on the river. There are dozens of people dressed mostly in blue on both roads and crossing a bridge in the foreground. Several barges with canopies are on the water.|Khang Hi Hoàng đế ba lần tuần du Giang Nam vào các năm 1684, 1689 (mô tả trong bức tranh), và 1699 — nhằm khảng định uy tín và quyền lực của triều đại nhà Thanh sau khi họ vừa đánh bại [[loạn Tam phiên]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Chang|2007|p=86}}.</ref>]]

Tờ di chiếu giả ghi rằng hoàng đế Thuận Trị đã hối hận sâu sắc trước việc từ bỏ phong tục truyền thống của Mãn Châu, và bốn phụ chánh dùng việc đó để đưa triều đình trở lại với chính sách thời Hậu Kim.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=26}}; {{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=63}}.</ref> Dùng những lời trong di chiếu, Ngao Bái và các phụ chánh khác nhanh chóng giải tán 13 nha môn.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=65}}.</ref> Trong mấy năm tiếp theo, họ chiếm quyền hành trong [[Phủ Nội vụ]], vốn được điều hành bởi người Mãn Châu và các hoạn quan, loại bỏ [[Viện Hàn lâm]], và giới hạn thành viên của [[Nghị chánh Vương đại thần]] chỉ trong nội bộ người Mãn Châu và người Mông Cổ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oxnam|1975|p=71}} (chi tiết về hành viên của Hội nghị Nghị chánh Vương đại thần); {{Harvard citation no brackets|Spence|2002|pp=126–27}} (các thông tin khác).</ref> Các nhiếp chính cũng áp dụng những biện pháp cứng rắn đối với người dân Trung Quốc: họ xử tử hàng chục người và trừng phạt hàng ngàn người khác ở [[Giang Nam]] vì [[Án văn tự đời Thanh|vụ án viết Minh sử]] và tội trốn thuế, và buộc người dân miền đông nam di dời vào sâu trông nội địa nhằm cô lập Đảo Đài Loan – tức [[Vương quốc Đông Ninh]] do con trai của Quốc tính gia là [[Trịnh Kinh|Diên Bình quận vương]] đang nắm quyền.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|pp=31–32}} (vụ [[Minh sử]]), 33–36 (tội trốn thuế), và 39–46 (việc di dân).</ref>

Sau khi Khang Hy hoàng đế bắt giam Ngao Bái năm 1669, ông khôi phục nhiều cải cách của Thuận Trị hoàng đế.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=133}}.</ref> Nhiều cơ quan, chức quan được khôi phục lại, bao gồm [[Đại học sĩ]], nhờ vào đó mà người Hán có được nhiều tiếng nói hơn trong chánh phủ.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kessler|1976|p=30}} (khôi phục năm [[1670]]).</ref> Ông cũng tiêu diệt thành công [[loạn Tam phiên]], do ba viên tướng người Hán đã về hàng và góp công lớn trong [[Mãn Thanh chinh phục Trung Hoa|cuộc chinh phạt của người Mãn]], được phong phiên vương và nắm giữ các vùng đất quan trọng ở miền nam Trung Quốc.<ref name="Spence 122">{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|p=122}}.</ref> Loạn Tam phiên (1673–1681) cho thấy vẫn còn sự chống đối mạnh mẽ với chính quyền mới, song quân Thanh cuối cùng đàn áp được.<ref>{{Harvard citation no brackets|Spence|2002|pp=140–43}} (chi tiết về cuộc biến loạn).</ref> Khi sắp giành được thắng lợi, nhà Thanh tổ chức khoa [[Bác học hồng nho]] năm 1679 để thu hút giới văn sĩ Trung Quốc còn ẩn dật đến phục vụ cho triều đại mới.<ref>{{Harvard citation no brackets|Li|2010|p=153}}.</ref> Những người trúng tuyển được giao nhiệm vụ biên soạn [[Minh sử]].<ref name="Spence 122"/> Cuộc nổi loạn bị đánh bại năm 1681, cùng năm đó Khang Hy hoàng đế chuẩn cho dùng [[vắc-xin]] phòng ngừa đậu mùa cho các trẻ em trong hoàng thất.<ref>{{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=113}} (việc tiêm [[vắc-xin]] bắt đầu từ [[1681]]).</ref> Sau khi đánh bại Vương quốc Đông Ninh vào năm 1683, thì xem như cuộc chinh phạt Trung Quốc của người Mãn đã hoàn thành.<ref name="Spence 122"/> Nền tảng do Đa Nhĩ Cổn, Thuận Trị hoàng đế và Khang Hy hoàng đế dựng lên giúp cho nhà Thanh trở thành một thể chế hùng mạnh, "một trong những đế quốc thành công nhất trên thế giới."<ref>{{Harvard citation no brackets|Dennerline|2002|p=73}} (nền tảng); {{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=1125}} (trở thành thể chế hùng mạnh).</ref> Tuy nhiên, trớ trêu thay, nền hòa bình lâu dài sau đó đã khiến nhà Thanh không có sự chuẩn bị thỏa đáng cho cuộc đương đầu với các cường quốc Tây phương vào thế kỉ XIX.<ref>{{Harvard citation no brackets|Wakeman|1985|p=1127}}.</ref>

