Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Mặt Trăng”

Mặt trăng (Tiếng Latinh: Luna, ký hiệu bởi hình Unicode: ☾) là vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái đất và là vệ tinh tự nhiên lớn thứ năm trong Hệ mặt trời.

Khoảng cách từ tâm tới tâm giữa Trái đất và Mặt trăng là 384,403 km, khoảng ba mươi lần đường kính Trái đất. Đường kính Mặt trăng là 3,474 km,^[1] hơi nhỏ hơn một phần tư đường kính Trái đất. Điều này có nghĩa khối lượng Mặt trăng khoảng bằng 2 phần trăm khối lượng Trái đất và lực hút hấp dẫn tại bề mặt Mặt trăng bằng 17 phần trăm lực hấp dẫn trên bề mặt Trái đất. Mặt trăng thực hiện hết một vòng quỹ đạo quanh Mặt đất trong 27.3 ngày (giai đoạn quỹ đạo), và các biến đổi định kỳ trong hình học hệ Trái đất-Mặt trăng–Mặt trời là nguyên nhân gây ra các pha mặt trăng lặp lại sau mỗi 29.5 ngày (giai đoạn giao hội).

Mặt trăng là vật thể vũ trụ duy nhất đã từng được con người đặt chân tới. Vật thể nhân tạo đầu tiên thoát khỏi lực hấp dẫn Trái đất tới gần Mặt trăng là Luna 1 của Liên bang Xô viết, vật thể nhân tạo đầu tiên lao xuống bề mặt Mặt trăng là Luna 2, và những bức ảnh đầu tiên về phần bề mặt phía sau của Mặt trăng đã được Luna 3 chụp, tất cả đều diễn ra năm 1959. Tàu vũ trụ đầu tiên thực hiện hạ cánh mềm thành công là Luna 9, và tàu vũ trụ không người lái đầu tiên bay quanh Mặt trăng là Luna 10, cả hai đều diễn ra năm 1966.^[1] Chương trình Apollo của Hoa Kỳ đã thực hiện được những cuộc đổ bộ duy nhất của con người xuống Mặt trăng cho tới thời điểm này, tổng cộng gồm sáu lần hạ cánh trong giai đoạn từ 1969 tới 1972. Việc thám hiểm Mặt trăng của loài người đã dừng lại với sự chấm dứt của chương trình Apollo, dù nhiều quốc gia đã thông báo các kế hoạch gửi người hay tàu vũ trụ robot tới Mặt trăng.

Tên gọi và từ nguyên

Không giống như vệ tinh của những hành tinh khác, Mặt trăng -vệ tinh của Trái đất- không có tên riêng nào khác trong tiếng Anh ngoài cái tên "the Moon" (viết hoa^[2]).

Từ moon (Mặt trăng trong tiếng Anh) là một từ thuộc ngôn ngữ Germanic, liên quan tới từ mensis trong tiếng Latinh; từ này lại xuất phát từ gốc Proto-Indo-European me-, cũng xuất hiện trong measure (đo lường)^[3] (thời gian), với sự gợi nhớ tới tầm quan trọng của nó trong việc đo đạc thời gian trong những từ có nguồn gốc từ nó như Monday (thứ hai trong tiếng Anh), month (tháng trong tiếng Anh) và menstrual (hàng tháng). Trong tiếng Anh, từ moon chỉ có nghĩa "Mặt trăng" cho tới tận năm 1665, khi nó được mở rộng nghĩa để chỉ những vệ tinh tự nhiên mới được khám phá của các hành tinh khác.^[3] Mặt trăng thỉnh thoảng cũng được gọi theo tên tiếng Latinh của nó, Luna, để phân biệt với các vệ tinh tự nhiên khác, tính từ có liên quan là lunar, và một tiền tố tính từ seleno- hay hậu tố -selene (theo vị thần Hy Lạp Selene).

Bề mặt Mặt trăng

Hai phía Mặt trăng

Mặt trăng nằm trên quỹ đạo quay đồng bộ, có nghĩa là nó hầu như giữ nguyên một mặt hướng về Trái đất ở tất cả mọi thời gian. Buổi đầu mới hình thành, Mặt trăng quay chậm dần và bị khoá ở vị trí hiện tại vì những hiệu ứng ma sát xuất hiện cùng hiện tượng biến dạng thuỷ triều do Trái đất gây ra.^[4]

Từ đã rất lâu khi Mặt trăng còn quay nhanh hơn hiện tại rất nhiều, bướu thuỷ triều của nó chạy trước đường nối Trái đất-Mặt trăng bởi nó không thể làm xẹp bướu đủ nhanh để giữ bướu này luôn ở trên đường thẳng đó.^[5] Lực quay khiến bướu luôn vượt quá đường nối này. Hiện tượng này gây ra mô men xoắn, làm giảm tốc độ quay của Mặt trăng, như một lực vặn siết chặt đai ốc. Khi tốc độ quay của Mặt trăng giảm xuống đủ để cân bằng với tốc độ quỹ đạo của nó, khi ấy bướu luôn hướng về phía Trái đất, bướu nằm trên đường thẳng nối Trái đất-Mặt trăng, và lực xoắn biến mất. Điều này giải thích tại sao Mặt trăng quay với tốc độ bằng tốc độ quỹ đạo và chúng ta luôn chỉ nhìn thấy một phía của Mặt trăng.

Các biến đổi nhỏ (đu đưa) trong góc quan sát cho phép chúng ta nhìn thấy được khoảng 59% bề mặt Mặt trăng (nhưng luôn chỉ là một nửa ở một thời điểm).^[1]


Phần bề mặt nhìn thấy được của Mặt trăng		Phần bề mặt không nhìn thấy được của Mặt trăng

Mặt quay về phía Trái đất được gọi là phần nhìn thấy, và phía đối diện được gọi là phần không nhìn thấy. Phần không nhìn thấy thỉnh thoảng còn được gọi là "phần tối," nhưng trên thực tế nó cũng được chiếu sáng thường xuyên như phần nhìn thấy: một lần trong mỗi ngày Mặt trăng, trong tuần trăng mới chúng ta quan sát nó từ Trái đất khi phần không nhìn thấy đang tối. Phần không nhìn thấy của Mặt trăng lần đầu tiên được tàu thăm dò Xô viết Luna 3 chụp ảnh năm 1959. Một đặc điểm phân biệt của phần không nhìn thấy được là nó hầu như không có các vùng tối Mặt trăng.

Các vùng tối trên Mặt trăng

Các đồng bằng tối và hầu như không có đặc điểm riêng trên Mặt trăng có thể được nhìn thấy rõ bằng mặt thường được gọi là các vùng tối, từ tiếng Latinh có nghĩa là biển, bởi chúng được các nhà thiên văn học cổ đại cho là những nơi chứa đầy nước. Hiện chúng đã được biết chỉ là những bề dung nham basalt cổ lớn đã đông đặc. Đa số các dung nham này đã được phun ra hay chảy vào những chỗ lõm hình thành nên sau các vụ va chạm thiên thạch hay sao chổi vào bề mặt Mặt trăng. (Oceanus Procellarum là trường hợp khác bởi nó không được hình thành do va chạm). Các biển xuất hiện dày đặc phía bề mặt nhìn thấy được của Mặt trăng, phía không nhìn thấy có rất ít biển và chúng chỉ chiếm khoảng 2% bề mặt,^[6] so với khoảng 31% ở phía đối diện.^[1] Cách giải thích có vẻ đúng đắn nhất cho sự khác biệt này liên quan tới sự tập trung cao của các yếu tố sinh nhiệt phía bề mặt nhìn thấy được, như đã được thể hiện bởi các bản đồ địa hóa học có được từ những máy quang phổ tia gamma.^[7]^[8] Nhiều vùng có chứa những núi lửa hình vòng cung (shield vocano) và núi xuất hiện bên trong các biển ở phía có thể nhìn thấy.^[9]

Terrae

Các vùng có màu sáng trên Mặt trăng được gọi là terrae, hay theo cách thông thường hơn là các cao nguyên, bởi chúng cao hơn hầu hết các biển. Nhiều rặng núi cao ở phía bề mặt nhìn thấy được chạy dọc theo bờ ngoài các vùng trũng do va chạm lớn, nhiều vùng trũng này đã được basalt lấp kín. Chúng được cho là các tàn tích còn lại của các vòng tròn bên ngoài của vùng trũng do va chạm.^[10] Không giống Trái đất, không một ngọn núi lớn nào trên Mặt trăng được cho là được hình thành từ các sự kiện kiến tạo.^[11]

