Kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại

Phân bố các kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại trên thế giới

Kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại (tiếng Anh: Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity) hay cũng thường gọi là Di sản văn hóa phi vật thể của thế giới, là danh sách được UNESCO đưa ra để công nhận giá trị của các di sản văn hóa phi vật thể trên thế giới. Danh sách này được bắt đầu năm 2001 với 19 di sản, năm 2003 danh sách có thêm 28 di sản. Danh sách tiếp theo được lập vào ngày 25 tháng 11 năm 2005.

Mỗi di sản văn hóa phi vật thể muốn có tên trong danh sách phải được một hoặc nhiều quốc gia đề cử cho UNESCO trước khi được một ủy ban của tổ chức này xem xét khả năng đưa vào danh sách.

Tại hội nghị lần thứ 3 họp tại Istanbul tháng 11/2008, để nâng cao nhận thức về tính cấp thiết của vấn đề bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, Ủy ban liên chính phủ về bảo tồn Di sản phi vật thể đã đưa ra hai danh sách:

• Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
• Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp

Các kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại đã được công bố trước đây nay được chuyển vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Danh sách này biểu hiện sự đa dạng của các di sản văn hóa phi vật thể và giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của các di sản đó. UNESCO đã công bố 90 di sản trong năm 2008 (trước đây đã được công bố là kiệt tác), 76 di sản trong năm 2009 và 47 di sản trong năm 2010.

Tính đến cuối năm 2010, có 213 di sản được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Thống kê cụ thể như sau:

Vùng	Số lượng di sản phi vật thể đại diện của nhân loại	Số nước/vùng lãnh thổ có di sản	Số lượng di sản đa quốc gia	Ghi chú
Châu Phi	17	15	3
Các nước Arập	11	12	2	Trong đó có 1 di sản chung với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ, 1 di sản với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ và khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Châu Á–Thái Bình Dương	102	20	4	Trong đó có 1 di sản chung với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ, 1 di sản chung với các nước Arập và khu vực châu Âu và Bắc Mỹ.
Châu Âu và Bắc Mỹ	57	21	5	Trong đó có 1 di sản chung với các nước Arập, 1 di sản với các nước Arập và châu Á-Thái Bình Dương, 1 di sản với khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
châu Mỹ Latinh và Caribbe	30	16	3
Tổng số	213	84	13

Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp

Cũng từ năm 2008, UNESCO bổ sung thêm Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, gồm các di sản phi vật thể mà cộng đồng có liên quan và các quốc gia thành viên UNESCO cần có các biện pháp khẩn cấp để bảo tồn. Danh sách này góp phần huy động sự hợp tác quốc tế và sự hỗ trợ cho các bên liên quan để thực hiện các biện pháp bảo vệ thích hợp. Trong năm 2009, UNESCO công bố 12 di sản và trong năm 2010 là 10 di sản thuộc nhóm này.

Quốc gia/vùng lãnh thổ	Tên di sản	Năm được công nhận
Trung Quốc	Meshrep	2010
Trung Quốc	Kỹ thuật đóng thuyền không thấm nước của Trung Quốc	2010
Trung Quốc	Wooden movable-type printing of China	2010
Croatia	Hát Ojkanje	2010
Việt Nam	Ca trù	2009
Pháp	Cantu ở paghjella: trường ca và nghi thức tế lễ truyền miệng trên đảo Cors	2009
Mông Cổ	Mongol Biyelgee, vũ điệu dân gian cổ truyền Mông Cổ	2009
Mông Cổ	Mongol Tuuli, thiên sử thi Mông Cổ	2009
Trung Quốc	Lễ hội năm mới của dân tộc Khương	2009
Belarus	Rite of the Kalyady Tsars (Christmas Tsars)	2009
Mali	The Sanké mon: collective fishing rite of the Sanké	2009
Latvia	Không gian văn hóa Suiti	2009
Trung Quốc	Meshrep	2009
Trung Quốc	Traditional design and practices for building Chinese wooden arch bridges	2009
Trung Quốc	Kĩ thuật dệt vải cổ truyền của dân tộc Lê (đảo Hải Nam): xe sợi, nhuộm, dệt và thêu	2009
Mông Cổ	Nhạc cổ truyền của Tsuur	2009
Kenya	Traditions and practices associated to the Kayas in the sacred forests of the Mijikenda	2009

Ngoài ra, trong năm 2009, UNESCO cũng công nhận ba di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp nhất theo điều 18 của Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (tiếng Anh: Register of best Intangible Heritage safeguarding activities - Article 18).