== Tổ tiên ==
{{Ahnentafel top}}<center>
{{ahnentafel-compact5
|boxstyle_1=background-color: #fcc;
|boxstyle_2=background-color: #fb9;
|boxstyle_3=background-color: #ffc;
|boxstyle_4=background-color: #bfc;
|boxstyle_5=background-color: #9fe;
|1=Thế Tổ Chương hoàng đế Phúc Lâm<br>[[1638]] – [[1661]]
|2=[[Hoàng Thái Cực|Thái Tông Văn Hoàng đế Hoàng Thái Cực]]
|3=[[Hiếu Trang Văn hoàng hậu]] Bố Mộc Bố Thái
|4=[[Nỗ Nhĩ Cáp Xích|Thái Tổ Cao hoàng đế]] Nỗ Nhĩ Cáp Xích
|5=[[Mạnh Cổ Triết Triết|Hiếu Từ Cao hoàng hậu]] Mạnh Cổ Triết Triết
|6=[[Trung Thân vương]] [[Trại Tang (nhà Thanh)|Trại Tang]]
|7=Trung Thân vương Hiền phi
|8=[[Tháp Khắc Thế|Hiến Tổ Tuyên hoàng đế]] Tháp Khắc Thế
|9=[[Tuyên hoàng hậu]] Ngạch Mục Tề
|10=Bối lặc [[Dương Cát Nỗ]]
|12=Phúc Thân vương [[Mãng Cổ Tư]]
|16=[[Giác Xương An|Cảnh Tổ Dực hoàng đế]] Giác Xương An
|17=Dực hoàng hậu
|18=Đô đốc [[A Cổ]]
|24=Bối lặc [[Nạp Mục Tắc]]
}}</center>
{{ahnentafel bottom}}
==Gia đình==
{{Xem thêm|Hậu cung nhà Thanh}}
[[Tập tin:Young Kangxi.jpg|alt=Chân dung màu toàn mặt, đầu và vai của một người trẻ tuổi mặc đeo dây chuyền màu đỏ, khoác hoàng bào màu vàng có hình rồng và hoa văn màu xanh dương, xanh lá và đỏ.|thumb|right|Con trai thứ ba của Thuận Trị, Huyền Diệp, kế vị ông và trở thành Hoàng đế Khang Hi (1661–1722)]]
Mặc dù trong sổ sách Tông Nhân phủ của nhà [[Ái Tân Giác La]] chỉ ghi nhận 19 người thê thiếp của Thuận Trị Đế, các nguồn khác cho thấy ông có ít nhất 32 hậu phi,<ref>Xem bảng trong {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=[https://books.google.com/books?id=5iN5J9G76h0C&printsec=frontcover&dq=the+last+emperors#PPA141,M1 141]}}.</ref> trong số đó, 12 người sinh được con. Cả hai Hoàng hậu của Thuận Trị Đế đều là thân tộc của mẹ ông, [[Hiếu Trang Hoàng thái hậu]]. Sau cuộc chinh phạt năm 1644, những phi tần hậu cung thường được gọi bằng phong hiệu và tên gia tộc của họ, thay vì dùng tên.<ref name="Rawski 129">{{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=129}}.</ref>

11/32 phi tần của Thuận Trị sinh cho ông tổng cộng 14 người con,<ref>Xem bảng tại {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=[https://books.google.com/books?id=5iN5J9G76h0C&printsec=frontcover&dq=the+last+emperors#PPA142,M1 142]}}.</ref> nhưng chỉ có bốn con trai (Hoàng nhị tử [[Phúc Toàn]], Hoàng tam tử [[Huyền Diệp]], Hoàng ngũ tử [[Thường Ninh (Thân vương)|Thường Ninh]] và Hoàng thất tử [[Long Hi]]) và một con gái (Cung Khác Trưởng Công chúa) sống đến tuổi kết hôn. Không như những Hoàng đế Thanh triều về sau, tên các con trai của Thuận Trị không có lệ đặt cùng một tên lót.<ref>Xem bảng trong {{Harvard citation no brackets|Rawski|1998|p=[https://books.google.com/books?id=5iN5J9G76h0C&printsec=frontcover&dq=the+last+emperors#PPA112,M1 112]}}.</ref>

Trước khi triều đình Mãn Thanh đến đóng ở Bắc Kinh năm 1644, phụ nữ Mãn Châu thường sử dụng tên thật, nhưng sau năm 1644, những cái tên này "biến mất khỏi các hồ sơ lưu trữ và phả hệ".<ref name="Rawski 129"/> Chỉ sau khi những cô gái hoàng tộc này đến tuổi trưởng thành và kết hôn thì họ mới được trao phong hiệu và về sau thường được biết đến với phong hiệu này.<ref name="Rawski 129"/>

Mặc dù 5/6 Hoàng nữ của Thuận Trị hoàng đế chết khi còn nhỏ, nhưng tất cả họ đều xuất hiện trong phả hệ gia đình Ái Tân Giác La.<ref name="Rawski 129"/> Ngoài 6 vị [[Hoàng nữ]] ruột của Thuận Trị Đế, ông còn nhận nuôi 3 dưỡng nữ khác là [[Hòa Thạc Hòa Thuận Công chúa]], [[Hòa Thạc Nhu Gia Công chúa]] và [[Cố Luân Đoan Mẫn Công chúa]].