Các bức ảnh được chụp bởi Clementine mission năm 1994 cho thấy bốn vùng núi thuộc vòng tròn núi lửa Peary rộng 73 km tại cực bắc Mặt trăng luôn được chiếu sáng trong cả ngày mặt trăng. Những đỉnh sáng vĩnh cửu này có thể bởi độ nghiêng trục rất nhỏ trên mặt phẳng hoàng đạo của Mặt trăng. Không vùng sáng vĩnh cửu nào được phát hiện ở phía cực nam, dù vòng tròn của núi lửa Shackleton được chiếu sáng khoảng 80% trong ngày mặt trăng. Một hậu quả khác từ việc Mặt trăng có độ nghiêng trục nhỏ là một số vùng đáy của các núi lửa cực luôn ở trong bóng tối.^[12]

Miệng núi lửa do va chạm

Núi lửa Daedalus ở phía mặt không nhìn thấy được

Bề mặt Mặt trăng cho thấy bằng chứng rõ ràng rằng nó đã bị ảnh hưởng nhiều bởi các sự kiện va chạm thiên thạch.^[13] Các núi lửa do va chạm hình thành khi các thiên tạch và sao chổi va chạm vào bề mặt Mặt trăng, và nói chung có khoảng nửa triệu núi lửa với đường kính hơn 1 km. Bởi các núi lửa do va chạm hình thành với tỷ lệ bất biến, số lượng miệng núi lửa trên một đơn vị diện tích có thể được sử dụng để ước tính tuổi của bề mặt (xem Đếm miệng núi lửa). Vì không có khí quyển, thời tiết và các hoạt động địa lý gần đây nên nhiều miệng núi lửa được bảo tồn trong trạng thái khá tốt so với những miệng núi lửa va chạm trên bề mặt Trái đất.

Miệng núi lửa lớn nhất trên Mặt trăng, cũng là miệng núi lửa lớn nhất đã được biết trong Hệ mặt trời, là Vùng trũng Nam cực-Aitken. Vùng này nằm ở phía bề mặt không nhìn thấy, giữa Nam Cực và Xích đạo, và có đường kính khoảng 2,240 km và sâu 13 km.^[14] Các vùng trũng va chạm lớn ở phía bề mặt nhìn thấy được gồm Imbrium, Serenitatis, Crisium, và Nectaris.

Regolith

Bao trùm phía ngoài bề mặt Mặt trăng là một lớp bụi rất mịn (vật chất vỡ thành các phần tử rất nhỏ) và lớp bề mặt vỡ vụn do va chạm này được gọi là regolith. Bởi regolith được hình thành từ các quá trình va chạm, regolith của các bề mặt già hơn thường dày hơn tại các nơi bề mặt trẻ khác. Đặc biệt, người ta đã ước tính rằng regolith có độ dày thay đổi từ khoảng 3–5 m tại các biển, và khoảng 10–20 m trên các cao nguyên.^[15] Bên dưới lớp regolith mịn là cái thường được gọi là megaregolith. Lớp này dày hơn rất nhiều (khoảng hàng chục km) và gồm lớp nền đá đứt gãy.^[16]

Nước trên Mặt trăng

Những vụ bắn phá liên tiếp của các sao chổi và các thiên thạch có lẽ đã mang tới một lượng nước nhỏ vào bề mặt Mặt trăng. Nếu như vậy, ánh sáng mặt trời sẽ phân chia đa phần lượng nước này thành các nguyên tố cấu tạo là hydro và oxy, cả hai chất này theo thời gian nói chung lại bay vào vũ trụ, vì lực hấp dẫn của Mặt trăng yếu. Tuy nhiên, vì trục nghiêng của Mặt trăng so với trục quay trên mặt phẳng hoàng đạo chỉ chênh 1.5°, có một số miệng núi lửa sâu ở các cực không bao giờ bị ánh sáng Mặt trời trực tiếp chiếu tới (xem Núi lửa Shackleton). Các phân tử nước ở trong các núi lửa này có thể ổn định trong một thời gian dài.

Clementine đã vẽ bản đồ các miệng núi lửa tại cực nam Mặt trăng^[17] nơi luôn ở trong bóng tối, và các cuộc thử nghiệm mô phỏng máy tính cho thấy có thể có tới 14,000 km² luôn ở trong bóng tối.^[12] Các kết quả thám sát radar từ phi vụ Clementine cho rằng có một số túi nước nhỏ, đóng băng nằm gần bề mặt, và dữ liệu từ máy quang phổ neutron của Lunar Prospector cho thấy sự tập trung lớn dị thường của hydro ở vài mét phía trên của regolith gần các vùng cực.^[18] Các ước tính tổng số lượng băng gần một kilômét khổi.

Băng có thể được khai thác và phân chia thành nguyên tử cấu tạo ra nó là hydro và oxy bằng các lò phản ứng hạt nhân hay các trạm điện mặt trời. Sự hiện diện của lượng nước sử dụng được trên Mặt trăng là yếu tố quan trọng để việc thực hiện tham vọng đưa con người lên sinh sống trên Mặt trăng có thể trở thành sự thực, bởi việc chuyên chở nước từ Trái đất lên quá tốn kém. Tuy nhiên, những quan sát gần đây bằng radar hành tinh Arecibo cho thấy một số dữ liệu thám sát radar của chương trình Clementine gần vùng cực trước kia được cho là dấu hiệu quả sự hiện diện của băng thực tế có thể chỉ là hậu quả từ những tảng đá được phun ra từ các núi lửa va chạm gần đây.^[19] Câu hỏi về lượng nước thực sự có trên Mặt trăng vẫn chưa có lời giải đáp.

Các đặc điểm vật lý

Cấu trúc bên trong

Mặt trăng là một vật thể khác biệt, về mặt địa hoá học gồm một lớp vò, áo, và lõi. Cấu trúc này được cho là kết quả của sự kết tinh nứt gãy của một biển magma chỉ một thời gian ngắn sau khi nó hình thành khoảng 4.5 tỷ năm trước. Năng lượng cần thiết để làm tan chảy phần phía ngoài của Mặt trăng thường được cho là xuất phát từ một sự kiện va chạm lớn được cho là đã hình thành nên hệ thống Trái đất-Mặt trăng, và sự bồi đắp sau đó của vật chất trong quỹ đạo Trái đất. Sự kết tinh của biển magma khiếnxuất hiện áo mafic và một lớp vỏ giàu plagioclase (xem Nguồn gốc và tiến hoá địa chất bên dưới).

Việc vẽ bản đồ địa hoá học từ quỹ đạo cho thấy lớp vỏ Mặt trăng gồm phanà lớn thành phần là anorthositic,^[20] phù hợp với giả thuyết biển magma. Về các nguyên tố, lớp vỏ gồm chủ yếu là oxy, silicon, magiê, sắt, canxi, và nhôm. Dựa trên các kỹ thuật địa vật lý, chiều dày của nó được ước tính trung bình khoảng 50 km.^[21]

Sự tan chảy một phần bên trong lớp áo Mặt trăng khiến xuất hiện sự sụp đổ của biển basalt trên bề mặt Mặt trăng. Các phân tích basalt này cho thấy áo gồm chủ yếu là các khoáng chất olivine, orthopyroxene và clinopyroxene, và rằng áo mặt trăng có nhiều sắt hơn Trái đất. Một số basalt Mặt trăng chứa rất nhiều titan (hiện diện trong khoáng chất ilmenite), cho thấy áo sự không đồng nhất lớn trong thành phần. Các trận động đất trên Mặt trăng được phát hiện xảy ra sâu bên dưới lớp áo khoảng 1,000 km dưới bề mặt. Chúng diễn ra theo chu kỳ hàng tháng và liên quan tới các ứng suất thuỷ triều gây ra bởi quỹ đạo lệch tâm của Mặt trăng quanh Trái đất.^[21]

Mặt trăng có mật độ trung bình 3,346.4 kg/m³, khiến nó trở thành mặt trăng có mật độ lớn thứ hai trong Hệ mặt trời sau Io. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng cho thấy có thể lõi Mặt trăng nhỏ, với bán kính khoảng 350 km hay ít hơn.^[21] Nó chỉ bằng khoảng 20% kích thước Mặt trăng, trái ngược so với 50% của đa số các thiên thể khác. Thành phần lõi Mặt trăng không đặc chắc, nhưng đa số mọi người tin rằng nó gồm lõi sắt với một lượng nhỏ sulfur và nickel. Các phân tích về sự khác biệt trong thời gian quay của Mặt trăng cho thấy ít nhất lõi Mặt trăng cũng nóng chảy một phần.^[22]