Quốc gia/vùng lãnh thổ	Tên di sản	Năm được công nhận
Tây Ban Nha	Centre for traditional culture – school museum of Pusol pedagogic project	2009
Indonesia	Education and training in Indonesian Batik intangible cultural heritage for elementary, junior, senior, vocational school and polytechnic students, in collaboration with the Batik Museum in Pekalongan	2009
Bolivia Chile Peru	Safeguarding intangible cultural heritage of Aymara communities in Bolivia, Chile and Peru	2009

Di sản phi vật thể tại Việt Nam

STT	Tên di sản văn hóa phi vật thể	Địa điểm	Danh mục	Năm công nhận
1	Nhã Nhạc, Âm nhạc cung đình Việt Nam	Thừa Thiên – Huế	Đại diện cho nhân loại	2003
2	Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên	Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng	Đại diện cho nhân loại	2005
3	Dân ca Quan họ	Bắc Ninh, Bắc Giang	Đại diện cho nhân loại	2009
4	Hát Ca trù	Bắc Ninh, Bắc Giang, Hà Nam, Hà Tĩnh, Hải Dương, Hưng Yên, Nam Định, Nghệ An, Ninh Bình, Phú Thọ, Quảng Bình, Thái Bình, Thanh Hóa, Vĩnh Phúc, Hà Nội và Hải Phòng	Cần được bảo tồn khẩn cấp	2009
5	Hội Gióng ở Đền Sóc và Đền Phù Đổng	Thành phố Hà Nội	Đại diện cho nhân loại	2010
6	Hát xoan	Phú Thọ	Đại diện cho nhân loại	2011
7	Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương		Đại diện cho nhân loại	2012
8	Đờn ca tài tử Nam Bộ	An Giang, Bà Rịa-Vũng Tàu, Kiên Giang, Hậu Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Trà Vinh, Đồng Tháp, Long An, Bến Tre, Vĩnh Long, Tây Ninh, Bình Phước, Bình Thuận, Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Dương, Ninh Thuận và thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ	Đại diện cho nhân loại	2013
9	Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh	Nghệ An và Hà Tĩnh	Đại diện cho nhân loại	2014
10	Nghi lễ Kéo co	Hàn Quốc, Philippines, Campuchia và Việt Nam (Lào Cai, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh)	Đại diện cho nhân loại	2015
11	Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam	Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Hà Nội, Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Phú Thọ, Lạng Sơn, Hòa Bình, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh	Đại diện cho nhân loại	2016
12	Bài chòi	Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận thuộc miền Trung Việt Nam.	Đại diện cho nhân loại	2017
13	Nghi lễ Then của người Tày, Nùng và Thái	Tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Bắc Giang, Quảng Ninh và Thái Nguyên.	Đại diện cho nhân loại	2019
Đề cử trong các năm tiếp theo
1	Nghệ thuật Sơn mài	Việt Nam: Nam Định (Làng sơn mài Cát Đằng), Bình Dương (Làng sơn mài Tương Bình Hiệp) và Hà Nội (Làng sơn mài Hạ Thái, Làng sơn mài Duyên Trường, Làng sơn mài Bối Khê và Làng sơn mài Sơn Đồng) Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản	Đại diện cho nhân loại	2027
2	Nghệ thuật hát xẩm	Ninh Bình, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Thái Bình, Nam Định, Nghệ An, Thanh Hóa	Đại diện cho nhân loại	2022
3	Nghệ thuật Xòe Thái	Tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái (do Yên Bái chủ trì).	Đại diện cho nhân loại	2020
4	Sử thi Tây Nguyên	Tây Nguyên	Cần phải bảo vệ khẩn cấp	2027
5	Nghề làm tranh Đông Hồ	Tỉnh Bắc Ninh	Cần phải bảo vệ khẩn cấp	2024
6	Tri thức và thực hành Thổ canh hốc đá của các dân tộc thiểu số vùng Cao nguyên đá Hà Giang	Tỉnh Hà Giang	Đại diện cho nhân loại	2023
7	Nghệ thuật Dù Kê của người Khmer	Sóc Trăng, An Giang và Trà Vinh	Đại diện cho nhân loại	Đang bắt đầu khởi động (Trà Vinh)
8	Nghề làm gốm của người Chăm	Ninh Thuận	Đại diện cho nhân loại	2021
9	Nghi lễ Cấp sắc của người Dao	Yên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Sơn La.	Đại diện cho nhân loại	2025
10	Múa rối nước	Bắc Ninh, Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương	Đại diện cho nhân loại	2026

Xem thêm

• Danh hiệu UNESCO ở Việt Nam
• Di sản thế giới
• Di sản tư liệu thế giới
• Khu dự trữ sinh quyển thế giới

Liên kết ngoài

• UNESCO - Trang web chính thức của UNESCO