===Hoàng hậu===

[[Tập tin: 世祖廢后.jpg|thumb|150px|Phế hậu Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị]]
* [[Bát Nhĩ Tế Cát Đặc phế hậu|Phế hậu Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị]] (靜妃 博爾濟吉特氏), tên thật Ngạch Nhĩ Đức Ni Bổn Ba (额尔德尼本巴<sup>Erdeni Bumba</sup>), nguyên phối và Hoàng hậu đầu tiên của Thuận Trị. Sách lập năm 1651, bà trở thành hoàng hậu đầu tiên của nhà Thanh được cử hành lễ đại hôn với hoàng đế. Về sau bà bị phế xuống thành Tĩnh phi.{{Sfn|Cung Bảo Lợi|2005|p=41}}
[[Tập tin: 《孝惠章皇后朝服像》.jpg|thumb|150px|Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị]]
* [[Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu]] Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị, tên thật A Lạp Thản Kỳ Kỳ Các (阿拉坦琪琪格<sup>Alatan Qiqige</sup>) (5 tháng 11 năm 1641 – 7 tháng 1 năm 1718) nhập cung làm Phi, sau trở thành hoàng hậu thứ 2 của Thuận Trị vào năm 1654.{{Sfnp|Diêm Sùng Niên|2020|p=368}} Khi Khang Hi lên ngôi, bà được tôn ''Nhân Hiến Hoàng thái hậu''.{{Sfn|Từ Quảng Nguyên|2013|p=122}}
[[Tập tin: 董鄂妃《董鄂皇貴妃, 孝獻端敬皇后》.jpg|thumb|150px|Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu Đổng Ngạc thị]]
* [[Đổng Ngạc hoàng quý phi|Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu]] Đổng Ngạc thị (1639 – 23 tháng 9 năm 1660), sủng phi của Thuận Trị. Chỉ 1 tháng sau khi nhập cung bà đã được trở thành Hoàng quý phi đầu tiên của nhà Thanh. Dù không phải chính thất của hoàng đế hay mẹ của trữ quân, bà vẫn được truy phong Hoàng hậu dù cho Hiếu Huệ Hoàng hậu vẫn còn tại vị.{{Sfn|Từ Quảng Nguyên|2013|p=136}}
** ''Vinh Thân vương'' (榮親王; 12 tháng 11 năm 1657 – 25 tháng 2 năm 1658), con trai thứ 4
[[Tập tin: 《孝康章皇后朝服像》.jpg|thumb|150px|Hiếu Khang Chương Hoàng hậu Đông Giai thị]]
* [[Từ Hòa Hoàng thái hậu|Hiếu Khang Chương hoàng hậu]] Đông Giai thị (29 tháng 2 năm 1640 – 10 tháng 3 năm 1663), mẹ sinh [[Khang Hi]]. Sau khi con trai lên ngôi, bà được tôn ''Từ Hòa Hoàng thái hậu''. Bà chưa từng là hoàng hậu khi còn sống, chỉ được truy phong sau khi qua đời.
** [[Khang Hi|Khang Hi đế]] Huyền Diệp (聖祖 玄燁; 4 tháng 5 năm 1654 – 20 tháng 12 năm 1722), con trai thứ 3