Địa hình

Địa hình Mặt trăng đã được đo đạc bằng các biện pháp đo độ cao laser và phân tích hình stereo, đa số được thực hiện gần đây từ các dữ liệu thu thập được trong phi vụ Clementine. Đặc điểm địa hình dễ nhận thấy nhất là Vùng trũng Nam cực-Aitken phía bề mặt không nhìn thấy, nơi có những điểm thấp nhất của Mặt trăng. Các địa điểm cao nhất ở ngay phía đông bắc vùng trũng này, và nó cho thấy vùng này có thể có những trầm tích núi lửa phun dày đã xuất hiện trong sự kiện va chạm xiên vào vùng trũng Nam cực-Aitken. Các vùng trũng do va chạm lớn khác, như Imbrium, Serenitatis, Crisium, Smythii, và Orientale, cũng có địa hình vùng khá thấp và các gờ vòng tròn nổi. Một đặc điểm phân biệt khác của hình thể Mặt trăng là độ cao trung bình khoảng 1.9 km phía không nhìn thấy so với phía nhìn thấy.^[21]

Trường hấp dẫn

Trường hấp dẫn của Mặt trăng đã được xác định qua việc thám sát các tín hiệu radio do các tàu vũ trụ bay trên quỹ đạo phát ra. Nguyên tắc sử dụng dựa trên Hiệu ứng Doppler, theo đó việc tàu vũ trụ tăng tốc theo hướng đường quan sát có thể được xác định bằng những thay đổi tăng nhỏ trong tần số tín hiệu radio, và khoảng cách từ tàu vũ trụ tới một trạm trên Trái đất. Tuy nhiên, vì sự quay đồng bộ của Mặt trăng vẫn không thể thám sát tàu vũ trụ vượt quá các rìa của Mặt trăng, và trường hấp dẫn phía bề mặt không nhìn thấy được vì thế vẫn còn chưa được biết rõ.^[23]

ĐẶc điểm chính của trường hấp dẫn Mặt trăng là sự hiện diện của các mascon, là những dị thường hấp dẫn dương gắn liền với một số vùng trũng va chạm lớn.^[24] Những dị thường này ảnh hưởng lớn tới quỹ đạo của các tàu vũ trụ quay xung quanh Mặt trăng, và một mô hình hấp dẫn chính xác là cần thiết để lập kế hoạch cho các phi vụ tàu vũ trụ có và không có người lái. Các mascon một phần xuất hiện bởi sự hiện diện của các dòng chảy dung nham basalt vào một số vùng trũng va chạm. Tuy nhiên, các dòng chảy dung nham chính chúng lại không thể giải thích toàn bộ trường hấp dẫn, và việc chú trọng tới giao diện vỏ-áo cũng là cần thiết. Dựa trên các mô hình hấp dẫn Lunar Prospector, có thể sự tồn tại của một số mascon không cho thấy bằng chứng cho thuyết núi lửa biển basalt.^[25] Sự mở rộng to lớn của thuyết núi lửa biển basalt đi liền với Oceanus Procellarum không có nghĩa một sự bất thường hấp dẫn dương.

Từ trường

Tập tin:Moon LP ER magnetic field.jpg

Tổng cường độ từ trường tại bề mặt Mặt trăng, kết quả từ cuộc thí nghiệm đo phản xạ electron của Lunar Prospector

Mặt trăng có một từ trường bên ngoài trong khoảng một tới một trăm nanotesla— chưa bằng một phần trăm từ trường Trái đất, trong khoảng 30-60 microtesla. Các khác biệt chính khác là Mặt trăng hiện tại không có một từ trường hai cực (sẽ phải được tạo ra bởi địa động lực trong lõi của nó), và độ từ hóa hiện diện hầu như đều có nguồn gốc từ lớp vỏ.^[26] Một giả thuyết cho rằng sự từ hóa ở lớp vỏ đã xuất hiện ngay từ buổi đầu lịch sử mặt trăng khi địa động lực đang hoạt động. Tuy nhiên, kích thước nhỏ của lõi Mặt trăng, là một yếu tố cản trở tiềm tàng cho giả thuyết này. Một giả thuyết khác, có thể trên một vật thể không có không khí như Mặt trăng, các từ trường tồn tại trong thời gian ngắn có thể xuất hiện trong những sự kiện va chạm lớn. Để ủng hộ giả thuyết này, cần lưu ý rằng độ từ hóa ngoài lớp vỏ lớn nhất là ở gần các vùng đối chân của những vùng trũng do va chạm lớn. Đã có ý kiến cho rằng một hiện tượng như vậy có thể xuất hiện từ một sự mở rộng tự do của một đám mây plasma xuất hiện sau sự kiện va chạm bao quanh Mặt trăng với sự hiện diện của một từ trường bao quanh.^[27]

Khí quyển

Mặt trăng có khí quyển mỏng đến nỗi hầu như không đáng kể, với tổng khối lượng khí quyển chưa tới 10⁴ kg.^[28] Một nguồn gốc hình thành khí quyển Mặt trăng chíh là hiện tượng tự phun khí—sự phun các loại khí như radon hình thành bởi quá trình phân ra phóng xạ bên trong lớp vỏ và áo.^{[cần dẫn nguồn]} Một nguồn quan trọng khác hình thành trong quá trình sputtering, liên quan tới cuộc bắn phá của vi thiên thạch, gió mặt trời với các ion, electron và ánh sáng Mặt trời.^[20] Các loại khí phát sinh từ quá trình sputtering hoặc chui vào trong regolith vì lực hấp dẫn của Mặt trăng, hoặc có thể lại rơi vào vũ trụ vì áp lực bức xạ của Mặt trời hay bị quét sạch bởi từ trường gió Mặt trời nếu chúng đã bị ion hoá. Các nguyên tố Natri (Na) và Kali (K) đã được phát hiện bằng cách phương pháp quang phổ trên Trái đất, trong khi nguyên tố radon–222 (²²²Rn) và polonium-210 (²¹⁰Po) đã được suy luận ra từ máy quang phổ hạt alpha của Lunar Prospector.^[29] Argon–40 (⁴⁰Ar), helium-4 (⁴He), oxy (O₂) và/hay methane (CH₄), nitơ (N₂) và/hay carbon monoxide (CO), và carbon dioxide (CO₂) đã được phát hiện tại chỗ bởi các máy do các nhà du hành vũ trụ chương trình Apollo để lại.^[30]

Nhiệt độ bề mặt

Ban ngày trên Mặt trăng, nhiệt độ trung bình là 107°C, còn ban đêm nhiệt độ là -153°C.^[31]

Origin and geologic evolution

Formation

Several mechanisms have been suggested for the Moon's formation. The formation of the Moon is believed to have occurred 4.527 ± 0.010 billion years ago, about 30–50 million years after the origin of the Solar System.^[32]

Fission theory: Early speculation proposed that the Moon broke off from the Earth's crust because of centrifugal forces, leaving a basin – presumed to be the Pacific Ocean – behind as a scar.^[33] This idea, however, would require too great an initial spin of the Earth; and, even had this been possible, the process should have resulted in the Moon's orbit following Earth's equatorial plane. This is not the case.

Capture theory: Other speculation has centered on the Moon being formed elsewhere and subsequently being captured by Earth's gravity.^[34] However, the conditions believed necessary for such a mechanism to work, such as an extended atmosphere of the Earth in order to dissipate the energy of the passing Moon, are improbable.

Co-formation theory: The co-formation hypothesis proposes that the Earth and the Moon formed together at the same time and place from the primordial accretion disk. The Moon would have formed from material surrounding the proto-Earth, similar to the formation of the planets around the Sun. Some suggest that this hypothesis fails adequately to explain the depletion of metallic iron in the Moon.

A major deficiency in all these hypotheses is that they cannot readily account for the high angular momentum of the Earth–Moon system.^[35]

Giant Impact theory: The prevailing hypothesis today is that the Earth–Moon system formed as a result of a giant impact. A Mars-sized body (labelled "Theia") is believed to have hit the proto-Earth, blasting sufficient material into orbit around the proto-Earth to form the Moon through accretion.^[1] As accretion is the process by which all planetary bodies are believed to have formed, giant impacts are thought to have affected most if not all planets. Computer simulations modelling a giant impact are consistent with measurements of the angular momentum of the Earth–Moon system, as well as the small size of the lunar core.^[36] Unresolved questions regarding this theory concern the determination of the relative sizes of the proto-Earth and Theia and of how much material from these two bodies formed the Moon.

Lunar magma ocean

As a result of the large amount of energy liberated during both the giant impact event and the subsequent reaccretion of material in Earth orbit, it is commonly believed that a large portion of the Moon was once initially molten. The molten outer portion of the Moon at this time is referred to as a magma ocean, and estimates for its depth range from about 500 km to the entire radius of the Moon.^[7]

As the magma ocean cooled, it fractionally crystallised and differentiated, giving rise to a geochemically distinct crust and mantle. The mantle is inferred to have formed largely by the precipitation and sinking of the minerals olivine, clinopyroxene, and orthopyroxene. After about three-quarters of magma ocean crystallisation was complete, the mineral anorthite is inferred to have precipitated and floated to the surface because of its low density, forming the crust.^[7]

The final liquids to crystallise from the magma ocean would have been initially sandwiched between the crust and mantle, and would have contained a high abundance of incompatible and heat-producing elements. This geochemical component is referred to by the acronym KREEP, for potassium (K), rare earth elements (REE), and phosphorus (P), and appears to be concentrated within the Procellarum KREEP Terrane, which is a small geologic province that encompasses most of Oceanus Procellarum and Mare Imbrium on the near side of the Moon.^[21]

Geologic evolution

A large portion of the Moon's post–magma-ocean geologic evolution was dominated by impact cratering. The lunar geologic timescale is largely divided in time on the basis of prominent basin-forming impact events, such as Nectaris, Imbrium, and Orientale. These impact structures are characterised by multiple rings of uplifted material, and are typically hundreds to thousands of kilometres in diameter. Each multi-ring basin is associated with a broad apron of ejecta deposits that forms a regional stratigraphic horizon. While only a few multi-ring basins have been definitively dated, they are useful for assigning relative ages on the basis of stratigraphic grounds. The continuous effects of impact cratering are responsible for forming the regolith.

The other major geologic process that affected the Moon's surface was mare volcanism. The enhancement of heat-producing elements within the Procellarum KREEP Terrane is thought to have caused the underlying mantle to heat up, and eventually, to partially melt. A portion of these magmas rose to the surface and erupted, accounting for the high concentration of mare basalts on the near side of the Moon.^[7] Most of the Moon's mare basalts erupted during the Imbrian period in this geologic province 3.0–3.5 billion years ago. Nevertheless, some dated samples are as old as 4.2 billion years,^[37] and the youngest eruptions, based on the method of crater counting, are believed to have occurred only 1.2 billion years ago.^[38]

There has been controversy over whether features on the Moon's surface undergo changes over time. Some observers have claimed that craters either appeared or disappeared, or that other forms of transient phenomena had occurred. Today, many of these claims are thought to be illusory, resulting from observation under different lighting conditions, poor astronomical seeing, or the inadequacy of earlier drawings. Nevertheless, it is known that the phenomenon of outgassing does occasionally occur, and these events could be responsible for a minor percentage of the reported lunar transient phenomena. Recently, it has been suggested that a roughly 3 km diameter region of the lunar surface was modified by a gas release event about a million years ago.^[39]^[40]

Moon rocks

Moon rocks fall into two main categories, based on whether they underlie the lunar highlands (terrae) or the maria. The lunar highlands rocks are composed of three suites: the ferroan anorthosite suite, the magnesian suite, and the alkali suite (some consider the alkali suite to be a subset of the mg-suite). The ferroan anorthosite suite rocks are composed almost exclusively of the mineral anorthite (a calic plagioclase feldspar), and are believed to represent plagioclase flotation cumulates of the lunar magma ocean. The ferroan anorthosites have been dated using radiometric methods to have formed about 4.4 billion years ago.^[37]^[38]

The mg- and alkali-suite rocks are predominantly mafic plutonic rocks. Typical rocks are dunites, troctolites, gabbros, alkali anorthosites, and more rarely, granite. In contrast to the ferroan anorthosite suite, these rocks all have relatively high Mg/Fe ratios in their mafic minerals. In general, these rocks represent intrusions into the already-formed highlands crust (though a few rare samples appear to represent extrusive lavas), and they have been dated to have formed about 4.4–3.9 billion years ago. Many of these rocks have high abundances of, or are genetically related to, the geochemical component KREEP.

The lunar maria consist entirely of mare basalts. While similar to terrestrial basalts, they have much higher abundances of iron, are completely lacking in hydrous alteration products, and have a large range of titanium abundances.^[41]^[42]

Astronauts have reported that the dust from the surface felt like snow and smelled like spent gunpowder.^[43] The dust is mostly made of silicon dioxide glass (SiO₂), most likely created from the meteors that have crashed into the Moon's surface. It also contains calcium and magnesium.

Orbit and relationship to Earth

Earth as viewed from the Moon during the Apollo 8 mission, Christmas Eve, 1968

The Moon makes a complete orbit around the Earth with respect to the fixed stars (its sidereal period) about once every 27.3 days. However, since the Earth is moving in its orbit about the Sun at the same time, it takes slightly longer for the Moon to show its same phase to Earth, which is about 29.5 days (its synodic period).^[1] Unlike most satellites of other planets, the Moon orbits near the ecliptic and not the Earth's equatorial plane. It is the largest moon in the solar system relative to the size of its planet. (Charon is larger relative to the dwarf planet Pluto.) The natural satellites orbiting other planets are called "moons", after Earth's Moon.

Most of the tidal effects seen on the Earth are caused by the Moon's gravitational pull, with the Sun making only a small contribution. Tidal effects result in an increase of the mean Earth-Moon distance of about 3.8 m per century, or 3.8 cm per year.^[44] As a result of the conservation of angular momentum, the increasing semimajor axis of the Moon is accompanied by a gradual slowing of the Earth's rotation by about 0.002 seconds per day per century.^[45]

The Earth–Moon system is sometimes considered to be a double planet rather than a planet–moon system. This is due to the exceptionally large size of the Moon relative to its host planet; the Moon is a quarter the diameter of Earth and 1/81 its mass. However, this definition is criticised by some, since the common centre of mass of the system (the barycentre) is located about 1,700 km beneath the surface of the Earth, or about a quarter of the Earth's radius. The surface of the Moon is less than 1/10^th that of the Earth, and only about a quarter the size of the Earth's land area (or about as large as Russia, Canada, and the U.S. combined).

In 1997, the asteroid 3753 Cruithne was found to have an unusual Earth-associated horseshoe orbit. However, astronomers do not consider it to be a second moon of Earth, and its orbit is not stable in the long term.^[46] Three other near-Earth asteroids, (54509) 2000 PH5, (85770) 1998 UP1 and 2002 AA29, which exist in orbits similar to Cruithne's, have since been discovered.^[47]

The relative sizes and separation of the Earth–Moon system are shown to scale above. The beam of light is depicted travelling between the Earth and the Moon in the same time it actually takes light to scale the real distance between them: 1.255 seconds at its mean orbital distance. The light beam helps provide the sense of scale of the Earth-Moon system relative to the Sun, which is 8.28 light-minutes away (photosphere to Earth surface).

Ocean tides

Earth’s ocean tides are initiated by the tidal force (a gradient in intensity) of Moon’s gravity and are magnified by a host of effects in Earth’s oceans. The gravitational tidal force arises because the side of Earth facing the Moon (nearest it) is attracted more strongly by the Moon’s gravity than is the center of the Earth and—even less so—the Earth’s far side. The gravitational tide stretches the Earth’s oceans into an ellipse with the Earth in the center. The effect takes the form of two bulges—elevated sea level relative to the Earth; one nearest the Moon and one farthest from it. Since these two bulges rotate around the Earth once a day as it spins on its axis, ocean water is continuously rushing towards the ever-moving bulges. The effects of the two bulges and the massive ocean currents chasing them are magnified by an interplay of other effects; namely frictional coupling of water to Earth’s rotation through the ocean floors, inertia of water’s movement, ocean basins that get shallower near land, and oscillations between different ocean basins. The magnifying effect is a bit like water sloshing high up the sloped end of a bathtub after a relatively small disturbance of one’s body in the deep part of the tub.