===Phi tần===

* [[Điệu phi (Thanh Thế Tổ)|Điệu phi]] Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị (? – 1658) là chị em họ với Tĩnh phi, cô của Hiếu Huệ Hoàng hậu. Bà được nuôi dưỡng trong cung từ khi còn nhỏ. Sau khi qua đời, bà được truy phong làm Điệu phi.{{Sfn|Yến Tử Hữu|2000|p=313}}
* [[Trinh phi]] Đổng Ngạc thị (? – 1661) là em họ của [[Đổng Ngạc hoàng quý phi|Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu]], phi tần duy nhất tuẫn táng theo Thuận Trị.
* [[Khác phi]] Thạch thị (? – 1666)
* [[Cung Tĩnh phi]] Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị (? – 1689)
* [[Thục Huệ phi]] Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị (? – 1689) là em gái [[Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu|Hiếu Huệ Hoàng hậu]].{{Sfn|Yến Tử Hữu|2000|p=313}}
* [[Đoan Thuận phi]] Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị (? – 1709)
* [[Ninh Khác phi]] Đổng Ngạc thị (? – 1694)
** Dụ Hiến Thân vương [[Phúc Toàn]] (裕憲親王 福全; 8 tháng 9 năm 1653 – 10 tháng 8 năm 1703), con trai thứ 2
* [[Thứ phi]] [[Trần phi (Thanh Thế Tổ)|Trần thị]] ({{Lang|zh|陈氏}}; ? – 1690)
** ''Hoàng trưởng nữ'' (22 tháng 4 năm 1652 – tháng 11/tháng 12 năm 1653)
** Cung Thân vương [[Thường Ninh (Thân vương)|Thường Ninh]] (8 tháng 12 năm 1657 – 20 tháng 7 năm 1703), con trai thứ 5
* Thứ phi Mục Khắc Đồ thị ({{Lang|zh|穆克图氏}})
** Vĩnh Cán (永幹; 23 tháng 1 năm 1661 – 15 tháng 1 năm 1668), con trai thứ 8
* Thứ phi Ba thị ({{Lang|zh|巴氏}})
** [[Ngưu Nữu]] (牛鈕, 13 tháng 12 năm 1651 – 9 tháng 3 năm 1652), con trai cả
** ''Hoàng tam nữ'' (30 tháng 1 năm 1954 – tháng 4/tháng 5 năm 1658), con gái thứ 3
** ''Hoàng ngũ nữ'' (6 tháng 2 năm 1655 – tháng 1 năm 1661), con gái thứ 5
* Thứ phi Đường thị ({{Lang|zh|唐氏}})
** [[Kì Thụ]] (奇授; 3 tháng 1 năm 1660 – 12 tháng 12 năm 1665), con trai thứ 6
* Thứ phi Nữu thị ({{Lang|zh|钮氏}})
** Thuần Tĩnh Thân vương [[Long Hi]] (純靖親王 隆禧; 30 tháng 5 năm 1660 – 20 tháng 8 năm 1679), con trai thứ 7
* Thứ phi Dương thị ({{Lang|zh|杨氏}})
** [[Hòa Thạc Cung Khác Trưởng Công chúa]] (和碩恭愨公主; 19 tháng 1 năm 1654 – 26 tháng 11 năm 1685), con gái thứ 2
** ''Hoàng tứ nữ'' (9 tháng 1 năm 1655 – tháng 3/tháng 4 năm 1661), con gái thứ 4
* Thứ phi Ngô Tô thị ({{Lang|zh|乌苏氏}})
* Thứ phi Vương thị ({{Lang|zh|王氏}})
* Thứ phi Nạp Lạt thị ({{Lang|zh|纳喇氏}})
** ''Hoàng lục nữ'' (11 tháng 11 năm 1657 – tháng 3 năm 1661), con gái thứ 6

== Xem thêm ==
* [[Phả hệ hoàng tộc Trung Quốc]]
* [[Biên niên sử triều Thuận Trị]]
* [[Danh sách hoàng đế nhà Thanh]]
* [[Khang Hy]]
* [[Đa Nhĩ Cổn]]
* [[Hiếu Trang Văn hoàng hậu]]
* [[Đổng Ngạc hoàng quý phi]]
* [[Hoàng Thái Cực]]
* [[Mãn Thanh chinh phục Trung Hoa]]

== Ghi chú ==
{{tham khảo|group="lower-alpha"}}

== Chú thích ==
{{tham khảo|30em}}

== Nguồn tham khảo ==
{{refbegin|30em}}
=== Nguồn chính ===
* {{citation|last=Dennerline|first=Jerry|chapter=The Shun-chih Reign|editor-first=Willard J.|editor-last=Peterson|title=Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1: The Ch'ing Dynasty to 1800|location=Cambridge|publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|year=2002|pages=73–119|url=https://books.google.com/books?id=hi2THl2FUZ4C&pg=PA73|isbn=0-521-24334-3}}.
* {{citation|last=Fang|first=Chao-ying|chapter=Fu-lin|pages=255–59|year=1943a|editor-last=Hummel|editor-first=Arthur W. |title=Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644–1912)|location=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office]]}}.
* {{citation|last=Struve|first=Lynn|year=1988|chapter=The Southern Ming|chapter-url=https://books.google.com/books?pg=PA641&lpg=PP3&id=tyhT9SZRLS8C#PPA641,M1|title=Cambridge History of China, Volume 7, The Ming Dynasty, 1368–1644|editor-first=Frederic W.|editor-last=Mote|editor-first2=Denis|editor-last2=Twitchett|editor-first3=John King|editor-last3=Fairbank|pages=641–725|location=Cambridge|publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|isbn=0-521-24332-7}}.
* {{citation|last=Wakeman|first=Frederic|author-link=Frederic Wakeman|title=The Great Enterprise: The Manchu Reconstruction of Imperial Order in Seventeenth-Century China|year=1985|location=Berkeley, Los Angeles và London|publisher=Nhà xuất bản đại học California|url=https://books.google.com/?id=8nXLwSG2O8AC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|isbn=0-520-04804-0}}. Phát hành 2 tập.