Gravitational coupling between the Moon and the ocean bulge nearest the Moon affects its orbit. The Earth rotates on its axis in the very same direction, and roughly 27 times faster, than the Moon orbits the Earth. Thus, frictional coupling between the sea floors and ocean waters, as well as water’s inertia, drags the peak of the near-Moon tidal bulge slightly forward of the imaginary line connecting the centers of the Earth and Moon. From the Moon’s perspective, the center of mass of the near-Moon tidal bulge is perpetually slightly ahead of the point about which it is orbiting. Precisely the opposite effect occurs with the bulge farthest from the Moon; it lags behind the imaginary line. However it is 12,756 km farther away and has slightly less gravitational coupling to the Moon. Consequently, the Moon is constantly being gravitationally attracted forward in its orbit about the Earth. This gravitational coupling drains kinetic energy and angular momentum from the Earth’s rotation (see also, Day and Leap second). In turn, angular momentum is added to the Moon’s orbit, which lifts the Moon into a higher orbit with a longer period. The effect on the Moon’s orbital radius is a small one, just 0.10 ppb/year, but results in a measurable 3.82 cm annual increase in the Earth-Moon distance.^[48] Cumulatively, this effect becomes ever more significant over time; since when astronauts first landed on the Moon approximately 55 years ago, it is now Bản mẫu:Days elapsed times factor metres farther away.

Eclipses

Eclipses can occur only when the Sun, Earth, and Moon are all in a straight line. Solar eclipses occur near a new moon, when the Moon is between the Sun and Earth. In contrast, lunar eclipses occur near a full moon, when the Earth is between the Sun and Moon.

Because the Moon's orbit around the Earth is inclined by about 5° with respect to the orbit of the Earth around the Sun, eclipses do not occur at every full and new moon. For an eclipse to occur, the Moon must be near the intersection of the two orbital planes.^[49]

The periodicity and recurrence of eclipses of the Sun by the Moon, and of the Moon by the Earth, is described by the saros cycle, which has a period of approximately 6,585.3 days (18 years 11 days 8 hours).^[50]

The angular diameters of the Moon and the Sun as seen from Earth overlap in their variation, so that both total and annular solar eclipses are possible.^[51] In a total eclipse, the Moon completely covers the disc of the Sun and the solar corona becomes visible to the naked eye. Since the distance between the Moon and the Earth is very slightly increasing over time, the angular diameter of the Moon is decreasing. This means that hundreds of millions of years ago the Moon could always completely cover the Sun on solar eclipses so that no annular eclipses were possible. Likewise, about 600 million years from now (assuming that the angular diameter of the Sun will not change), the Moon will no longer cover the Sun completely and only annular eclipses will occur.^[49]

A phenomenon related to eclipse is occultation. The Moon is continuously blocking our view of the sky by a 1/2 degree-wide circular area. When a bright star or planet passes behind the Moon it is occulted or hidden from view. A solar eclipse is an occultation of the Sun. Because the Moon is close to Earth, occultations of individual stars are not visible everywhere, nor at the same time. Because of the precession of the lunar orbit, each year different stars are occulted.^[52]

The most recent lunar eclipse was on February 20, 2008. It was a total eclipse. The entire event was visible from South America and most of North America (on Feb. 20), as well as Western Europe, Africa, and western Asia (on Feb. 21). The most recent solar eclipse took place on September 11, 2007, visible from southern South America and parts of Antarctica. The next total solar eclipse, on August 1, 2008, will have a path of totality beginning in northern Canada and passing through Russia and China.^[53]

Observation

During its brightest phase, at "full moon", the Moon has an apparent magnitude of about −12.6. By comparison, the Sun has an apparent magnitude of −26.8. When the Moon is in a quarter phase, its brightness is not half of a full moon, but only about a tenth. This is because the lunar surface is not a perfect Lambertian reflector. When the Moon is full the opposition effect makes it appear brighter, but away from full there are shadows projected onto the surface which diminish the amount of reflected light.

The Moon appears larger when close to the horizon. This is a purely psychological effect (see Moon illusion). It is actually about 1.5% smaller when the Moon is near the horizon than when it is high in the sky (because it is farther away by up to one Earth radius).

The moon appears as a relatively bright object in the sky, in spite of its low albedo. The Moon is about the poorest reflector in the solar system and reflects only about 7% of the light incident upon it (about the same proportion as is reflected by a lump of coal).^[54] Color constancy in the visual system recalibrates the relations between the colours of an object and its surroundings, and since the surrounding sky is comparatively dark the sunlit Moon is perceived as a bright object.

The highest altitude of the Moon on a day varies and has nearly the same limits as the Sun. It also depends on the Earth season and lunar phase, with the full moon being highest in winter. Moreover, the 18.6 year nodes cycle also has an influence, as when the ascending node of the lunar orbit is in the vernal equinox, the lunar declination can go as far as 28° each month (which happened most recently in 2006). This results that the Moon can go overhead on latitudes till 28 degrees (e.g. Florida, Canary Islands or in the southern hemisphere Brisbane). Slightly more than 9 years later (next time in 2015) the declination reaches only 18° N or S each month. The orientation of the Moon's crescent also depends on the latitude of the observation site. Close to the equator, an observer can see a boat Moon.^[55]

Like the Sun, the Moon can give rise to atmospheric effects, including a 22° halo ring, and the smaller coronal rings seen more often through thin clouds. For more information on how the Moon appears in Earth's sky, see lunar phase.

Exploration

The first leap in lunar observation was prompted by the invention of the telescope. Galileo Galilei made good use of this new instrument and observed mountains and craters on the Moon's surface.

The Cold War-inspired space race between the Soviet Union and the U.S. led to an acceleration of interest in the Moon. Unmanned probes, both flyby and impact/lander missions, were sent almost as soon as launcher capabilities would allow. The Soviet Union's Luna program was the first to reach the Moon with unmanned spacecraft. The first man-made object to escape Earth's gravity and pass near the Moon was Luna 1, the first man-made object to impact the lunar surface was Luna 2, and the first photographs of the normally occluded far side of the Moon were made by Luna 3, all in 1959. The first spacecraft to perform a successful lunar soft landing was Luna 9 and the first unmanned vehicle to orbit the Moon was Luna 10, both in 1966.^[1] Moon samples have been brought back to Earth by three Luna missions (Luna 16, 20, and 24) and the Apollo missions 11 to 17 (except Apollo 13, which aborted its planned lunar landing).

Tập tin:Luna3mosaic.jpg

First images of the far side of the Moon taken from Luna 3

The landing of the first humans on the Moon in 1969 is seen as the culmination of the space race.^[56] Neil Armstrong became the first person to walk on the Moon as the commander of the American mission Apollo 11 by first setting foot on the Moon at 02:56 UTC on 21 July, 1969. The American Moon landing and return was enabled by considerable technological advances, in domains such as ablation chemistry and atmospheric re-entry technology, in the early 1960s.

Scientific instrument packages were installed on the lunar surface during all of the Apollo missions. Long-lived ALSEP stations (Apollo lunar surface experiment package) were installed at the Apollo 12, 14, 15, 16, and 17 landing sites, whereas a temporary station referred to as EASEP (Early Apollo Scientific Experiments Package) was installed during the Apollo 11 mission. The ALSEP stations contained, among others, heat flow probes, seismometers, magnetometers, and corner-cube retroreflectors. Transmission of data to Earth was terminated on 30 September, 1977 because of budgetary considerations.^[57]^[58] Since the lunar laser ranging (LLR) corner-cube arrays are passive instruments, they are still being used. Ranging to the LLR stations is routinely performed from earth-based stations with an accuracy of a few centimetres, and data from this experiment are being used to place constraints on the size of the lunar core.^[59]

51 năm, 160 ngày have now passed since Eugene Cernan, as part of the mission Apollo 17, left the surface of the Moon on 14 December 1972 and no one has set foot on it since.

From the mid-1960s to the mid-1970s, there were 65 instances of artificial objects reaching the Moon (both manned and robotic, with ten in 1971 alone), with the last being Luna 24 in 1976. Only 18 of these were controlled moon landings, with nine completing a round trip from Earth and returning samples of moon rocks. The Soviet Union then turned its primary attention to Venus and space stations, and the U.S. to Mars and beyond. In 1990, Japan orbited the Moon with the Hiten spacecraft, becoming the third country to place a spacecraft into lunar orbit. The spacecraft released a smaller probe, Hagormo, in lunar orbit, but the transmitter failed, thereby preventing further scientific use of the mission.

In 1994, the U.S. finally returned to the Moon, robotically at least, sending the Joint Defense Department/NASA spacecraft Clementine. This mission obtained the first near-global topographic map of the Moon, and the first global multispectral images of the lunar surface. This was followed by the Lunar Prospector mission in 1998. The neutron spectrometer on Lunar Prospector indicated the presence of excess hydrogen at the lunar poles, which is likely to have been caused by the presence of water ice in the upper few metres of the regolith within permanently shadowed craters. The European spacecraft Smart 1 was launched September 27, 2003 and was in lunar orbit from November 15, 2004 to September 3, 2006.

On January 14, 2004, U.S. President George W. Bush called for a plan to return manned missions to the Moon by 2020 (see Vision for Space Exploration).^[60] NASA is now planning for the construction of a permanent outpost at one of the lunar poles.^[61] The People's Republic of China has expressed ambitious plans for exploring the Moon and has started the Chang'e program for lunar exploration, successfully launching its first spacecraft, Chang'e-1, on October 24, 2007.^[62] India intends to launch several unmanned missions, beginning with Chandrayaan I in February 2008, followed by Chandrayaan II in 2010 or 2011; the latter is slated to include a robotic lunar rover. India also has expressed its hope for a manned mission to the Moon by 2030.^[63] The U.S. will launch the Lunar Reconnaissance Orbiter in 2008. Russia also announced to resume its previously frozen project Luna-Glob, consisting of an unmanned lander and orbiter, which is slated to land in 2012.^[64]

The Google Lunar X Prize, announced 13 September 2007, hopes to boost and encourage privately funded lunar exploration. The X Prize Foundation is offering anyone 20 million dollars US who can land a robotic rover on the Moon and meet other specified criteria.

On September 14, 2007 the Japan Aerospace Exploration Agency launched SELENE a lunar orbiter which is fitted with a high-definition camera and two small satellites. The mission is expected to last one year.^[65]

Human understanding

The Moon has been the subject of many works of art and literature and the inspiration for countless others. It is a motif in the visual arts, the performing arts, poetry, prose and music. A 5,000-year-old rock carving at Knowth, Ireland may represent the Moon, which would be the earliest depiction discovered.^[66] In many prehistoric and ancient cultures, the Moon was thought to be a deity or other supernatural phenomenon, and astrological views of the Moon continue to be propagated today.

Among the first in the Western world to offer a scientific explanation for the Moon was the Greek philosopher Anaxagoras (d. 428 BC), who reasoned that the Sun and Moon were both giant spherical rocks, and that the latter reflected the light of the former. His atheistic view of the heavens was one cause for his imprisonment and eventual exile.^[67]

In Aristotle's (384–322 BC) description of the universe, the Moon marked the boundary between the spheres of the mutable elements (earth, water, air and fire), and the imperishable stars of aether. This separation was held to be part of physics for many centuries after.^[68]

During the Warring States of China, astronomer Shi Shen (fl. 4th century BC) gave instructions for predicting solar eclipse and lunar eclipse based on the relative positions of the moon and sun.^[69] Although the Chinese of the Han Dynasty (202 BC–202 AD) believed the moon to be energy equated to qi, their 'radiating influence' theory recognized that the light of the moon was merely a reflection of the sun (mentioned by Anaxagoras above).^[70] This was supported by mainstream thinkers such as Jing Fang (78–37 BC) and Zhang Heng (78–139 AD), but it was also opposed by the influential philosopher Wang Chong (27–97 AD).^[70] Jing Fang noted the sphericity of the moon, while Zhang Heng accurately described lunar eclipse and solar eclipse.^[70]^[71] These assertions were supported by Shen Kuo (1031–1095) of the Song Dynasty (960–1279) who created an allegory equating the waxing and waning of the moon to a round ball of reflective silver that, when doused with white powder and viewed from the side, would appear to be a crescent.^[72] He also noted that the reason for the sun and moon not eclipsing every time their paths met was because of a small obliquity in their orbital paths.^[72]

By the Middle Ages, before the invention of the telescope, more and more people began to recognise the Moon as a sphere, though they believed that it was "perfectly smooth".^[73] In 1609, Galileo Galilei drew one of the first telescopic drawings of the Moon in his book [Sidereus Nuncius] lỗi: {{lang}}: văn bản có thẻ đánh dấu in xiên (trợ giúp) and noted that it was not smooth but had mountains and craters. Later in the 17th century, Giovanni Battista Riccioli and Francesco Maria Grimaldi drew a map of the Moon and gave many craters the names they still have today.

On maps, the dark parts of the Moon's surface were called maria (singular mare) or seas, and the light parts were called terrae or continents. The possibility that the Moon contains vegetation and is inhabited by selenites was seriously considered by major astronomers even into the first decades of the 19th century. The contrast between the brighter highlands and darker maria create the patterns seen by different cultures as the Man in the Moon, the rabbit and the buffalo, among others.

In 1835, the Great Moon Hoax fooled some people into thinking that there were exotic animals living on the Moon.^[74] Almost at the same time however (during 1834–1836), Wilhelm Beer and Johann Heinrich Mädler were publishing their four-volume [Mappa Selenographica] lỗi: {{lang}}: văn bản có thẻ đánh dấu in xiên (trợ giúp) and the book [Der Mond] lỗi: {{lang}}: văn bản có thẻ đánh dấu in xiên (trợ giúp) in 1837, which firmly established the conclusion that the Moon has no bodies of water nor any appreciable atmosphere.

The far side of the Moon remained completely unknown until the Luna 3 probe was launched in 1959, and was extensively mapped by the Lunar Orbiter program in the 1960s.

Legal status

Although several pennants of the Soviet Union were scattered by Luna 2 in 1959 and by later landing missions, and U.S. flags have been symbolically planted on the Moon, no nation currently claims ownership of any part of the Moon's surface. Russia and the U.S. are party to the Outer Space Treaty, which places the Moon under the same jurisdiction as international waters ([res communis] lỗi: {{lang}}: văn bản có thẻ đánh dấu in xiên (trợ giúp)). This treaty also restricts the use of the Moon to peaceful purposes, explicitly banning military installations and weapons of mass destruction (including nuclear weapons).^[75]

A second treaty, the Moon Treaty, was proposed to restrict the exploitation of the Moon's resources by any single nation, but it has not been signed by any of the space-faring nations. Several individuals have made claims to the Moon in whole or in part, although none of these is generally considered credible.^[76]