=== Những công trình khác ===
* {{Chú thích sách|url=https://www.worldcat.org/oclc/44965860|title=Monarchs and ministers : the Grand Council in Mid-Chìng China, 1723-1820|last=Bartlett|first=Beatrice S.|date=1991|publisher=University of California Press|isbn=9780520086456|edition=|location=Berkeley}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=bx_RFTbHwjYC|title=New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde|last=Dunnell|first=Ruth W.|last2=Elliott|first2=Mark C.|last3=Foret|first3=Philippe|last4=Millward|first4=James A.|date=2004-07-31|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-36221-9|language=en}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=bx_RFTbHwjYC|title=New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde|last=Benard|first=Elisabeth|date=2004-07-31|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-36221-9|editor-last=Dunnell|editor-first=Ruth W.|pages=123–35|language=en|chapter=The Qianlong emperor and Tibetan Buddhism|editor-last2=Elliott|editor-first2=Mark C.|editor-last3=Foret|editor-first3=Philippe|editor-last4=Millward|editor-first4=James A.|display-editors=1}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=BsyFU9FwCIkC|title=Empire of Emptiness: Buddhist Art and Political Authority in Qing China|last=Berger|first=Patricia Ann|date=2003|publisher=Nhà xuất bản Đại học Hawaii|isbn=978-0-8248-2563-8|language=en}}
* {{Chú thích tạp chí|last=Chang|first=Chia-Feng|date=2002-04|title=Disease and its impact on politics, diplomacy, and the military: the case of smallpox and the Manchus (1613-1795)|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11995595|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|language=en|volume=57|issue=2|pages=177–197|doi=10.1093/jhmas/57.2.177|issn=0022-5045|pmid=11995595}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=WdZwAAAAMAAJ|title=A Court on Horseback: Imperial Touring & the Construction of Qing Rule, 1680-1785|last=Chang|first=Michael G.|date=2007|publisher=Trung tâm châu Á đại học Harvard|isbn=978-0-674-02454-0|language=en}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=bx_RFTbHwjYC|title=New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde|last=Chayet|first=Anne|date=2004-07-31|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-36221-9|editor-last=Dunnell|editor-first=Ruth W.|pages=33–52|language=en|chapter=Architectural wonderland: an empire of fictions|editor-last2=Elliott|editor-first2=Mark C.|editor-last3=Foret|editor-first3=Philippe|editor-last4=Millward|editor-first4=James A.|display-editors=1}}
* {{citation|last=Crossley|first=Pamela Kyle|author-link=Pamela Kyle Crossley|title=A Translucent Mirror: History and Identity in Qing Imperial Ideology|year=1999|publisher=Nhà xuất bản đại học California|location=Berkeley and Los Angeles|isbn=0-520-21566-4}}.
* {{citation|last=Dai|first=Yingcong|title=The Sichuan Frontier and Tibet: Imperial Strategy in the Early Qing|year=2009|publisher=Nhà xuất bản đại học Washington|location=Seattle and London|url=https://books.google.com/books?id=DYHfVVAAf_kC|isbn=978-0-295-98952-5}}.
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=63cWEAAAQBAJ|title=故宮六百年|last=Diêm Sùng Niên|first=閻崇年|publisher=Nhà sách Tam Liên|year=2020|isbn=9789620446863|location=[[Hồng Kông]]|language=zh|trans-title=600 năm Cố Cung}}
* {{citation|last=Elliott|first=Mark C.|author-link=Mark Elliott (historian)|title=The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China|place=Stanford|publisher=Nhà xuất bản đại học Stanford|year=2001|url=https://books.google.com/books?id=_qtgoTIAiKUC|isbn=0-8047-4684-2}}.
* {{citation|last=Elman|first=Benjamin A.|title=A Cultural History of Civil Examinations in Late Imperial China|place=Berkeley and Los Angeles|publisher=Nhà xuất bản đại học California|year=2001|isbn=0-520-21509-5}}.
* {{citation|last=Elman|first=Benjamin A.|chapter=The Social Roles of Literati in Early to Mid-Ch'ing|editor-first=Willard J. |editor-last=Peterson|title=Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1: The Ch'ing Dynasty to 1800|place=Cambridge|publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|year=2002|pages=360–427|isbn=0-521-24334-3}}.
* {{citation|last=Fang|first=Chao-ying|chapter=Šarhûda|page=632|year=1943b|editor-last=Hummel|editor-first=Arthur W. |title=Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644–1912)|place=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office]]}}.
* {{citation|last=Finnane|first=Antonia|chapter=Yangzhou: A Central Place in the Qing Empire|editor-first=Linda|editor-last=Cooke Johnson|title=Cities of Jiangnan in Late Imperial China|pages=117–50|year=1993|place=Albany, NY|publisher=Nhà xuất bản Đại học Bang New York|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Q_BIEPeKHgAC&pg=PA117&source=gbs_toc_r&cad=0_0|isbn=0-7914-1423-X}}.
* {{citation|last=Gates|first=M. Jean|last2=Fang|first2=Chao-ying|chapter=Hsiao-chuang Wên Huang-hou|pages=300–1|year=1943|editor-last=Hummel|editor-first=Arthur W. |title=Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644–1912)|place=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office]]}}.
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=PR-9AAAAQBAJ|title=順治事典|last=Cung Bảo Lợi|first=宮寶利|publisher=Nhà xuất bản Viễn Lưu|year=2005|isbn=9789573254591|location=[[Bắc Kinh]]|language=zh|trans-title=Từ điển sự kiện thời Thuận Trị}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=PR-9AAAAQBAJ|title=順治事典|last=Cung Bảo Lợi|first=宮寶利|publisher=Nhà xuất bản Viễn Lưu|year=2010|isbn=9787513400183|location=[[Bắc Kinh]]|language=zh|trans-title=Từ điển sự kiện thời Thuận Trị}}