References

Cited

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Spudis, P.D. (2004). “Moon”. World Book Online Reference Center, NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ “Spelling of Names of Astronomical Objects”. International Astronomical Union. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2008.
^ ^a ^b Harper, D. (tháng 11 năm 2001). “Moon”. Online Etymology Dictionary. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2008.
^ Alexander, M. E. (1973). “The Weak Friction Approximation and Tidal Evolution in Close Binary Systems”. Astrophysics and Space Science. 23: 459–508. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Does the Moon rotate?
^ Gillis, J.J. (1996). “The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria”. Lunar and Planetary Science. 27: 413–404. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ ^a ^b ^c ^d Shearer, C. (2006). “Thermal and magmatic evolution of the Moon”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 365–518. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Taylor, G.J. (2000-08-31). “A New Moon for the Twenty-First Century”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Head, L.W.J.W. (2003). “Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement”. Journal of Geophysical Research. 108. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Kiefer, W. (2000-10-03). “Lunar Orbiter: Impact Basin Geology”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Munsell, K. (2006-12-04). “Majestic Mountains”. Solar System Exploration. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ ^a ^b Martel, L. (2003-06-04). “The Moon's Dark, Icy Poles”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Melosh, H. J. (1989). Impact cratering: A geologic process. Oxford Univ. Press.
^ Taylor, G.J. (1998-07-17). “The biggest hole in the Solar System”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Heiken, G. (1991). Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon. New York: Cambridge University Press. tr. 736. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Rasmussen, K.L. (1985). “Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the moon”. Nature. 313: 121–124. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ “Lunar Polar Composites”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ “Eureka! Ice found at lunar poles”. Lunar Prospector (NASA). 2001-08-31. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Spudis, P. (2006-11-06). “Ice on the Moon”. The Space Review. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ ^a ^b Lucey, P. (2006). “Understanding the lunar surface and space-Moon interactions”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 83–219. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ ^a ^b ^c ^d ^e Wieczorek, M. (2006). “The constitution and structure of the lunar interior”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Williams, J.G. (2006). “Lunar laser ranging science: Gravitational physics and lunar interior and geodesy”. Advances in Space Research. 37 (1): 6771. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ “Doppler Gravity Experiment Results”. Lunar Prospector (NASA). 2001-08-31. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Muller, P. (1968). “Masons: lunar mass concentrations”. Science. 161: 680–684. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Konopliv, A. (2001). “Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission”. Icarus. 50: 1–18. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ “Magnetometer / Electron Reflectometer Results”. Lunar Prospector (NASA). 2001. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Hood, L.L. (1991). “Formation of magnetic anomalies antipodal to lunar impact basins: Two-dimensional model calculations”. J. Geophys. Res. 96: 9837–9846. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Globus, Ruth (2002). “Impact Upon Lunar Atmosphere”. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007.
^ Lawson, S. (2005). “Recent outgassing from the lunar surface: the Lunar Prospector alpha particle spectrometer”. J. Geophys. Res. 110: 1029. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Stern, S.A. (1999). “The Lunar atmosphere: History, status, current problems, and context”. Rev. Geophys. 37: 453–491.
^ Artemis Project: Lunar Surface Temperatures
^ Kleine, T. (2005). “Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon”. Science. 310 (5754): 1671–1674. doi:10.1126/science.1118842. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp); |ngày truy cập= cần |url= (trợ giúp)
^ Binder, A.B. (1974). “On the origin of the moon by rotational fission”. The Moon. 11 (2): 53–76. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Mitler, H.E. (1975). “Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin”. Icarus. 24: 256–268. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Stevenson, D.J. (1987). “Origin of the moon – The collision hypothesis”. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 15: 271–315. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Canup, R. (2001). “Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation”. Nature. 412: 708–712. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ ^a ^b Papike, J. (1998). “Lunar Samples”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 36: 5.1–5.234. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ ^a ^b Hiesinger, H. (2003). “Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum”. J. Geophys. Res. 108: 1029. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Taylor, G.J. (2006-11-08). “Recent Gas Escape from the Moon”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Schultz, P.H. (2006). “Lunar activity from recent gas release”. Nature. 444: 184–186. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Norman, M. (2004-04-21). “The Oldest Moon Rocks”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Varricchio, L. (2006). Inconstant Moon. Xlibris Books. ISBN 1-59926-393-9.
^ The Smell of Moondust from NASA
^ “Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results”. NASA. 2005-07-11. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Ray, R. (2001-05-15). “Ocean Tides and the Earth's Rotation”. IERS Special Bureau for Tides. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Vampew, A. “No, it's not our "second" moon!!!”. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Morais, M.H.M. (2002). “The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth”. Icarus. 160: 1–9. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ “Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results”. NASA. 2005-07-11. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ ^a ^b Thieman, J. (2006-05-02). “Eclipse 99, Frequently Asked Questions”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp); Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Espenak, F. “Saros Cycle”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Espenak, F (2000). “Solar Eclipses for Beginners”. MrEclipse. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ “Total Lunar Occultations”. Royal Astronomical Society of New Zealand. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Espenak, F. (2007). “NASA Eclipse Home Page”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Mike Luciuk. “How Bright is the Moon?”. Truy cập ngày 3 tháng 7 năm 2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)
^ Spekkens, K. (2002-10-18). “Is the Moon seen as a crescent (and not a "boat") all over the world?”. Curious About Astronomy. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Coren, M (2004-07-26). “'Giant leap' opens world of possibility”. CNN.com. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ “NASA news release 77-47 page 242” (PDF) (Thông cáo báo chí). 1977-09-01. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Appleton, James (1977). “OASI Newsletters Archive”. NASA Turns A Deaf Ear To The Moon. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Dickey, J. (1994). “Lunar laser ranging: a continuing legacy of the Apollo program”. Science. 265: 482–490. doi:10.1126/science.265.5171.482. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ “President Bush Offers New Vision For NASA” (Thông cáo báo chí). NASA. 2004-12-14. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ “NASA Unveils Global Exploration Strategy and Lunar Architecture” (Thông cáo báo chí). NASA. 2006-12-04. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ “"嫦娥一号"发射时间确定但未到公布时机”. XINHUA Online. 7 tháng 7 năm 2007. Truy cập ngày 12 tháng 7 năm 2024. Đã bỏ qua tham số không rõ |accessyear= (gợi ý |access-date=) (trợ giúp); Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)
^ “Kalam visualises establishing space industry”. The Hindu. 2006-09-21. Truy cập ngày 28 tháng 8 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Covault, C. (2006-06-04). “Russia Plans Ambitious Robotic Lunar Mission”. Aviation Week. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
^ Japan Embarks on the Largest Moon Mission Since Apollo
^ “Carved and Drawn Prehistoric Maps of the Cosmos”. Space Today Online. 2006. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ O'Connor, J.J. (tháng 2 năm 1999). “Anaxagoras of Clazomenae”. University of St Andrews. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
^ Lewis, C.S. (1964). The Discarded Image. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 108. ISBN 0-521047735-2 Kiểm tra giá trị |isbn=: số con số (trợ giúp).
^ Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 411.
^ ^a ^b ^c Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 413–414.
^ Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 227.
^ ^a ^b Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 415–416.
^ Van Helden, A. (1995). “The Moon”. Galileo Project. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ Boese, A. (2002). “The Great Moon Hoax”. Museum of Hoaxes. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ “International Space Law”. United Nations Office for Outer Space Affairs. 2006. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
^ theregister.co.uk "NASA crushes lunar real estate industry"

General

Bussey, B. (2004). The Clementine Atlas of the Moon. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81528-2. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
Jolliff, B. (2006). “New views of the Moon”. Rev. Mineral. Geochem. Chantilly, Virginia: Min. Soc. Amer. 60: 721. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)
Mackenzie, Dana (2003). The Big Splat, or How Our Moon Came to Be. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
Moore, P. (2001). On the Moon. Tucson, Arizona: Sterling Publishing Co. ISBN 0-304-35469-4.
Spudis, P.D. (1996). The Once and Future Moon. Smithsonian Institution Press. ISBN 1-56098-634-4.
Taylor, S.R. (1992). Solar system evolution. Cambridge Univ. Press. tr. 307.
Wilhelms, D.E. (1987). “Geologic History of the Moon”. U.S. Geological Survey Professional paper. 1348. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
Wilhelms, D.E. (1993). To a Rocky Moon: A Geologist's History of Lunar Exploration. Tucson, Arizona: University of Arizona Press.

External links

Tìm hiểu thêm về Moon tại các dự án liên quan
	Từ điển từ Wiktionary
	Tập tin phương tiện từ Commons
	Tin tức từ Wikinews
	Danh ngôn từ Wikiquote
	Văn kiện từ Wikisource
	Tủ sách giáo khoa từ Wikibooks
	Tài nguyên học tập từ Wikiversity

Images and maps

Constantine, M. (2004). “Apollo Panoramas”. moonpans.com. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Clementine Lunar Image Browser 1.5”. U.S. Navy. 2003-10-15. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
“Digital Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Google Moon”. Google. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Lunar Atlases”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
Aeschliman, R. “Lunar Maps”. Planetary Cartography and Graphics. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Lunar Photo of the Day”. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Moon”. World Wind Central. NASA. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“The Moon: 50 fantastic features”. Skymania. 2007. Truy cập ngày 29 tháng 9 năm 2007.
Video of Earth rising from moon orbit by the camera of the JAXA (Japanese) satellite Kaguya. (The Earth only appearse to rise because of the orbiting satellite. Seen from the moon surface, the earth doesn't move since the moon always shows the same side to the earth.)

Exploration

Jones, E.M. (2006). “Apollo Lunar Surface Journal”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Exploring the Moon”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
Teague, K. (2006). “The Project Apollo Archive”. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

Moon phases

“Current Moon Phase”. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“NASA's SKYCAL - Sky Events Calendar”. NASA Eclipse Home Page. Truy cập ngày 27 tháng 8 năm 2007.
“Virtual Reality Moon Phase Pictures”. U.S. Naval Observatory. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Find moonrise, moonset and moonphase for a location”. 2008. Truy cập ngày 18 tháng 2 năm 2008.

Others

“All About the Moon”. Space.com. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
Earth's Moon Profile by NASA's Solar System Exploration
“Archive of Moon Articles”. Planetary Science Research Discoveries. 2007. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
Williams, D.R. (2006). “Moon Fact Sheet”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.
“Moon Wiki”. 2007. Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2007.
Cain, Fraser. “Where does the Moon Come From?”. Universe Today. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2008.
Moon articles from Planetary Science Research Discoveries

Cartographic resources

Bản mẫu:The Moon Bản mẫu:Solar System moons (compact)

Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA Bản mẫu:Link FA

[worldbook-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Spudis, P.D. (2004). “Moon”. World Book Online Reference Center, NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[2] “Spelling of Names of Astronomical Objects”. International Astronomical Union. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2008.

[etymonline-3] Harper, D. (tháng 11 năm 2001). “Moon”. Online Etymology Dictionary. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2008.

[4] Alexander, M. E. (1973). “The Weak Friction Approximation and Tidal Evolution in Close Binary Systems”. Astrophysics and Space Science. 23: 459–508. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[5] Does the Moon rotate?

[6] Gillis, J.J. (1996). “The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria”. Lunar and Planetary Science. 27: 413–404. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[S06-7] Shearer, C. (2006). “Thermal and magmatic evolution of the Moon”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 365–518. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[8] Taylor, G.J. (2000-08-31). “A New Moon for the Twenty-First Century”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[9] Head, L.W.J.W. (2003). “Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement”. Journal of Geophysical Research. 108. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[10] Kiefer, W. (2000-10-03). “Lunar Orbiter: Impact Basin Geology”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[11] Munsell, K. (2006-12-04). “Majestic Mountains”. Solar System Exploration. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[M03-12] Martel, L. (2003-06-04). “The Moon's Dark, Icy Poles”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[13] Melosh, H. J. (1989). Impact cratering: A geologic process. Oxford Univ. Press.

[14] Taylor, G.J. (1998-07-17). “The biggest hole in the Solar System”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[15] Heiken, G. (1991). Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon. New York: Cambridge University Press. tr. 736. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[16] Rasmussen, K.L. (1985). “Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the moon”. Nature. 313: 121–124. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[17] “Lunar Polar Composites”. Lunar and Planetary Institute. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[18] “Eureka! Ice found at lunar poles”. Lunar Prospector (NASA). 2001-08-31. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[19] Spudis, P. (2006-11-06). “Ice on the Moon”. The Space Review. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[L06-20] Lucey, P. (2006). “Understanding the lunar surface and space-Moon interactions”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 83–219. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[W06-21] Wieczorek, M. (2006). “The constitution and structure of the lunar interior”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60: 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[22] Williams, J.G. (2006). “Lunar laser ranging science: Gravitational physics and lunar interior and geodesy”. Advances in Space Research. 37 (1): 6771. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[23] “Doppler Gravity Experiment Results”. Lunar Prospector (NASA). 2001-08-31. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[24] Muller, P. (1968). “Masons: lunar mass concentrations”. Science. 161: 680–684. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[25] Konopliv, A. (2001). “Recent gravity models as a result of the Lunar Prospector mission”. Icarus. 50: 1–18. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[26] “Magnetometer / Electron Reflectometer Results”. Lunar Prospector (NASA). 2001. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[27] Hood, L.L. (1991). “Formation of magnetic anomalies antipodal to lunar impact basins: Two-dimensional model calculations”. J. Geophys. Res. 96: 9837–9846. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[28] Globus, Ruth (2002). “Impact Upon Lunar Atmosphere”. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007.

[29] Lawson, S. (2005). “Recent outgassing from the lunar surface: the Lunar Prospector alpha particle spectrometer”. J. Geophys. Res. 110: 1029. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[30] Stern, S.A. (1999). “The Lunar atmosphere: History, status, current problems, and context”. Rev. Geophys. 37: 453–491.

[31] Artemis Project: Lunar Surface Temperatures

[32] Kleine, T. (2005). “Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon”. Science. 310 (5754): 1671–1674. doi:10.1126/science.1118842. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp); |ngày truy cập= cần |url= (trợ giúp)

[33] Binder, A.B. (1974). “On the origin of the moon by rotational fission”. The Moon. 11 (2): 53–76. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[34] Mitler, H.E. (1975). “Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin”. Icarus. 24: 256–268. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[35] Stevenson, D.J. (1987). “Origin of the moon – The collision hypothesis”. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 15: 271–315. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[36] Canup, R. (2001). “Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation”. Nature. 412: 708–712. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[Papike-37] Papike, J. (1998). “Lunar Samples”. Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 36: 5.1–5.234. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[Hiesinger-38] Hiesinger, H. (2003). “Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum”. J. Geophys. Res. 108: 1029. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[39] Taylor, G.J. (2006-11-08). “Recent Gas Escape from the Moon”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[40] Schultz, P.H. (2006). “Lunar activity from recent gas release”. Nature. 444: 184–186. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[41] Norman, M. (2004-04-21). “The Oldest Moon Rocks”. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[42] Varricchio, L. (2006). Inconstant Moon. Xlibris Books. ISBN 1-59926-393-9.

[43] The Smell of Moondust from NASA

[44] “Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results”. NASA. 2005-07-11. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[45] Ray, R. (2001-05-15). “Ocean Tides and the Earth's Rotation”. IERS Special Bureau for Tides. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[46] Vampew, A. “No, it's not our "second" moon!!!”. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[47] Morais, M.H.M. (2002). “The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth”. Icarus. 160: 1–9. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[48] “Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results”. NASA. 2005-07-11. Truy cập ngày 30 tháng 5 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[eclipse-49] Thieman, J. (2006-05-02). “Eclipse 99, Frequently Asked Questions”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp); Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[50] Espenak, F. “Saros Cycle”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[51] Espenak, F (2000). “Solar Eclipses for Beginners”. MrEclipse. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[52] “Total Lunar Occultations”. Royal Astronomical Society of New Zealand. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[Espenak-53] Espenak, F. (2007). “NASA Eclipse Home Page”. NASA. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[Moon-54] Mike Luciuk. “How Bright is the Moon?”. Truy cập ngày 3 tháng 7 năm 2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)

[55] Spekkens, K. (2002-10-18). “Is the Moon seen as a crescent (and not a "boat") all over the world?”. Curious About Astronomy. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[CNN-56] Coren, M (2004-07-26). “'Giant leap' opens world of possibility”. CNN.com. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[57] “NASA news release 77-47 page 242” (PDF) (Thông cáo báo chí). 1977-09-01. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[58] Appleton, James (1977). “OASI Newsletters Archive”. NASA Turns A Deaf Ear To The Moon. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[59] Dickey, J. (1994). “Lunar laser ranging: a continuing legacy of the Apollo program”. Science. 265: 482–490. doi:10.1126/science.265.5171.482. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[60] “President Bush Offers New Vision For NASA” (Thông cáo báo chí). NASA. 2004-12-14. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[61] “NASA Unveils Global Exploration Strategy and Lunar Architecture” (Thông cáo báo chí). NASA. 2006-12-04. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[62] “"嫦娥一号"发射时间确定但未到公布时机”. XINHUA Online. 7 tháng 7 năm 2007. Truy cập ngày 12 tháng 7 năm 2024. Đã bỏ qua tham số không rõ |accessyear= (gợi ý |access-date=) (trợ giúp); Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)

[63] “Kalam visualises establishing space industry”. The Hindu. 2006-09-21. Truy cập ngày 28 tháng 8 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[64] Covault, C. (2006-06-04). “Russia Plans Ambitious Robotic Lunar Mission”. Aviation Week. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

[65] Japan Embarks on the Largest Moon Mission Since Apollo

[spacetoday-66] “Carved and Drawn Prehistoric Maps of the Cosmos”. Space Today Online. 2006. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[67] O'Connor, J.J. (tháng 2 năm 1999). “Anaxagoras of Clazomenae”. University of St Andrews. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007. Đã bỏ qua tham số không rõ |coauthors= (gợi ý |author=) (trợ giúp)

[68] Lewis, C.S. (1964). The Discarded Image. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 108. ISBN 0-521047735-2 Kiểm tra giá trị |isbn=: số con số (trợ giúp).

[69] Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 411.

[needham_volume_3_413_414-70] Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 413–414.

[71] Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 227.

[needham_volume_3_415_416-72] Needham, Joseph. (1986). Science and Civilization in China: Volume 3, Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books, Ltd. Page 415–416.

[73] Van Helden, A. (1995). “The Moon”. Galileo Project. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[74] Boese, A. (2002). “The Great Moon Hoax”. Museum of Hoaxes. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[75] “International Space Law”. United Nations Office for Outer Space Affairs. 2006. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2007.

[76] theregister.co.uk "NASA crushes lunar real estate industry"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

Phiên bản lúc 00:34, ngày 19 tháng 5 năm 2008