* {{citation|last=Ho|first=Ping-ti|year=1962|title=The Ladder of Success in Imperial China: Aspects of Social Mobility, 1368–1911|place=New York|publisher=Nhà xuất bản đại học Columbia|isbn=0-231-05161-1}}.
* {{citation|last=Hucker|first=Charles O.|author-link=Charles Hucker|title=A Dictionary of Official Titles in Imperial China|year=1985|publisher=Nhà xuất bản đại học Stanford|location=Stanford|isbn=0-8047-1193-3}}.
* {{citation|last=Kennedy|first=George A.|chapter=Minggadari|page=576|year=1943|editor-last=Hummel|editor-first=Arthur W. |title=Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644–1912)|place=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office]]}}.
* {{citation|last=Kessler|first=Lawrence D.|title=K'ang-hsi and the Consolidation of Ch'ing Rule, 1661–1684|place=Chicago and London|publisher=Nhà xuất bản đại học Chicago|year=1976|isbn=0-226-43203-3}}.
* {{citation|last=Kim|first=Kwangmin|title=''"Saintly brokers: Uyghur Muslims, trade, and the making of Central Asia, 1696–1814"''|year=2008|publisher=Luận án tiến sĩ, Khoa Lịch sử, Đại học California, Berkeley|url=https://books.google.com/books?id=DpeQhJ3hcwsC|isbn=9781109101263|access-date=2018-05-29|archive-date=2016-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20161204040822/https://books.google.com/books?id=DpeQhJ3hcwsC}}.
* {{citation|last=Kuhn|first=Philip A.|author-link=Philip A. Kuhn|title=Soulstealers: The Chinese Sorcery Scare of 1768|year=1990|publisher=Nhà xuất bản đại học Harvard|location=Cambridge, Mass.|isbn=0-674-82152-1}}.
* {{citation|last=Lach|first=Donald F.|last2=van Kley|first2=Edwin J.|title=Asia in the Making of Europe'', Volume III, ''A Century of Advance'', Book Four, ''East Asia|location=Chicago|publisher=Nhà xuất bản đại học Chicago|year=1994|isbn=978-0-226-46734-4}}.
* {{citation|last=Larsen|first=E. S.|last2=Numata|first2=Tomoo|chapter=Mêng Ch'iao-fang|page=572|year=1943|editor-last=Hummel|editor-first=Arthur W. |title=Eminent Chinese of the Ch'ing Period (1644–1912)|place=Washington|publisher=[[United States Government Printing Office]]}}.
* {{citation|last=Li|first=Wai-yee|chapter=Early Qing to 1723|editor1=[[Kang-i Sun Chang]] |editor2=Stephen Owen |title=The Cambridge History of Chinese Literature'', Volume II:'' From 1375 |publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|year=2010|pages=152–244|isbn=978-0-521-11677-0}}
* {{Chú thích sách|url=https://book.douban.com/subject/1602919/|title=清朝通史·顺治朝|author1=Lý Trị Đình|first=李治亭|publisher=Nhà xuất bản Tử Cấm Thành|year=2003|isbn=9787800473807|location=[[Bắc Kinh]]|pages=|language=zh|trans-title=Thanh triều Thông sử: Triều Thuận Trị}}.
* {{citation|last=Mair|first=Victor H.|authorlink=Victor Mair |chapter=Language and Ideology in the Written Popularization of the ''Sacred Edict''|pages=325–59|title=Popular Culture in Late Imperial China|volume=|year=1985|publisher=Nhà xuất bản đại học California|location=Berkeley and Los Angeles|editor-last=Johnson|editor-first=David |isbn=0-520-06172-1|display-editors=etal}}.
* {{citation|last=Man-Cheong|first=Iona D.|title=The Class of 1761: Examinations, State, and Elites in Eighteenth-Century China|place=Stanford|publisher=Nhà xuất bản đại học Stanford|year=2004|isbn=0-8047-4146-8}}.
* {{citation|last=Mote|first=Frederick W.|author-link=Frederick W. Mote|year=1999|title=Imperial China, 900–1800|place=Cambridge, Mass.|publisher=Nhà xuất bản đại học Harvard|url=https://books.google.com/books?id=e52YAQAACAAJ|isbn=0-674-44515-5}}.
* {{citation|last=Naquin|first=Susan|title=Peking: Temples and City Life, 1400–1900|year=2000|publisher=Nhà xuất bản đại học California|location=Berkeley and Los Angeles|isbn=0-520-21991-0}}.
* {{citation|last=Oxnam|first=Robert B.|author-link=Robert Oxnam|year=1975|title=Ruling from Horseback: Manchu Politics in the Oboi Regency, 1661–1669|place=Chicago and London|publisher=Nhà xuất bản đại học Chicago|url=https://books.google.com/books?id=O-ERAAAACAAJ|isbn=0-226-64244-5}}.
* {{citation|last=Perdue|first=Peter C.|author-link=Peter C. Perdue|title=China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia|year=2005|publisher=Nhà xuất bản Belknap thuộc nhà xuất bản đại học Harvard|location=Cambridge, Mass., and London, England|isbn=0-674-01684-X}}.
* {{citation|last=Petech|first=Luciano|author-link=Luciano Petech|title=La pretesa ambasciata di Shah Jahan alla Cina ["The alleged ambassy of Shah Jahan to China"]|journal=Rivista degli studi orientali ["Tổng quan về Nghiên cứu Đông phương"]|volume=XXVI|year=1951|pages=124–27|language=it}}.
* {{zh icon}} ''[[Thanh sử cảo]]'' (清史稿). [[Triệu Nhĩ Tốn]] (趙爾巽) và đồng sự, biên tập. Hoàn thành năm 1927. Trích dẫn từ phiên bản in năm 1976–77 của Bắc Kinh: Nhà sách Trung Hoa, gồm 48 tập
* {{citation|last=Rawski|first=Evelyn S.|year=1998|title=The Last Emperors: A Social History of Qing Imperial Institutions|place=Berkeley, Los Angeles, and London|publisher=Nhà xuất bản đại học California|url=https://books.google.com/books?id=5iN5J9G76h0C|isbn=0-520-22837-5}}.
* {{citation|last=Rossabi|first=Morris|year=1979|chapter=Muslim and Central Asian Revolts|editor1-last=Spence|editor1-first=Jonathan D.|editor2-last=Wills|editor2-first=John E., Jr.|title=From Ming to Ch'ing: Conquest, Region, and Continuity in Seventeenth-Century China|place=New Haven and London|publisher=Nhà xuất bản đại học Yale|pages=167–99|url=https://books.google.com/books?id=riPEes0xs-YC|isbn=0-300-02672-2}}.
* {{citation|last=Roth Li|first=Gertraude|chapter=State Building Before 1644|editor-first=Willard J.|editor-last=Peterson|title=Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1:The Ch'ing Dynasty to 1800|pages=9–72|place=Cambridge|publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|year=2002|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hi2THl2FUZ4C&pg=PA9&source=gbs_toc_r&cad=0_0|isbn=0-521-24334-3}}.
* {{citation|last=Spence|first=Jonathan D.|author-link=Jonathan Spence|title=To Change China: Western Advisors in China, 1620–1960|year=1969|publisher=Little, Brown & Company|location=Boston|isbn=0-14-005528-2}}.
* {{citation|last=Spence|first=Jonathan D.|title=The Search for Modern China|year=1999|publisher=W. W. Norton & Company|location=New York|isbn=0-393-97351-4}}.
* {{citation|last=Spence|first=Jonathan D.|chapter=The K'ang-hsi Reign|editor-first=Willard J.|editor-last=Peterson|title=Cambridge History of China, Vol. 9, Part 1: The Ch'ing Dynasty to 1800|place=Cambridge|publisher=Nhà xuất bản đại học Cambridge|year=2002|pages=120–82|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hi2THl2FUZ4C&lpg=PP1&hl=zh-CN&pg=PA120#v=onepage&q&f=false|isbn=0-521-24334-3}}.
* {{citation|last=Standaert|first=Nicolas|year=2008|title=The Interweaving of Rituals: Funerals in the Cultural Exchange Between China and Europe|place=Seattle|publisher=Nhà xuất bản đại học Washington|isbn=978-0-295-98810-8}}.
* {{citation|last=Turayev|first=Vadim [Вадим Тураев]|year=1995|chapter=О ХАРАКТЕРЕ КУПЮР В ПУБЛИКАЦИЯХ ДОКУМЕНТОВ РУССКИХ ЗЕМЛЕПРОХОДЦЕВ XVII|title=Русские первопроходцы на Дальнем Востоке в XVII — XIX вв. (Историко-археологические исследования)|editor-last=A.R. Artemyev |trans-title=Những người tiên phong của Nga ở Viễn Đông trong thế kỷ 17-19: nghiên cứu lịch sử và khảo cổ học|trans-chapter=Về những thiếu sót trong việc xuất bản tài liệu của các nhà thám hiểm Nga thế kỷ XVII|location=Vladivostok|publisher=Rossiĭskaia akademiia nauk, Dalʹnevostochnoe otd-nie|pages=|isbn=5744204024|language=ru}}.
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=fce7AAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=vi#v=onepage&q&f=false|title=大清后妃寫真|last=Từ Quảng Nguyên|first=徐廣源|publisher=Nhà xuất bản Viễn Lưu|year=2013|isbn=9789573271390|location=|pages=|language=zh|trans-title=Chân dung hậu phi Đại Thanh}}
* {{citation|last=Wakeman|first=Frederic|author-link=Frederic Wakeman|pages=43–85|chapter=Localism and Loyalism During the Ch'ing Conquest of Kiangnan: The Tragedy of Chiang-yin|title=Conflict and Control in Late Imperial China|year=1975|publisher=Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc, Đại học California, Berkeley|location=Berkeley|editor-first=Frederic, Jr. |editor-last=Wakeman |editor-first2=Carolyn |editor-last2=Grant |isbn=0-520-02597-0}}.
* {{citation|doi=10.2307/2057148|last=Wakeman|first=Frederic|year=1984|title=Romantics, Stoics, and Martyrs in Seventeenth-Century China|journal=Journal of Asian Studies|volume=43|issue=4|pages=631–65|jstor=2057148| issn = 0021-9118}}.
* {{citation|last=Wills|first=John E.|title=Embassies and Illusions: Dutch and Portuguese Envoys to K'ang-hsi, 1666–1687|year=1984|place=Cambridge (Mass.) and London|publisher=Nhà xuất bản đại học Harvard|url=|isbn=0-674-24776-0}}.
* {{citation|last=Wu|first=Silas H. L.|title=Passage to Power: K'ang-hsi and His Heir Apparent, 1661–1722|year=1979|place=Cambridge, Mass.|publisher=Nhà xuất bản đại học Harvard|isbn=0-674-65625-3}}.
* {{Citation|doi=10.1353/ham.2004.0013|last=Zarrow|first=Peter|year=2004a|title=Historical Trauma: Anti-Manchuism and Memories of Atrocity in Late Qing China|journal=History and Memory|volume=16|issue=2|pages=67–107}}.
* {{citation|last=Zarrow|first=Peter |others=Zarrow dịch|chapter=Qianlong's inscription on the founding of the Temple of the Happiness and Longevity of Mt Sumeru (Xumifushou miao)|pages=185–87|title=New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde|volume=|year=2004b|publisher=RoutledgeCurzon|location=London and New York|editor-last=Millward|editor-first=James A. |isbn=0-415-32006-2|display-editors=etal}}.
* {{chú thích tạp chí |url= http://mcx.sagepub.com/content/32/1/3.abstract |archiveurl= https://web.archive.org/web/20140325231543/https://webspace.utexas.edu/hl4958/perspectives/Zhao%20-%20reinventing%20china.pdf |archive-date= ngày 25 tháng 3 năm 2014 |jstor= 20062627 |doi= 10.1177/0097700405282349 |title= Reinventing China Imperial Qing Ideology and the Rise of Modern Chinese National Identity in the Early Twentieth Century |journal= Modern China |last1= Zhao |first1= Gang |volume= 32 |pages= 3 |issue= 1 |date= January 2006 |website=  |publisher= Sage Publications |url-status= live |access-date= ngày 17 tháng 4 năm 2014 }}
* {{citation|author1=Chu Nhữ Xương|title=Between Noble and Humble: Cao Xueqin and the Dream of the Red Chamber'', dịch bởi Ronald R. Gray and Mark S. Ferrara, dịch bởi Liangmei Bao and Kyongsook Park''|year=2009|publisher=Peter Lang|location=New York|isbn=978-1-4331-0407-7}}
* {{Chú thích sách|url=https://books.google.com.vn/books?id=ysU8_02BfjQC|title=清东西陵|last=Yến Tử Hữu|first=晏子有|publisher=Nhà xuất bản Thanh niên Trung Quốc|year=2000|isbn=9787500638711|language=zh|trans-title=Thanh Đông Tây lăng}}
{{refend}}

== Liên kết ngoài ==
* {{Thể loại Commons nội dòng|Shunzhi Emperor|Thuận Trị đế}}
* {{Britannica|542323|Shunzhi (emperor of Qing dynasty)}}
{{S-start}}
{{s-hou|[[Ái Tân Giác La|Gia tộc Ái Tân Giác La]]|15 tháng 3|1638|5 tháng 2|1661}}
{{s-reg}}
{{s-bef|before=[[Hoàng Thái Cực]]}}
{{s-ttl|title=[[Danh sách hoàng đế nhà Thanh|Hoàng đế nhà Thanh]]|years=1643–1661}}
{{s-aft|rows=3|after=[[Khang Hy]]}}
{{s-bef|before=[[Sùng Trinh|Sùng Trinh (Minh)]]}}
{{s-ttl|title=[[Hoàng đế Trung Hoa]]|years=1644–1661}}
{{s-end}}
{{Thanh chủ đề|Trung Quốc|Lịch sử|Lịch sử đế chế Trung Hoa|Đế chế}}
{{Vua nhà Thanh}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}

{{Use dmy dates|date=January 2011}}
{{thời gian sống|1638|1661}}{{Sao chọn lọc|phiên bản chọn lọc=64211240|thời gian=1 tháng 1 năm 2021}}

[[Thể loại:Vua Trung Quốc thế kỉ XVII]]
[[Thể loại:Vua thiếu nhi]]
[[Thể loại:Chết vì bệnh đậu mùa]]
[[Thể loại:Người Mãn Châu]]
[[Thể loại:Tử vong vì bệnh truyền nhiễm]]